1-3. Kakɔna kakasale Yeso etena kakandatane dia tɛmpɛlɔ kambɔtɔ mindo?

YESO akɔsaka tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma la nɛmɔ di’efula nɛ dia nde akeyaka kɛnɛ kakalembetshiyaka tɛmpɛlɔ kakɔ. Tɔ kaki dihole diaamɛ di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ la nkɛtɛ. Koko ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa Nzambi k’ekila pombaka monga pudipudi. Ko ohokanyiya woho wakayaoke Yeso etena kakandaye lo tɛmpɛlɔ lo Ngɔndɔ ka Nisana 10, 33 T.D., ndo kakandɛnyi di’anto wekɔ lo kidja mindo. Kakɔna kakandasale?—Adia Mateo 21:12, 13.

² Lo Sɛkɛ di’ase Wedja, amundji w’okanda wa lokeso ndo amengodi wa falanga wakakondjaka wahɔ lo yoho ya lokeso oma le atɛmɔdi wakayaka dia ndjolambola Jehowa elambo. Yeso “akatshanya wanɛ tshɛ wakasondjaka ndo wanɛ wakasombaka lo tɛmpɛlɔ ndo akasokola mɛsa w’amengodi wa falanga.” (Ɛdika la Nehemiya 13:7-9.) Nde akaanya apami wa lokaki asɔ lo woho wakawetɛ luudu la She “wooko w’apɔtwanyi.” Lo nsala ngasɔ, Yeso akɛnya dia nde akɔsaka tɛmpɛlɔ ndo kɛnɛ kakalembetshiyaka tɛmpɛlɔ kakɔ la nɛmɔ di’efula. Nde akalangaka di’ɔtɛmwɛlɔ wa She ntetemala monga pudipudi.

³ Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma Nkumekanga l’olongo, Yeso akɛdia tɛmpɛlɔ nto, ndo wɛdiɛlɔ ɔsɔ mendanaka ndo la wanɛ wakombola kambɛ Jehowa lo yoho yetawɔnde ɛlɔ kɛnɛ. Tɛmpɛlɔ kakɔna kakandɛdia kɛsɔ?

4, 5. a) Ngande wakalowanyema ndo wakɛdiama ambeki w’akitami waki Yeso oma lo 1914 polo l’etatelo ka 1919? b) Onde ɔsɔ aki ekomelo k’olowanyelo ndo ka wɛdiɛlɔ w’ekambi waki Nzambi? Lembetshiya.

⁴ Oko wakatadiɛnyi lo Tshapita 2 ya dibuku nɛ, l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma Nkumekanga lo 1914, Yeso akaye nde la She dia ndjɔsɛdingola tɛmpɛlɔ ka lo nyuma, mbuta ate yɛdikɔ yendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Etombelo waki la dui sɔ ele, Nkumekanga akɛnyi di’Akristo w’akitami, mbuta ate “ana apami wa Lewi” wakahombe ndowanyema ndo mbɛdiama. (Mal. 3:1-3) Oma lo 1914 polo l’etatelo ka 1919, Jehowa lele Ondowanyishi, aketawɔ di’ekambi ande mpomana l’ehemba ndo l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wakaakimanyiya dia ndowanyema ndo mbɛdiama. Diɛsɛ ko, akitami asɔ wakatondoya ehemba  wa wolo ɛsɔ wakawaɛdia, waketawɔma le Nzambi ndo wakalomɔlomɔ dia nsukɛ Nkumekanga Mɛsiya.

⁵ Onde ɔsɔ mbaki ekomelo k’olowanyelo ndo ka wɛdiɛlɔ w’ekambi waki Nzambi? Ndooko. Lo nshi y’ekomelo nyɛ, Jehowa ekɔ lo ntetemala mbɛdia ekambi ande lo tshimbo ya Nkumekanga Mɛsiya l’oyango wa vɔ ntshikala lo tɛmpɛlɔ ka lo nyuma. Lo totshapita tohende tayela, tayɛna woho wamondalowanya l’awui wendana la lɔkɛwɔ ndo la okongamelo. Ntondotondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wambɛdiama ekambi waki Nzambi lo nyuma. Mɛna woho wambokimanyiya Yeso ambeki ande dia vɔ mbɛdiama, oyadi lo yoho yɛnama kana yahɛnama ayokeketsha mbetawɔ kaso.

