1, 2. Gbenda u Yehova a kuran se la kaha a ufoto mba kuran ajiir nena?

KEN ityar kpishi i wa ufoto mba kuran ajiir sha u nengen ér akaahendan nga karen sha tindi, shi ve wase u fan er i hii ve aikyôr a er yô. Aluer deraba ta sha or yevese kpa, ufoto mban ka ve tese, nahan kwagh ne a wase mbautahav u fan deraba shon za kôron un. Sha kpôô yô, er ufoto ve lu hegen kpishi yô, ka i taver u or eren iferkwagh yevese saan.

² Nahan cii kpa, kwagh u ufoto mba kuran ajiir ne umbur se ma kwagh sha kwagh u Yehova, Ter wase u lun a dooshima la kpa? Bibilo kaa ér ashe a na “nga sha hanma ijiir” cii. (Anz. 15:3) Kpa kwagh ne tese ér hanma shighe cii ngu a bon ashe sha kwagh u se lu eren laa? Ashe a Aôndo nga sha a vese ka di sha u una fa sea lu peren atindi a na yô, una tsaha see? (Yer. 16:17; Heb. 4:13) Mayange ga! Ityôkyaa i vesen i Yehova a pendan ashe sha a vese yô, ka sha ci u se doo un ishima shi a soo ér kwagh a za a vese i doo.—1 Pet. 3:12.

3. Ka igbenda itian i Aôndo a kuran se i nyi se lu timen sha mini?

³ Ka nyi ia wase se u fan ér Aôndo kor se ka sha ci u se doo un ishima? De se time se fa igbenda i a eren kwagh ne yô. Ngu a er kwagh ne (1) sha u tan se icin shighe u se hii u lun a mbamhen mba bov yô, man (2) sha u kôôm se shighe u se er kwaghbo bo  yô, man (3) sha u kuran se sha akaawan a a lu ken Mkaanem nam la, man (4) sha u wasen se shighe u se lu tagher a atsan atô kposo kposo yô, kua (5) sha u na se iveren shighe u a nenge a kwagh u dedoo ken vese yô.

4. Shighe u Yehova ta Kain icin ér isholibo ngi ‘keghen un sha hunda’ la, awashima Na lu u nyi?

⁴ Hiihii yô, de se nenge er Aôndo ka a ta se icin shighe u se hii u lun a mbamhen mba bov yô. (1 Kron. 28:9) De se time sha ieren i Aôndo a Kain, u ‘ishima yange vihi un tsung’ shighe u Aôndo venda un la, sha er se lu a iwuese sha gbenda u Aôndo a kuran se ne yô. (Ôr Genese 4:3-7.) Yehova kaa a Kain ér a̱ ‘er kwagh u sha mi.’ Kpa Yehova ta un icin ér aluer a er nahan ga yô, isholibo “kegh sha hunda je.” Yehova shi kaa a Kain ér: “Ka we man ú hemba i ye.” Yange soo ér Kain a ungwa icintan la, nahan a “saan ishigh sha.” Aluer Kain ungwa icintan ne yô, una za hemen u yan ikyar i dedoo vea Aôndo.

5. Ka sha igbenda i nyi nahan Yehova ka a ta se icin sha kwagh u mbamhen mba bov mba alaghga se lu a mi ken ishima laa?

⁵ Se nyian di ye? Yehova fa hanma kwagh u a lu se ken ishima la; se fatyô u yeren un asaren man mbaawashima asev ga. Ter wase u dooshima ne soo ér se dondo igbenda i perapera; nahan kpa, kighir se ér se gema gbenda u se ze sha mi la ga. Ka a ta se icin shighe u se lu zan sha gbenda u bo yô, ken Bibilo i i lu Mkaanem nam la. Ka a er kwagh ne nena? Ka sea ôron Bibilo ayange ayange yô, ashighe kpishi se za tagher a ma ivur i ia wase se u hemban asaren man mbamhen mba bov yô. Heela tseegh ga, alaghga ityakerada yase ia ta iwanger sha ma zayol u se lu nôngon a mi yô, kua gbenda u se nenge sha zayol shon la kpaa. Shi ka sea za mbamkombo mba tiônnongo yô, se cii se zua a kwaghwan u a lu u sha shighe vough yô!

