1, 2. (a) Ka ajiir a nyi nahan ior mba Yehova civir un her sha ayange tsuaa laa? (b) Yesu yange nenge Tempel u Aôndo u lu ken Yerusalem la nena? (c) Ka nyi i lu awashima u ngeren nee?

HII sha ayange a tsuaa la je, ior mba Aôndo ka ve lu a ajiir a ve kohol her ve civir un sha mimi yô. Ikyav tese ér, alaghga tsô lu sha atse a nanden naagh Abel na Aôndo naagh sha mi ye. (Gen. 4:3, 4) Noa man Aberaham man Isaka man Yakob kua Mose cii yange ve ta atse ve na Aôndo naagh sha mi. (Gen. 8:20; 12:7; 26:25; 35:1; Eks. 17:15) Shi lu Yehova kaa a Mbaiserael ér ve er tabernakel ye. (Eks. 25:8) Shighe kar yô, ve maa tempel u civir Yehova ker. (1 Utor 8:27, 29) Yange Mbayuda mba hidi ken Babilon, ape i yem a ve uikyangen la yô, ve kohol ken ushinagoge. (Mar. 6:2; Yoh. 18:20; Aer. 15:21) Mbakristu mba sha ayange a tsuaa la kohol hen uya mba Mbakristu mbagenev. (Aer. 12:12; 1 Kor. 16:19) Nyian ne, ior mba Yehova sha tar cii ka ve kohol ken Ayou a Tartor udubu udubu sha u vea ngohol ityesen shi vea civir un yô.

² Tempel u Yehova u ken Yerusalem la yange doo Yesu ishima tsung shi lu a iwuese sha mi kpishi je yô, orngeren Ivangeli ugen ôr kwagh u kwaghôron u profeti u sha kwagh u Yesu, ér: “Ishima i veren sha iyou You la wuam.” (Ps. 69:9; Yoh. 2:17) Iyou i Tartor  i môm kpa a fatyô u yilan i jighilii ér, “Iyou i TER,” er yange i yilan tempel u lu ken Yerusalem la nahan ga. (2 Kron. 5:13; 33:4) Nahan cii kpa, Bibilo ngi a akaawan a a tese se er se eren kwagh hen ajiir a se civir Aôndo her sha ayange ne la, man er se tese icivir sha a la kpaa. Awashima u ngeren ne ka u timen sha akaawan ne agen nahan fan er se eren kwagh hen Ayou a Tartor a ase man er se nengen sha a, kua er se eren iyua sha u i maa a a mi yô. *

3-5. Ka nyi i eren hen Iyou i Tartor, man kwagh la na yô gba u se nenge mbamkombo asev mba i eren her la nena?

³ Iyou i Tartor ka ijiir i se kombo her sha u eren mcivir u mimi hen haregh wase yô. Môm ken akaa a Yehova a ne se sha u koson se ken jijingi yô, ka mbamkombo mba i eren hanma kasua ken Iyou i Tartor la. Ka hen Iyou i Tartor nongo u Yehova u taver se ken jijingi shi u tesen se kwagh u se er ye. Mba ve ze mbamkombo mban ne cii ka ve za sha ci u Yehova man Wan na lôhô ve. Er i lehe se, se ye “sha tebur u Ter” nahan kpa, gba u mayange se nenge mlehe ne ser ka beerkwagh ga.—1 Kor. 10:21.

⁴ Yehova nengen ashighe a se kohol imôngo sha u civir un shi taver ayol a ase asema la er ka kwagh u injaa kpishi, je yô yange mgbegha apostoli Paulu taver se ishima ér se de bundu mbamkombo asev ga. (Ôr Mbaheberu 10:24, 25.) Nahan aluer se mba bunden mbamkombo a ityôkyaa injaa shio yô, a tese ér se mba nan Yehova icivir kpa? Sha mimi yô, ka sea wa agoyol sha mbamkombo shi sea waan zwa shighe u se ze ve la a ishima yase i môm yô, se tese ser Yehova doo se ishima shi se mba a iwuese sha akaa a a ne se la.—Ps. 22:22.

⁵ Gbenda u ka se er kwagh shighe u se ze mbamkombo shi se nengen sha Iyou i Tartor yase la ka u tese ér se mba ne Yehova icivir. Shi se soo ser ieren yase i tese ér se mba a a icivir sha iti i Yehova i ka i nger sha sainboodu u tesen ape Iyou i Tartor yase i lu la.—Nenge 1 Utor 8:17.

