Ayon kay Lucas 4:1-44

4  Pagkatapos, si Jesus na puspos ng banal na espiritu ay umalis sa Jordan; inakay siya ng espiritu sa ilang+ 2  sa loob ng 40 araw, at tinukso siya roon ng Diyablo.+ Hindi siya kumain, kaya pagkatapos ng mga araw na iyon, nagutom siya. 3  Sinabi sa kaniya ng Diyablo: “Kung ikaw ay anak ng Diyos, utusan mo ang batong ito na maging tinapay.” 4  Pero sumagot si Jesus: “Nasusulat, ‘Ang tao ay hindi mabubuhay sa tinapay lang.’”+ 5  Kaya dinala niya siya sa mataas na lugar, at saglit niyang ipinakita sa kaniya ang lahat ng kaharian sa mundo.+ 6  Pagkatapos, sinabi ng Diyablo: “Ibibigay ko sa iyo ang awtoridad sa lahat ng ito at ang kaluwalhatian ng mga ito, dahil akin ang lahat ng kahariang ito+ at ibibigay ko ito kanino ko man gustuhin.+ 7  Kaya kung sasambahin mo ako nang kahit isang beses, magiging sa iyo ang lahat ng ito.” 8  Sumagot si Jesus: “Nasusulat, ‘Si Jehova na iyong Diyos ang dapat mong sambahin, at siya lang ang dapat mong paglingkuran.’”*+ 9  Pagkatapos, dinala niya siya sa Jerusalem, sa tuktok ng templo. Sinabi niya: “Kung ikaw ay anak ng Diyos, tumalon ka mula rito,+ 10  dahil nasusulat, ‘Uutusan niya ang mga anghel niya na ingatan ka,’ 11  at, ‘Bubuhatin ka nila para hindi tumama sa bato ang paa mo.’”+ 12  Sumagot si Jesus: “Nasusulat, ‘Huwag mong susubukin si Jehova na iyong Diyos.’”+ 13  Kaya matapos siyang tuksuhin ng Diyablo, humiwalay ito sa kaniya at naghintay ng ibang pagkakataon.+ 14  At bumalik si Jesus sa Galilea puspos ng espiritu.*+ At napabalita sa lahat ng nakapalibot na lugar ang magagandang ulat tungkol sa kaniya. 15  Nagsimula rin siyang magturo sa kanilang mga sinagoga, at iginagalang siya ng lahat. 16  Pagkatapos, pumunta siya sa Nazaret,+ kung saan siya pinalaki, at gaya ng nakagawian niya tuwing araw ng Sabbath, pumasok siya sa sinagoga+ at tumayo para magbasa. 17  Kaya ibinigay sa kaniya ang balumbon ni propeta Isaias, at binuksan niya ang balumbon at nahanap ang pananalitang ito: 18  “Ang espiritu ni Jehova ay sumasaakin dahil inatasan* niya ako na maghayag ng mabuting balita sa mahihirap. Isinugo niya ako para ihayag ang paglaya ng mga bihag at paggaling ng mga bulag, at para palayain ang mga naaapi,+ 19  para ipangaral ang taon ng kabutihang-loob ni Jehova.”+ 20  Pagkarolyo sa balumbon, isinauli niya ito sa tagapaglingkod, at umupo siya; nakatingin sa kaniya ang lahat ng nasa sinagoga. 21  Pagkatapos, sinabi niya sa kanila: “Ang kasulatang ito na karirinig lang* ninyo ay natutupad ngayon.”+ 22  At nagsimula silang magsabi ng magagandang bagay tungkol sa kaniya at humanga sa nakagiginhawang pananalita na lumalabas sa kaniyang bibig.+ Sinasabi nila: “Hindi ba anak ito ni Jose?”+ 23  Sumagot siya: “Tiyak na ipatutungkol ninyo sa akin ang pananalitang ito, ‘Manggagamot, pagalingin mo ang sarili mo. Gawin mo rin dito sa sarili mong bayan ang mga narinig naming ginawa mo sa Capernaum.’”