1. Ano ang isang dahilan kung bakit nakatataas ang tao sa hayop?

ANG tao ay pinagkalooban ng budhi. Isang dahilan ito kung bakit nakatataas ang tao sa hayop. Ganiyan na ang kalagayan mula pa nang umiral ang tao sa lupa. Matapos suwayin nina Adan at Eva ang utos ni Jehova, nagtago sila. Ipinakikita nito na inusig sila ng kanilang budhi.

2. Bakit maitutulad sa isang kompas ang ating budhi? (Tingnan ang larawan sa simula ng artikulo.)

² Ang mga taong di-gaanong nasanay ang budhi ay maihahalintulad sa isang barkong naglalayag nang may sirang kompas. Mapanganib maglakbay nang walang maayos na kompas. Dahil sa hangin at alon ng dagat, madaling matatangay ang barko sa maling direksiyon. Ang isang kompas na naka-set nang tama ay makatutulong sa kapitan ng barko na mapanatiling nasa tamang direksiyon ang barko. Ang ating budhi ay parang kompas. Ito ang panloob na pagkadama ng tama o mali na gagabay sa atin sa tamang direksiyon. Pero para maging epektibong giya ang ating budhi, dapat na naka-set ito nang tama.

3. Ano ang resulta kapag hindi wastong nasanay ang budhi?

 ³ Kapag hindi wastong nasanay ang budhi ng isang tao, hindi nito pipigilan ang isa sa paggawa ng mali. (1 Tim. 4:1, 2) Baka kumbinsihin pa nga tayo ng gayong budhi na “ang masama ay mabuti.” (Isa. 5:20) Binabalaan ni Jesus ang mga tagasunod niya: “Ang oras ay dumarating na ang bawat isa na pumapatay sa inyo ay mag-aakalang nag-ukol siya ng sagradong paglilingkod sa Diyos.” (Juan 16:2) Naging totoo iyan sa mga taong pumatay sa alagad na si Esteban, at totoo rin iyan sa iba pang gaya nila. (Gawa 6:8, 12; 7:54-60) Kakatwang isipin na sa paggawa ng karumal-dumal na krimen gaya ng pagpatay, nilalabag ng mga panatiko sa relihiyon ang mismong kautusan ng Isa na inaangkin nilang sinasamba nila! (Ex. 20:13) Maliwanag na mapandaya ang kanilang budhi!

4. Paano natin mapagagana nang tama ang ating budhi?

⁴ Paano natin mapagagana nang tama ang ating budhi? Ang mga kautusan at simulaing nasa Salita ng Diyos ay “kapaki-pakinabang sa pagtuturo, sa pagsaway, sa pagtutuwid ng mga bagay-bagay, sa pagdidisiplina sa katuwiran.” (2 Tim. 3:16) Kaya sa masikap na pag-aaral ng Bibliya, pagbubulay-bulay, at pagkakapit, masasanay natin ang ating budhi na laging isaalang-alang ang kaisipan ng Diyos, at nang sa gayo’y magsilbi itong maaasahang giya. Talakayin natin kung paano tayo matutulungan ng mga kautusan at simulain ni Jehova na sanayin ang ating budhi.

5, 6. Paano tayo nakikinabang sa pagsunod sa mga kautusan ng Diyos?

⁵ Para makinabang sa mga kautusan ng Diyos, hindi sapat ang basta pagbabasa lang o pagiging pamilyar sa mga ito. Dapat nating pasidhiin ang pag-ibig at paggalang dito. Sinasabi ng Salita ng Diyos: “Kapootan ninyo ang kasamaan, at ibigin ang kabutihan.” (Amos 5:15) Pero paano? Tularan ang pananaw ni Jehova sa mga bagay-bagay. Para ilarawan: Ipagpalagay nang hindi ka nakakatulog nang mahimbing. Iminungkahi ng doktor mo na magdiyeta ka, mag-ehersisyo, at baguhin ang lifestyle mo. Nang subukan mo ito, epektibo pala! Malamang na pasalamatan mo ang doktor mo.

