Вакалар ве оларың ерине етиши барада 1950-нҗи йылың 15-нҗи сентябрында чыкан «Гаравул диңи» журналында шейле дүшүндирилйәр: «Вака — гелеҗекде болҗак затларың ве ягдайларың меңзетмеси. Оларың улы мөчберде ерине етмеги — вакаларың амала ашмагы. Вака көлегә меңзедилйәр, улы мөчберде ерине етмеги болса, онуң асыл нусгасыдыр».

Өң эдебиятларымызда Дебора, Элиху, Ефтах, Эйюп, Рахап ве Ребека ялы вепалы аяллардыр эркеклери месх эдиленлериң я-да «улы мәрекәниң» көлегеси хөкмүнде деңешдирип дүшүндирилйәрди (Ылх. 7:9). Меселем, Ефтах, Эйюп ве Ребека месх эдиленлери, Дебора билен Рахап болса «улы мәрекәниң» көлегесини аңладярды. Эмма инди шейле деңешдирилип дүшүндирилмейәр. Нәме үчин?

Мукаддес Язгыларда кәбир вакаларың улы мөчберде ерине етиши гөркезилйәр. Мысал үчин, Галатялылар 4:21—31-нҗи аятларда Павлус ресул гөчме маныда ики аял барада гүррүң берйәр. Биринҗиси, Ыбрайымың гырнагы Хаҗар Ехованың гадымы ысрайыл халкы билен деңешдирилйәр. Бу халк Мусаның канунына эерип яшаярды. Икинҗиси, Ыбрайымың «азат аялы» Сара болса, Худайың аялы, ягны гөкдәки гурамасы билен деңешдирилйәр. Соңра Павлус Еврейлере язан хатында баш руханы ве патыша Мелкиседеги Иса билен деңешдирйәр (Евр. 6:20; 7:1—3). Шейле-де ол Ишая пыгамбер билен онуң огулларыны Иса ве месх эдилен месихчилер билен деңешдирйәр (Евр. 2:13, 14). Павлус бу деңешдирмелери Худайың ылхамы билен язды, шол себәпли биз оларың догрудыгына шүбхеленмейәрис.

Элбетде, Мукаддес Язгыларда гүррүң берилйән адамларың пыгамберлик меңзетмеси болса-да, оларың дурмушында болан хер бир  ягдайың я-да ваканың пыгамберлик манысы бар дийип пикир этмели дәл. Меселем, Павлус ресул Мелкиседеги Иса меңзедйәр. Эмма онуң Ыбрайымы дөрт патышадан горандыгы ве чөрек билен шерап берендиги хич зат билен деңешдирилип дүшүндирмейәр. Мукаддес Язгыларда бу ваканың пыгамберлик манысының бардыгы айдылмаяр (Гел. чык. 14:1, 18).

Иса Месих өленинден энечеме йыл геченден соңра дини тарыхчыларың кәбири Мукаддес Язгылардакы вакаларың әхли җикме-җикликлериниң улы мөчберде ерине етишини тапҗак болярдылар. Эмма оларың шейле этмеги нәдогрыды. Бир китапда Ориген, Эмброуз ве Җером ялы алымлар барада шейле гүррүң берилйәр: «Олар Мукаддес Язгыларда агзалан хер бир ваканың уҗыпсыз җикме-җикликлерини улы мөчберде ерине етишини гөзләп тапярдылар. Олар йөнекей ве адаты затлары гизлин хакыкат билен багланышдырҗак болуп җан эдйәрдилер . . . , хатда Халасгәр Исаның дирелип, шәгиртлерине гөрнен гиҗеси оларың тутан 153 балыгының саныны хем нәмедир бир зат билен деңешдирҗек болярдылар!» («The International Standard Bible Encyclopaedia»).

Кераматлы Августин Исаның бәш мүң адамы ики балык ве бәш арпа чөрек билен доюрмагының гөчме манысының бардыгыны айдяр. Ол арпа чөрегиниң Мусаның бәш китабыны аңладяндыгыны дүшүндирйәр (Ол арпаның бугдайдан пес болшы ялы, Төврат, Зебур ве Пыгамберлер язгыларының Инҗилден хас песдигини айдяр). Ол ики балык барада нәме дийди? Августин олары бир себәбе гөрә патыша ве руханы билен деңешдирйәр. Вакаларың пыгамберлик меңзетмелерини тапмагы говы гөрйән башга бир алым болса, Эсавың новбахарлык хакыны Якубың бир табак гызыл мерҗимеге сатын алмагыны, адамзадың гөкде яшамага умыды болмагы үчин Исаның ганы билен төлег төлейшине меңзедйәр.

Сизе шейле дүшүндиришлере ынанмак кын болмагы мүмкин. Себәби адамлар Мукаддес Язгылардакы вакаларың хайсы пыгамберликлер билен деңешдирилмелидигини билмейәрлер. Эгер Мукаддес Язгыларда бир адам, вака я-да зат пыгамберликлер билен деңешдирилсе, онуң догрудыгына ынанярыс. Эмма биз Мукаддес Язгылара эсасланман, вакаларың улы мөчберде ерине етиши дүшүндирмейәрис.

Мукаддес Язгылардакы вакалары ве мысаллары окамагың нәхили пейдасы бар? Павлус ресул: «Нәме өңден язылан болса, бары чыдам аркалы, Язгыларың теселлиси аркалы умытлы болар ялы, бизе таглым үчин языландыр» диййәр (Рим. 15:4). Ол I асырдакы месх эдилен месихчилериң Мукаддес Язгылардакы вакалардан көп затлары өвренип билҗекдигини айтды. Шу гүнлер хем гечмишде болшы ялы месх эдилен месихчилер ве «башга гоюнлар» Мукаддес Язгыларда «өңден язылан» вакалардан сапак эдинйәрлер (Яхя 10:16; 2 Тим. 3:1).

Мукаддес Язгылардакы вакалар диңе бир месх эдилен месихчилере, «башга гоюнлара» я-да белли бир дөвре дегишли дәл. Бу вакалар Худайың дүрли дөвүрде яшаян гуллукчыларының әхлисине пейдалы. Мысал үчин, Эйюп китабында айдылян затлары диңе Биринҗи җахан уршы дөврүнде эҗир чекен месх эдиленлере дегишли хасапламаярыс. Себәби Худайың көп гуллукчылары: эркекдир аяллар, месх эдиленлер я-да улы мәрекәниң агзалары хем Эйюп пыгамбер ялы көп кынчылыклара дучар болярлар. Олар хем сынагларда чыдамлылык гөркезип, «Реббиң ишиниң соңуны-да гөрдүлер, чүнки Реб көп шепагатлы хем рехимдардыр» (Якуп 5:11).

Шу гүнлерем йыгнак душушыкларында Дебора ялы гарташан вепалы уялар ве Элиху ялы пайхаслы яш йыгнак яшулулары бар. Шейле-де биз Ефтах ялы ыхласлы ве батыргай пионерлери хем-де Эйюп ялы чыдамлы доган-уялары танаярыс. Ехова бизе «Язгыларың теселлиси аркалы умытлы» болар ялы, әхли зады «өңден яздыртды». Биз муңа өрән миннетдар!

Биз ёкарда агзалан себәплере гөрә, Мукаддес Язгылардакы хер бир ваканың гөчме манысыны я-да онуң улы мөчберде ерине етишини дүшүндирмейәрис. Биз Худайың Сөзүндәки вакалардан өзүмизе сапак эдинйәрис.