6, 7. (a) Er nan ve se fatyô u kaan ser ityakerada i i gber sha ci u ior umiliôn imôngo la ka ikyav i tesen ér Aôndo ngu kuran we sha ci u ú doo un ishima? (b) U fatyô u zuan a iwasen sha gbenda u Yehova a nengen sha a we la nena?

⁶ Igbenda kposo kposo i Yehova a te se icin la cii ka ikyav i tesen ér kor se asange asange sha ci u se doo un ishima. Ka mimi, mkaanem ma i nger ken Bibilo la tsa anyom uderi imôngo hegen, shi nongo u Yehova ka u gber ityakerada sha ci u ior umiliôn imôngo, shi kwaghwan u ka se zua a mi ken mbamkombo la kpa ngu sha ci u tiônnongo cii. Nahan cii kpa, sha avegher ne cii, Yehova yange wase u u nengen a kwagh u Mkaanem nam ma er la, sha er u gema mbamhen ou yô. Nahan se fatyô u kaan ser kwagh ne ka ikyav i tesen ér Yehova ngu kuran we sha ci u ú doo un ishima.

⁷ Cii man se zua a iwasen sha akaa a Aôndo a te se icin sha mi la yô, gba kpee u se hii fan ser kwagh wase gba un ishima sha mimi. Maa a gba u se dondo kwagh u Mkaanem nam ma kaa se la, sha u nôngon dughun mbamhen mba Aôndo a soo ga la ken a vese sha. (Ôr Yesaia 55:6, 7.) Aluer se ungwa icin i i lu tan se sha akaa kposo kposo la yô, se palegh mbamzeyol kpishi. Nahan kpa, aluer se mba a mbamhen mba bov ken ishima yase her di ye? Shi ka nyi ter wase u lun a dooshima la una er sha u kuran se?

8, 9. Kwagh u Yehova ka a wa se sha ikyev i mbacivir un la ka a tese ér kwagh wase gba un ishima tsung nena? Tese ikyav.

⁸ Yehova ka una kôôm se yô, i tese je ér a wa se ikyo. (Ôr Mbaheberu 12:5, 6.) Sha mimi yô, ka a kôôm se shin a tsaha se yô, se ure. (Heb. 12:11) Nahan kpa, gema nenge ase kwagh u ka i gba u or u nan lu wan se kwagh la nana vande henen sha mi yô. Ka i gba u nana fa kwagh u se lu eren, u una fatyô u vihin ikyar i se ye a Yehova Aôndo la, shi nana kav er i lu se ken ishima la, shi  nana kegh iyol u keren shighe shi nôngon tesen se ken Bibilo er se sôr gbenda wase, se gema eren ishima i Yehova yô. Yehova u kwaghwan la a dugh her a na la soo ér se ungwan kwagh u i we la.

⁹ De se time sha ikyav i i tese er uumace mba ve we se kwagh la kpa ka ve lu a ikyoiwan sha mbagenev er Yehova nahan yô. Anmgbian ugen yange nengen ufoto mba jimbagh hanma shighe, kpa va fe mimi yô, a de ieren ne. Nahan kpa ieren na i tse ne lu yeghen ken a na her, er aka a usu a a ker usu nahan. Yange yamen hanseeti u he yô, isharen i bo ne hide mough ken a na kpoghuloo. (Yak. 1:14, 15) A gema nengen ufoto mba jimbagh sha ajiir agen sha Intanet a hanseeti ne. Iyange igen ngur pasen kwagh sha telefon yô, a na ortamen ugen hanseeti na ne sha u a nenge mbaadereshi mbagenev yô. Ortamen ne ngur bughun hanseeti ne yô, a za tagher a mbaadereshi mba sha Intanet mbagenev mba i tesen ufoto mba jimbagh her yô. Er ortamen ne fa kwagh sha kwagh ne yô, gema wase anmgbian wase u lu kpen ken jijingi ne kpishi. Ortamen la wa un kwagh, shi un kpa ungwa kwaghwan la, nahan ken masejime yô, a hemba ieren i bo ne gbindigh gbindigh. Se wuese Ter wase u sha la kpishi er ngu a fa asorabo a ase a ken myer je kpaa, nahan a kôôm se tsuaa sha u tso a de kuwan a vese karen ihyongo ga yô!

