1. Kakɔna katambiya lo kɛnɛ kendana l’ɛnɛlɔ kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ?

KAKƆNA kotoyosala otondonga wɛ mbakɛnyi kɛnɛ kakɛnyi omvutshi Ɛzɛkiyɛlɛ ambeta ɛnɔnyi 2500? Ohokanyiya yema: Wɛ ekɔ lo mbɔtwɛlɔ ka tɛmpɛlɔ kɛmɔtshi ka woke ka diambo efula. Ondjelo ɔmɔtshi ekɔ suke dia kɛnya dihole dia diambo sɔ. Wɛ ambodɛ polo l’ɛskalie w’esambele ko ambokoma lo soko dimɔtshi diele l’atei w’asoko asato wele lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ. Asoko asɔ wambokambiya efula nɛ dia soko la soko diekɔ l’otale wa mɛtrɛ 30. Mvudu y’anami yekɔ l’etei ndo vɔ nsanga atoko w’amɛna efula lo mpele.—Ezek. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. a) Kakɔna kalembetshiya tɛmpɛlɔ? (Enda ndo nɔtɛ.) b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’asoko wa tɛmpɛlɔ kɛsɔ?

² Ɔsɔ ekɔ ɛnɛlɔ ka tɛmpɛlɔ ka lo nyuma. Ɛzɛkiyɛlɛ akalembetshiya suke la kiambokambo tshɛ yendana la ɛnɛlɔ kɛsɔ woho ɔnɛ wele kɛnɛ kakandafunde lo dikambo diatɔ mbɔsakaTshapita 40 polo 48 ya lo dibuku diande dia prɔfɛsiya. Tɛmpɛlɔ kɛsɔ nembetshiyaka tɛdikɔ takɔshi Jehowa dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Ɛngɔ tshɛ ka lɔkɔ kekɔ la kitshimudi mɔtshi lo ɔtɛmwɛlɔ aso wa lo nshi y’ekomelo nyɛ. * Kakɔna kalembetshiya asoko w’etale asɔ? Vɔ tooholaka dia wanɛ tshɛ wɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa pombaka nsɛna lo ndjela ɛlɛmbɛ ande wa laadiko ndo wosembwe. Kɛsɔ mbalembetshiya ndo atoko wosangemi lo mpele, nɛ dia lo tena dimɔtshi, Bible kambaka l’atoko dia nembetshiya losembwe. (Osam. 92:12) Ko mvudu y’alami alembetshiyayɔ? Lo mɛtɛ, wanɛ wahakitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi hawetawɔma dia mbɔtɔ lo dihole dia dimɛna ndo diasha lɔsɛnɔ sɔ, mbuta ate l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi.—Ezek. 44:9.

3. Lande na kele ambeki wa Kristo wekɔ l’ohomba wa ntetemala ndowanyema?

³ Ngande wakotshama ɛnɛlɔ kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ kɛsɔ? Oko wakatadiɛnyi lo Tshapita 2 ya dibuku nɛ, Jehowa akakambe la Kristo dia ndowanya ekambi ande lo yoho ya laande oma lo 1914 polo l’etatelo ka 1919. Ko onde olowanyelo ɔsɔ wakakomɛ l’etena kɛsɔ? Ndooko. Lo ɛnɔnyi lokama wetshi ɛnɛ, Kristo akatetemala mamɛ ɛlɛmbɛ w’ekila waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ, lo ndowanya ambeki ande. Lande na? Nɛ dia kaanga mbatondja Kristo ambeki ande oma l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ, Satana ekɔ lo ntetemala nyanga dia mbakɔsha lo awui wa mindo. (Adia 2 Petero 2:20-22.) Nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo asato wambolowanyema Akristo wa mɛtɛ. Ntondotondo, tayɔtɛkɛta  di’olowanyelo wendana la lɔkɛwɔ, oma laasɔ tayɔtɛkɛta dia yɛdikɔ y’ohomba yakɔsama dia nama pudipudi k’etshumanelo, ndo l’ekomelo tayɔtɛkɛta dia nkumbo.

4, 5. Dui diakɔna diambokamba la Satana la mayɛlɛ tshɛ l’edja k’ɛnɔnyi, ndo etombelo akɔna wambonga la dui sɔ?

