AGUMAIOR agen aa lu Mbakristu yô, yange tsua ér aa za nenge fiim igen. Agumaior ne ungwa ér mbazan makeranta a ve kpishi nenge fiim la doo ve je zua ga. Kpa agumaior ne nga za nyer hen ijiir i tesen fiim la, nga kenger uposta mba i var la yô, i kpela uindyermbagbuuka man kasev mba ve wuha iyol i jimbagh la sha mi. Nahan aa er nena? Agumaior ne aa nyôr a nenge fiim la shin aa dee?

Kwagh ne tese ér akaa nga kpishi a se fatyô u tsuan u eren yô, a dedoo shin a bo. Akaa ne aa fatyô u benden a ikyar i se ye vea Yehova la. Ashighe agen, alaghga u wa ishima u eren kwagh, kpa u hiden u henen sha mi yô, u gema ishima sha mi. Kwagh ne tese ér u ngu or u asema ahar shinii, doo u u geman ishima sha kwagha?

Mdoo u Yehova a doo se ishima la yange mgbegha se u tseghan ayol a ase sha ci na shi eren batisema. Saa se tsung u zan hemen u civir Aôndo sha mimi. Nahan kpa, orihyom wase Satan Diabolo soo ér se gbihi mtil sha mimi wase la. (Mpa. 12:17) Se vande tsuan ser se civir Yehova shi se kuran atindi a na. Aluer se tsegha ayol a ase sha ci u Yehova, man se kera er sha mi ga yô, a vihi je a zua ga! Aluer se er nahan yô, a lu uma wase jim una saa ye.

Anyom a karen ken ijime er 2,600 nahan, Nebukadinesar, Tor u Babilon er zege eev mbu sha zenaria, nahan a kaa ér hanma or nana gure, a civir mbu. Hanma or u nana venda u eren nahan yô, a kende nan ken atse a usu u yeghen ker la. Iorov utar mba cian Aôndo mbagenev venda u eren kwagh ne. I yilan ve ér Shaderaki man Meshaki man Abedinego. Er ve lumun u guren civir eev mbura ga yô, i gbihi ve ken atse a usu u yeghen ker la. Yehova yange yima ve sha ivande. Nahan kpa, a u ve hemban Aôndo u ve tsua u civir un la ato yô, ve vande keghen iyol ér guda vea kpe.—Dan. 3:1-27.

 Shighe kar yô, profeti Daniel va taver ishima tsung sha msen u eren, shin er i kaa ér a kende un shin ihyungwa i ubegha nahan kpaa. A za hemen a ieren na i eren msen hen Yehova kwa tar ken hanma iyange la. Daniel yange de u civir Aôndo u mimi, er a kange ishima u eren la ga. Sha nahan yô, i yima profeti ne “ken agee a ubegha.”—Dan. 6:1-27.

Mbacivir Aôndo nyian kpa ka ve kure ityendezwa i yange ve er a Yehova shighe u ve tsegha ayol a ve sha ci na la. Mbayevmakeranta mbagenev ken tar ugen ken Afrika, mba ve lu Mbashiada mba Yehova yô, venda u civir tuta shighe u makeranta ve lu wan icam i civir tar ve la. Nahan i kaa a ve ér, aluer ve venda u civir tuta vea mbayevmakeranta mbagenev yô, a zenda ve ken makeranta sha. Ayange nga kar kpuaa yô, minista u nengen sha kwagh u takerada u henen va makeranta la inya, nahan a lam a mbayevmakeranta mbagenev mba ve lu Mbashiada yô. Mbayevmakeranta mba ve lu Mbashiada la pase un mtil ve sha ikyaa ne sha icivir, a mciem shio. Hii shighe la je, or kera kaa a ve ér ve civir tuta ga. Anmgbianev mba nomso man mba kasev mba zan makeranta hen ijiir ne hegen, a u or môm kighir ve ér ve vihi ikyar i ve ye a Yehova la shio.