6. Ka nyi mbagenev ve er sha kwagh u Ayou a Tartor a ase man mba ve ze mbamkombo her laa? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

⁶ Ashighe kpishi mba ve lu Mbashiada ga je kpa ka ve nenge er se tesen icivir sha ajiir a ase a se civir Aôndo la yô. U tesen ikyav yô, orgen ken tar u Turkey kaa ér: “Yange m ze hen Iyou i Tartor yô, m nenge er i lu wang shi i lu eren kwagh her sha inja sha inja nahan, doom kpishi. Ior mba m nenge a ve la wuha iyol tsembelee shi ve lu saan saan shi ve sughum kigh kigh. Kwagh ne doom je zua ga.” Or ne maa hii u zan mbamkombo hanma shighe, shi ica i gbe ga yô, a er batisema. Tiônnongo u ken gar ugen ken tar u Indonesia, yange lôhô mbatomov mba gomoti mba vesen mbagenev man ior mba ve lu ikyua a tiônnongo shon la ér ve va nenge er a tsegha Iyou i Tartor i he i i maa yô. Tor u hen gar la kpa va. Yange va nenge gbenda u i maa i la kua ufaluwa mba doon tsung mba i môôr her la. Tsô a kaa ér: “Mlu u ijiir ne i lu wang ne pase er jighjigh wen la a lu u mimi yô.”

7, 8. Ka akaa a vesen a nyi nahan i doo u mba ve ze mbamkombo mba Mbakristu vea umburu?

⁷ Se tese ser se mba ne Aôndo u a lehe se mbamkombo mba Mbakristu la icivir sha ieren yase man gbenda u se woho iyol shi se eren hwe la. Shi se tese icivir ne sha u eren kwagh akuma akuma. Se kav ser, mbagenev ka ve ker ngegh ngegh sha kwagh u iyolwuhan man kwagh u i doo u se eren shighe u se ze mbamkombo mba tiônnongo la i za kar ikyaa inya, kpa mbagenev di yô, ka ve gema ve haa iyol inya sha gbaa ne, ve eren kwagh er mba ken ya ve nahan. Ka mimi Yehova  soo ér mbacivir un kua ior mba se lehe ve mkombo hen Iyou i Tartor la ve tema i kpe ve iyol. Nahan kpa, doo u se dan mbagenev sha u wuhan iyol sha inja ga shin tindin ior a ilyoho sha hanseeti shin lamen a ior shin yan kwagh shin man kwagh gayô eren akaa agen nahan ken mbamkombo asev ga. Gba u mbamaren vea tese mbayev vev vea fa er Iyou i Tartor i̱ lu ijiir i yevese her ngena ngena shin numben her ga yô.—Orpa. 3:1.

⁸ Ishima yange i vihi Yesu, nahan a zenda ior mba ve lu eren kpenga ken tempel u Aôndo la kera. (Yoh. 2:13-17) Ayou a Tartor a ase kpa, ka ajiir a eren mcivir u mimi shi henen kwagh u Yehova. Sha nahan yô, Iyou i Tartor ka ijiir i eren kasua cuku ga.—Nenge Nehemia 13:7, 8.

9, 10. (a) Ka zuan a mbatomov man inyaregh ki maan Ayou a Tartor nena, man ka nyi i dugh ken kwagh nee? (b) Nongo u Yehova wase atôônanongo aa lu a inyaregh ki maan Iyou i Tartor ga laa?

⁹ Nongo u Yehova ka u nôngo sha afatyô u ú cii sha u ua wase u maan Ayou a Tartor a lun akuma akuma yô. Tom u kperan ayou ne shi maan, man u hiden sôron a cii, ior ka ve na ayol a ve u eren u gbilin. Ka nyi i dugh ken kwagh nee? Hii ken uwer u Novemba 1, 1999 la, i maa atôônanongo ajiir a doon tsung a kohol eren mcivir u mimi her a hemban 28,000 nahan sha tar cii. Kwagh ne tese ér ken anyom 15 a a sember karen ne, hanma iyange yô, ka i maa Ayou a Tartor ataan.

