1, 2. Ka mbamtaver mba nyi mba ve undu icombor ve kpishi ka vea hide ve, ve tagher a mini? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

ANMGBIAN ugen u i yer un ér Eduardo yô kaa ér: “Er m yem ken tar u ken won yô, m lu eren tom u injaa u u nam inyaregh kpishi yô. * Kpa yange m hiin u henen Bibilo a Mbashiada mba Yehova yô, m kav mer tom ugen ngu u u hembe lun a inja yô, ka tom u nengen sha mlu u tsombor wam u sha iyol man u ken jijingi la je la. Nahan m hide m yem ken ya m za kohol u.”—Ef. 6:4.

² Eduardo yange fa ér un er ishima i Yehova sha u hiden va kohol tsombor na. Gba u Eduardo una hide a hii zegetom u sôron mlu u hen tsombor na, er Marilyn, u se vande teren kwagh na ken ngeren u karen la kpa yange er nahan. Eduardo kpa yange tagher a mtaver u nengen sha kwase na man mbayev nav ken tar u inyaregh ban kpishi yô. Una er nan ve una nenge sha tsombor na? Lu iwasen i nyi ver ishima u zuan a mi hen mbagenev ken tiônnongo?

3. Ormaren ka nana undu mbayev mba nan yô, kwagh ne a bende a ve nena?

³ Eduardo lumun ibo kaa ér: “M fa er yange m kende mbayev av shighe u hemba doon u me tese ve dooshima shi me wa ve kwagh la yô. Yange m lu her u me ôr ve akaa a ken Bibilo shi me er msen  vea ve, shi me kuve ve shi me numbe vea ve ga.” (Dut. 6:7) Wan na u kwase u vesen u i yer un ér Anna la kaa ér: “Yange m ure kpishi er terem lu hen ya vea vese ga yô. Va hidi yô, se fa un sha ishi man ken ikyenge tseegh. Una kuvem kpa i lum dang.”

4. Nom ka nana undu tsombor u nan yô, kwagh ne a bende tom u nan lu a mi u hemen hen tsombor la nena?

⁴ Shi ter ka nana undu mbayev mba nan yô, nan kera fatyô u eren tom u i ne nan u lun ityough hen tsombor la ga. Kwase u Eduardo, mba yer un ér Ruby, a kaa ér: “Yange m hingir u eren ityom ihiar, tom u Ngô man u Ter cii, shi hoghor mo u tsuan akaa kpishi sha ci u tsombor. Eduardo va hidi hen ya yô, gba u me hide me hen u ungwan imo na er i gbe u Kwasekristu nana eren la. Hegen je kpa, ashighe agen ka i gba u me umbur iyol yam mer ka nomom a lu ityough ye.” (Ef. 5:22, 23) Eduardo shi kaa ér: “Yange hoghor mbayev asev mba kasev mbara u tôô ian i eren akaa a ve soo la hen ngô ve. Er se lu mbamaren yô, se kav ser gba u se lu zwa môm sha kwagh u mbayev asev, shi lu u me hen u hemen sha gbenda u Orkristu.”

5. Ter ugen yange hide hii u sôron akaa a a vihi shighe u a undu tsombor na la nena, man lu nyi i due ken kwagh ne?

⁵ Eduardo yange kange ishima u eren hanma kwagh u un fetyô la cii sha u sôron mlu na vea tsombor na shi taver u ken jijingi. A kaa ér: “Awashima wam lu tesen mbayev av mimi sha iliam man sha ieren yam cii, lu sha u kaan mer Yehova doom ishima tseegh tsô ga, kpa lu sha u tesen sha ieren yam kpaa.” (1 Yoh. 3:18) Yehova yange ver Eduardo sha jighjigh na u nan la kpa? Anna pase wener: “Er se nenge ter wase lu nôngon sha afatyô na cii sha u una lu ter u injaa shi una hide a lu a vese kôôsôô yô, ieren ne na kwagh gema kpishi je. Er se nenge lu keren u eren ityom ken tiônnongo yô, kwagh ne doo se je zua ga. Tar lu nôngon ér ua pav se a Yehova. Kpa se nenge er mbamaren asev ver ishima zutuu sha kwagh u mimi yô, nahan se kpa se lu nôngon ser se dondo ikyav ve la. Baba yange tôndo zwa ér mayange una kera undu se ga, shi a er nahan. Luun er shi a undu se yô, alaghga tsô ma m lu ken nongo u Yehova nyian ga.”