Shi nenge ase kwagh u Anmgbian ugen u i yer un ér Joseph, u kwase na yange gba kyansa kpoo maa kpe la. Ior mba Joseph fa kwagh u lumun a mi sha kwagh u ku iin man u lumun ga la. Nahan kpa, ior mba kwase na mba ken mimi ga, nahan ve soo ér i er aeren a ityôô agen a sha kwagh u ku iin, kua aeren a Aôndo a vende la cii. Joseph kaa ér: “Yange m vende u geman ishima sha ikyaa ne yô, ve gba nôngon ér vea gema ishima i mbayev av; kpa ve cii ve tile dông. Shi anmgbianev mba kwase wam la nôngo ér vea tsa ku hen ya wam, er ve eren nahan, kpa m kaa a ve mer aluer ve hanger ér saa vea tsa ku keng yô, ve̱ za tsa ijiir igen, ka hen ya wam ga. Ve fa je ér ku tsan zua sha kwagh u mo man kwase wam cii se ne jighjigh a mi la ga, nahan se mba lamen sha ikyaa ne kpoghuloo yô, ve yem ve za tsa ku hen ijiir igen.

“Hen shighe u taver tsung, u se lu zungwen ne, m sôn Yehova mer a wase tsombor wam sha er se per atindi a na ga yô. Yange ungwa msen wam shi wase se se tile dông, shin er i lu kighir se nahan kpaa.” Anmgbian Joseph vea mbayev nav lumun u geman ishima ve sha kwagh u mcivir u ve civir Aôndo la gbenda môm ga.

Ken inyom i 32 la, kwase ugen u ken Kanaan za hen Yesu Kristu shighe u lu ken tar u Shidon la. Kwase ne zamber a Yesu kwa imôngo ér a dugh jijingi u bo ken wan na u kwase kera. Sha hiihii la, Yesu bugh un zwa sha ma kwagh môm ga. Kpa a gema a kaa a mbahenen nav ér: “Ka hen iyôngo i hen ya u Iserael i i saa la tseegh i tindim ye.” Kwase ne hir ijime ga yô, Yesu kaa ér: “Doo u tôôn kwaghyan u uôn, kenden aniwaav ga.” Kwase ne tese jighjigh u nan sha gbenda u vesen, nahan a kaa ér: “Een, Tere, aniwaav kpaa mba ye avur a akaayan a sha tebur u uter vev a a hee inya la.” Yesu lumun u eren kwagh u kwase la sôn la, nahan a bee wan na u kwase angev.—Mat. 15:21-28.

Yesu lu dondon ikyav i Yehova sha ci u a kegh iyol u geman ishima na sha kwagh u a wa ishima u eren la. Ikyav i tesen yô, Aôndo yange wa ishima u timin Mbaiserael shighe u ve er wanbua u zenaria la, kpa a gema ishima zum u Mose zamber a Na yô.—Eks. 32:7-14.

Apostoli Paulu kpa dondo ikyav i Yehova man Yesu la. Sha shighe ugen la, Paulu nenge ér doo u una za zende u mishen vea Yohane, u i yilan un ér Marku la ga, sha ci u a undu un vea Barnaba shighe u ve za zende ve u mishen u hiihii la. Kpa shighe kar yô, ikyav tese wang ér Paulu nenge er Marku via tsembelee shi lu un a iwasen kpishi yô. Nahan Paulu kaa a Timoteu ér: “Kua a Marku, va a na, gadia ngum a inja kpishi sha tom.”—2 Tim. 4:11.

Se di ye? Er se lu dondon ikyav i Ter wase u sha, u lun a dooshima shi zungwen mhôônom shi wan ishima la, a doo u se kpa se geman ishima sha kwagh. Ikyav i tesen yô, se fatyô u  geman mnenge u se nengen mbagenev la. Se mba vough er Yehova man Yesu nahan ga. Aluer Yehova man Yesu mba ve lu vough la je kpa kegh iyol u geman ishima sha kwagh yô, doo u se mba se yen ne se fatyô u henen sha mbamlu mba mbagenev, nahan geman ishima yase sha kwagh ve ga he?