10, 11. (a) U fatyô u keren kwaghwan hen Yehova sha nyi gbenda? (b) Tsombor ugen yange u tese kwaghfan sha u dondon kwaghwan u Yehova nahan, lu nyi i due kere?

¹⁰ Orpasalmi yange wa Yehova icam kaa ér: “Ú hemen mo sha mhen Wou.” (Ps. 73:24) Shighe u se lu keren kwaghwan yô, se fatyô u “umbur” Yehova sha u timen ken Mkaanem nam fan mnenge na sha akaa. Ka sea dondon akaawan a Bibilo yô, se zua a iwasen ken jijingi tseegh ga, kpa ashighe agen kwagh ne ka a wase se u nengen sha mbamgbe asev mba iyolough je kpaa.—Anz. 3:6.

¹¹ De se tese ikyav er Yehova ka a kura mbagenev yô. Yange i na orsule ugen vea kwase na kua ônov mba ve mar kpishi la inya hen ijiir igen ken tar u Philippines, ve lu tsan her, eren tom sule shi kimbin inyaregh sha mi. Or ne vea kwase na cii ve lu eren tom u pania u keke la, shi nengen sha zege tsombor ve ne. Iyange igen kwagh er u kpiligh ve iyol. Or u lu inya na la va na ve takerada ér ve kura ikyav ve yem. Sha ci u nyi? Yange i wa ve aie iyol ér mba ior mba wan anyighe. Er anmgbian ne fa ape  una za ker ijiir i tsan sha ci u tsombor na ga, shi kwagh ne za un iyol nahan kpa, a kaa: “Yehova una er kwagh sha ci wase. Nengen sha mbamgbe asev hanma shighe, ka a lu nyi je ia er kpaa.” Vangertiôr u anmgbian ne lu a mi la saa dang ga. Ayange nga kar kpuaa yô, saan tsombor ne iyol kpishi u fan ér kera gba u vea due hen ya la ga. Lu nyi i za hemene? Or u inyaa la nenge er tsombor u Orshiada ne lu dondon akaawan a Bibilo shi ve za hemen u nan ior icivir shi keren bem yô, shin er i wa ve kwagh iyol nahan kpaa. Kwagh ne doo or u inyaa la kpishi je yô, a tôndo inya a seer ve sha i yange vande nan ve la ér ve kahan. (Ôr 1 Peteru 2:12.) Kwagh ne tese ér aluer se mba dondon akaawan a Bibilo yô, Yehova una kura se shighe u se nyer ken mbamtaver yô.

12, 13. Ka ken mbamlu mba nyi alaghga mbagenev vea hen ér Yehova ngu nengen a ican ve ga?

¹² Nahan kpa, ashighe agen se tagher a ma zayol u a soo u been fele ga yô. Alaghga se mba nôngon a ma icôron uange, shin mba hen tsombor wase za hemen u hendan a vese shin mba tôvon se a ican ngeegh. Shin ashighe agen ayôôso a a gba hen atô wou vea orgen ken tiônnongo kpoghuloo sha ci mlu wen kaha.

¹³ Ikyav i tesen yô, alaghga orgen nana ôr kwagh a we sha gbenda u i doo u ga yô. Nahan u kaa wer: ‘Imba kwagh ne nahan doo ken nongo u Yehova ga!’ Nahan cii kpa, i za hemen u nan anmgbian shon u a ôr kwagh u doon we ga la ityom ken tiônnongo, shi mbagenev nenge un ér ngu anmgbian u fan kwagh kpaa. Alaghga u pine wer: ‘Er nan imba ne nahan i lu zan hemene? Yehova ngu nengen je kpa? Una er kwagh sha mi gaa?’—Ps. 13:1, 2; Hab. 1:2, 3.