¹⁰ Shi nongo u Yehova ka u tindi mbatomov mba ve ne ayol ve la, shi u er tom a uiyua mba ior ve ne la sha u wasen u maan Ayou a Tartor hen hanma ijiir i i gbe u a maa la cii. Ka se er kwagh ne sha u dondon kwaghwan u ken Ruamabera u a kaa ér, kwagh u mbagen ve lu a mi kpishi la una wase sha ibanave i mbagenev, sha ér “kwagh a lu vough vough” yô. (Ôr 2 Mbakorinte 8:13-15.) Sha nahan yô, i maa atôônanongo ajiir a doon tsung a kohol eren mcivir u mimi her aa ma i tse kpa atôônanongo la ma a zough a inyaregh ki maan Ayou a Tartor shon sha tseeneke u a ga yô.

11. Ka nyi anmgbianev mbagenev ve er sha kwagh u Iyou i Tartor ve i he, man kwagh ne na yô, ka u nena?

¹¹ Anmgbianev mba ken tiônnongo ugen ken tar u Costa Rica, mba i maa ve Iyou i Tartor sha imba gbenda ne yô, nger ér: “Zum u se til hen ishigh ki Iyou i Tartor yase yô, ka i lu se er ka mnyamciem nahan! Ka i kpiligh se iyol i saa her. Yange i maa Iyou i Tartor yase i doon tsung ne i bee cica cii ken atô u ayange anigheni tseegh! I kôrcio u eren tom ne sha ci u Yehova na iveren shi i dondo gbendatesen u nongo na, man sha iwasen i anmgbianev asev mba doon se ishima. Ijiir yase i civir Aôndo ne ka iyua i doon tsung, i Yehova a ne se yô. Saan se iyol a ijiir ne je gande.” Ka wea ungwa akaa  a anmgbianev ve er sha u wuese Ayou a Tartor a he shi wea fa je wer kape anmgbianev asev mbagenev kpa ve lu ember sha ajiir a kuman udubu imôngo sha tar la nahan, i doo u ga he? Tom ne ka Yehova ngu a na i er u ye, gadia ashighe kpishi ka a been a bee u maan Ayou a Tartor a he ne nahan, maa a iv a mbaasemaamimi ker poo, mba i sar ve u seer fan kwagh u Orgban wase u se doo un ishima la yô.—Ps. 127:1.

12. U fatyô u wasen u maan Ayou a Tartor nena?

¹² Anmgbianev mba nomso man mbakasev kpishi zua a msaanyol tsung sha ci u ve sue tom u maan a Ayou a Tartor la. Aluer se fatyô u wasen u maan Ayou a Tartor sha ave a ase shin se fatyô ga kpa, se cii se fatyô u suen tom la sha iyua yase. Sha ayange a tsuaa la, gbashima u anmgbianev lu a mi sha kwagh u mcivir u mimi la mgbegha ve u nan iyua sha u maan ajiir a civir Aôndo, er nyian kpa i lu nahan. Man kwagh ne ka a va Yehova a icivir.—Eks. 25:2; 2 Kor. 9:7.

13, 14. Ka akaawan a Ruamabera a nyi nahan i doo u se dondo sha u se sôron Iyou i Tartor yase i lu wang-na?

¹³ Ka a maan Iyou i Tartor a been yô, i gba u a sôron i sha u i lu wang, sha u tesen mlu u Aôndo u se civir la, gadia un ka u nzughul nzughul ga. (Ôr 1 Mbakorinte 14:33, 40.) Bibilo tôô icighanmlu man mlu u wang u ken jijingi la kar sha mlu u wang u sha iyol la. (Mpa. 19:8) Sha nahan yô, aluer ior soo ér Yehova a lumun ve yô, a gba u vea lu wang sha iyol.

¹⁴ Aluer se mba sôron Iyou i Tartor yase ngi lun wang yô, kwagh la una na kunya a kera kôr se u lôhôn mba i sar ve u fan mimi la mbamkombo asev ga, gadia se lu a vangertiôr ser Iyou i Tartor yase la i doo  kuma sha loho u dedoo u se pasen ve la. Nahan vea nenge er Aôndo u se civir la a lu u wang shi ica a gba ga tsô una gema tar u se lu shimi ne cii ua hingir paradiso yô.—Yes. 6:1-3; Mpa. 11:18.

15, 16. (a) Alaghga a lu ican u nengen sha Iyou i Tartor sha u i lu wang sha ci u nyi, kpa hii nan ve i gbe hange hange u Iyou i Tartor ia lu wang-na? (b) I sôr akaa i ver sha u ne nengen sha Iyou i Tartor yen nena, man ka ian i civirigh i nyi hanmô wase nan lu a mini?