+ 24  Kaya sinabi niya: “Sinasabi ko sa inyo, walang propetang tinatanggap sa sarili niyang bayan.+ 25  Bilang halimbawa, sinasabi ko sa inyo ang totoo: Maraming biyuda sa Israel noong panahon ni Elias nang hindi umulan sa loob ng tatlo at kalahating taon at magkaroon ng matinding taggutom sa buong lupain.+ 26  Pero hindi isinugo si Elias sa sinuman sa mga babaeng iyon kundi sa isang biyuda sa Zarepat sa lupain ng Sidon.+ 27  Marami ring ketongin sa Israel noong panahon ni propeta Eliseo; pero walang isa man sa kanila ang pinagaling, si Naaman lang na taga-Sirya.”+ 28  Galit na galit ang lahat ng nasa sinagoga na nakarinig sa sinabi niya,+ 29  at dinala nila siya sa labas ng lunsod, sa itaas ng bundok* kung saan nakatayo ang lunsod, para ihagis siya patiwarik. 30  Pero dumaan siya sa gitna nila at nagpatuloy sa paglalakbay.+ 31  Pagkatapos, pumunta siya sa Capernaum, na isang lunsod sa Galilea. Tinuruan niya sila noong Sabbath,+ 32  at hangang-hanga sila sa paraan niya ng pagtuturo+ dahil nagsasalita siya nang may awtoridad. 33  At may isang lalaki sa sinagoga na sinasapian ng demonyo, isang masamang espiritu, at sumigaw siya:+ 34  “Bakit nandito ka, Jesus na Nazareno?+ Nandito ka ba para puksain kami? Alam ko kung sino ka talaga, ikaw ang isinugo ng Diyos.”*+ 35  Pero sinaway ito ni Jesus: “Tumahimik ka, at lumabas ka sa kaniya.” Pagkatapos, itinumba ng demonyo ang lalaki at lumabas ito sa kaniya nang hindi siya sinasaktan. 36  Gulat na gulat silang lahat, at sinabi nila sa isa’t isa: “Talagang may awtoridad at kapangyarihan ang pananalita niya! Kahit ang masasamang espiritu ay sumusunod sa utos niya at lumalabas!” 37  Kaya ang balita tungkol sa kaniya ay kumalat sa bawat sulok ng nakapalibot na mga lugar.+ 38  Pagkaalis niya sa sinagoga, pumunta siya sa bahay ni Simon. Mataas ang lagnat ng biyenang babae ni Simon, at hiniling nila sa kaniya na tulungan siya.+ 39  Kaya lumapit si Jesus kung saan siya nakahiga at pinababa* ang lagnat ng babae, at gumaling siya. Agad siyang bumangon at inasikaso sila. 40  Pero nang palubog na ang araw, dinala sa kaniya ng lahat ng tao ang mga kasama nila sa bahay na may sakit.* Pinagaling niya sila sa pamamagitan ng pagpapatong ng mga kamay niya sa bawat isa sa kanila.+ 41  Lumabas din ang mga demonyo mula sa maraming sinapian nila, at isinisigaw nila: “Ikaw ang Anak ng Diyos.”+ Pero sinasaway niya sila at hindi pinapahintulutang magsalita,+ dahil alam nilang siya ang Kristo.+ 42  Nang mag-umaga na, pumunta siya sa isang liblib na lugar.+ Pero hinanap siya ng mga tao at nakarating kung nasaan siya. Pinigilan nila siyang umalis sa lugar nila. 43  Pero sinabi niya sa kanila: “Dapat ko ring ihayag sa ibang lunsod ang mabuting balita ng Kaharian ng Diyos dahil isinugo ako para dito.”+ 44  At nangaral siya sa mga sinagoga ng Judea.

