Paninirahan sa Anino ng Natutulog na Higante

Noon pa man, nahihiwagaan na ang mga tao sa mga bulkan. Maaari itong matulog nang mahimbing sa loob ng daan-daang taon, at biglang magising sa kagila-gilalas subalit nakamamatay na paraan. Sa loob lamang ng ilang minuto, ang isang pagsabog ng bulkan ay maaari nang magwasak ng isang karatig na lupain at kumitil ng maraming buhay.

ALAM ng lahat na mapanganib ang mga bulkan. Nitong nakalipas na tatlong siglo lamang, daan-daang libong buhay ang kinitil ng mga ito. Mangyari pa, karamihan sa atin ay nakatira malayo sa natutulog na mga higanteng ito, pero milyun-milyong tao ang naninirahan malapit sa aktibong mga bulkan. Halimbawa, ang Quito, kabisera ng Ecuador, ay malapit lamang sa Pichincha, isang bulkan sa hilagang-kanluran ng lunsod. Ang Bundok Popocatepetl, nangangahulugang “Umuusok na Bundok” sa wikang Aztec, ay mga 60 kilometro mula sa Mexico City. Ang malalaking lunsod ng Auckland, New Zealand, at Naples, Italya, ay malapit o nasa paanan ng mga bulkan. Sa kabuuan, milyun-milyon katao ang nakatira sa mga lugar kung saan ang mga puwersa sa ilalim ng lupa ay maaaring mag-alboroto at gumising sa natutulog na higante.

Mapanganib na Higante

Mga 3,000 taon nang naninirahan malapit sa Bundok Vesuvius ang mga mamamayan ng Naples. Ang bundok na ito ay 11 kilometro lamang ang layo mula sa Naples. Ang totoo, isa itong bulkan sa bunganga ng sinaunang Monte Somma. Kabilang ang Vesuvius sa pinakamapanganib na bulkan sa lupa. Yamang mababa sa kapantayan ng dagat ang pinakapaanan nito, nagmimistulang mas maliit ang bundok na ito kaysa sa aktuwal na taas nito.

Maraming beses nang sumabog ang Bundok Vesuvius. Pumutok na ito nang mahigit 50 beses mula sa bantog na pagsabog nito noong 79 C.E., na nagwasak sa mga lunsod ng Pompeii at Herculaneum. Mga 4,000 katao ang namatay sa mapangwasak na pagsabog nito noong 1631. Nang panahong iyon unang ginamit ang salitang “lava.” Mula ito sa salitang Latin na labi, nangangahulugang “dumausdos,” na angkop na lumalarawan sa lava na umagos sa matarik na dalisdis ng Vesuvius.

Patuloy sa pag-aalboroto ang Vesuvius sa loob ng maraming siglo. Sumabog ito noong 1944 sa panahon ng Digmaang Pandaigdig II, anupat sinalubong ng abo ang mga tropang Alyado. Natabunan ng abo ang mga kalapit-bayan na Massa at  San Sebastiano, pati na ang funicular railcar sa dalisdis ng bundok na pinatanyag sa katutubong awit ng Italya na “Funiculì, Funiculà.”

Sa ngayon, waring hindi iniintindi ng mga naninirahan sa Naples ang nagbabantang panganib. Hinahangaan ng mga turista ang makasaysayan at arkitektural na mga istraktura nito. Dinaragsa ang mga tindahan at restawran, at maraming bangkang naglalayag sa Lawa ng Naples. Ang Vesuvius mismo ay popular na atraksiyon pa rin at itinuturing na kaibigan sa halip na isang mapanganib na higanteng natutulog.

Auckland​—Lunsod ng mga Bulkan

Napakaraming bulkan sa daungang lunsod ng Auckland, New Zealand. Sa katunayan, napalilibutan ng 48 maliliit na bulkan ang mahigit isang milyong naninirahan dito. Ang sinaunang mga libis sa pagitan ng mga bulkan ay nagsilbing dalawang daungan, at ang mga isla sa lugar na iyon ay nabuo dahil sa pagsabog ng bulkan. Ang pinakakapansin-pansing isla ay ang Rangitoto na 600 taóng gulang na at nakakatulad ng Vesuvius kung hugis ang pag-uusapan. Nang mabuo ang islang ito, isang kalapit na nayon naman sa Maori ang nalibing sa abo.

Sanáy na sa mga bulkan ang mga taga-Auckland. Ang bulkang tinatawag na Maungakiekie ay isa na ngayong pampublikong parke at  pastulan ng mga tupa sa gitna mismo ng Auckland. Ang ilang bulkan ngayon ay naging mga lawa, parke, o palaruan. Ang isa ay ginawang sementeryo. Ipinasiya ng ilang residente na manirahan sa dalisdis ng bulkan dahil sa malawak na tanawing makikita rito.