⁶ Sa katulad na paraan, binigyan tayo ng ating Maylalang ng mga kautusang poprotekta sa atin mula sa masasamang epekto ng kasalanan at sa gayo’y gumanda ang buhay natin. Isipin kung paano tayo nakikinabang sa pagsunod sa mga utos ng Bibliya tungkol sa pagsisinungaling, pagpapakana, pagnanakaw, seksuwal na imoralidad, karahasan, at espiritismo. (Basahin ang Kawikaan 6:16-19; Apoc. 21:8) Kapag nararanasan natin ang maraming pagpapalang dulot ng pagsunod kay Jehova, sisidhi ang ating pag-ibig at pagpapahalaga kay Jehova at sa kaniyang kautusan.

7. Ang pagbabasa at pagbubulay-bulay ng mga karanasang nakaulat sa Bibliya ay makatutulong sa atin na gawin ang ano?

⁷ Mabuti na lang at hindi na natin kailangang danasin pa ang masasaklap na resulta ng pagsuway sa kautusan ng Diyos para matuto ng mahahalagang aral. Matututo tayo mula sa pagkakamali ng iba na nakaulat sa Salita ng Diyos. Sinasabi ng Kawikaan 1:5: “Ang taong marunong ay makikinig at kukuha ng higit pang turo.” Oo, tumatanggap tayo ng pinakamahusay na tagubilin mula sa Diyos kapag binabasa natin at binubulay-bulay ang mga karanasang nakaulat sa Bibliya. Halimbawa, isipin ang pagdurusang dinanas ni Haring David nang suwayin niya ang utos ni Jehova at mangalunya kay Bat-sheba. (2 Sam. 12:7-14) Habang binabasa at binubulay-bulay natin ang ulat na ito, tanungin ang sarili: ‘Paano sana naiwasan ni Haring David ang sakit ng kalooban dahil sa pangangalunya kay Bat-sheba? Kung  mapaharap ako sa gayong tukso, kaya ko bang iwasan iyon? Tatakas ba ako gaya ni Jose, o magpapadala sa tukso gaya ni David?’ (Gen. 39:11-15) Kapag binulay-bulay natin ang masasamang resulta ng pagkakasala, magagawa nating ‘kapootan ang kasamaan.’

8, 9. (a) Ano ang papel ng ating budhi? (b) Paano ginagabayan ng mga simulain ni Jehova ang ating budhi?

⁸ Maaaring hindi natin ginagawa ang mga gawaing kinapopootan ng Diyos. Pero may ibang gawain o aspekto ng buhay na walang espesipikong utos ang Kasulatan. Sa ganitong sitwasyon, paano natin malalaman kung alin ang katanggap-tanggap at nakalulugod sa Diyos? Diyan pumapasok ang ating budhing sinanay sa Bibliya.

⁹ Dahil mahal tayo ni Jehova, binigyan niya tayo ng mga simulaing gagabay sa ating budhi. Siya mismo ang nagsabi: “Ako, si Jehova, ang iyong Diyos, ang Isa na nagtuturo sa iyo upang makinabang ka, ang Isa na pumapatnubay sa iyo sa daan na dapat mong lakaran.” (Isa. 48:17, 18) Kung gagamitin natin ang ating puso’t isip para mangatuwiran batay sa mga simulain ng Bibliya, itinatama, ginagabayan, at hinuhubog natin ang ating budhi. Dahil diyan, nakapagdedesisyon tayo nang tama.

10. Ano ang simulain, at paano ito mabisang ginamit ni Jesus?

¹⁰ Ang simulain ay isang saligang katotohanan o doktrina na ginagamit bilang batayan ng pangangatuwiran o paggawi. Kapag nauunawaan natin ang isang simulain, nauunawaan din natin ang kaisipan ng Tagapagbigay-Kautusan at kung bakit siya nagbigay ng ilang partikular na utos. Sa buong ministeryo ni Jesus, itinuro niya ang mga saligang katotohanan na tutulong sa kaniyang mga alagad na makita ang magiging resulta ng ilang saloobin o paggawi. Halimbawa, itinuro niya na ang paghihinanakit ay maaaring humantong sa karahasan at ang pagnanasa naman ay sa pangangalunya. (Mat. 5:21, 22, 27, 28) Para magkaroon tayo ng budhing nasanay nang wasto, dapat tayong magpagabay sa makadiyos na mga simulain at sa gayo’y makapagdulot ng kaluwalhatian sa Diyos.—1 Cor. 10:31.