Talababa

^ O “dapat mong pag-ukulan ng sagradong paglilingkod.”
^ O “ng kapangyarihan ng espiritu.”
^ Lit., “pinahiran.” Tingnan sa Glosari, “Pahiran.”
^ Lit., “na nasa tainga.”
^ O “burol.”
^ Lit., “ang Banal ng Diyos.”
^ Lit., “sinaway.”
^ O “may iba’t ibang sakit.”

Study Notes

inakay siya ng espiritu: Ang salitang Griego rito na pneuʹma ay tumutukoy sa espiritu ng Diyos, ang puwersa na puwedeng magpakilos sa isang tao na gawin ang mga bagay na kaayon ng kalooban ng Diyos.​—Mar 1:12; tingnan sa Glosari, “Ruach; Pneuma.”

Diyablo: Tingnan ang study note sa Mat 4:1.

Ang tao ay hindi mabubuhay sa tinapay lang: Nang sumipi si Jesus sa Deu 8:3 sa Hebreong Kasulatan, mas maikli ang iniulat ni Lucas kaysa kay Mateo. Sa ilang sinaunang Griegong manuskrito at salin, binuo ang pagsipi at idinagdag ang “kundi sa bawat salita ng Diyos,” kaya ang ulat ni Lucas ay naging kahawig ng ulat sa Mat 4:4. Pero ang mababasa sa mas lumang mga manuskrito ay ang mas maikling bersiyon ng ulat ni Lucas. Gayunman, sa maraming salin ng Kristiyanong Griegong Kasulatan sa Hebreo (may code na J7, 8, 10, 14, 15, 17 sa Ap. C) na gumamit ng mas mahabang pagsipi, makikita ang Tetragrammaton. Puwede itong isalin na “kundi sa lahat ng lumalabas sa bibig ni Jehova.”

Kaya dinala niya siya sa mataas na lugar: Sa kaparehong ulat sa Mat 4:8, idinagdag ang detalye na dinala ng Diyablo si Jesus sa “isang napakataas na bundok.” Magkaiba ang pagkakasunod-sunod ng mga tukso sa ulat ni Lucas at ni Mateo, pero lumilitaw na ang pagkakasunod-sunod sa ulat ni Mateo ang tama. (Mat 4:1-11) Makatuwirang isipin na ang unang dalawang tukso ay ang mga tuksong sinimulan ni Satanas sa tusong pananalita na “kung ikaw ay anak ng Diyos” at ang huling tukso niya ay ang tahasang paghamon na suwayin ang una sa Sampung Utos. (Exo 20:2, 3) Makatuwiran ding isipin na sinabi ni Jesus na “Lumayas ka, Satanas!” pagkatapos ng huli sa tatlong tukso. (Mat 4:10) At kahit hindi ito sinusuportahan ng matitibay na ebidensiya, napansin din ng mga iskolar na sa ulat sa Mat 4:5, nagsimula ang ikalawang tukso sa salitang Griego na isinasaling “pagkatapos.” Kung ikukumpara sa “kaya” na ginamit ni Lucas sa Luc 4:5, ang paggamit ni Mateo ng “pagkatapos” ay mas nagpapakita na iniulat niya ang mga tukso ayon sa pagkakasunod-sunod ng pangyayari. Totoo na “lohikal” ang pagkakasunod-sunod ng ulat ni Lucas, pero hindi ito laging ayon sa pagkakasunod-sunod ng pangyayari.​—Tingnan ang study note sa Luc 1:3.

ipinakita sa kaniya: Tingnan ang study note sa Mat 4:8.

kaharian: Tingnan ang study note sa Mat 4:8.

sasambahin . . . nang kahit isang beses: Tingnan ang study note sa Mat 4:9.

Jehova: Sa pagsiping ito sa Deu 6:13, ang pangalan ng Diyos, na kinakatawan ng apat na katinig sa Hebreo (ang transliterasyon ay YHWH), ay lumitaw sa orihinal na tekstong Hebreo.​—Tingnan ang Ap. C.

tuktok ng templo: Tingnan ang study note sa Mat 4:5.

Jehova: Sa pagsiping ito sa Deu 6:16, ang pangalan ng Diyos, na kinakatawan ng apat na katinig sa Hebreo (ang transliterasyon ay YHWH), ay lumitaw sa orihinal na tekstong Hebreo.​—Tingnan ang Ap. C.

sinagoga: Tingnan sa Glosari.

gaya ng nakagawian niya tuwing araw ng Sabbath: Walang ebidensiya na nagtitipon ang mga Judio sa mga sinagoga kapag Sabbath noong hindi pa sila naipapatapon sa Babilonya. Malamang na nagsimula ang kaugaliang ito noong panahon nina Ezra at Nehemias. Sinunod din ni Jesus ang kaugaliang ito na nakakapagpatibay sa espirituwal. Lumaki si Jesus na regular na nagpupunta ang pamilya nila sa sinagoga sa Nazaret. Nang maglaon, naging kaugalian din ng kongregasyong Kristiyano na magtipon para sumamba.