⁴ Lam’ele ekambi waki Jehowa wokosalaka la wolo dia monga la lɔkɛwɔ la dimɛna, vɔ waketawɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia ndowanyema lo dikambo sɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi.

⁵ Awui wa mindo wa dieyanelo. Jehowa akalɔngɔsɔla dia dieyanelo salemaka paka lam’asa atshukanyi dia diɔ monga pudipudi ndo dimɛna. Koko Satana amboyotondoya dia mbetɛ woshasha wa nɛmɔ w’oma le Nzambi ɔsɔ dui dia wɔnɔnyi, lo nkamba la diɔ dia mpemba ekambi waki Jehowa dia vɔ nshisha diɔtɔnganelo dia dimɛna diele lam’asawɔ la nde. Satana akakambe la tshelo shɔ la mayɛlɛ tshɛ ndo akatondoya lo nshi ya Balama, ndo nde ekɔ lo nkamba la dui sɔ lo yoho yamboleka lo nshi y’ekomelo nyɛ.—Wal. 25:1-3, 9; Ɛny. 2:14.

6. Dɔkɔlɔkɔ diakɔna diakatondjama lo Tshoto y’Etangelo, kakɔna kakasale anto efula, ndo kakɔna kakayotombaka l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula? (Enda ndo nɔtɛ.)

⁶ Dia tokimanyiya dia nshika tanga la ntondo ka welo waki Satana ɛsɔ, Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka samalo 15, 1908 (Angɛlɛ) yaki la dɔkɔlɔkɔ nɛ: “Lambotshika dɔkɔlɔkɔ dia lo tena tshɛ ndo l’ahole tshɛ, oyadi lo woshɛshɛ, dimi layosalɛka onto lotshikitanyi la mi tenyi dia demba akambo oko tekɔ la ntondo k’anto efula.” * Kaanga mbele dɔkɔlɔkɔ sɔ komonga didjango, anto efula wakaditshike ndo waketawɔ dia nkombo yawɔ tondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Siɔna. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, akayɛnama dia lo dihole dia dɔkɔlɔkɔ sɔ nkimanyiya anto, diɔ diakayotatɛ membama tsho oko lembo ndo anto wakayotshika dikitanyiya. Koko, atɔndɔ wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ wakahikama dɔkɔlɔkɔ sɔ wakohɔmaka mbala la mbala.

7. Lo 1935, dui diakɔna diakatahamaka l’atei w’ekambi waki Nzambi diakɛnya Tshoto y’Etangelo, ndo kakɔna nto kakashikikɛ tshoto shɔ?

⁷ Lo wedi ande, Satana amboleka mfudia ɔlɔshamelo ande. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka samalo 1, 1935 lo Falase yakɛnya hwe dui dimɔtshi diakatalekaka salema l’atei w’ekambi waki Nzambi. Dui diakɔ ko anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wakafɔnyaka dia naka vɔ ndjasha efula l’olimu w’esambishelo, kete ndoko dikambo oyadi kaanga vɔ hawokitanyiyisha ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ. Koko Tshoto y’Etangelo yakate nto hwe ɔnɛ: “Hatohombe pondjo mbohɛ di’ekɔ akambo efula wahombaso nkitanyiya laadiko dia ndjasha l’olimu w’esambishelo. Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ enyimpala ande, ndo vɔ pombaka ndɔta lokombo lande lo yoho yawosha kɛnɛmɔ nde la diolelo diande.” Sawo sɔ diakasha alako wokɛma hwe lo kɛnɛ kendana la diwala ndo l’awui wa dieyanelo dia nkimanyiya ekambi waki Nzambi dia vɔ ‘ndawɔ monanyi.’—1 Kɔr. 6:18.

8. Elembetshielo akɔna washa Tshoto y’Etangelo lo kɛnɛ kendana la kitshimudi ya tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ dieyanelo dia mindo?