6. Ka nyi mbamaren mbagenev yange ve hen shighe u i lu nôngon ityav laa?

⁶ Uvande-eren mbagenev tese ér shighe u ityar i hen ningir u Balkan lu nôngo ityav la, saan mbayev mba ve lu Mbashiada mba Yehova, mba ve lu ken ityar ne la iyol, shin er uma taver hen shighe la nahan kpaa. Sha ci u nyi? Sha ci u er mbamaren kera yaren tom ga yô, ve lu hen ya vea mbayev vev, ve tesen ve shi ve numben vea ve shi ve lamen vea ve. Ka nyi se hen ken kwagh ne? Hemba gban mbayev u mbamaren vev ve luun vea ve, a u mbamaren nan ve inyaregh shin uiyua la. Sha kpôô yô, er Bibilo i ôr nahan, aluer mbamaren mba lun vea mbayev vev shi mba tesen ve yô, a hemba saan mbayev mbara iyol.—Anz. 22:6.

7, 8. (a) Ka nyi mbamaren mbagenev mba ve hidi ve va kohol tsombor ve la ka ve er sha lana? (b) Mbamaren vea wase mbayev vev vea kera lu a mnenge u kpeegh ga nena?

⁷ Kwagh er vihi yô, mbamaren mbagenev ka vea hide man vea nenge ér kwagh kera gba mbayev vev sha kwagh ve ga shin mbayev vev na ve jighjigh ga yô, ve kaa ér, “Nenge m ye ican a we sha wono, man kwagh la cii u nenge a mi ga!” Nahan kpa, ashighe kpishi mbayev mban ka ve hingir u lun a ieren i vough ga sha ci u mbamaren vev yange ve undu ve. Ka nyi ormaren nana er ve nana sôr zayol ne?

⁸ Sôn Yehova a wase u seer kaven er i lu mba hen tsombor wou ken ishima la. Maa lumun wer we kpa u ngu a ibo sha zayol ne, shighe u ú lu lamen vea tsombor wou yô. Shi wea na anyi a yan kpa a wase. Aluer ikyar u man mbayev ou nenge ér u ngu nôngon kpoghuloo sha u sôron akaa a a ze iyol la yô, vea kav ér kwagh ve gbe u ishima sha mimi. Aluer u kange ishima shi u gba ishima ikyôr yô, tegh tegh tsô tsombor wou ua gema nan we icivir shi tesen we dooshima.

9. Er nan ve i gbe u saa se keren uyôughyôughmbaakaav nduuruu ve se ‘nenge sha ior asev’ ga?

⁹ Apostoli Paulu kaa ér aluer Mbakristu mba ve bee iyol la kera fatyô u nengen sha ayol a ve ga yô, ônov vev man ônov mba ônov vev ve “wasen mba ve mar ve la.” Kpa Paulu za hemen u taver Mbakristu cii ishima ér vea lu akaa a ve a ayange ayange la yô, i kuma ve; ka kwaghyan man akondo man ijiir i tsan je la. Doo u hanma shighe cii se keren u lun sha uma u hemban doon cii shin lun a inyaregh vôôr ga. (Ôr 1 Timoteu 5:4, 8; 6:6-10.) Saa Orkristu nana ker uyôughyôughmbaakaav mba ken tar u u sôôn karen kera ne ve nana ‘nenge sha ior mba nan’ ga. (1 Yoh. 2:15-17) Gba kpee u se de ser “icugh i inyar” shin “akaa a nyian ishima a uma ne” a yange tsombor wase u kôron “ave sha uma u a lu uma jim,” u tar u he u Aôndo u perapera la ua va a mi la ga!—Mar. 4:19; Luka 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Se tese kwaghfan u a dugh hen Aôndo la sha kwagh u injô i gban nena?