tumayo para magbasa: Sinasabi ng mga iskolar na ito ang pinakaunang rekord ng aktibidad sa sinagoga. Ayon sa tradisyong Judio, ganito ang nangyayari sa sinagoga: Una, nananalangin nang pribado ang dumarating na mga mananamba. Pagkatapos, babasahin ang Deu 6:4-9 at 11:13-21. Sumunod, may mangunguna sa pampublikong panalangin bago basahin nang malakas ang nakaiskedyul na bahagi ng Pentateuch. Sinasabi ng Gaw 15:21 na noong unang siglo C.E., ginagawa ang pagbabasang iyon “tuwing sabbath.” Pagkatapos, gagawin na nila ang posibleng binabanggit sa talatang ito—babasa sila ng isinulat ng mga propeta at babanggit ng aral na natutuhan nila. Ang tagabasa ay karaniwan nang nakatayo, at puwede siyang pumili ng gusto niyang basahing hula.​—Tingnan ang study note sa Gaw 13:15.

balumbon ni propeta Isaias: Ang Dead Sea Scroll ng Isaias ay binubuo ng 17 piraso ng pergamino na pinagdugtong-dugtong. Ang balumbon na ito ay may habang 7.3 m (24 ft) na may 54 na kolum. Malamang na kasinghaba nito ang balumbon sa sinagoga sa Nazaret. Wala pang kabanata at talata ang Kasulatan noong unang siglo, pero nahanap ni Jesus ang hula na gusto niyang basahin. Ipinapakita nito na talagang pamilyar si Jesus sa Salita ng Diyos.

Jehova: Sa pagsiping ito sa Isa 61:1, ang pangalan ng Diyos, na kinakatawan ng apat na katinig sa Hebreo (ang transliterasyon ay YHWH), ay lumitaw sa orihinal na tekstong Hebreo.​—Tingnan ang Ap. C.

inatasan niya: Sinipi dito ni Lucas ang salin ng Septuagint sa hula ni Isaias, kung saan ang mababasa ay “inatasan niya.” Pero malamang na ang binasa ni Jesus ay ang tekstong Hebreo ng hula ni Isaias (61:1, 2), kung saan ang pandiwa para sa “inatasan” ay ginamit kasama ng pangalan ng Diyos, na kinakatawan ng apat na katinig sa Hebreo (ang transliterasyon ay YHWH). Maraming salin ng Kristiyanong Griegong Kasulatan sa Hebreo (may code na J7, 8, 10, 14, 15 sa Ap. C) ang gumamit dito ng pangalan ng Diyos at ang mababasa ay “inatasan ni Jehova.”

para ihayag ang paglaya ng mga bihag: Sinipi dito ni Jesus ang hula ni Isaias, pero literal ang pagkakaintindi ng ilang Judio rito. (Isa 61:1) Gayunman, nakapokus ang ministeryo ni Jesus sa pagpapalaya sa mga tao sa espirituwal na pagkabihag. Kaya espirituwal ang pagpapalayang binabanggit ni Jesus. Nang basahin ni Jesus ang hulang ito at iugnay sa kaniyang ministeryo, maliwanag na nasa isip niya ang Jubileo, na ipinagdiriwang kada 50 taon. Sa taon ng Jubileo, naghahayag sa buong lupain ng pagpapalaya.​—Lev 25:8-12.

taon ng kabutihang-loob ni Jehova: O “taon ng pabor ni Jehova.” Sumipi si Jesus mula sa Isa 61:1, 2. Ang ginamit ni Lucas sa tekstong Griego ay kapareho ng salin ng Septuagint sa ekspresyong Hebreo na “taon ng kabutihang-loob [o, “pabor.”].” Iniugnay ni Jesus ang talatang ito sa sarili niya, na nagpapakitang ang ministeryo niya na nagliligtas-buhay ang pasimula ng “taon ng kabutihang-loob ni Jehova” at ng pagtanggap ng Diyos sa mga tao. Hindi na binasa ni Jesus ang susunod na bahagi ng hula ni Isaias tungkol sa “araw ng paghihiganti” ng Diyos, na mas maikli kung ikukumpara sa mas mahabang “taon ng kabutihang-loob” ng Diyos. Lumilitaw na ginawa niya iyon para maidiin ang panahon kung kailan magpapakita ng pabor ang Diyos sa mga umaasa sa kaniya para sa kaligtasan.​—Luc 19:9, 10; Ju 12:47.