⁸ Lo ɛnɔnyi akumi weke kambeta ɛnɛ, Tshoto y’Etangelo yakasha elembetshielo efula w’eshika wa tshɛkɛta por·neiʹa yokambi  la wɔ lo Afundelo wa lo Grɛkɛ dia nembetshiya awui wa mindo wa dieyanelo. Dui sɔ halembetshiya tsho dieyanelo dia lam’asa pami la womoto. Koko tshɛkɛta por·neiʹa nembetshiyaka totshelo tshɛ ta mindo, mbidja ndo tɔnɛ tatosalemaka lo mvudu ya waa numba. Ambeki wa Kristo wekɔ lo kokamɛ oma l’etombelo wa kɔlɔ waya oma l’awui wa mindo wa dieyanelo wambokita dikuma l’andja w’otondo ɛlɔ kɛnɛ.—Adia Ɛfɛsɔ 4:17-19.

9, 10. a) Dui diakɔna diendana la lɔkɛwɔ diakatɛkɛtama lo Tshoto y’Etangelo lo 1935? b) Kanyi yakɔna ya la wɛdimo yele la Bible lo dikambo dia wanu?

⁹ Wodjwelo wa waanu. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka tanu 15, 1935, yakatɛkɛta dui dikina diendana la lɔkɛwɔ ɔnɛ: “Tekɔ lo mɛna di’anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi ndjashaka l’olimu w’esambishelo ndo kotshaka ɛkɛndɛ awɔ wa l’okongamelo, etena kele wakatanwɛ [wanu]. Lo waaso akɔna wetawɔ Afundelo dia sho nnɔ yema ya wanu? Onde ekɔ dimɛna di’ɔnangɛso kana kadiyɛso nnɔ wanu polo lo yɛdikɔ ya dui sɔ monga la shɛngiya ya kɔlɔ l’olimu wakambɛnde Jehowa lo okongamelo ande?”

¹⁰ Lo kɛnɛ kendana l’ekadimwelo wa ambola asɔ, Tshoto y’Etangelo yakɛnya kanyi ya la wɛdimo yele la Ɔtɛkɛta wa Nzambi lo dikambo di’ɔnwɛlɔ wa wanu. Bible hashimbe nnɔ wanu la wɛdimo, koko tɔ shimbaka wodjwelo wa wanu. (Osam. 104:14, 15; 1 Kɔr. 6:9, 10) Lo kɛnɛ kendana la nkotsha ɛkɛndɛ wa l’okongamelo etena kakatanwɛ onto wanu, wokoholaka ekambi waki Nzambi ɔkɔndɔ w’ana w’Arɔna wakadiakema oma le Nzambi l’ɔtɛ wakawoolambola olambo wa lotshumba lo yoho ya kɔlɔ. Oma laasɔ, ɔkɔndɔ ɔsɔ wakɛnya kɛnɛ ondo kakatshutshuya apami asɔ dia nsala dui dia kɔlɔ sɔ, nɛ dia Nzambi akadje ɔlɛmbɛ wakashimbe ɛlɔmbɛdi tshɛ diaha nnɔ wanu etena kakawakotshaka ɛkɛndɛ awɔ w’ekila. (Lew. 10:1, 2, 8-11) Sho kambaka la tɔndɔ sɔ ɛlɔ kɛnɛ, lo mbewɔ dia tanɔki wanu la ntondo ka nkotsha ɛkɛndɛ aso wa lo nyuma.

11. Lande na kele ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le ekambi waki Nzambi lo woho wakawonge la eokelo ka dimɛna kendana la omunga wa wanu?

¹¹ Lo ɛnɔnyi akumi weke kambeta ɛnɛ, Kristo akakimanyiya ambeki ande nto dia vɔ monga la eokelo ka dimɛna kendana la omunga wa wanu, mbuta ate monga mfunde ka wanu. Diɛsɛ la wetshelo walongolaso la wonya, anto efula wambokimanyiyama dia ntshika dui sɔ ndo nyomolowanya nsɛnɔ yawɔ. Akina wakakimanyiyama dia ntshika dui sɔ lo pondjo. Ndoko onto lahomba mbetawɔ dia wanu mboshishɛ nɛmɔ diande, nkumbo kande ndo diɛsɛ dia monga l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi waki Jehowa.