14. Ka ityôkyaa i nyi ia na ve a alaghga a lu inja er Aôndo ngu sôron mbamzeyol asev mbagenev ga?

¹⁴ Alaghga Yehova ngu a atôakyaa a injaa a a ne ve a lu a er kwagh ga yô. U tesen ikyav yô, er i lun u inja er anmgbian shon nan hemba ngu a ibo sha kwagh la nahan kpa, alaghga mnenge u Aôndo a lu a mi sha kwagh shon la kaha a u wou. Alaghga a nenge ér we u hemba ngun a ibo. Ashighe agen kwagh u ú nenge wer i ôr a we doo u ga la una gema a lu kwaghwan u i doo u ma i we yô. Anmgbian Karl Klein, u lu môm ken Mbahemenev mba Shin Itine la yange ôr yiase na pase er shighe ugen la Anmgbian J. F. Rutherford wa un kwagh kpôô yô. Shighe kar yô, Anmgbian Rutherford sugh Anmgbian Klein a ahan zwa kaa ér: “Anmgbian Karl m sugh u!” Kpa Anmgbian Klein lumun zunguluu, sha ci u kwagh u a wa un la doo un ga. Anmgbian Rutherford nengen er ishima lu a de u vihin Anmgbian Klein ker ga yô, a ta un icin a kaa ér a de gbe ken to u Diabolo ga. Anmgbian Klein va nger kwagh sha kwagh ne kaa ér: “Aluer se wa kwagh ishima a anmgbian, hemban je yô shighe u nan we se kwagh u nan lu a ian i wan se la yô, se mba keren u gban ken to u Diabolo.” *

15. Ka nyi u fa ve ia wase ú u kera yina ishima u keghen Yehova wer a wase u shighe u ú tagher a zayol la ga?

¹⁵ Nahan cii kpa, alaghga ishima ia yina se shighe u i lu inja er zayol wase la ngu been ga yô. Aluer kwagh ngu nahan yô, se er nena? Ikyav i tesen yô, tôô ase wer u ngu nahan mato sha gbenda, maa u za nyôr pe akaahendan a ngee je i lu u ú kera fatyô u eren ayem ga yô. U fa shighe u akaahendan ne aa sambe ga. Aluer ishima vihi u je u goom a mato u yem gbenda ugen yô, alaghga u za tsume gbenda nahan u vihi shighe u za nyôron ape u lu zan la, a hemba er shen ma u we ishima ma u lu keghen la. Kape we kpa aluer u ngu dondon akaa a i pase ken Mkaanem ma Aôndo la deki deki ve, Aôndo una wase ú u wan ishima a zayol wou la je la.

16. Ka ityôkyaa igen ia na ve alaghga Yehova una nenge sha atsan a ase fele ga?

 ¹⁶ Alaghga Yehova una nenge sha atsan a ase fele ga sha ci u a soo u tsaase se. (Ôr 1 Peteru 5:6-10.) Ka Aôndo a ve se a atsan ga. (Yak. 1:13) Atsan a se ye kpishi ka ‘orihyom wase diabolo’ a ve a mi ye. Nahan cii kpa, Aôndo una fatyô u eren tom a shighe u ican i tser se la sha u wasen se u taver ken jijingi. Ka a nenge a ican yase la, shi er i lu un a “koson” se yô, ngu a nenge ér se ya i “sha anyangem kpeghee” tsô. Fa wer Yehova ngu kuran we shighe u ú nyer ken atsan la, shi lu a vangertiôr wer una due a we ken atsan shon kera kpaa.—2 Kor. 4:7-9.