Jehova: Sa pagsiping ito sa Isa 61:2, ang pangalan ng Diyos, na kinakatawan ng apat na katinig sa Hebreo (ang transliterasyon ay YHWH), ay lumitaw sa orihinal na tekstong Hebreo.​—Tingnan ang Ap. C.

at umupo: Ipinapakita nito na magsasalita na si Jesus. Kaugalian sa sinagoga na hindi na babalik sa dati niyang upuan ang nagbasa sa harapan, kundi uupo siya para magturo sa puwesto kung saan makikita siya ng “lahat ng nasa sinagoga.”​—Ihambing ang study note sa Mat 5:1.

pananalitang: O “kawikaang; talinghagang; ilustrasyong.” Ang salitang Griego na pa·ra·bo·leʹ, na literal na nangangahulugang “pagtabihin o pagsamahin,” ay puwedeng tumukoy sa isang talinghaga, kawikaan, kasabihan, o ilustrasyon.​—Tingnan ang study note sa Mat 13:3.

sarili mong bayan: Lit., “lugar ng iyong ama.” Tumutukoy ito sa Nazaret, ang pinanggalingan ng pamilya ni Jesus. Sa kontekstong ito, lumilitaw na ang salitang Griego na isinaling “sariling bayan” (pa·trisʹ) ay tumutukoy sa isang maliit na bayan​—ang pinanggalingan ni Jesus at ng pamilya niya. Pero puwede ring tumukoy ang terminong ito sa isang mas malaking lugar, gaya ng pinanggalingang bansa. Sa Ju 4:43, 44, lumilitaw na ang salitang Griego na ito ay tumutukoy sa buong Galilea.

sa loob ng tatlo at kalahating taon: Ayon sa 1Ha 18:1, sinabi ni Elias na magtatapos na ang tagtuyot “noong ikatlong taon.” Kaya may ilan na nagsasabi na hindi kaayon ng ulat sa 1 Hari ang sinabi dito ni Jesus. Pero wala namang sinasabi sa Hebreong Kasulatan na hindi umabot nang tatlong taon ang tagtuyot. Maliwanag na ang pananalitang “noong ikatlong taon” ay tumutukoy sa yugto ng panahon na nagsimula nang banggitin ni Elias kay Ahab ang tungkol sa tagtuyot. (1Ha 17:1) Malamang na sinabi ito ni Elias noong panahon na ng tagtuyot​—na kadalasang umaabot nang anim na buwan pero malamang na mas nagtagal kaysa sa karaniwang haba ng tagtuyot. Isa pa, hindi naman nagtapos agad ang tagtuyot nang muling humarap si Elias kay Ahab, “noong ikatlong taon,” kundi matapos pang magpadala si Jehova ng apoy sa Bundok Carmel mula sa langit. (1Ha 18:18-45) Kaya ang sinabi dito ni Jesus at ang sinabi ng kapatid niya sa ama, na nakaulat sa San 5:17, ay kaayon ng sinasabi sa 1Ha 18:1.

Zarepat: Ang bayang ito sa Fenicia ay makikita sa baybayin ng Mediteraneo sa pagitan ng mga lunsod ng Sidon at Tiro, na hindi teritoryo ng mga Israelita. Ang pangalan nito sa Griego ay Sarepta. Ang pangalang Hebreo nito ay binanggit sa 1Ha 17:9, 10 at Ob 20. Ang katumbas ng pangalang ito sa ngayon ay Sarafand, at ang lugar na ito ay matatagpuan sa Lebanon na nasa mga 13 km (8 mi) sa timog-kanluran ng Sidon, pero malamang na mas malapit sa baybayin ng Mediteraneo ang sinaunang Zarepat kaysa sa Sarafand.​—Tingnan ang Ap. B10.

pinagaling: O “nilinis,” na tumutukoy sa pagpapagaling sa ketong ni Naaman. (2Ha 5:3-10, 14) Ayon sa Kautusang Mosaiko, nagiging marumi sa seremonyal na paraan ang taong may ketong. (Lev 13:1-59) Kaya ang terminong Griego para sa “nilinis” ay madalas na ginagamit para tumukoy sa pagpapagaling sa mga may ketong.​—Mat 8:3; 10:8; Mar 1:40, 41.

para ihagis siya patiwarik: Ayon sa tradisyong Judio na nakasulat sa Talmud, ang isang tao na nahatulang may-sala ay inihahagis kung minsan sa bangin; pagkatapos, pagbababatuhin siya para masiguradong patay na siya. Ito man ang planong gawin ng mga mang-uumog sa Nazaret o hindi, ang sigurado ay gusto nilang patayin si Jesus.

