1—3. а) Худайың пикирлери ве геплейши нәме үчин ынсаныңкыдан хас ёкары дийсе болар? б) Биз шу макалада нәме барада гүррүң эдерис?

ЕХОВА перишделердир ынсанлары яшайышдан леззет алып, багтлы болмаклары үчин яратды (Зеб. 36:9; 1 Тим. 1:11). Яхя ресул Ехованың илкинҗи ярадан перишдесине «Сөз» хем-де «Худайың яраданларының башы» дийди (Яхя 1:1; Ылх. 3:14). Ехова Худай илкинҗи доглан Оглы билен пикирлерини ве дуйгуларыны пайлашярды (Яхя 1:14, 17; Кол. 1:15). Павлус ресул перишделериң хем геплешйәндигини айтды; оларың дили ынсаныңкыдан дүйпгөтер тапавутланяр (1 Кор. 13:1).

² Ярадыҗымыз Ехова миллиардларча перишделери ве адамлары говы танаяр. Хер минутда оңа дүрли дилде геплейән миллионларча адамлар дога эдйәр. Ехова диңе бир адамларың догасыны диңлемән, эйсем, перишделер билен хем гүррүңдеш болуп, олара-да гөркезме берйәр. Бу затлар Худайың пикирлериниң ве геплейшиниң ынсаныңкыдан хас ёкарыдыгыны гөркезйәр (Ишая 55:8, 9-нҗы аятлары окаң) *. Гөршүмиз ялы, Ехова адамларың дүшүнмеги үчин, олар билен хас сада дилде геплешйәр.

 ³ Биз шу макалада пайхаслы Худайымызың адамлар билен дүшнүкли дилде геплешмек үчин нәхили әдимлери әдендиги барада гүррүң эдерис. Шейле-де онуң ынсанлар билен гүррүңдеш болмак усулларыны зерурлыга ве ягдая гөрә нәдип үйтгедйәндигини билерис.

4. а) Ехова Муса, Шамувел ве Давут пыгамбер билен хайсы дилде геплешди? б) Мукаддес Язгыларда нәмелер беян эдилйәр?

⁴ Ехова Эрем багында Адам ата билен ынсанларың дилинде геплешди. Худай онуң билен гадымы еврей дилинде геплешен болмалы. Соңра Ехова еврейче геплән Муса, Шамувел ве Давут ялы Мукаддес Язгылары язан пыгамберлере пикирлерини аян этди. Олар хем муны өз сөзлери билен беян этдилер. Олар диңе бир Ехованың табшырыкларыны дәл, эйсем, Худайың өз халкы билен гатнашыгы барада хем яздылар. Мукаддес Язгыларда оларың Худая иманы хем-де сөйгүси, гойберен ялңышлары ве нәдогры херекетлери барада-да айдыляр. Буларың әхлиси бизиң пейдамыз үчин язылды (Рим. 15:4).

5. Ехова халкындан диңе еврей дилинде геплемеги талап этдими? Дүшүндириң.

⁵ Ягдайларың үйтгейәндиги себәпли, Худай адамлар билен диңе еврей дилинде геплешмеди. Бабыл есирлигинден соң, ысрайыллыларың кәбири гүнделик дурмушында арамей дилинде гүрлейәрди. Шол себәпли Ехова Даныел, Ермея пыгамбере ве Эзра рухана Мукаддес Язгыларың китапларыны арамей дилинде яздыран болмалы *.

6. Төврат, Зебур ве Пыгамберлер язгылары нәме үчин грек дилине терҗиме эдилди?

⁶ Исгендер Зүлкарнейин дүнйәниң көп ерлерини басып алансоң, грек (койне) дили гиңден яйраяр ве ехудыларың көпүси шол дилде гепләп башлаяр. Шонуң үчин Төврат, Зебур ве Пыгамберлер язгылары грек дилине терҗиме эдилйәр. Ол Мукаддес Язгыларың илкинҗи хем-де хас гиңден яйран терҗимеси болуп, оңа «Септуагинта» дийилйәр. Оны 72 саны адам терҗиме эден болмалы *. Шол терҗимечилериң кәбири сөзме-сөз, кәбирлери болса манысына гөрә терҗиме этдилер. Шейлеликде, Септуагинта терҗимеси Мукаддес Язгыларың асыл нусгасындан бираз тапавутланса-да, онуң манысы ёюлмандыр. Шол себәпли грек дилинде геплейән ехудыларам, месихчилерем Септуагинтаны Худайың Сөзи хасаплаярдылар.

