Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA YA HENDE

Bible kekɔ dibuku di’oma le Nzambi

Bible kekɔ dibuku di’oma le Nzambi
  • Lo toho takɔna totshikitanyi Bible l’abuku akina tshɛ?

  • Ngande wakoka Bible kokimanyiya dia wɛ ndɔshana l’ekakatanu ayɛ?

  • Lande na kakokayɛ ndjaɛkɛ lo alaka wofundami lo Bible?

1, 2. Lo toho takɔna tele Bible woshasha w’oma le Nzambi washa ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula?

ONDE wɛ koka mbohɔ etena kakayalongola woshasha ɔmɔtshi w’ɔlɔlɔ oma le ɔngɛnyi ayɛ w’oshika? Ondo woshasha ɔsɔ kokosha tsho ɔngɛnɔngɛnɔ, koko wakakosalanganya ndo otema. Woshasha kotɛka dikambo dimɔtshi lo kɛnɛ kendana l’onto lokoshawɔ. Vɔ mɛnyaka di’onto akɔ mbɔsaka lɔngɛnyi lanyu la nɛmɔ. Aha la tâmu, wɛ akasha ɔngɛnyi ayɛ ɔsɔ losaka lo woshasha ande w’ɔlɔlɔ.

2 Bible kekɔ woshasha w’oma le Nzambi wakokaso monga la lowando mɛtɛ. Dibuku diotshikitanyi l’abuku akina sɔ mbisholaka akambo wahatakoke pondjo ntana dihole dikina. Ɛnyɛlɔ, diɔ totɛka awui wendana l’etongelo k’olongo woludi la tɔɔtɔ, etongelo ka nkɛtɛ ndo ka pami ka ntondo la womoto la ntondo. Bible kekɔ l’atɔndɔ w’eshika watokimanyiya dia ndɔshana l’ekakatanu ndo l’ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ. Tɔ nembetshiyaka woho wayokotsha Nzambi sangwelo diande ndo wayondela akambo w’amɛna efula lanɛ la nkɛtɛ. Bible mɛtɛ kekɔ woshasha washa ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula!

3. Woho wakatosha Jehowa Bible ɛnyande lo dikambo diande, ndo lande na kele dui sɔ salanganyaka otema?

3 Bible kekɔ nto woshasha wasalanganya otema nɛ dia tɔ mɛnyaka dikambo dimɔtshi lo kɛnɛ kendana la Jehowa Nzambi lakatoshatɔ. Woho wakandatosha Bible mɛnyaka dia nde nangaka sho mbêya dimɛna. Lo mɛtɛ, Bible koka kokimanyiya dia wɛ ndjasukanya la Jehowa.

4. Kakɔna kakambiya lo kɛnɛ kendana la okahanyelo wa Bible?

4 Naka wɛ ekɔ la Bible, kete eya diaha wɛ oto mbele la tɔ. Oyadi la tshondo kana etenyi, Bible ambotomba lo ɛtɛkɛta ndekana 2 600 ndo ndekana pursa 90 y’anto wa lo andja w’otondo wekɔ la tɔ. Lo yɛdikɔ ya l’atei atei, Bible ndekana miliyɔ ɔtɔi yekɔ lo kahanyema lomingu tshɛ! Miliyara ya Bible oyadi la tshondo kana etenyi yambotondjama. Lo mɛtɛ, ndoko dibuku dikina diele oko Bible.

“Bible​—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo” tanemaka lo ɛtɛkɛta efula

5. Lo yoho yakɔna yakafundama Bible “l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kaki Nzambi”?

5 Ndo nto, Bible kakafundama “l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kaki Nzambi.” (2 Timɔte 3:16) Lo yoho yakɔna? Bible twamɛ kadimolaka ɔnɛ: “Anto wakate akambo w’oma le Nzambi lam’ele wakasokoyama oma le nyuma k’ekila.” (2 Petero 1:21) Tɔshi ɛnyɛlɔ: Papa kɛmɔtshi mbeyaka nɔmba ɔnande dia mbofundɛ mukanda. Mukanda ɔsɔ wekɔ la tokanyi ndo l’awui waki papa kakɔ. Lâsɔ, ɔsɔ ekɔ mukanda ande mɛtɛ, koko aha waki ɔnande. Woho akɔ wâmɛ mbele, Bible kekɔ la losango laki Nzambi, koko aha laki anto wakakifunde. Diakɔ diele, Bible k’otondo kekɔ mɛtɛ “ɔtɛkɛta wa Nzambi.”​—1 Tɛsalɔnika 2:13.