6. Lo ndjela kɛnɛ kakalɔmbɛ Jehowa ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ, monga pudipudi lo nyuma kɛdikɛdi na?

⁶ Wɛdiɛlɔ wa lo nyuma kɛdikɛdi na? Dia nkadimola dimbola sɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛtɛkɛta wakatɛ Jehowa ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ etena kakiwɔ suke la ntshungɔ oma la Babilɔna lo 537 N.T.D. (Adia Isaya 52:11.) Ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ asɔ wakakalola la Jɛrusalɛma ntondotondo dia nyomotohika tɛmpɛlɔ ndo toolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Ez. 1:2-4) Jehowa konangaka di’ekambi ande nkalola kaanga la vadi yendana la ɔtɛmwɛlɔ w’ase Babilɔna. Nde akawadjangɛ ate: “Tanyunandaki engo ka mindu,” “nyutumbi uma lu Babilona” ndo ɔnɛ “nyuyaedia.” Ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa taakawahombe sɔhanyema la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Ko laasɔ, kakɔna kakokaso nkimɛ? Tokime dia monga pudipudi lo nyuma nembetshiyaka mbewɔ wetshelo ndo mbekelo tshɛ ya l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

7. Oma lo tshimbo y’ehomɔ kakɔna kakakimanyiya Yeso ambeki ande dia vɔ mbɛdiama lo nyuma?

⁷ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma Nkumekanga, Yeso akatondja ehomɔ kɛmɔtshi keyama dimɛna kakandahombe nkimanyiya ekambi ande lo tshimbo yatɔ dia vɔ mbɛdiama lo nyuma, ehomɔ kakɔ ko ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ wakandasɔnɛ lo 1919. (Mat. 24:45) L’etena kɛsɔ, ko Ambeki wa Bible wamboshilaka ndjaɛdia oma lo wetshelo ɛmɔtshi w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Koko, vɔ wakahombe nyomɛdiama lo nyuma. Lo tshimbo y’ɔhɔmbɔ ande wa kɔlamelo, Kristo akayakimanyiyaka ambeki ande dia vɔ mbeya ditshelo diakawahombe ntshika. (Tuk. 4:18) Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi.

8. Kakɔna kakeyaka Ambeki wa Bible edja efula la ntondo lo dikambo dia Nɔɛlɛ, ndo kakɔna kakiwɔ koshihodiaka?

⁸ Ambeki wa Bible wakeyaka oma k’edjedja dia fɛtɛ ka Nɔɛlɛ ndja oma lo mbekelo y’apanganu ndo ɔnɛ Yeso kombotɔ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 25. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1881 (Angɛlɛ) yakate ɔnɛ: “Miliyɔ y’apanganu wakayɔtɔka l’ɔtɛmwɛlɔ. Koko mbala efula, otshikitanu waki paka wa lokombo, nɛ dia asasɛrdɔsɛ w’apanganu wakayelamɛka asasɛrdɔsɛ w’Akristo ndo fɛtɛ y’apanganu  yakayɔsamaka oko fɛtɛ y’Akristo, l’atei ayɔ mbele ndo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ.” Lo 1883, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yaki la sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Etena kakɔna kakotɔ Yeso?” yakɛnya dia Yeso akotɔ oya l’etatelo ka Ngɔndɔ ka dikumi. Koko polo l’etena kɛsɔ, ko Ambeki wa Bible wataleke nshihodia ohomba wa ntshika nsala fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Kaanga ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ ka la Brooklyn wakasalaka fɛtɛ kɛsɔ. Koko l’ɔkɔngɔ wa 1926, akambo wakayotshikitanaka. Lande na?