7. Иса шәгиртлери билен хайсы дилде геплешен болмалы?

⁷ Мукаддес Язгылара гөрә, Худайың Оглы Иса ер йүзүнде яшанда, еврей дилинде геплән болмалы (Яхя 19:20; 20:16; Рес. иш. 26:14). I асырда еврей дилине арамей дилиниң тәсири етендиги үчин, Иса кәбир җүмлелери арамей дилинде айдан болмагы мүмкин. Иса Мусаның ве бейлеки пыгамберлериң геплән гадымы еврей дилини хем билйәрди. Пыгамберлериң язгылары хер Сабат гүни синагогада окалярды (Лука 4:17—19; 24:44, 45; Рес. иш. 15:21). Ысрайылда яшаян адамлар грекче-де, латынча-да геплейәрди. Эмма Мукаддес Язгыларда Исаның шол диллерде гепләндиги барада хич зат айдылмаяр.

8, 9. Месихчилериң көпелмеги билен нәме үчин эсасан грек дилинде гепләп башладылар? Бу Ехова барада нәмәни аян эдйәр?

⁸ Исаның илкинҗи шәгиртлери еврей дилинде геплейәрдилер. Эмма Иса өленден соң, месихчилериң арасына башга дилде геплейән адамларам гошулды (Ресулларың ишлери 6:1-и окаң). Оларың  саны көпелдиги сайын, месихчилер, эсасан, грек дилинде геплешйәрдилер. Исаның өвреден затлары хем-де эден ишлери барада айдылян Матта, Маркус, Лука ве Яхя китаплары хем грек дилинде язылды. Шонуң үчин шәгиртлериң көпүси еврей дилинде дәл-де, грек дилинде геплейәрди *. Павлус ресулың хатлары ве Инҗилиң бейлеки китаплары хем грек дилинде язылды.

⁹ Инҗили язан адамлар Төврат, Зебур ве Пыгамберлер язгыларындан цитата гетиренлеринде, көпленч Септуагинтадан алярдылар. Кәте бу цитаталар еврей язгыларының асыл нусгасындакыдан бираз тапавутланярды. Септуагинтаны бикәмил адамлар терҗиме эден болса-да, оларың терҗимеси Худайың Сөзүниң бир бөлеги болды. Бу болса Ехованың бир дили я медениети башгасындан ёкары тутмаяндыгыны гөркезйәр (Ресулларың ишлери 10:34-и окаң).

10. Ехованың өз Сөзүни адамлара етиришинден Онуң нәхили Худайдыгыны билйәрис?

¹⁰ Гөршүмиз ялы, Ехова адамлар билен геплешенде, оларың зерурлыгыны ве ягдайыны гөз өңүнде тутяр. Худай бизиң оны танамагымыз ве ниетини билмегимиз үчин, белли бир дили өвренмегимизи талап этмейәр (Закаря 8:23 *; Ылхам 7:9, 10-нҗы аятлары окаң). Ехова Мукаддес Язгылары язан адамлары ылхамландырса-да, олара өз сөзлери билен беян этмәге мүмкинчилик берди.

11. Адамларың дүрли дилде геплемеги нәме үчин Худайың ынсанлар билен геплешмегине пәсгел бермейәр?

¹¹ Адамларың дүрли дилде геплемеги ве кәбир терҗимелериң бири-биринден аз-кем тапавутланмагы Худайың ынсанлар билен геплешмегине пәсгел берйәрми? Ёк. Мысал үчин, Мукаддес Язгыларда Исаның асыл нусгадакы дилде айдан кәбир сөзлери бар (Мат. 27:46; Мар. 5:41; 7:34; 14:36). Муңа гарамаздан, Ехова Исаның сөзлериниң грек ве башга диллере терҗиме эдилмегиниң аладасыны этди. Соңра ехудылар ве бейлеки месихчилер Мукаддес Язгыларың гадымы голязмаларыны гайта-гайта гөчүрип алдылар. Шейдип, Худайың Сөзи бизиң гүнлеримизе гелип етди. Шол гөчүрилен голязмалар энчеме диллере терҗиме эдилди. Б. э. такмынан IV асырында яшан Иоанн Златоуст Исаның таглыматларының сирия, мүсүр, хинди, парс, эфиоп ялы башга-да көп халкларың дилине терҗиме эдилендигини белләп гечди.

