Ang Geneva Bible​—Isang Saling Limót Na

Mula sa manunulat ng Gumising! sa New Zealand

MAYROON ka bang maliit na Bibliya na madaling hawakan at may tipo ng mga letrang madaling basahin? Madali bang makita ang mga impormasyong hinahanap mo dahil sa pagkakaayos nito? Kung oo ang sagot mo sa mga tanong na ito, sa kalakhang bahagi ay utang na loob mo ito sa Geneva Bible ng 1560.

Iilang tao lamang sa ngayon ang nakababalita tungkol sa Geneva Bible. Gayunman, ang kahanga-hangang saling ito ang pinakamabili sa lahat noong kapanahunan nito. Dahil sa kinikilalang katumpakan ng mga teksto nito, pati na ang makabagong mga paraan ng presentasyon at pagkakaayos nito, naging paborito ito ng mga mambabasa. Ginamit ito ng mga dramatistang Ingles na sina Shakespeare at Marlowe bilang reperensiya ng kanilang mga pagsipi sa Bibliya.

Bakit nga ba ang popular na ika-16 na siglong Bibliyang Ingles na ito ay nagmula sa Swisong lunsod ng Geneva na ang wika ay Pranses? Anu-ano ang kakaibang mga katangian nito? Bakit ito naglaho? Paano tayo patuloy na nakikinabang dito sa ngayon?

Isang Bibliya na May Bagong mga Katangian

Ang Geneva Bible ay ginawa ng isang grupo ng mga relihiyosong tumakas sa pag-uusig at posibleng kamatayan sa Inglatera nang lumuklok sa kapangyarihan si Mary Tudor noong 1553. Ang mga iskolar na ito ay malugod na tinanggap ng pamayanang Protestante ng Geneva. Dahil sa napakatatag na industriya ng pag-iimprenta at sa interes sa pagbabasa ng Bibliya, naging maunlad ang pagsasalin at paggawa ng Bibliya sa Geneva.

Ang Geneva Bible, isinalin ni William Whittingham at ng kaniyang mga katulong, ay inilathala noong 1560. Di-nagtagal, buong-pananabik itong binasa ng mga tao sa Inglatera. Palibhasa’y mas madaling basahin kaysa sa mga Bibliyang nauna rito, ito ang kauna-unahang Bibliya sa wikang Ingles na hinati-hati sa mga talatang nilagyan ng numero, isang sistema na ginagamit sa lahat ng Bibliya sa ngayon. Mayroon din itong mga uluhan sa pahina​—ilang susing salita sa itaas ng bawat pahina upang tulungan ang mga mambabasa na makita ang espesipikong mga talata sa mga teksto sa ibaba. Bukod diyan, sa halip na makakapal na tipo ng mga letrang Gotiko ang gamitin na itinulad sa nasusulat na alpabeto, isang malinaw na tipo ng mga letra na gaya ng mas madalas makita sa mga Bibliyang Ingles sa ngayon ang karaniwang ginagamit.

Ang sinaunang mga Bibliya, na dinisenyo para basahin sa simbahan, ay napakalaki at napakabigat. Ang Geneva Bible ay isang edisyon na madaling bitbitin at mga kalahati ng laki ng mga tomo. Ang mas maliit na Bibliyang ito ay hindi lamang kumbinyente sa personal na pagbabasa at pag-aaral kundi mas mura pa.

Pagsisikap na Maisalin Nang Tumpak ang Kasulatan

Ang mga tagapagsalin ng Geneva Bible ay nagsikap na mapanatili ang kakaibang katangian at diwa ng orihinal na Hebreo. Ang pangalan ng Diyos, na Jehova,  ay lumitaw sa ilang teksto, kabilang na ang Exodo 6:3; 17:5; at Awit 83:18. Nakaitaliko ang mga salitang sa palagay ng mga tagapagsalin ay kailangang idagdag, at ang mga salitang idinagdag sa ikalilinaw ng gramatika ay nasa loob ng mga braket.

Ang Geneva Bible ay agad na naging opisyal na salin sa Scotland. Malawakan din itong ginamit sa Inglatera at ipinalalagay na ito ang salin na dinala ng mga Peregrino sa kanilang bantog na paglalakbay noong 1620 patungo sa lugar na ngayo’y Estados Unidos. Ang Geneva Bible ay dinala sa iba pang mga kolonya ng Britanya​—kabilang na ang napakalayong New Zealand. Doon, noong 1845 ang isang kopya nito ay naging bahagi ng koleksiyon ni Gobernador Sir George Grey.