Nang panirahan ang Auckland, una ng mga Maori at nang maglaon ay ng mga Europeo 180 taon na ang nakararaan, malamang na hindi naman nila masyadong inisip ang nakaraang mga pagsabog ng bulkan dito. Sa halip, nakita nilang mapakikinabangan ang lugar na iyon na malapit sa dagat​—at mataba ang lupa roon. Mataba rin ang lupa sa iba pang bahagi ng daigdig na malapit sa mga bulkan. Halimbawa, sa Indonesia, ang ilan sa pinakamabungang palayan ay nasa palibot ng aktibong mga bulkan. Ang lupa sa pinakamatatabang bukirin sa kanluraning bahagi ng Estados Unidos ay pangunahin nang nagmula sa mga bulkan. Kapag tama ang mga kalagayan, ang mga lupaing natabunan ng lava ay maaaring magsibol ng mga pananim wala pang isang taon matapos ang pagsabog.

Mga Sistema sa Pagbibigay-Babala

Marami ang nag-iisip, ‘Hindi ba’t mapanganib tumira malapit sa bulkan?’ Mapanganib nga. Pero maingat namang nasusubaybayan ng mga siyentipiko ang lindol at ang lagay ng bulkan. Halimbawa, binabantayan ng United States Geological Survey ang aktibong mga bulkan sa palibot ng daigdig​—kasali na yaong nasa Naples at Auckland, kung saan may nakahanda nang mga plano. Gamit ang satelayt na Global Positioning System at mga seismometer network na gumagana ng 24 na oras, nalalaman ng mga siyentipiko ang galaw ng magma o tunaw na mga bato bago pa man maganap ang pagsabog.

Walang-tigil ang pagsubaybay sa Vesuvius. Bilang pag-iingat, bumuo na ang mga awtoridad sa Italya ng mga planong pangkagipitan upang mapaghandaan ang pagsabog na kasinlakas niyaong naganap noong 1631. Sinasabi ng mga eksperto na mabababalaan at maililikas ang mga nakatira sa mapanganib na mga lugar bago maganap ang pagsabog.

Ang Auckland ay nasa monogenetic volcanic field, gaya ng tawag dito ng mga siyentipiko. Nangangahulugan ito na sa halip na magising ang isang natutulog na bulkan, isang bagong bulkan ang maaaring tumubo sa ibang lokasyon. Sinasabi ng mga eksperto na mangyayari lamang ito matapos lumindol nang ilang araw hanggang ilang linggo. Dahil sa patiunang mga babalang  ito, may sapat na panahon ang mga tao na lumikas sa ligtas na mga lugar.

Manatiling Handa sa Panganib

Bagaman napakahalagang gawain ang pagsubaybay sa mga bulkan, wala rin itong silbi kung ipagwawalang-bahala ang mga babala. Noong 1985, binabalaan ang mga awtoridad sa Armero, Colombia hinggil sa napipintong pagsabog ng Nevado del Ruiz. Bagaman dumadagundong na ang bundok na mga 50 kilometro ang layo anupat nagbibigay ng malinaw na babala, sinabihan lamang ang taong-bayan na manatiling mahinahon. Mahigit 21,000 katao ang namatay sa lahar na tumabon sa lunsod.

Bagaman bihirang mangyari ang gayong sakuna, ang pananahimik ng bulkan ay ginagamit sa higit pang pananaliksik at paghahanda. Kaya ang patuloy na pagbabantay, sapat na paghahanda, at pagtuturo sa komunidad ay makatutulong upang mabawasan ang mga panganib ng paninirahan sa anino ng natutulog na higante.

[Kahon/​Larawan sa pahina 16]

MAGING HANDA!

Handa ka ba sa likas na kasakunaan? Alamin ang mga panganib sa inyong lugar. Patiunang magplano kung saan kayo magkikita-kita sakaling magkahiwa-hiwalay ang inyong pamilya at kung kanino ninyo ipaaalam ang inyong kinaroroonan. Maghanda ng mga suplay para sa panahon ng kagipitan, gaya ng pagkain at tubig, mga pangunang lunas, damit, radyo, plaslayt na hindi tinatagos ng tubig, at mga ekstrang batirya. Tiyaking sapat ang inyong suplay para sa loob ng ilang araw.

[Larawan sa pahina 15]

Mga turistang namamasyal malapit sa bunganga ng Vesuvius

[Credit Line]

©Danilo Donadoni/Marka/age fotostock

[Larawan sa pahina 15]

Naples, Italya, sa paanan ng Bundok Vesuvius

[Credit Line]

© Tom Pfeiffer

[Larawan sa pahina 15]

Ideya ng isang pintor sa malakas na pagsabog noong 79 C.E., na nagwasak sa mga lunsod ng Pompeii at Herculaneum

[Credit Line]

© North Wind Picture Archives

[Larawan sa pahina 16]

Rangitoto, isa sa maraming isla na nabuo dahil sa pagsabog ng bulkan

[Mga larawan sa pahina 16, 17]

Gawing kanan at itaas: Bundok Popocatepetl, Mexico

[Credit Lines]

AFP/Getty Images

Jorge Silva/AFP/Getty Images

[Picture Credit Line sa pahina 14]

USGS, Cascades Volcano Observatory