12. Мукаддес Язгылары терҗиме эденлер нәхили гаршылыклара душ гелдилер?

¹² Мукаддес Язгылары терҗиме эден хем-де яйрадан адамларың көпүси гүйчли ызарламалара душ гелдилер. Меселем,  б. э. 303-нҗи йылында Рим императоры Диоклетиан Мукаддес Язгыларың әхли голязмаларыны якмагы буюряр. XVI асырда Уильям Тиндал Мукаддес Язгылары еврей ве грек дилинден иңлисчә терҗиме эдип башлаяр. Ол билимли адамларың бирине йүзленип: «Эгер Худай өмрүми бираз узалтса, мен ене-де бирнәче йылдан Язгылары азал билен ер сүрүп йөрен огланҗыгам сизден говы билер ялы эдерин» диййәр. Эмма ызарламалар себәпли, Тиндал Мукаддес Язгылары терҗиме эдип, чап этмек үчин, Бейик Британиядан Европа гачып гитмели боляр. Руханылар Мукаддес Язгылары ёк етмек үчин элинде барыны этселер-де, Тиндалың терҗимеси көп адамлара яйрадыляр. Эмма Тиндала хайынлык эдип, богуп өлдүрйәрлер, җеседини болса якярлар. Муңа гарамаздан, онуң терҗимеси бизиң гүнлеримизе гелип етди. Онуң терҗимесини «Король Яковың терҗимесини» эденлеринде хем көп уландылар (2 Тимотеос 2:9-ы окаң).

13. Алымлар гадымы голязмалары өвренип нәмә гөз етирдилер?

¹³ Элбетде, Мукаддес Язгыларың ирки неширлеринде бираз нәдогры ве асыл нусгадан тапавутланян ерлери бар. Эмма Мукаддес Язгылары өвренйән алымлар шол өңки терҗимелери гадымы голязмалар билен деңешдирип, чуңңур өврендилер. Шейлеликде, олар диңе кәбир аятларың сәхелче тапавутланяндыгына гөз етирдилер. Умуман айданыңда, Мукаддес Язгыларың асыл манысы үйтгедилмәндир. Шол себәпли Мукаддес Язгылары өвренйән акйүрекли адамлар Мукаддес Язгылары Ехованың яздырандыгына долы ынанярлар (Иш. 40:8).

14. Шу гүнлер Мукаддес Язгылар нәхили мөчберде яйрадыляр?

¹⁴ Душманларың залымлык билен гаршылык гөркезендигине гарамаздан, Ехова өз Сөзүниң адамзат тарыхында иң көп диле терҗиме эдилен китап болмагының аладасыны этди. Шу гүнлер көп адамлар Худая иман этмесе-де, Мукаддес Язгылар гиңден яйраяр. Ол тутушлыгына ве бөлеклейин 2 800-ден говрак дилде бар. Башга хич бир китап Мукаддес Язгылар ялы шейле көп мөчберде яйрадылмаяр. Мукаддес Язгыларың кәбир терҗимелери бираз нәдогры я-да дүшүнмеси кын болса-да, оларың әхлисинде хем эбеди яшайша умыт берйән хабар беян эдилйәр.

15. а) 1919-нҗы йылдан бәри эдебиятларымыз билен баглы нәхили өзгеришик болды? б) Эдебиятларымыз нәме үчин илки иңлис дилинде языляр?

¹⁵ 1919-нҗы йылда Мукаддес Язгылары өвренйәнлериң кичиҗик топары «садык хем акыллы хызматкәр» белленилйәр. Шол дөвүрде олар «өйдәки хызматкәрлере» рухы иймити иңлис дилинде тайярлаярды (Мат. 24:45). Эмма шу гүнлер Мукаддес Язгылара эсасланан эдебиятлар 700-ден говрак дилде чап эдилйәр. Садык хызматкәр рухы иймити, мүмкин болдугындан, көп диле терҗиме  этмек үчин элинде барыны эдйәр. Хәзир иңлис дили I асырдакы грек дили ялы сөвда-сатык ишлеринде ве билим улгамында гиңден уланыляр. Шол себәпли эдебиятларымыз илки иңлис дилинде язылып, соңра башга диллере терҗиме эдилйәр.