Capernaum: Mula sa pangalang Hebreo na nangangahulugang “Nayon ni Nahum” o “Nayon na Nagpapatibay-Loob.” (Na 1:1, tlb.) Napakahalaga ng lunsod na ito sa ministeryo ni Jesus. Makikita ito sa hilagang-kanluran ng Lawa ng Galilea at tinawag na “sarili niyang lunsod” sa Mat 9:1. Ang Capernaum ay mahigit 200 m (650 ft) ang baba mula sa lebel ng dagat, at ang Nazaret ay mga 360 m (1,200 ft) ang taas mula sa lebel ng dagat, kaya nang sabihin ng ulat na pumunta si Jesus sa Capernaum, ang ibig sabihin nito ay bumaba siya sa Capernaum mula sa Nazaret.

demonyo, isang masamang espiritu: O “maruming demonyong espiritu.”​—Tingnan sa Glosari, “Ruach; Pneuma.”

Bakit nandito ka, . . . ?: Tingnan ang study note sa Mat 8:29.

biyenang babae ni Simon: Biyenang babae ni Pedro (kilala ring Cefas). (Ju 1:42) Kaayon ito ng sinabi ni Pablo sa 1Co 9:5 na nagpapakitang may asawa si Cefas. Lumilitaw na nakatira ang biyenang babae ni Pedro sa bahay nila, kasama ang kapatid niyang si Andres.​—Mar 1:29-31; tingnan ang study note sa Mat 10:2, kung saan ipinaliwanag ang iba’t ibang pangalan ni apostol Pedro.

Mataas ang lagnat: Parehong sinabi nina Mateo at Marcos na “nakahiga at nilalagnat” ang biyenang babae ni Pedro. (Mat 8:14; Mar 1:30) Si Lucas lang, malamang na dahil isa siyang doktor, ang nagsabi na “mataas ang lagnat” ng biyenang babae ni Pedro, na nagpapakitang malala ang kalagayan nito.​—Tingnan ang “Introduksiyon sa Lucas.”

ihayag . . . ang mabuting balita: Ang pandiwang Griego na ginamit dito, eu·ag·ge·liʹzo·mai (“ihayag ang mabuting balita”), ay lumitaw nang 54 na beses sa Kristiyanong Griegong Kasulatan. Madalas itong mabasa sa mga ulat ni Lucas. (Luc 1:19; 2:10; 3:18; 4:18; 8:1; 9:6; 20:1; Gaw 5:42; 8:4; 10:36; 11:20; 13:32; 14:15, 21; 15:35; 16:10; 17:18) May pagkakaiba ang mga terminong ke·rysʹso, “ipangaral; ihayag” (Mat 3:1; 4:17; 24:14; Luc 4:18, 19; 8:1, 39; 9:2; 24:47; Gaw 8:5; 28:31; Apo 5:2), at eu·ag·ge·liʹzo·mai, “ihayag ang mabuting balita.” Idinidiin ng ke·rysʹso ang paraan ng paghahayag—awtorisado at sa publiko. Idinidiin naman ng eu·ag·ge·liʹzo·mai ang mensaheng inihahayag—“ang mabuting balita.” Ang kaugnay na pangngalang eu·ag·geʹli·on (“mabuting balita”) ay lumitaw nang 76 na beses sa Kristiyanong Griegong Kasulatan.​—Tingnan ang study note sa Mat 4:23; 24:14 at Glosari, “Mabuting balita.”

Kaharian ng Diyos: Sa buong Kristiyanong Griegong Kasulatan, ang mabuting balita ay laging iniuugnay sa Kaharian ng Diyos, ang paksa ng pangangaral at pagtuturo ni Jesus. Ang ekspresyong “Kaharian ng Diyos” ay lumitaw nang 32 beses sa Ebanghelyo ni Lucas, 14 na beses sa Ebanghelyo ni Marcos, at 4 na beses sa Ebanghelyo ni Mateo. Pero ginamit naman ni Mateo ang kahawig na ekspresyong “Kaharian ng langit” nang mga 30 beses.​—Tingnan ang study note sa Mat 3:2; 24:14; Mar 1:15.

Media

BAGONG SANLIBUTANG SALIN NG BANAL NA KASULATAN (EDISYON SA PAG-AARAL)
Lucas 4
Tagalog
Basahin ang Bibliya Online.
https://cms-imgp.jw-cdn.org/img/p/1001070103/univ/art/1001070103_univ_sqr_xl.jpg
nwtsty