¹⁵ Alaghga mbagenev vea hemba veren ishima sha Iyou i Tartor ve sha u i lu wang yô, a mbagenev. Sha ci u nyi? Sha ci u gbenda u i yese ve la. Mbagenev mba ape ihyundu i lu shin igbenda i lu côu côu man amgbiôr amgbiôr yô. Mbagenev mba a mngerem shin akaa a kiren Iyou i Tartor ga. Aluer ieren shin mlu u hen ijiir i se lu la ngu nan nan kpa, gba u se ver ikyav i dedoo sha u veren Iyou i Tartor yase tsembelee sha ci u mba yer i mba suur sha iti i Yehova shi ka ijiir i se civir un her sha mimi yô.—Dut. 23:14.

¹⁶ Gba u se nenge kwagh u esen shi kiren Iyou i Tartor la ser ka beerkwagh ga. Gba u hanma mzough u mbatamen una ver ashighe a esen shi kiren Iyou i Tartor vough vough shi una na akaa a eren tom ne a mi sha er ijiir i tiônnongo a civir Aôndo her la ia doo ashe yô. Er ityom igen i esen shi kiren Iyou i Tartor la ka i gba u a eren i hanma shighe u i dugh mkombo man igen di i gba u a eren sha ashighe ashighe nahan kpa, gba u mbatamen vea sôr akaa vea ver sha inja shi vea nenge ér i hungur a kwagh môm u i gbe u a nenge sha mi la ga yô. Mba ken tiônnongo cii mba a ian i civirigh i eren kwagh ken mzough sha gbaa ne.

17, 18. (a) Ka nyi se hen sha gbenda u ngise mbacivir Yehova nengen sha Tempel laa? (b) Gba u se nengen sha Iyou i Tartor yase sha ci u nyi?

¹⁷ Shi ior mba Yehova ka ve nôngo kpoghuloo ve sôron ajiir a ve a civir un her la sha u a lu sha ashe wang yô. Tor Yoashi u Mbayuda yange kaa a upristi ér ve tôô uiyua mba i er sha ci u iyou i Yehova la ve “sôr iyou [shon] sha ajiir a i vihi yô, hanma ijiir i i vihi cii.” (2 Utor 12:4, 5) Anyom nga kar er 200 nahan yô, Tor Yoshia kpa tôô uiyua mba i er sha ci u tempel la sôr un a mi.—Ôr 2 Kroniku 34:9-11.

¹⁸ Ubranci mba ken ityar igen kaa nahan ér, ior kpishi mba ne ishima sha kwagh u sôron ayou a ve shin akaa a ve lu a mi la ga. Alaghga tsô a lu ior kpuaa tseegh ken ityar ne ve fe u eren tom ne shin ve lu a inyaregh ki kom u nengen sha akaa ne ye. Kpa aluer se sôr Iyou i Tartor yase sha shighe u i gbe hange hange u se sôr i la ga yô, ia hingir sha ashe côu côu shi ior mba ken inya kpa vea nenge kwagh ne. Man kwagh ne una lu ikyav i dedoo hen ve ga cii. Nahan kpa, aluer se er hanma kwagh u se fetyô cii sha u nengen sha Iyou i Tartor yase yô, se va Yehova a icivir shi se lu vihin inyaregh ki anmgbianev asev ka ve er iyua a mi la dang dang ga.

19. Ka nyi u kange ishima u eren sha kwagh u ajiir a se maa sha u civir Aôndo sha mimi her laa?

¹⁹ Iyou i Tartor ka imaagh ki i tsegh ki sha ci u Yehova yô. Nahan yô, se fatyô u kaan vough nahan ser ka or shin tiônnongo a lu a Iyou i Tartor ga, aluer i nger iti i or shon shin tiônnongo la shin takerada u tindigh je kpaa. Er se hen ken ngeren ne nahan, akaawan a Bibilo la aa wase se u lun a mnenge u vough sha ajiir a ase a se civir Aôndo her la. Mba ken tiônnongo cii vea fatyô u eren kwagh ne sha u tesen icivir sha ajiir ne, shi eren iyua ér i maa Ayou a Tartor a he, shi nan shighe man agee a ve u nengen sha Ayou a Tartor shi sôron a i vande maan la, sha u a lu sha ashe wang yô. Aluer se mba eren nahan yô, a tese ér se mba veren ishima sha ijiir i se civir Yehova sha mimi her la, er Yesu nahan.—Yoh. 2:17.