12. Ngande wakɔsaka ekambi waki Yeso ɔnwɛlɔ wa mfɔka, kaanga la ntondo ka nshi y’ekomelo ntatɛ?

¹² Ɔnwɛlɔ wa mfɔka. Ekambi wa Kristo wakatatɛ mɛnya anto di’ɔnwɛlɔ wa mfɔka bu dimɛna la ntondo ka nshi y’ekomelo ntatɛ. Aya ɛnɔnyi efula wele ɔnangɛso Charles Capen mbohɔka mbala kande ka ntondo kakandahomana l’ɔnangɛso Charles Taze Russell oya l’ekomelo ka ntambe ka 19. L’etena kɛsɔ ko Capen ele l’ɛnɔnyi 13, ndo nde l’anango asato wakemala lushi lɔsɔ lo veranda ya Luudu la Bible la la Allegheny, Pennsylvanie. Etena kakatetaka ɔnangɛso Russell lalewɔ, nde akawambola ate: “Onde nyu mbanɔ mfɔka? Lekɔ lo  mboka nsolo ka mfɔka.” Vɔ wakokadimola vate aha sho. Lo mɛtɛ, vɔ wakeyaka kanyi yaki l’ɔnangɛso Russell lo dikambo dia mfɔka. Lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’enanɛi 1, 1895, (Angɛlɛ) ɔnangɛso Russell akalembetshiya 2 Kɔrɛtɔ 7:1 lo mbuta ate: “Hafɔnya di’ɔnwɛlɔ wa mfɔka, oyadi lo yoho yakɔna tshɛ koka ntombola Nzambi kana kondjiyɛ Okristo wahɔ ɔmɔtshi. . . . Hatokoke mfɔnya dia Nkumadiɔndjɔ koka ngɛnangɛna edinga wa mfɔka kana mbidja ɛngɔ ka mindo l’onyɔ ande.”

13. Olowanyelo akɔna wendana la lɔkɛwɔ wakasalema lo 1973?

¹³ Lo 1935, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakelɛ mfɔka ɔnɛ “osongo wa mindo” ndo yakate dia onto tshɛ lalɛ kana lanɔ mfɔka hakoke ntshikala ose nkumbo ka Bɛtɛlɛ, nkamba oko ombatshi mboka kana oko omendji weteta. Olowanyelo okina wendana la lɔkɛwɔ wakayoshama nto lo 1973 etena kakalembetshiya Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka divwa 1 dia ndoko Ɔmɛnyi wa Jehowa wakoka ntetemala monga la lokumu la dimɛna l’etshumanelo, etena kaakandanɔ diangɔ diakoka ndjaka onto, ndanya demba ndo diakoka salɛ anto akina kɔlɔ. Wanɛ tshɛ wakatone ntshika ɔnwɛlɔ wa mfɔka wakatshanyema oma l’etshumanelo. * Kristo akasale dui dikina di’ohomba dia nyomolowanya ambeki ande.

14. Naa kanyi ya Nzambi lo kɛnɛ kendana la dikila, ndo ngande wakayokokanɛ okaloyelo wa dikila l’andja w’otondo?

¹⁴ Okambelo wa kɔlɔ wa la dikila. Lo nshi ya Nɔa, Nzambi akɛnya di’ekɔ kɔlɔ ndɛ dikila. Nde akanyomoyoshikikɛ dui sɔ lo Ɛlɛmbɛ wakandasha ase Isariyɛlɛ ndo woho wakandadjangɛ etshumanelo k’Akristo dia “nsɛka . . . dikila.” (Ets. 15:20, 29; Etat. 9:4; Lew. 7:26) Koko Satana ekɔ lo nkamba la dui sɔ dia nkonya anto dia vɔ mɔnyɔla ɔlɛmbɛ waki Nzambi ɔsɔ lo nshi yaso nyɛ. Lo ntambe 19, adɔkɔtɛlɛ efula wakakome tomanyi lo kɛnɛ kendana l’okaloyelo wa dikila, ndo l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbishola weho w’akila wotshikitanyi, tshelo shɔ yakayokokanɛ l’ahole tshɛ. Lo 1937, wakatatɛ nkɔngɔla akila w’anto ko mbaomba l’ahole wombawɔ akila, ndo l’ɔkɔngɔ diko, wakayokambaka la wɔ etena kakalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo. Kombeta edja, yoho y’osakelo ya nkaloya onto dikila yakakokanɛ l’andja w’otondo.

15, 16. a) Kanyi yakɔna yele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo kɛnɛ kendana l’okaloyelo wa dikila? b) Osukɔ akɔna wakakondja ambeki wa Kristo lo kɛnɛ kendana l’okaloyelo wa dikila, esakelo waha la dikila ndo etombelo akɔna wambonga la dui sɔ?