¹⁰ Yehova fa er kwagh a gbe se sha inyar yô. Kpa inyaregh kia fatyô u kuran se shin wasen se er kwaghfan u a dugh hen Aôndo la nahan ga. (Orpa. 7:12; Luka 12:15) Ashighe kpishi ior ka ve nenge a mbamzeyol mba ve lu ken u za eren tom ken tar u ken won la tsembelee ga, shi kwagh môm kpa ngu a tese ér or ka nana yem ken won maa nan zua a inyaregh kpaa ga. Jighilii yô, akaabo a vesen nga ken kwagh ne. Ior kpishi mba ve yem ken ityar igen la ka ve za hide a anzô iyol poo. Er ma ve zough a shighe u civir Aôndo la yô, ve gema ve hingir u shiren ior mba ve lu ve a anzô la tom. (Ôr Anzaakaa 22:7.) Nahan hemba doon u se hii palegh injô i gban.

11. U gban aseka sha akaa a i gbe u a vihin inyaregh sha mi la ngu a wase icombor u panden zayol mba sha kwagh u inyar nena?

¹¹ Eduardo yange fa ér aluer ka u una za hemen u lun vea tsombor na imôngo, er un tsough u eren nahan la yô, a gba u una vihin inyaregh sha inja. Un man kwase na yange ve gba aseka sha akaa a hange hange a kwagh gba ve a mi la. Nahan lu u un man tsombor na vea kera yamen akaa kpishi er ngise ve eren nahan la ga. Kpa ve cii ve lumun u eren kwagh ne, ve kera vihin inyaregh sha akaa a a lu a ikyoogh ga la ga. * Eduardo kaa ér: “U tesen ikyav yô, yange m dugh mbayev av ken imakeranta i ior bugh ayol a ve la sha, m za wa ve ken imakeranta i gomoti i i doo yô.” Shi un man tsombor na ve er msen ér Aôndo a wase un u zuan a tom u uke u ua yange un u eren akaa a ken jijingi vea ve ga yô. Yehova ungwa mbamsen vev mban nena?

12, 13. Ka akaa a nyi nahan ter ugen yange er sha u wasen tsombor na, man Yehova na un iveren sha ishima i a kange u lun a akaa akuma akuma la nena?

¹² Eduardo kaa ér: “Ken anyom ahar a a dondo la, i taver se kpishi u kuren mbamgbe asev. Inyaregh yagh lu panden a pande, ashighe agen m zua a inyaregh ki kuma u kuren mbamgbe asev a mi cii ga, shi m vôr kpishi. Kpa se bunden mkombo ga, shi se duen kwaghpasen imôngo.” Eduardo yange kange ishima ér una lumun u eren tom u ua na una undu tsombor na a kuma iwer imôngo shin anyom imôngo la ga. A kaa wener: “M gema m hen ityom kposo kposo sha er shighe u tom ugen u lu ga kpa me er ugen yô.”

¹³ Er yange gba u Eduardo una kimbi anzô na kure kure yô, a kimbi mtsera sha mi hemba ngeen a kwagh u yange ngohol la. Nahan kpa a nenge ér ka un kwagh u cuku u yan ican ne sha er una za hemen u lun vea tsombor na imôngo ken akaa cii, er Yehova a soo ér mbamaren ve eren la. Eduardo kaa ér: “Inyaregh ki m lu zuan a mi hegen ne hemba ndahar a ki yange m zuan mi shighe u m lu eren tom ken tar u ken won la, kpa se mba tse ijen ga. ‘Uwegh ku Yehova ku yina ga.’ Jighilii yô, yange se tsua u eren pania. Kwagh er u kpilighyol yô, anshighe ne kar kera yô, inyaregh kera ban se kpishi ga, nahan lu se zange u yamen akaa a hange hange a kwagh gba se a mi la.”—Yes. 59:1.

14, 15. Icombor ia er nan ve ia nôngo a mkighir u anmgbianev vev ka ve kighir ve ér ve ver akaa a iyolough hiihii a akaa a ken jijingi laa, man aluer í ver ikyav i dedoo yô, ka nyi ia fatyô u duen kere?