9. Kakɔna kakayoshihodiaka Ambeki wa Bible lo dikambo dia fɛtɛ ka Nɔɛlɛ?

⁹ Ɔsɛdingwelo wa lotshimola wa dui sɔ wakayokimanyiyaka Ambeki wa Bible dia vɔ nshihodia ɔnɛ fɛtɛ ka Nɔɛlɛ ndo mbekelo yatɔ mɔnyɔlaka Nzambi. Sawo dimɔtshi diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Oma lɛnɛ akatɔngɔ fɛtɛ ka Nɔɛlɛ” diakatombe lo Âge d’Or wa Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 14, 1927 (Angɛlɛ) diakɛnya dia Nɔɛlɛ ekɔ fɛtɛ k’apanganu, tɔ tshutshuyaka anto dia vɔ ndeka ndjasha l’ɛngɛnɔngɛnɔ ndo tɔ konyaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Sawo sɔ diakɛnya hwe dia Kristo kombidjanga dia salaka fɛtɛ kɛsɔ ndo diakate lo dikambo diatɔ ɔnɛ: “Lam’ele andja ɔnɛ, demba diaso ndo Diabolo nangaka dia sho ntetemala nsala fɛtɛ kɛsɔ . . . ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ w’oshika wɛnya dia wanɛ wakayakimɔ tshɛ l’olimu wa Jehowa hawohombe nsala fɛtɛ kɛsɔ.” Tamboka lande na kaki ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ koosala fɛtɛ ka Nɔɛlɛ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende k’ɔnɔnyi ɔsɔ ndo lo pondjo.

10. a) Elembetshielo akɔna wakashama lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1928 lo dikambo dia fɛtɛ ka Nɔɛlɛ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ adui ɔnɛ: “ Etatelo ka fɛtɛ ka Nɔɛlɛ ndo oyango atɔ.”) b) Ngande wakakimanyiyama ekambi waki Nzambi dia vɔ nshihodia fɛtɛ ndo afɛstɔ akina wakawahombe ntshika? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Otondjelo wa fɛtɛ ndo w’afɛstɔ akina sɛkɛ.”)

¹⁰ Lo ɔnɔnyi wakayele, Ambeki wa Bible wakayolongola elembetshielo ekina wa shikaa wendana la fɛtɛ ka Nɔɛlɛ.  Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 12, 1928, ɔnangɛso Richard Barber lakakambaka lo mbalasa kalɔmbɔla akasha sawo oma l’aradiyo diakɛnya kiɔkɔ ya kɔlɔ ya fɛtɛ kɛsɔ. Kakɔna kakasale ekambi waki Nzambi la ntondo k’ɛlɔmbwɛlɔ kakawalongola kɛsɔ? Lo mbohɔ etena kakandakomɛ nsala fɛtɛ ka Nɔɛlɛ nde la nkumbo kande, ɔnangɛso Charles Brandlein akate ate: “Onde takengenga dia ntshika mbekelo y’apanganu shɔ? Ndooko. . . Ekɔ oko takakolola ahɔndɔ wa mindo dia mbakasha.” Lo mɛnya kanyi yakɔ yaamɛ, ɔnangɛso Henry Cantwell, lakayokambaka oko omendji weteta akate ate: “Taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ntshika mbekelo kɛsɔ dia mɛnya Jehowa ngandji kakatawokaka.” Ambeki wa Kristo wa kɔlamelo waketawɔ nsala etshikitanu wahombama ndo vɔ kootetemala nsala afɛstɔ w’oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.—Jni. 15:19; 17:14.

11. Ngande wakokaso mɛnya dia tekɔ lo nsukɛ Nkumekanga Mɛsiya?

¹¹ Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka kɔlamelo kakatotshikɛ Ambeki wa Bible asɔ lee! Lo nkana yimba la ɛnyɛlɔ kawɔ, sho koka ndjambola onto l’onto ɔnɛ: ‘Ngande wɔsami ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo? Onde dimi mbetawɔka ndo kambaka la kɛnɛ kekami la lowando tshɛ?’ Okitanyiya aso wa l’otema ɔtɔi mɛnyaka dia sho sukɛka Nkumekanga Mɛsiya, ɔnɛ lakamba l’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo dia tosha mbo ya ndɛ ya lo nyuma lo tena diahombama.—Ets. 16:4, 5.