MBƆTƆNƐKA NDO KEKƆ MƐTƐ

6, 7. Lande na kele woho wɔtɔnɛ awui wa lo Bible ekɔ dikambo dia diambo?

6 Bible kakafundama lo edja kolekanyi ɛnɔnyi 1 600. Afundji atɔ wakasɛnaka lo tena diotshikitanyi ndo waki la weho wa nsɛnɔ yotshikitanyi. Amɔtshi waki akambi wa dikambɔ, amundji wa nse ndo anami w’ɛkɔkɔ. Akina waki amvutshi, toshushi ndo nkumi ya dikanga. Ofundji w’Evanjiliɔ wa Luka aki dɔkɔtɛlɛ. Kânga mbaki afundji atɔ l’ahole wotshikitanyi, Bible mbɔtɔnɛka oma k’etatelo polo lo ekomelo. *

7 Dibuku dia ntondo dia Bible totɛka woho wakamɛ ekakatanu waki anto. Dibuku di’ekomelo mɛnyaka dia nkɛtɛ k’otondo kayokoma paradiso kana ekambɔ ka dimɛna. Bible tɛkɛtaka dikambo dia nunu di’ɛnɔnyi w’ɔkɔndɔ w’anto ndo lo yoho mɔtshi tɔ nembetshiyaka ele sangwelo diaki Nzambi ndo woho wayodiokotshama. Woho wɔtɔnɛ awui wa lo Bible ekɔ dikambo dia diambo efula, koko ngasɔ mbahomba dibuku di’oma le Nzambi monga.

8. Sha bɛnyɛlɔ diɛnya dia Bible mbutaka mɛtɛ lo awui wa siansɛ.

8 Bible mbutaka mɛtɛ kânga l’awui wa siansɛ. Tɔ kekɔ ndo l’awui wakayeyamaka paka edja efula l’ɔkɔngɔ. Ɛnyɛlɔ, dibuku di’Akambo w’ase Lɛwi diekɔ l’ɛlɛmbɛ wakawadjɛ ase Isariyɛlɛ wa lo nshi y’edjedja wendana la otondjelo w’onto oma lo mpango ndo la pudipudi, koko wedja wakâdinge kombeyaka akambo asɔ ndoko yema. Lo etena kaki anto la kanyi ya kɔlɔ lo dikambo dia woho wele nkɛtɛ, Bible akate dia nkɛtɛ kekɔ okama kana obolonga. (Izaya 40:22) Bible mbutaka mɛtɛ dia nkɛtɛ ‘kekɔ lo nɛndalɛnda lam’aha ndoko ema.’ (Jɔbɔ 26:7) Mɛtɛ, Bible bu dibuku di’awui wa siansɛ. Koko etena katɛkɛtatɔ di’awui wa siansɛ, tɔ mbutaka mɛtɛ. Shi ngasɔ mbahomba dibuku di’oma le Nzambi monga?

9. a) Lo toho takɔna tɛnya Bible twamɛ dia tɔ kekɔ mɛtɛ ndo shikaa lo awui wendana l’ɛkɔndɔ? b) Kakɔna kaketsha losembwe l’afundji atɔ lo kɛnɛ kendana la Bible?