Ashighe agen a gba u se gema ishima yase sha gbenda u se nengen akaa a i doo u se er ken mcivir u se civir Aôndo la. Adooga mbagenev mba henen Bibilo shi mba ze mbamkombo mba tiônnongo, kpa ve soo u eren batisema ga. Shin anmgbianev mbagenev vea lu sha ian i eren tom pania shin seer eren tom u pasen kwagh sha igbenda igen, kpa vea soo u eren ga. Anmgbianev mba nomso mbagenev di vea soo u eren tom u diakon shin ortamen ken tiônnongo ga. (1 Tim. 3:1) We kpa kwagh wou ngu nahanaa? Yehova ngu lôhôn we sha dooshima ér we u ar sha aan ne. Nahan er nan u gem mnenge wou sha er u zua a msaanyol u or ka nan zua a mi sha u eren Aôndo man mbagenev tom la ga?

Anmgbian u kwase ugen, u i yer un ér Ella la, ôr kwagh u tom na u yange er shighe u lu shin afishi a branci a Mbashiada mba Yehova ken Afrika yô, ér: “Shighe u m va Betel hiihii la, m hen mer me lu shin Betel gbem ga. M lu a isharen i civir Yehova a ishima yam cii, kpa m lu kôôsôô vea tsombor wam kpishi. Hiihii la, i shi saren mo u lun vea tsombor wam! Kpa anmgbian u kwase u se tsaan ken iyou i môm la taver mo ishima, nahan m za hemen u lun shin Betel her. M tsa shin Betel anyom pue nga kar yô, m nenge mer doo u me za hemen u eren anmgbianev av mba nomso man mba kasev tom shin iyagh ki Betel.”

U umbur kwagh u yange er Kain shighe u hingir u gban anngô na iyuhe, nahan ishima  vihi un tsung la kpa? Aôndo kaa a na ér una lumun un, aluer a gema ishima, a er sha mi yô. Nahan Aôndo wa Kain kwagh ér a hemba isholibo i i “kegh sha hunda” la. Kain yange una soo yô ma gema ishima na kua mnenge na, kpa tsua u vendan kwaghwan u Aôndo. Kwagh er vihi yô, Kain wua anmgbian na, nahan hingir or u hiihii u wuanor!—Gen. 4:2-8.

Shi nenge ase ikyav i Tor Ushia ne kpaa. Sha hiihii la, lu eren kwagh u doon sha ishigh ki Yehova shi za hemen u keren Aôndo kpaa. Kpa kwagh ka a er i vihi yô, Ushia hingir u moron iyol, nahan a vihi iti na. Er lu pristi ga nahan kpa, a nyôr ken tempel sha u za nanden kwaghhumandoon. Shighe u pristi ta un icin ér a de nanden kwaghhumandoon ga la, yange ungwa kwaghwan la kpa? Ei. “Ishima vihi” Ushia kpishi, shi a venda kwaghwan la kpaa. Nahan Yehova haa un imande iyol.—2 Kron. 26:3-5, 16-20.

Ashighe agen a gba u se gema ishima yase vindi vindi. Nenge ase ikyav i tesen i sha ayange ase ne. Yange i er anmgbian ugen u i yer un ér Joachim yô, batisema ken inyom i 1955 la, kpa ken inyom i 1978 la yô, i dugh un ken mimi kera. Anyom yange kar je hemba 20 cii ve va mase geman ishima, shi i hide a na ken mimi ye. Semberee ne, ortamen ugen pine un er i hii ve yange de shighe kar gôgônan cii ve mase kaan ér i hide a na ken mimi yô. Joachim kaa ér: “Yange ishima vihim tsung shi m mor iyol kpaa. Kpa vihim kpishi er m de shighe a kar gôgônan yô. Shighe u i dughum ken mimi kera la, m fa er Mbashiada mba Yehova ve tesen mimi yô.” Yange gba kpee u una gema mnenge na shi una gema ishima.

Alaghga se nyôr ken mlu u a gba u se gema ishima yase man gbenda u se eren kwagh la kpaa. Yô, se za nen hemen u eren nahan, sha er a saan Yehova iyol yô.—Ps. 34:8.