¹⁵ L’etatelo ka 1944, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakɛnya di’okaloyelo wa dikila ekɔ mɛtɛ yoho mɔtshi ya ndɛ dikila. Lo ɔnɔnyi wakayele, kanyi ya l’Afundelo shɔ yakakeketshama ndo yakalembetshiyama hwe. Lo 1951, listɛ la ambola la ekadimwelo lakatondjama dia nkimanyiya ekambi waki Nzambi lo diɔtɔnganelo diasawɔ l’aseka enganga. L’andja w’otondo, ambeki wa kɔlamelo wa Kristo wakakɛnɛmɔla dihonga, oyadi la ntondo ka diɔnyɔ, ka lohetsho kana k’ɔlɔshamelo. Koko Kristo akatetemala nsala di’okongamelo ande ntshɔ otsha la ntondo, lo mbisha osukɔ wahombama. Elembetshielo ndo eyangelo wa lotshimola wakatondjama lo tobukubuku ndo l’asawo efula wa l’ekanda aso.

¹⁶ Lo 1979, dikumanyi dimɔtshi diakatatɛ membola mpitadi dia nkimanyiya adɔkɔtɛlɛ dia vɔ nshihodia kanyi yaso lo  kɛnɛ kendana l’okaloyelo wa dikila, ɛkɔkɔ wa l’Afundelo wahatasale dui sɔ ndo toho t’esakelo tokina takoka nkamba la wɔ lo dihole dia dikila. Lo 1980, dikumanyi dia l’esomba 39 wa l’États-Unis wakalowanyema lo kɛnɛ kendana l’olimu ɔsɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Olui-walɔmbɔla akayetawɔ dia Kɔmite ka diɔtɔnganelo la mpitadi kengama l’andja w’otondo. Etombelo akɔna wambonga la tɛdikɔ tɔsɔ l’edja k’ɛnɔnyi? Ɛlɔ kɛnɛ, ndekana nunu akumi di’anto wakamba olimu w’aseka enganga, mbidja ndo adɔkɔtɛlɛ, wanɛ wasalana epaso ndo wanɛ wakana tɛdi y’eshishi nɛmiyaka lotshungɔ lele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa la nsɔna osakelo wahawakambe la dikila. Mpitadi efula yoosaka aha la nkaloya dikila ndo yambɛna di’ɔsɔ ekɔ yoho y’esakelo yoleki dimɛna. Shi ekɔ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mɛna woho wakokɛ Yeso ambeki ande oma lo welo wadja Satana dia mbadja mindo?—Adia Ɛfɛsɔ 5:25-27.

17. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka olowanyelo washa Kristo ambeki ande la nɛmɔ?

¹⁷ Ayonga dimɛna onto l’onto ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mbɔsaka yoho yalowanya Kristo ambeki ande ndo yatetshande dia nɛmiya ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ la nɛmɔ?’ Naka eelo, kete toohɔke di’oyango wa Satana ele dia taanganya la Jehowa nde la Yeso, lo tokonya dia mɔnyɔla ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ. Dia tokimanyiya  dia nshika tanga la ntondo ka dui sɔ, okongamelo waki Jehowa wekɔ lo ntetemala tosha ɛhɛmwɛlɔ ndo waohwelo wa la ngandji wendana l’awui wa mindo wa l’andja ɔnɛ. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsɛnake wolo, tetawɔke alako ndo taakitanyiyake.—Tuk. 19:20.

18. Kakɔna kakomɛ wanɛ watona dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ l’okonda tshɛ, ndo kakɔna katohola ɛnɛlɔ kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ?