¹⁴ Sha ajiir kpishi, ior ka ve nenge ér gba u vea naan anmgbianev man azende a ve inyaregh man uiyua. Eduardo pase wener: “Ka ikye yase u nan ior kwagh, shi ka i doo se u eren nahan kpaa.” Nahan kpa shi a kaa wener: “M ver ikighir i eren kwagh ne. M pase anmgbianev av sha kwaghfan mer me nôngo sha afatyô wam me na ve kwagh u m fetyô la, aluer kwagh ne bende a mbamgbe mba tsombor wam mba ken jijingi la ga yô.”

¹⁵ Mba ve hidi ve va kohol tsombor ve man mba ve vende u undun tsombor ve za eren tom ken tar u ken won la cii, ashighe kpishi ishima ka i vihi anmgbianev vev a ve shi ve se ve shi ve va ahenge sha ci u ve ver ashe ér ka ve je ve koson ve ye. Anmgbianev vev mban mbagenev ka ve kaa ér ve mba a dooshima ga. (Anz. 19:6, 7) Anna, wan u Eduardo u kwase la kaa ér: “Nahan cii kpa, ka sea ver ishima yase cii sha akaa a ken jijingi, a lu sha akaa a yolough ga yô, anmgbianev asev mbagenev ve va kav er mlu wase u Mbakristu la a gbe se kwagh yum yô. Kpa aluer se mba lumun u eren kwagh u ve kaa la yô, a er nan ve vea fa nahana?”—Nenge 1 Peteru 3:1, 2.

16. (a) Or a fatyô u ‘tsughun iyol i nan’ nena? (Yak. 1:22) (b) Ka akaa a nyi nahan ka sea tsua u eren ve Yehova a na se iverene?

¹⁶ Anmgbian u kwase ugen u yange undu nom na man mbayev nav, mough yem ken tar ugen u hemban lun a kwagh ave yô, kaa a mbatamen ér: “Yange se de akaa a vesen agen kar se sha er me va heen yô. Je yô, nomom de u eren tom u ortamen je kpaa. Nahan m na jighjigh a ishima yam i môm je mer Yehova una ver zende wam ne doo doo.” Hanma shighe u ka sea tsua akaa sha gbenda u tesen ér se na Yehova jighjigh cii yô, a ver se doo doo, kpa aluer se tsua kwagh u a lu sha ishima na ga, hemban je yô, se gema ityom na i civirigh la se ta kera a ityôkyaa shio nahan, shi una ver se doo doo je kpa?—Ôr Mbaheberu 11:6; 1 Yohane 5:13-15.

17. Er nan ve i gbe u se ker kwaghwan u Yehova cii ve se mase tsuan akaa a se soo u eren laa, man se er kwagh ne nena?

¹⁷ Sôn Yehova cii ve u mase eren iceghzwa sha kwagh shin tsuan akaa a u er ye, de tsough akaa ne cii ve u mase sônon un ga. Sôn  un a na u icighan jijingi man kwaghfan na, shi a tese u kwagh u ú er yô. (2 Tim. 1:7) Pine iyol you wer: ‘Ka ken mbamlu mba nyi nahan m kegh iyol u eren ishima i Yehova? Ken mtev u sha ican je kpa me kegh iyol u eren ishima na je he?’ Aluer ka nahan yô, u kegh iyol u eren ishima na zum u i gbe u ú kera zuan a inyaregh kpishi ki kuren mbamgbe mba tsombor wou la ga kpa? (Luka 14:33) Ker kwaghwan hen mbatamen, shi dondo kwagh u ve we u ken Ruamabera la; tese wer u na Yehova jighjigh kua zwa u a tende ér una wase u aluer u ungwa kwaghwan na la. Mbatamen vea fatyô u tsuan akaa sha ci wou ga, kpa vea wase u u fan akaa a u tsua ve aa va u msaanyol ken hemen yô.—2 Kor. 1:24.

18. Ka an i lu tom u nan u nengen sha tsomboro, kpa ka mbamlu mba nyi nahan vea fatyô u nan mbagenev ian i wasen mbageneve?