Ang Kontrobersiyal na Panggilid na mga Nota

Dahil sa detalyadong mga paliwanag na nakalagay sa Geneva Bible, ito’y patuloy na naging popular sa mga mambabasa nito. Idinagdag ang mga ito dahil nakita ng mga tagapagsalin na ang Bibliya ay may ‘mahihirap na lugar,’ o mga bahagi na mahirap maunawaan. Hindi na bago ang ganitong panggilid na mga nota. Ginamit na ito ni Tyndale sa kaniyang “Bagong Tipan” noong 1534. Bukod sa panggilid na mga nota, ang Geneva Bible ay may mga ilustrasyon, paunang salita, at mga mapa​—na pawang dinisenyo upang higit na mapasulong ang kaunawaan. Inilakip sa ibang mga pahina ang talaangkanan, sumaryo, at maging ang isang seksiyon na nagpapasigla sa pagbasa ng Bibliya araw-araw.

Bagaman lihim na kinilala nila ang kahusayan ng pagkakasalin nito, ang herarkiya ng Church of England ay hayagang tumutol dito dahil para sa kanila, radikal daw ang mga pananalita ng panggilid na mga nota. Ang tawag sa mga ito ni Matthew Parker, Arsobispo ng Canterbury noon, ay “iba’t ibang nota na may kinikilingan.” Itinuturing naman ni Haring James I ang mga notang ito na “talagang may kinikilingan, di-totoo, at mapaghimagsik.” Hindi naman ito kataka-taka, kasi talaga ngang hinahamon ng ilan sa mga notang ito ang “bigay-Diyos na karapatan” ng mga hari!

Ang Paglalaho ng Geneva Bible

Noong 1604, pormal na inaprobahan ni Haring James ang isang bagong salin, sa pag-asang maglalaho na magpakailanman ang Geneva Bible sa Inglatera. Sinabi ng istoryador sa teolohiya na si Alister McGrath na “ang pinakamalaking hadlang na napaharap sa King James Version habang sinisikap nitong makilala noong ikalabimpitong siglo ay ang patuloy na pagiging popular ng Geneva Bible.” Sa loob ng maraming taon, ang Geneva Bible pa rin ang gusto ng mga tao, at ito pa rin ang opisyal na Bibliya sa Scotland. Patuloy na lumabas ang mga bagong edisyon nito hanggang 1644.

Sinabi ng British and Foreign Bible Society na ipinakikita ng isang “pagsusuri sa Bibliya ni Haring James noong 1611 na ang mga tagapagsalin nito . . . ay mas naimpluwensiyahan ng Geneva [Bible] kaysa ng alin pa mang bersiyong Ingles.” Maraming makabagong paraan sa presentasyon at pagsasalin ng Geneva Bible ang inilakip sa King James Version.

Namamalaging Impluwensiya

Bagaman hinalinhan ng Authorized Version, o King James Version nang bandang huli, ang Geneva Bible ay nagkaroon ng mahalagang dako sa kasaysayan ng panitikan. Hindi lamang ito naglagay ng bagong mga pamantayan sa pagsasalin at presentasyon kundi gumanap din ito ng isang napakahalagang papel sa sunud-sunod na rebisyon ng mga Bibliyang Ingles. Itinaguyod nito ang pagbabasa at pag-aaral ng Bibliya sa iba’t ibang uri ng tao na nagkaroon ng pagkakataong mabasa ito.

Habang inihahanda ang Bibliyang King James, tiniyak din ng Geneva Bible na maipasok sa panitikan at sa wikang Ingles ang ilang parirala sa Bibliya. Kaya malimot man ng marami ang Geneva Bible, walang-alinlangang mamamalagi pa rin ang impluwensiya nito.

[Larawan sa pahina 12]

Exodo 6:3, kung saan lumitaw ang pangalan ng Diyos

[Mga larawan sa pahina 13]

Uluhan sa pahina

Isang ilustrasyon

Panggilid na mga nota

[Credit Line]

Lahat ng larawan: Courtesy American Bible Society

[Picture Credit Line sa pahina 12]

Lahat ng larawan: Courtesy American Bible Society