11. Paano nagkakaiba-iba ang ating budhi?

¹¹ Ang dalawang Kristiyanong parehong may budhing sinanay sa Bibliya ay posibleng magkaroon ng magkaibang pananaw sa ilang bagay. Isaalang-alang ang tungkol sa inuming de-alkohol. Hindi hinahatulan ng Bibliya ang katamtamang pag-inom. Pero nagbababala ito laban sa labis na pag-inom ng alak, pati na sa paglalasing. (Kaw. 20:1; 1 Tim. 3:8) Ibig bang sabihin, wala nang isasaalang-alang ang isang Kristiyano kung katamtaman naman ang pag-inom niya ng alak? Mayroon pa rin. Kung ipinahihintulot man ito ng kaniyang budhi, dapat pa rin niyang isaalang-alang ang budhi ng iba.

12. Paano makatutulong sa atin ang Roma 14:21 para igalang ang budhi ng iba?

¹² Ang isang Kristiyano ay dapat na maging maingat sa budhi ng iba. Isinulat ni Pablo: “Mabuti ang huwag kumain ng karne o uminom ng alak o gumawa ng anumang bagay na ikinatitisod ng iyong kapatid.” (Roma 14:21) Handa mo bang isakripisyo ang iyong karapatan para huwag makatisod sa isang kapatid na naiiba ang budhi sa iyo? Tiyak na iyan ang gagawin mo. Bago matuto ng katotohanan ang ilang kapatid, naging manginginom sila ng alak, pero ngayon, determinado na silang iwasan ito. Tiyak na hindi gugustuhin ng sinuman sa atin na maging dahilan para bumalik ang isang kapatid sa isang landasing magpapahamak sa kaniya! (1 Cor. 6:9, 10) Kaya hindi pagpapakita ng pag-ibig kung pipilitin ng nag-anyaya na painumin ng alak ang isang kapatid kung ayaw nito.

13. Paano nagpakita si Timoteo ng magandang halimbawa sa pagtataguyod ng interes ng Kaharian?

¹³ Malamang na mga 20 anyos si Timoteo  nang magpatuli siya para hindi matisod ang mga Judiong pangangaralan niya. Katulad iyan ng saloobin ni apostol Pablo. (Gawa 16:3; 1 Cor. 9:19-23) Gaya ni Timoteo, handa ka rin bang magsakripisyo para sa kapakanan ng iba?

14, 15. (a) Ano ang kasama sa pagsulong tungo sa pagkamaygulang? (b) Paano nauugnay sa pagiging may-gulang na Kristiyano ang pagpapakita ng pag-ibig sa iba?

¹⁴ Dapat iwan ng lahat ng Kristiyano ang “pang-unang doktrina tungkol sa Kristo” at “sumulong . . . tungo sa pagkamaygulang.” (Heb. 6:1) Pero hindi ito awtomatiko. Dapat tayong “sumulong,” o patuloy na magsikap. Kasama sa pagsulong tungo sa pagkamaygulang ang patuloy na pagpapalawak ng kaalaman at kaunawaan. Kaya naman paulit-ulit tayong pinasisigla na magbasa ng isang bahagi ng Bibliya araw-araw. (Awit 1:1-3) Naging tunguhin mo na ba iyan? Tutulungan ka nito na mas lumalim ang kaunawaan mo sa mga kautusan at simulain ni Jehova na nasa Bibliya.

¹⁵ Ang pagpapakita ng pag-ibig ang pinakamahalagang utos para sa mga Kristiyano. Sinabi ni Jesus sa mga alagad niya: “Sa ganito malalaman ng lahat na kayo ay aking mga alagad, kung kayo ay may pag-ibig sa isa’t isa.” (Juan 13:35) Tinawag ni Santiago, kapatid sa ina ni Jesus, ang pag-ibig na “makaharing kautusan.” (Sant. 2:8) Sinabi ni Pablo: “Ang pag-ibig ang siyang katuparan ng kautusan.” (Roma 13:10) Hindi nakapagtataka ang ganitong pagdiriin tungkol sa pag-ibig, dahil sinasabi ng Bibliya na “ang Diyos ay pag-ibig.” (1 Juan 4:8) Para sa Diyos, ang pag-ibig ay hindi lang basta emosyon. Isinulat ni Juan: “Sa ganito nahayag ang pag-ibig ng Diyos may kaugnayan sa atin, sapagkat isinugo ng Diyos ang kaniyang bugtong na Anak sa sanlibutan upang magkamit tayo ng buhay sa pamamagitan niya.” (1 Juan 4:9) Oo, pag-ibig ang nag-udyok sa Diyos na kumilos. Kapag nagpapakita tayo ng pag-ibig kay Jehova at sa kaniyang Anak, sa mga kapatid na Kristiyano, at sa iba pang tao, pinatutunayan nating tayo ay may-gulang na Kristiyano.—Mat. 22:37-39.