¹⁸ Yehova na mbayaav tom u nengen sha tsombor ve ayange ayange la. Doo u se wuese shi se eren msen sha ci u mba ve eren tom u nengen sha ikyar ve shin mbayev vev, a u undun ve shio, shin er mbagenev ve lu meen ve shin gbidyen ve ahumbe ityô ér ve er nahan je kpaa la. Shighe u akaa a tser anmgbianev ase kpoo, er aahe shin angev nahan yô, doo u se nenge kwagh ne ser ka ian i se tese ve dooshima wase u Mbakristu la shi se zungwe ve mhôônom yô. (Gal. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) U fatyô u nan ma anmgbian wou u ken Kristu inyaregh shighe u kwagh a er nan aburabur shin keren nan a tom hen ningir wou kpa? Aluer u er nahan yô, ishima ia kera nyian nan joo u nana undu tsombor u nan nana yem u za keren tom ijiir igen ga.—Anz. 3:27, 28; 1 Yoh. 3:17.

19, 20. Gba u Mbakristu vea na jighjigh ér Yehova una wase ve sha ci u nyi?

¹⁹ Ruamabera taver se ishima ér: “Inyaregh ki saren ki̱ de luun ken uma wen ga. Kwagh u ne lu a mi yô, a̱ kuma ne, gadia A kaa er: Mayange Me undu u ga, Me kende u kpaa ga. Nahan yô, se fatyô u kaan vangertiôr ser: Ter ka Orwasen mo, me kera cia ga, ka nyi je or á ereme?” (Heb. 13:5, 6) Se fatyô u dondon kwagh ne ken uma wase nena?

²⁰ Anmgbian ugen ken tar u u lu a kwagh ave kpishi ga, u a er tom u ortamen ica i gbe yô kaa ér: “Ior ka ve shi ôron er i saan Mbashiada mba Yehova iyol yô. Shi ka ve nenge er hanma shighe Mbashiada mba ve gbe ican la je kpa ka ve wuha iyol tsembelee shi i hembe kpen ve iyol a mbagenev yô.” Kwagh ne zua sha ityendezwa i Yesu yange er sha kwagh u mba ve ver kwagh u Tartor hiihii la. (Mat. 6:28-30, 33) Mimi yô, u doo Yehova Teru u sha la, ishima, shi a soo ér we man mbayev ou ne ember uma u hemban doon cii la. Bibilo kaa ér: “Ashe a TER nga jingen sha akaa a sha won cii, sha u Una pase agee Na hen mba asema a ve a lu jighelaa her a Na yô.” (2 Kron. 16:9) A na se atindi a na a a kou kwagh u uma u hen tsombor man mbamgbe mba iyolough la, sha ci u iwasen yase. Aluer se dondo a yô, se lu tesen ser Yehova doo se ishima shi se suur sha a na. “Gadia ka dooshima u Aôndo ne, ka u se̱ kuran atindi a Na, man atindi a Na yô, a yuhwa ga.”—1 Yoh. 5:3.

21, 22. U kange ishima u tesen wer u suur sha Yehova sha ci u nyi?

²¹ Eduardo kaa ér: “Me fatyô u hiden zuan a shighe u yange m kende kwase wam man mbayev av, m yem inyaregh ki keren la ga, kpa m zeren vaan afanyô ga. Azende am a tse nga a inyaregh kpishi kpa saan a iyol ga. Icombor ve ngi a mbamzeyol mba vesen. Kpa gema saan tsombor wase iyol tsung! Shi ka mea nenge a anmgbianev mbagenev ken tar ne, mba ve gbe ican, kpa ve ze hemen u veren akaa a ken jijingi hiihii ken uuma vev nahan, i saan mo iyol kpen kpen. Se cii se mba nengen a mimi u a lu ken ityendezwa i Yesu yange er la.”—Ôr Mateu 6:33.

²² Sha nahan yô, lu a vangertiôr! Tsua u ungwan imo i Yehova, shi suur sha a na. Dooshima u ú lu a mi sha Yehova man ikyar u ken ivese man mbayev ou la a mgbegha u u kuren tom u nengen sha mlu u tsombor wou u ken jijingi la. U er nahan yô, u nenge er ‘Yehova a lu orwasen we’ yô.