¹⁸ Dui dia hende diendana la olowanyelo wa lo lɔkɛwɔ ele tɛdikɔ takɔsama dia nama pudipudi k’etshumanelo. Lonyangu ko, aha anto tshɛ wetawɔ ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ ndo wakayakimɔ le nde mbatetemala nama kɔlamelo yawɔ. Amɔtshi ndjongaka la lɔkɛwɔ la kɔlɔ ndo ndjɔnyɔlaka ɛlɛmbɛ ɛsɔ l’okonda tshɛ. Kakɔna kahomba etshumanelo nsala l’anto asɔ? Dui dimɔtshi diahombatɔ nsala tanemaka lo ɛnɛlɔ kendana la tɛmpɛlɔ ka lo nyuma kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ kɔtɛkɛtami l’etatelo ka tshapita nyɛ. Tohɔ asoko w’etale wa lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ. Soko tshɛ diaki la mvudu y’anami l’etei. Anami wakakokɛka tɛmpɛlɔ ka lo nyuma kɛsɔ diaha anto waki ‘kombahenya etema awɔ ohekele’ mbɔtɔ lɔkɔ. (Ezek. 44:9) Dui sɔ mɛnyaka hwe dia paka wanɛ wasala la wolo dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Jehowa wa pudipudi wendana la lɔkɛwɔ mbakoka mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Woho akɔ waamɛ mbele, aha onto tshɛ mbele la diɛsɛ dia monga Okristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ.

19, 20. a) Ngande wambolowanya Kristo ambeki ande dia vɔ mbeya nkandola akambo wendana la pɛkato ya weke? b) Naa ɛkɔkɔ esato watshanyema otshi wa pɛkato wahayatshumoya oma l’etshumanelo?

¹⁹ Lo 1892, Tshoto y’Etangelo mɔtshi ya l’Angɛlɛ yakate ɔnɛ “ɔkɛndɛ wele la so (oko Akristo) ele wa mbitshanya wanɛ tshɛ wahetawɔ, oyadi lo sɛkɛ kana lo woshɛshɛ dia Kristo akafute oshinga w’etshungwelo [wɛdimi] dia wahɔ w’anto tshɛ.” (Adia 2 Joani 10.) Lo 1916, dibuku La nouvelle création diakɛnya dia wanɛ tshɛ watshininala lo dionga dia kɔlɔ wekɔ tshondo ya waale l’etshumanelo. Lo nshi shɔ, “etshumanelo k’otondo mbakasanganaka” dia nsɛdingola akambo wendana la pɛkato ya weke. Koko, akambo asɔ wakasalemaka paka lo pai. Lo 1945, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakayɛnya dia paka dikumanyi to mbahomba kandolaka awui wa ngasɔ. Lo 1952, olowanyelo wendana la woho wahomba akambo wa dombo kandɔma lo yoho yɔtɔnɛ l’Afundelo wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo, wakasha ɔkɔkɔ w’oshika wahomba onto lahayatshumoya mbitshanyema, mbuta ate nama pudipudi k’etshumanelo.

²⁰ Ntatɛ oma k’etena kɛsɔ, Kristo ekɔ lo nkimanyiya ambeki ande dia vɔ nshihodia ndo mbeya woho wa nkandola akambo wendana la pɛkato ya weke. Dikumanyi di’Akristo diekɔ lo ndowanyema dimɛna efula dia nkandola awui wa dombo lo yoho yalanga Jehowa, lo monga la losembwe lele la wɛdimo ndo la kɛtshi. Ɛlɔ kɛnɛ, sho tshɛ mbeyaka ɛkɔkɔ esato watshanyema otshi wa pɛkato wahayatshumoya oma l’etshumalo: 1) Dia mbɛdia lokombo la Jehowa oma lo mindo tshɛ, 2)  dia nkokɛ etshumanelo oma lo shɛngiya ya pɛkato, ndo 3) dia nkimanyiya otshi wa pɛkato dia nde ndjatshumoya.

21. Lande na kele ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le ekambi waki Nzambi lo yɛdikɔ yakɔsama ya mbitshanya otshi wa pɛkato wahayatshumoya?

