1-2. Ano ang natutuhan natin sa naunang artikulo, at ano ang tatalakayin natin ngayon?

 SA NAUNANG artikulo, tinalakay natin ang ilang payo sa Levitico kabanata 19. Halimbawa, sa talata 3, iniutos ni Jehova sa mga Israelita na igalang ang mga magulang nila. Natutuhan natin kung paano susuportahan ang mga magulang natin sa pisikal, emosyonal, at espirituwal. Sa talata ring iyon, ipinaalala sa bayan ng Diyos na mahalagang sundin ang batas ng Sabbath. Natutuhan natin na kahit wala na tayo sa ilalim ng batas na ito, masusunod pa rin natin ang prinsipyo nito kung regular tayong maglalaan ng panahon sa pagsamba. Kapag ginagawa natin iyan, naipapakita nating nagsisikap tayo na maging banal, gaya ng iniutos sa Levitico 19:2 at 1 Pedro 1:15.

² Sa artikulong ito, itutuloy natin ang pagtalakay sa Levitico 19. Ano ang itinuturo nito tungkol sa pagpapakita ng konsiderasyon sa mga may kapansanan, pagiging tapat pagdating sa negosyo, at pagpapakita ng pag-ibig sa kapuwa? Dahil gusto nating maging banal gaya ng Diyos, tingnan natin ang matututuhan natin sa mga ito.

3-4. Ayon sa Levitico 19:14, paano dapat pakitunguhan ang mga taong bingi at bulag?

³ Basahin ang Levitico 19:14. Gusto ni Jehova na maging  mabait ang bayan niya sa mga may kapansanan. Halimbawa, sinabi niya sa mga Israelita na huwag sumpain ang isang taong bingi. Kasama rito ang pananakot sa kaniya o pagsasalita ng masama sa kaniya. Hindi iyon tamang gawin sa isang taong bingi! Hindi niya naririnig ang sinasabi ng iba tungkol sa kaniya, kaya hindi niya maipagtatanggol ang sarili niya.

⁴ Sa talata 14, iniutos din ng Diyos sa mga lingkod niya na huwag “maglalagay ng halang sa harap ng taong bulag.” Ganito ang sinabi ng isang aklat tungkol sa mga taong may kapansanan: “Sa sinaunang Middle East, madalas [silang] minamaltrato at inaabuso.” Baka may mga tao na sinasadyang maglagay ng harang sa harap ng taong bulag para masaktan o pagtawanan siya. Hindi na sila naawa! Pero dahil sa utos ni Jehova, natulungan ang bayan na makita na dapat silang maging maawain sa mga may kapansanan.

5. Paano tayo magiging maawain sa mga may kapansanan?

⁵ Naging maawain si Jesus sa mga may kapansanan. Tingnan ang ipinasabi niya kay Juan Bautista: “Ang mga bulag ay nakakakita na, ang mga lumpo ay nakalalakad, ang mga ketongin ay gumagaling, ang mga bingi ay nakaririnig, [at] ang mga patay ay binubuhay.” Nang makita ng mga tao ang mga himala ni Jesus, “lahat sila ay pumuri sa Diyos.” (Luc. 7:20-22; 18:43) Gusto ng mga Kristiyano na tularan ang pagiging maawain ni Jesus sa mga may kapansanan. Kaya mabait tayo, makonsiderasyon, at mapagpasensiya sa kanila. Hindi man natin kayang gumawa ng himala, pero may pribilehiyo naman tayo na sabihin sa kanila ang mabuting balita tungkol sa isang paraiso kung saan gagaling sila sa pisikal at espirituwal. (Luc. 4:18) Nakatulong na ang mabuting balitang ito sa marami para purihin ang Diyos.