17. Ka unô Yehova a kerene, man ka sha ci u nyi?

¹⁷ Kwagh u masen yô, Aôndo tôvon se sha ci u ityôkyaa i dedoo igen kpaa. Yehova yange pase Tor Asa kwagh sha ikyev i Hanani ornengenakaa ugen kaa ér: “Ashe a TER nga jingen sha akaa a sha won cii, sha u Una pase agee Na hen mba asema a ve a lu jighelaa her a Na yô.” (2 Kron. 16:9) Er Aôndo yange nenge ér ishima i Asa ngi jighilaa hen a na ga nahan kpa, we yô una “pase agee a Na” hen a we aluer u za hemen u eren kwagh u vough yô.

18. Aluer ka u er or nenge a kwagh u ú lu eren la ga yô, ka nyi i doo u ú umbur sha kwagh u Yehova? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

¹⁸ Aôndo soo ér se ‘ker kwagh u dedoo’ shi ‘kwagh u dedoo a̱ doo se ishima’ shi se̱ ‘er kwagh u dedoo’ sha ér una ‘zungwe se mhôônom’ yô. (Amo. 5:14, 15; 1 Pet. 3:11, 12) Yehova ngu a nenge a kwagh u mbaperapera ve er la shi a na ve iveren kpaa. (Ps. 34:15) U tesen ikyav yô, nenge ase kwagh u “Shifera man Pua,” kasev mba Heberu mba ve kôron mar la. Shighe u Mbaiserael lu ikpan ken Igipiti la, kasev mban hemba cian Aôndo a Farao, u yange na ve zwa ér a mar wannomso ken Heberu yô ve wua la. Ikyav tese ér lu imoshima ve i Aôndo tsaase i la mgbegha ve ve wua ônov mbara ga ye. Shighe kar yô, Shifera man Pua cii Aôndo wa ve iyagh, ve hingir u lun a icombor ve. (Eks. 1:15-17, 20, 21) Yehova nenge a ieren ve i dedoo ne. Ashighe agen se nenge ser kwagh gba or môm sha kwagh u dedoo u ka se er la ga. Kpa Yehova yô nenge a mi. Ka a nenge a hanma kwagh u dedoo u se er cii, shi una kimbi se injar kpaa.—Mat. 6:4, 6; 1 Tim. 5:25; Heb. 6:10.

19. Anmgbian u kwase ugen yange kav er Yehova a hungur a tom u dedoo u se eren la ga nena?

¹⁹ Anmgbian u kwase ugen ken tar u Austria yange kav ér Aôndo nenge a tom u un lu eren un kpoghuloo la. Er lu kwase u ken tar u Hungary yô, i tindi un a adereshi u kwase ugen u lamen zwa u Hungary sha er una za sôr un shighe u un dugh kwaghpasen yô. Nahan fese je a za hen ya shon u za sôron un, kpa or môm lu her ga. Shi hide za kwa kimbir kimbir. Ashighe agen una za yô, i lu un er or ngu her kpa nan soo u bughun hunda ga nahan. Nahan kpa a ver ityakerada man uwashika mba a nger yô, man adereshi na man namba u telefon na, kua ambaakaa la nahan. A za hen ya ne zan zan kuma inyom i môm man tiôn, nahan iyange igen yô i bugh un hunda! Kwase ugen due sugh anmgbian u kwase ne sar sar, maa kaa ér: “Nyôr ker. M ôr akaa a yange u ver la cii, nahan m ngu keghen we.” Kwase ne lu eren twer ugenegh, nahan lu a gba lamen a ior ga. Tsô a hii u henen Bibilo a na. Sha kpôô yô, Aôndo ver iniôngon i anmgbian u kwase ne la doo doo!

20. U nenge mkor u Yehova a lu kuran we la nena?

²⁰ Yehova ka a nenge a hanma kwagh u ú lu eren cii, shi una va na un injar sha mi kpaa. Shighe u ú nenge wer ashe a Aôndo nga sha a we yô, i de luun we er a bon ashe sha a we er ufoto mba kuran ajiir a mi nahan, sha u una kôr u a kwaghbo ga. Kpa i̱ sar ú u seer lun ikyua a Aôndo u dooshima u a we u ikyo sha mimi la!