16. Habang sumusulong tayo sa pagkamaygulang, bakit nagiging mas mahalaga sa atin ang mga simulain?

¹⁶ Habang sumusulong ka sa Kristiyanong pagkamaygulang, nagiging mas mahalaga sa iyo ang mga simulain. Ito ay dahil mas malawak  ang saklaw ng mga simulain kumpara sa mga kautusan na maikakapit lang sa isang espesipikong sitwasyon. Halimbawa, hindi pa alam ng isang bata na mapanganib makihalubilo sa masasamang kasama, kaya ang isang nakauunawang magulang ay magbibigay ng mga tuntunin para protektahan siya. (1 Cor. 15:33) Pero habang lumalaki ang bata, nade-develop ang kakayahan niyang mag-isip, at nakapangangatuwiran na siya salig sa mga simulain ng Bibliya. Kaya unti-unti na siyang nakagagawa ng matatalinong pasiya sa pagpili ng mga kasama. (Basahin ang 1 Corinto 13:11; 14:20.) Kapag nangangatuwiran tayo batay sa makadiyos na mga simulain, ang budhi natin ay nagiging mas maaasahang giya, na kaayon ng pag-iisip ng Diyos.

17. Bakit masasabing taglay natin ang mga kailangan natin para makagawa ng matatalinong desisyon?

¹⁷ Taglay ba natin ang lahat ng kailangan para makagawa ng matatalinong desisyong nakalulugod kay Jehova? Oo. Kung mahusay nating gagamitin ang mga kautusan at simulaing nasa Salita ng Diyos, tayo ay magiging “lubos na may kakayahan, lubusang nasangkapan ukol sa bawat mabuting gawa.” (2 Tim. 3:16, 17) Kaya maghanap ng mga simulain sa Kasulatan para ‘maunawaan kung ano ang kalooban ni Jehova.’ (Efe. 5:17) Gamiting mabuti ang mga pantulong sa pag-aaral na inilalaan sa pamamagitan ng kongregasyong Kristiyano, gaya ng Watch Tower Publications Index, Tulong sa Pag-aaral ng mga Saksi ni Jehova, Watchtower Library, Watchtower ONLINE LIBRARY, at JW Library app. Ang mga pantulong na ito ay dinisenyo para makinabang tayo nang husto sa ating personal at pampamilyang pag-aaral.

18. Anong mga pagpapala ang idudulot ng pagkilos kaayon ng mga kautusan at simulain ni Jehova?

¹⁸ Nagdudulot ng pagpapala ang pagsunod sa mga kautusan at simulain ni Jehova, gaya ng mababasa sa Awit 119:97-100: “Gayon na lamang ang pag-ibig ko sa iyong kautusan! Buong araw ko itong pinag-iisipan. Pinangyayari ng iyong utos na maging mas marunong ako kaysa sa aking mga kaaway, sapagkat hanggang sa panahong walang takda ay sa akin iyon. Nagkaroon ako ng higit na kaunawaan kaysa sa lahat ng aking mga guro, sapagkat ang iyong mga paalaala ay pinag-iisipan ko. Gumagawi akong may higit na unawa kaysa sa matatandang lalaki, sapagkat tinupad ko ang iyong mga pag-uutos.” Unti-unti tayong kikilos nang may karunungan at kaunawaan kung maglalaan tayo ng panahon para ‘pag-isipan’ ang mga kautusan at simulain ng Diyos. Kapag pinagsikapan ito, makakamtan natin ang “sukat ng laki na nauukol sa kalubusan ng Kristo” habang hinahayaan nating sanayin ng mga kautusan at simulain ng Diyos ang ating budhi.—Efe. 4:13.