16, 17. а) Худайың халкы нәмә гөз етирди? б) Оларың зерурлыгы нәдип канагатландырылды? в) Норр доган «Тәзе дүнйә терҗимеси» бабатда нәмә тама эдйәрди?

¹⁶ Эдебиятларымызың хеммеси Мукаддес Язгылара эсасланяр. 1611-нҗи йылда иңлис дилинде чыкан «Король Яковың терҗимеси» XX асырың орталарында гиңден уланылярды. Эмма бу терҗимәниң көнелишендиги үчин, оңа дүшүнмек кынды. Шейле-де Мукаддес Язгыларың гадымы голязмаларында Худайың ады мүңлерче гезек душ гелсе-де, «Король Яковың терҗимесинде» бары-ёгы бирнәче аятда барды. Галыберсе-де, онуң кәбир ерлери ялңышды ве оңа асыл нусгада душ гелмейән аятлар гошулыпды. Мукаддес Язгыларың иңлис дилиндәки башга терҗимелериниң хем шонуң ялы кемтер тараплары барды.

¹⁷ Гөршүмиз ялы, асыл нусгадакы сөзлери хәзирки заман дилде беян эдйән Мукаддес Язгыларың догры терҗимеси герекди. Шол себәпли Мукаддес Язгыларың Тәзе дүнйә терҗимесиниң комитети дөредилди ве 1950—1960-нҗы йылларда онуң алты томы чыкарылды. 1950-нҗи йылың 2-нҗи августында терҗимәниң биринҗи томы чыканда, Нейтон Норр доган конгресде шейле дийди: «Хакыкатың аян болмагы билен, асыл нусгадакы сөзлериң манысыны йитирмән, бизе мундан бейләк-де хакыкаты өвренмәге ярдам этҗек терҗимәниң герекдигине гөз етирдик. Исаның шәгиртлериниң дөврүндәки голязмаларың сада хем-де гарамаяк адамлара дүшнүкли болшы ялы, бизиң окыҗыларымыза-да дүшнүкли болар ялы, хәзирки заман дилде язылан Мукаддес Язгыларың герекдигине дүшүндик». Норр доган бу терҗимәниң миллионларча адамлара рухы тайдан өсмәге көмек этҗекдигине тама эдйәрди.

18. Мукаддес Язгыларың терҗимеси нәдип чалтландырылды?

¹⁸ 1963-нҗи йылда Норр доганың тамасы өделди. «Инҗилиң Тәзе дүнйә терҗимеси» голланд, француз, немец, итальян, португал ве испан диллеринде чыкарылды. 1989-нҗы йылда Ехованың Шаятларының Ёлбашчылык маслахаты Мукаддес Язгыларың терҗимесини хас-да чалтландырмак үчин баш эдарада йөрите бөлүм дөретди. Соңра 2005-нҗи йылда Мукаддес Язгылары «Гаравул диңи» журналының чыкарылян диллерине терҗиме этмәге ругсат берилди. Хәзир «Тәзе дүнйә терҗимеси» тутушлыгына ве бөлеклейин 130-дан говрак дилде бар.

19. 2013-нҗи йылда нәхили әхмиетли вака болды ве индики макалада нәмә середерис?

¹⁹ «Мукаддес Язгыларың Тәзе дүнйә терҗимеси» иңлис дилинде чыкарыландан бәри иңлис дилиниң хас-да кәмиллешендиги үчин, бу терҗимә тәзеден серетмели болды. 2013-нҗи йылың 5-нҗи ве 6-нҗы октябрында, шенбе хем-де екшенбе гүнлери гечирилен Ехованың Шаятларының 129-нҗы йыллык душушыгына 31 юртдан 1 413 676 адам гатнашды. Кәбирлери оны видеоарагатнашык аркалы гөрдүлер. Ёлбашчылык маслахатының агзасы «Тәзе дүнйә терҗимесиниң» иңлис дилинде тәзеден середилен гөрнүшиниң чыкандыгыны билдириш эденде, диңлейҗилериң әхлиси бегенди. Оларың көпүси Мукаддес Язгыларыны элине аланда, шатлыкдан яңа аглады. Шонда аятлар Мукаддес Язгыларың тәзеден середилен гөрнүшинден окалансоң, диңлейҗилер бу терҗимәниң өңкүлерден хас говудыгына гөз етирдилер. Биз индики макалада шол тәзеден середилен терҗимәниң кәбир айратынлыклары ве онуң башга диллере нәдип терҗиме эдилйәндиги барада билерис.