 ²¹ Onde wɛ hɛnyi dia yɛdikɔ ya mbitshanya otshi wa pɛkato ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le ambeki wa Kristo ɛlɔ kɛnɛ? L’Isariyɛlɛ w’edjedja, atshi wa pɛkato wakongaka la shɛngiya ya kɔlɔ le wodja, wakayongaka efula l’etena kɛmɔtshi oleki wanɛ wakokaka Jehowa ngandji ndo wakalangaka nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Diakɔ diakayokoma wodja lo mbishaka lokombo la Jehowa sɔnyi wonya tshɛ ndo ndjɔsɛkama oma le nde. (Jer. 7:23-28) Koko ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa ekɔ lo nkamba kaamɛ la nkumbo k’anangɛso l’akadiyɛso wele la lonyuma la dimɛna. Lam’ele atshi wa pɛkato wahayatshumoya mbitshanyemaka oma l’atei aso, Satana hakoke nkamba la wɔ dia ndanya etshumanelo ndo kidja mindo. Diakɔ diele shɛngiya y’otshi wa pɛkato haleke monga l’etombelo wa kɔlɔ l’etshumanelo. Lo tshɛ kaso, tamboyashikikɛ dia ntetemala mbetawɔma oma le Jehowa. Tohɔke daka dia Jehowa di’ɔnɛ: “Ehumo tshe kambutshulama dia ndo la ye huluwana.” (Is. 54:17) Onde sho sukɛka dikumanyi, wanɛ wele l’ɔkɛndɛ wa wolo wa nkandola akambo wa dombo?

22, 23. Lande na keso la lowando le asekaso Akristo wakasɛnɛ l’etatelo ka ntambe 20, ko kakɔna kɛnya dia vɔ wakahombe monga la wɛdimo lo kɛnɛ kendana la kanyi yaki la wɔ lo dikambo dia lɔsɛnɔ la lo nkumbo?

²² Dui dia sato diambokondja ambeki wa Kristo wahɔ oma l’elowanyelo wendana la lɔkɛwɔ mendanaka la diwala ndo la lɔsɛnɔ la lo nkumbo. Onde kanyi yele la so lo dikambo dia lɔsɛnɔ la lo nkumbo yambotshikitanyema l’edja k’ɛnɔnyi? Eelo. Ɛnyɛlɔ, etena kadiaso ɛkɔndɔ w’ekambi waki Nzambi wakasɛnɛ l’etatelo ka ntambe 20, sho mambiyamaka efula oma lo yimba ya ndjahombia yaki la wɔ. Tekɔ la lowando l’efula le wɔ lo woho wakawetsha olimu w’ekila lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ. Koko, mɛnamaka dia vɔ wakahombe monga la wɛdimo. Lande na?

²³ Anangɛso efula waketawɔka ntshika nkumbo yawɔ l’edja ka ngɔndɔ efula l’ɔtɛ w’olimu w’esambishelo kana w’otshimbedi. Lo nshi shɔ, wakashimbaka anto dia tshukana otshikitanyi la kɛnɛ kata Afundelo, koko vɔ kombishaka alako efula lo kɛnɛ kendana la woho wa nkeketsha diwala. Onde dui sɔ diekɔ lo salema l’atei w’ambeki wa Kristo ɛlɔ kɛnɛ? Ndooko.

24. Ngande wakakimanyiya Kristo ekambi ande dia vɔ monga la wɛdimo lo woho wakawɔsaka diwala ndo lɔsɛnɔ la lo nkumbo?

²⁴ Ɛlɔ kɛnɛ, ɛkɛndɛ wa teokrasi hawohombe pondjo nkonya Okristo dia minya ɛkɛndɛ wa lo nkumbo kande yimba. (Adia 1 Timɔte 5:8.) Ndo nto, Kristo ekɔ lo nsɛna wolo di’ambeki ande wa la nkɛtɛ nongola ekimanyielo kahombama ndo alako wa la wɛdimo w’oma l’Afundelo wendana la diwala ndo la lɔsɛnɔ la lo nkumbo. (Ɛf. 3:14, 15) Ɛnyɛlɔ lo 1979, dibuku Comment s’assurer une vie de famille heureuse diakatondjama. Ɛnɔnyi oko 18 l’ɔkɔngɔ, dibuku Sheke y’ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo diakayotondjamaka. Laadiko dia laasɔ, totshoto efula takatombe l’asawo wakalɔngɔswama dia nkimanyiya atshukanyi dia vɔ nkamba l’atɔndɔ wa l’Afundelo lo diɔtɔnganelo dia lam’asawɔ.

25-27. Ngande wakotshama ehomba w’ana wele la nɔnga yotshikitanyi ndo wadjamawɔ yimba l’edja k’ɛnɔnyi?