6. Paano makakatulong ang Levitico 19 para mas maunawaan ang Sampung Utos?

⁶ Makakatulong ang ilang talata sa Levitico 19 para mas maintindihan ang Sampung  Utos. Halimbawa, sinasabi ng ikawalong utos: “Huwag kang magnanakaw.” (Ex. 20:15) Baka iniisip ng isa na kapag wala naman siyang kinukuha na hindi sa kaniya, nasusunod niya ang utos na ito. Pero baka hindi niya namamalayan na nagnanakaw na pala siya.

7. Paano puwedeng malabag ng isang negosyante ang ikawalong utos tungkol sa pagnanakaw?

⁷ Baka ipinagmamalaki ng isang negosyante na hindi siya nagnanakaw kasi wala naman siyang kinukuhang hindi sa kaniya. Pero lagi ba talaga siyang tapat pagdating sa negosyo? Sa Levitico 19:35, 36, sinabi ni Jehova: “Huwag kayong mandaraya sa pagsukat ng haba, bigat, o dami. Dapat kayong gumamit ng wastong timbangan, wastong panimbang, wastong epa, at wastong hin.” Kung gumagamit ng madayang timbangan o panukat ang isang negosyante, masasabi nating pagnanakaw iyon. Nililinaw iyan ng iba pang talata sa Levitico 19.

8. Paano nakatulong ang mga detalye sa Levitico 19:11-13 para maintindihan ng mga Judio ang ikawalong utos, at paano tayo makikinabang dito?

⁸ Basahin ang Levitico 19:11-13. Mababasa sa simula ng Levitico 19:11: “Huwag kayong magnanakaw.” Sa talata 13, iniugnay ang pagnanakaw sa pandaraya pagdating sa negosyo. Ang sabi: “Huwag mong dadayain ang kapuwa mo.” Kaya kung mandaraya ang isa pagdating sa negosyo, pagnanakaw iyon. Sinasabi ng ikawalong utos na mali ang pagnanakaw, pero nakatulong ang mga detalye sa Levitico para maintindihan ng mga Judio ang prinsipyo sa batas na ito—ang maging tapat sa lahat ng bagay. Makakatulong kung pag-iisipan natin ang tingin ni Jehova sa pandaraya at pagnanakaw. Tanungin ang sarili: ‘Batay sa Levitico 19:11-13, may dapat ba akong baguhin sa buhay ko, halimbawa, sa negosyo o trabaho?’

9. Paano nakatulong sa mga upahang trabahador ang batas sa Levitico 19:13?

⁹ May isa pang dapat pag-isipan ang isang Kristiyanong may negosyo pagdating sa pagiging tapat. Sinasabi sa Levitico 19:13: “Ang pagbabayad sa upahang trabahador ay huwag mong ipagpapaliban nang buong magdamag hanggang umaga.” Sa Israel, ang mga upahang trabahador sa bukid ay binabayaran araw-araw. Kaya kapag hindi siya sinuwelduhan sa araw na iyon, wala siyang ipapakain sa pamilya niya. Sinabi ni Jehova: “Gipit siya at iyon ang inaasahan niya para mabuhay.”​—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ano ang matututuhan natin sa Levitico 19:13?

¹⁰ Sa ngayon, maraming empleado ang sinusuwelduhan nang buwanan o kinsenas at katapusan, hindi araw-araw. Pero may matututuhan pa rin tayo sa Levitico 19:13. Nilalamangan ng ilang nagpapatrabaho ang mga empleado nila. Sinusuwelduhan nila ang mga ito nang mababa sa dapat nilang matanggap. Alam nila na walang magagawa ang mga trabahador na ito kundi pagtiisan ang mababang suweldo. Kapag ganiyan ang ginagawa ng mga nagpapatrabaho, parang ‘ipinagpapaliban nila ang pagbabayad sa upahang trabahador.’ Magandang tandaan ito ng isang Kristiyano na may negosyo. Tingnan pa natin ang matututuhan natin sa Levitico 19.

11-12. Ano ang idiniin ni Jesus nang banggitin niya ang Levitico 19:17, 18?