9 Bible kekɔ nto mɛtɛ ndo shikaa lo awui wendana l’ɔkɔndɔ w’anto. Ɛkɔndɔ wa lɔkɔ wekɔ mɛtɛ. Vɔ bu tsho la nkombo y’anto, koko wekɔ ndo l’ɔlɔndji wa dioho di’anto. * Otshikitanyi l’ambewi w’ɛkɔndɔ wa lo andja ɔnɛ, wele mbala efula hawɔtɛkɛta woho wakalɛndjama wodja awɔ, afundji wa Bible waki la losembwe. Vɔ wakafunde wɛɔdu awɔ hita ndo wa wodja awɔ. Ɛnyɛlɔ, lo dibuku dia Bible dielɛwɔ Walelo, Mɔsɛ laki ofundji adiɔ akasuya munga kande ka woke kakokonya lo nongola dilanya dia wolo. (Walelo 20:2-12) Losembwe la ngasɔ haloleke tanema lo ɛkɔndɔ ekina w’anto, koko lɔ tanemaka lo Bible nɛ dia tɔ kekɔ dibuku di’oma le Nzambi.

DIBUKU DIELE LA LOMBA L’OSHIKA

10. Lande na kele woho wele Bible dibuku di’oshika hatambiya?

10 Lam’ele Bible kakafundama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kaki Nzambi, tɔ kekɔ “ohomba dia mbetsha, dia mingola, dia mbidja akambo l’ɔnɔngɔ.” (2 Timɔte 3:16) Eelo, Bible kekɔ dibuku di’oshika. Tɔ kɛnɛmɔlaka ewo k’efula ka woho wele onto. Dui sɔ hadiotambiya, nɛ dia Jehowa Nzambi lele Kiɔkɔ yatɔ ekɔ Otungi! Nde mbeyaka tokanyi ndo nsaki yaso lo yoho yotoleki shoamɛ. Ndo nto, Jehowa mbeyaka kɛnɛ keso l’ohomba dia sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde mbeyaka nto yoho ya lɔsɛnɔ yahombaso mbewɔ.

11, 12. a) Akambo akɔna wakatɛkɛta Yeso lo Dako diande dia lo dikona? b) Naa akambo akina w’ohomba watanema lo Bible, ndo lande na kele alako atɔ wekɔ la nɛmɔ tena tshɛ?

11 Tende sawo diaki Yeso dielɛwɔ Dako dia lo dikona, diofundami lo Mateo tshapita 5 polo 7. Lo sawo sɔ, Yeso akatɛkɛta akambo efula, mbidja ndo woho wa ntana ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ, woho wa nshidiya ewanu, woho wa nɔmba ndo woho wa monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la lomombo la l’emunyi. Ɛtɛkɛta waki Yeso wekɔ la wolo ndo la ohomba wa woho akɔ wâmɛ nshi nyɛ oko wakiwɔ lo etena kakandatɛkɛta.

12 Atɔndɔ amɔtshi wa lo Bible mendanaka la lɔsɛnɔ la nkumbo, la mbekelo y’olimu ndo la diɔtɔnganelo dia l’anto akina. Atɔndɔ wa lo Bible mendanaka l’anto tshɛ ndo alako atɔ wekɔ ohomba nshi tshɛ. Lomba lele lo Bible nembetshiyama lo tshena pe la ɛtɛkɛta waki Nzambi wakatama lo tshimbo y’omvutshi Izaya ate: “Dimi kele Jehowa, Nzambi kayɛ, latoketshaka dikambo dia wahɔ ayɛ.”​—Izaya 48:17, NW.

DIBUKU DIA ALAKA

Ofundji wa Bible, Izaya akatatshi dia ɔkwɛlɔ wa Babilɔna

13. Elembetshiyelo akɔna wakatshutshuya Jehowa omvutshi Izaya dia mfunda lo kɛnɛ kendana la Babilɔna?

13 Bible kekɔ l’alaka efula, wele efula kawɔ wamboshilaka kotshama. Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. Lo tshimbo y’omvutshi Izaya, lakasɛnaka lo ntambe k’enanɛi la ntondo ka tena diaso (N.T.D.), Jehowa akate di’osomba wa Babilɔna wakahombe ndanyema. (Izaya 13:19; 14:22, 23) Elembetshiyelo wakashama paka dia mɛnya woho wakahombe nɛndjama osomba ɔsɔ. Alembe wakahombe mbɔtwɛ osomba ɔsɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ monya ɔkɛdi w’ase Babilɔna ko mbɔtɔ l’osomba aha la ndɔ ta. Aha lâsɔ ato. Daka di’Izaya diakewoya ndo lokombo la nkumekanga kakahombe nɛndja Babilɔna, mbuta ate Kurɔ.​—Izaya 44:27–45:2.