²⁵ Kayotota di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka? L’edja k’ɛnɔnyi,  ehomba awɔ wokodjamaka yimba efula. Okongamelo waki Jehowa wekɔ lo ntondja awui w’amɛna dikambo di’ana wa nɔnga tshɛ, ndo dui diaki kosalemaka efula sɔ diosalema lo yɛdikɔ y’efula. Ɛnyɛlɔ, sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Étude de la Bible pour les jeunes” diakatondjamaka lo Âge d’Or (Angɛlɛ) oma lo 1919 polo lo 1921. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, biukubuku ABC de l’Âge d’Or (Angɛlɛ) yakatondjama lo 1920 ndo dibuku Ana diakayotondjama lo 1942. Lo 1970 ndo 1980, dibuku Écoutez le grand Enseignant, Votre jeunesse—Comment en tirer le meilleur parti ndo Buku di’Ɛkɔndɔ wa lo Bible diakatondjama lo 1996. Lo 1982, sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Les jeunes s’interrogent” diakatatɛ ntomba lo Réveillez-vous ! ndo l’ɔkɔngɔ diko, dibuku Les jeunes s’interrogent. Réponses pratiques diakayotondjama lo 1989.

²⁶ Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ la tɔvɔlimɛ tohende ta dibuku Les jeunes s’interrogent, ndo asawo akina wekɔ lo tondjama lo sitɛ kaso ka jw.org. Tekɔ nto la dibuku Etshama oma le Ombetsha a Woke. Sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ ndola tɔɔ l’asawo wendana l’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka, mbidja ndo ɛkɔndɔ wendana l’anto wɔtɛkɛtshiwɔ  lo Bible, wekelo wa Bible dikambo di’epalanga ndo di’ana w’akɛnda, tɔkɛnyɔ, tovidɛo ndo ɛkɔndɔ w’oma lo Bible wendana l’ana wele l’ɛnɔnyi esato kana l’ɛse. Mbokɛmaka hwe dia kanyi yele la Kristo lo dikambo di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka yatatshikitana ntatɛ oma k’etena kakandɛmbɛ ana l’anya lo ntambe ka ntondo. (Makɔ 10:13-16) Nde nangaka di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wele l’atei aso mbokama ngandji ndo ndeshamaka dimɛna lo nyuma.

²⁷ Yeso nangaka nto di’ana kokamɛ oma lo waale. Oko wambokita awui wa mindo dikuma l’andja ɔnɛ, ana wamboleka ndanyema efula oma le ɛtɔlɔki. Diakɔ diele, asawo wokɛma hwe ndo w’amɛna wekɔ lo tondjama dia nkimanyiya ambutshi dia vɔ nkokɛ anawɔ oma lo waale ɔsɔ. *

28. a) Kakɔna kahombaso nsala dia mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi oko wadiɛnya ɛnɛlɔ ka tɛmpɛlɔ kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ? b) Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?

²⁸ Shi ekɔ dui di’ekeketshelo dia mɛna woho watetemala Kristo ndowanya ambeki ande, lo mbaetsha dia vɔ nɛmiya, nkondja wahɔ ndo nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ? Tokanyiya nto dia tɛmpɛlɔ kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ lo ɛnɛlɔ ndo di’asoko w’etale wa tɛmpɛlɔ kɛsɔ. Kaanga mbele ɔsɔ ekɔ tɛmpɛlɔ ka lo nyuma, onde sho kiɔsaka oko ɛngɔ ka mɛtɛ? Sho mbɔtɔka lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ, aha tsho lo ntshɔ lo Mbalasa ka Diolelo, lo mbadia Bible ndo lo nsambisha, nɛ di’ɔsɔ ekɔ akambo wɛnama tsho la washo. Kanga dungi pende koka nsala akambo asɔ aha la mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ kaki Jehowa. Koko, naka sho nsala akambo asɔ, ko sɛnaka ndo lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la lɔkɛwɔ ndo mbɔtɛmɔlaka lo ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ l’otema ɔtɔi, kete tamboshila mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ ka Jehowa ndo tekɔ lo mbokambɛ lo dihole dioleki ekila, mbuta ate l’ɔtɛmwɛlɔ ande wa pudipudi. Nyɛsɔ totetemale nkukutɛ diɛsɛ di’oshinga wolo sɔ. Ndo nto, nyɛsɔ totetemale nsala kɛnɛ tshɛ keso l’akoka dia nkɛnɛmɔla ekila ka Jehowa, lo sɛnaka lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ ande wosembwe wendana la lɔkɛwɔ.