¹¹ Sinabi sa atin ng Diyos na huwag nating sasaktan ang ating kapuwa. Pero hindi lang iyon ang gusto ng Diyos na gawin natin. Makikita natin ito sa Levitico 19:17, 18. (Basahin.) Ayon dito, sinabi ni Jehova: “Dapat mong mahalin ang iyong kapuwa gaya ng  iyong sarili.” Dapat sundin ng isang Kristiyano ang mahalagang utos na ito kung gusto niyang mapasaya ang Diyos.

¹² Idiniin ni Jesus na mahalaga ang utos na ito sa Levitico 19:18. Minsan, tinanong si Jesus ng isang Pariseo: “Ano ang pinakamahalagang utos sa Kautusan?” Sinabi ni Jesus na “ang pinakamahalaga at unang utos” ay ibigin natin si Jehova nang buong puso, buong kaluluwa, at buong pag-iisip. Pagkatapos, binanggit ni Jesus ang sinabi sa Levitico 19:18: “Ang ikalawa na gaya nito ay ‘Dapat mong mahalin ang iyong kapuwa gaya ng iyong sarili.’” (Mat. 22:35-40) Maraming paraan para mahalin ang kapuwa natin, pero marami pa tayong matututuhan sa Levitico 19.

13. Paano nakatulong ang nangyari kay Jose para mas maintindihan natin ang Levitico 19:18?

¹³ Ang isang paraan para maipakita ang pagmamahal natin sa kapuwa ay kung susundin natin ang payo sa Levitico 19:18. Ang sabi: “Huwag kang maghihiganti o magkikimkim ng sama ng loob.” Halos lahat tayo ay may kakilala na nagkimkim ng sama ng loob sa isang katrabaho, kaeskuwela, kamag-anak, o kapamilya. Baka nga inabot pa ito ng ilang taon! Natatandaan natin na noong nagkimkim ng sama ng loob ang mga kapatid ni Jose sa kaniya, ginawan nila siya ng masama. (Gen. 37:2-8, 25-28) Pero hindi gumanti si Jose sa mga kapatid niya! Kahit noong nagkaroon siya ng awtoridad at puwede na niya sanang gawin iyon, nagpakita siya ng awa sa kanila. Imbes na magkimkim ng sama ng loob, ginawa niya ang payo sa Levitico 19:18.​—Gen. 50:19-21.

14. Bakit dapat pa rin nating sundin ang mga prinsipyo sa Levitico 19:18?

¹⁴ Dapat tularan ng mga Kristiyano ang halimbawa ni Jose kung gusto nilang mapasaya ang Diyos. Imbes na magkimkim ng sama ng loob o maghiganti, dapat silang maging mapagpatawad. Ganiyan din ang makikita sa modelong panalangin ni Jesus. Pinayuhan niya tayo na patawarin ang mga nagkakasala sa atin. (Mat. 6:9, 12) Pinayuhan din ni Pablo ang mga Kristiyano: “Huwag ninyong ipaghiganti ang inyong sarili, mga minamahal.”  (Roma 12:19) Pinasigla rin niya sila: “Patuloy ninyong pagtiisan ang isa’t isa at lubusang patawarin ang isa’t isa kahit pa may dahilan kayo para magreklamo laban sa inyong kapuwa.” (Col. 3:13) Hindi nagbabago ang mga prinsipyo ni Jehova. Kaya dapat pa rin nating sundin ang mga prinsipyo sa Levitico 19:18.