14, 15. Ngande wakakotshama awui amɔtshi wakalembetshiyama lo daka di’Izaya diendana la Babilɔna?

14 Ɛnɔnyi oko 200 l’ɔkɔngɔ, l’otsho wa mpotɔ Ngɔndɔ ka dikumi 6, 539 N.T.D., alembe amɔtshi wakahange suke la Babilɔna. Akayalɔmbɔlaka alembe asɔ? Kurɔ, nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya. Etena kakakoke ka daka dimɔtshi dia diambo kotshama. Ko onde alembe waki Kurɔ wakahombe mbɔtwɛ Babilɔna aha la ndɔsha, oko wakadiatama?

15 Ase Babilɔna waki lo fɛtɛ l’otsho ɔsɔ ndo vɔ kondjaokaka dia wekɔ lo wâle nɛ dia vɔ waki l’etei k’osomba wodingami la mpele dia weke. Lo etena kɛsɔ, Kurɔ akasale la yewo tshɛ dia mbɛtɔya ashi w’ɔkɛdi wakadinge osomba ɔsɔ. Kombeta edja, ashi wakakitakita efula lo yɛdikɔ yakakoke alembe ande ntenyanya ɔkɛdi ɔsɔ ko nkoma suke la mpele di’osomba. Ko ngande wakakoke alembe waki Kurɔ ndekana mpele dia Babilɔna sɔ? Heyama ndo dikambo, asoko w’osomba ɔsɔ wakatshikala hwe l’otsho ɔsɔ aha l’onto mbidja yimba!

16. a) Izaya akandate lo dikambo dia kɛnɛ kakahombe ndjokomɛ Babilɔna? b) Ngande wakakotshama daka di’Izaya diendana l’elanyelo ka Babilɔna?

16 Akatama lo dikambo dia Babilɔna ɔnɛ: “Usumba ako hawulala untu pundju; nduku untu ayudjase loko lu lolonga la lolonga. Usi Arabiya hakaki luudu landi la dipema leko, ndu elami w’ekoko hawuladiaki dungalunga diawo leko.” (Izaya 13:20) Daka nɛ kɔtɛkɛta tsho dikambo di’ɔkwɛlɔ w’osomba ɔsɔ. Diɔ diakɛnya dia Babilɔna kayotshikala tɔngɔ to pondjo pondjo. Wɛ koka mɛna djembetelo ya ekotshamelo k’ɛtɛkɛta ɛsɔ. Tɔngɔ dia Babilɔna k’edjedja diele lo kilɔmɛtɛlɛ oko 80 lo sidɛ ka Baghdad, lo wodja wa Iraq ekɔ djembetelo yɛnya dia kɛnɛ kakatɛkɛta Jehowa lo tshimbo y’Izaya kakakotshama: “Dimi layuwomba la lombo l’elanyelu.”​—Izaya 14:22, 23. *

Tɔngɔ dia Babilɔna

17. Ngande wakeketshama mbetawɔ kaso oma lo ekotshamelo ka alaka wa lo Bible?

17 Ɔsɛdingwelo wa woho wele Bible dibuku diele l’alaka wa shikaa keketshaka mbetawɔ. Shi ngasɔ? Naka Jehowa Nzambi akakotsha alaka ande wa lo nshi yakete, kete sho koka monga l’eshikikelo dia nde ayokotsha ndo daka diande diendana la Paradiso ka la nkɛtɛ. (Walelo 23:19) Diakɔ diele, tekɔ la “elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo lakalake Nzambi deko aha nɛ, nde lahakoke mbuta kashi.”​—Tito 1:2. *

“ƆTƐKƐTA WA NZAMBI WEKƆ LA LƆSƐNƆ”

18. Naa ɛtɛkɛta w’ohomba efula wakate ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ lo dikambo dia “ɔtɛkɛta wa Nzambi”?

18 Kɛnɛ kambotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ kambɛnya hwe dia Bible kekɔ mɛtɛ dibuku diotshikitanyi l’abuku akina. Nɛmɔ diatɔ hɛnama tsho lo woho wɔtɔnɛ awui wa lɔkɔ, lo woho wetɔ mɛtɛ lo awui wa siansɛ ndo w’ɛkɔndɔ, ndo lo lomba l’alaka w’eshika wele lɔkɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la wolo. Vɔ wekɔ la mpɛmɔ koleki lokuwa la ta la mpɛmɔ wedi ehende ndo vɔ nyɔngɔmɛka polo ndo lo nkakitola anima la yimba, asɔnga la ehihɔ ndo vɔ wekɔ la akoka wa nshihodia tokanyi ndo eyango wele l’otema.”​—Hɛbɛru 4:12.

19, 20. a) Ngande wakoka Bible kokimanyiya dia wɛ ndjasɛdingola? b) Ngande wakokayɛ mɛnya lowando layɛ lo woshasha wa lânde w’oma le Nzambi ɔsɔ, mbuta ate Bible?

19 Wadielo wa “ɔtɛkɛta” kana losango la Nzambi la lo Bible koka ntshikitanya nsɛnɔ yaso. Vɔ koka tokimanyiya dia nyomoleka ndjasɛdingola dimɛna. Sho mbeyaka mbuta ɔnɛ sho mbokaka Nzambi ngandji, koko woho wasalaso etena kokaso kɛnɛ ketsha Bible, Ɔtɛkɛta ande, mbisholaka tokanyi taso ta mɛtɛ, ndo tokanyi tele lo etema aso.

20 Bible kekɔ mɛtɛ dibuku di’oma le Nzambi. Tɔ kekɔ dibuku diahombaso mbadia, mbeka ndo nanga. Ɛnya lowando layɛ lo woshasha ɔsɔ w’oma le Nzambi lo ntetemala ntshimola kɛnɛ kele lɔkɔ. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayoleka nshihodia sangwelo diaki Nzambi lo kɛnɛ kendana l’anto. Lo tshapita yayela, tayɔsɛdingola sangwelo sɔ ndo woho wayodiokotshama.

^ od. 6 Kânga mbata anto amɔtshi ɔnɛ tenyi dimɔtshi dia lo Bible hɔtɔnɛ la tenyi dikina, ndoko ɔkɔkɔ w’oshika wɛnya mɛtɛ k’awui asɔ. Enda tshapita 7 ya dibuku La Bible: Parole de Dieu ou des hommes? diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.

^ od. 9 Ɛnyɛlɔ, enda awui wendana l’ɔlɔndji wa dioho diaki Yeso wofundami lo Luka 3:23-38.

^ od. 16 Dia mbeya awui efula wendana la daka dia lo Bible sɔ, enda lɛkɛ 27-29 la biukubuku Un livre pour tous, yakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.

^ od. 17 Daka di’elanyelo ka Babilɔna ekɔ ɛnyɛlɔ ɔtɔi keto ka alaka wa lo Bible wakakotshama. Elanyelo ka Tura ndo ka Niniva ekɔ bɛnyɛlɔ dikina. (Ɛzɛkiyɛlɛ 26:1-5; Zɛfaniya 2:13-15) Ndo daka dia Danyɛlɛ diakatatshi dia wahɔnelo wa waolelo wa lo andja ɔnɛ wakahombe ndjonga l’ɔkɔngɔ wa Babilɔna. Waolelo akɔ ko diolelo di’ase Mediya la Pɛrɛsiya ndo di’ase Ngirika. (Danyɛlɛ 8:5-7, 20-22) Enda lo Okotsha wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Yeso Kristo mbele Mɛsiya wakalakema, dia mbeya alaka efula wendana la Mɛsiya wakakotshama le Yeso Kristo.