15. Bakit dapat tayong magpatawad? Ilarawan.

¹⁵ Tingnan ang isang ilustrasyon. Ang nasaktang damdamin ay parang sugat. May mga sugat na mababaw lang; mayroon ding malalalim. Halimbawa, baka nasubukan mo nang mahiwa ng isang papel. Masakit iyon, pero hindi naman iyon ganoon kalala. Mga isa o dalawang araw lang, hindi na iyon masakit. Ganiyan din kapag may nakasakit ng damdamin mo. Halimbawa, baka may nasabi o nagawang di-maganda ang isang kaibigan mo. Pero napatawad mo naman siya kaagad. Paano naman kung malalim ang sugat? Baka kailangan pa itong tahiin at bendahan. Pero kung lagi mong dudutdutin o kukutkutin ang sugat, lalo ka lang masasaktan. Kung minsan, ganiyan din ang ginagawa ng iba. Isip sila nang isip kung paano sila sinaktan at kung gaano kasakit ang ginawa sa kanila. Pero kung magkikimkim sila ng sama ng loob, sinasaktan lang nila ang sarili nila. Kaya napakagandang sundin ang payo sa Levitico 19:18!

16. Batay sa Levitico 19:33, 34, paano dapat pakitunguhan ng mga Israelita ang mga naninirahang dayuhan, at ano ang matututuhan natin dito?

¹⁶ Nang iutos ni Jehova sa mga Israelita na mahalin ang kapuwa, hindi lang mga kababayan nila ang dapat nilang mahalin, kundi pati na rin ang mga dayuhan na naninirahan sa kanila. Idiniin iyan sa Levitico 19:33, 34. (Basahin.) Dapat pakitunguhan ng mga Israelita ang isang dayuhan na “gaya ng isang katutubo,” at dapat “siyang mahalin” na gaya ng sarili nila. Halimbawa, iniutos sa mga Israelita na payagan ang mga naninirahang dayuhan at mahihirap na mamulot o gumapas sa bukid nila. (Lev. 19:9, 10) Para din sa mga Kristiyano ngayon ang prinsipyong ito. (Luc. 10:30-37) Bakit? Kasi maraming dayuhan ngayon, at baka kapitbahay mo pa nga ang ilan sa kanila. Kaya mahalaga na pakitunguhan natin sila nang may dignidad at paggalang, lalaki man sila, babae, o bata.

17-18. (a) Ano ang ipinapayo sa atin ng Levitico 19:2 at 1 Pedro 1:15? (b) Anong mahalagang gawain ang binanggit ni apostol Pedro na dapat nating gawin?

¹⁷ Parehong ipinapayo ng Levitico 19:2 at 1 Pedro 1:15 na dapat maging banal ang bayan ng Diyos. Marami pang talata sa Levitico 19 na makakatulong sa atin para mapasaya si Jehova. Natalakay natin ang mga talata na nagsasabi ng ilan lang sa mga dapat at hindi natin dapat gawin. * Ipinapakita ng Kristiyanong Griegong Kasulatan na gusto pa rin ni Jehova na isabuhay natin ang mga prinsipyong iyon. Pero may idinagdag pa si apostol Pedro.

¹⁸ Regular tayong sumasamba kay Jehova at gumagawa ng mabuti sa iba. Pero may sinabi si Pedro na isang mahalagang gawain. Bago ipinayo ni Pedro na magpakabanal tayo sa lahat ng paggawi natin, sinabi niya: “Ihanda ninyong mabuti ang isip ninyo para sa gawain.” (1 Ped. 1:13, 15) Ano ang gawaing ito? Sinabi ni Pedro tungkol sa mga pinahirang kapatid ni Kristo na ‘ihahayag nila nang malawakan ang kadakilaan ng tumawag’ sa kanila. (1 Ped. 2:9) At ang lahat ng Kristiyano ngayon ay may pribilehiyo na gawin din iyon. Malaki ang maitutulong nito sa mga tao. Napakagandang pagkakataon ito para sa banal na bayan ng Diyos na regular na mangaral at magturo! (Mar. 13:10) Kapag isinasabuhay natin ang mga prinsipyo sa Levitico 19, pinapatunayan natin na mahal natin ang Diyos at ang ating kapuwa. Ipinapakita rin natin na gusto nating “magpakabanal” sa lahat ng paggawi natin.