¹² L’edja k’ɛnɔnyi efula, Ambeki wa Bible wakɔsaka kurusɛ oko djembetelo y’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Eelo mɛtɛ, vɔ  wakeyaka dia kurusɛ hahombe tɛmɔma nɛ dia wakashihodiaka di’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi wekɔ kɔlɔ. (1 Kɔr. 10:14; 1 Jni. 5:21) L’etatelo ka 1883, Tshoto y’Etangelo yakɛnya hwe dia “Nzambi petshaka weho tshɛ w’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi.” Koko l’etatelo, Ambeki wa Bible wakafɔnyaka dia bu kɔlɔ nkamba la kurusɛ lo toho tɔmɔtshi. Ɛnyɛlɔ l’ofunu tshɛ, vɔ wakalɔtaka kurusɛ la dɛmbɔ dia koso. Le wɔ, dui sɔ diakalembetshiyaka dia naka vɔ ntshikala la kɔlamelo polo lo nyɔi, kete wayoyolongola dɛmbɔ dia koso dia lɔsɛnɔ. Ntatɛ lo 1891, sango dia kurusɛ ndo dɛmbɔ dia koso diakatatɛ tondjama lo lohoso la Tshoto y’Etangelo.

13. Elembetshielo akɔna wakalongola ambeki wa Kristo lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la kurusɛ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ adui ɔnɛ: “ Osase wakayatɔhɛtɛka lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la kurusɛ.”)

¹³ Ambeki wa Bible wakangɛnangɛnaka ɔlɔtɛlɔ wa kurusɛ ndo wa dɛmbɔ dia koso. Koko l’ekomelo k’ɛnɔnyi 1920, vɔ wakayoshihodiaka kanyi ya Jehowa lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la kurusɛ. Lo mbohɔ losanganya la woke lakasalema lo 1928 la Detroit, Michigan, l’États-Unis, ɔnangɛso Grant Suiter lakayokambaka oko ose Olui-walɔmbɔla akate ate: “Lo losanganya lɔsɔ, wakalembetshiya dia kurusɛ ndo dɛmbɔ dia koso bu tsho diangɔ diele bu ohomba, koko hadiohombe mbetawɔma.” Lo ɛnɔnyi wakayele, elembetshielo ekina wakashama lo kɛnɛ kendana la dui sɔ. Akokɛma hwe dia keema dimɛna nkamba la kurusɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi.

14. Kakɔna kakasale ekambi waki Nzambi etena kakawalongola elembetshielo lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la kurusɛ?

¹⁴ Kakɔna kakasale ekambi waki Nzambi etena kakawalongola elembetshielo wendana la dui sɔ? Onde vɔ wakatetemala nkamba la kurusɛ ndo la dɛmbɔ dia koso l’ɔtɛ wakawɔsaka diangɔ sɔ la nɛmɔ? Ɔnangɛso Lela Roberts lambokambɛ Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula akate ate: “Takatshike nkamba la diangɔ sɔ mbala kakɔ ɔtɔi, etena kakateye kɛnɛ kalembetshiyadiɔ.” Kadiyɛso Ursula Serenco nde lawɔ akɛnya nsaki kaki l’anto efula lo mbuta ate: “Takayoshola dia kɛnɛ kakatɔsaka la nɛmɔ oko djembetelo ya nyɔi ka Nkumɛso ndo ya ndjakimɔ kaso k’Okristo aki djembetelo y’apanganu. Oko wadiɛnya Tukedi 4:18, taki la lowando l’efula lo menda woho wakayatɔhɛtɛka osase.” Ambeki wa Kristo wa kɔlamelo wakatshike mbekelo tshɛ ya mindo ya l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

15, 16. Ngande wakokaso mɛnya dia tamboyashikikɛ dia mbetɛ asɛkɛ wa la nkɛtɛ wa tɛmpɛlɔ ka lo nyuma ka Jehowa pudipudi?

¹⁵ Yɛdikɔ yakɔ yaamɛ mbambotɔsa ɛlɔ kɛnɛ. Sho mbetawɔka dia Kristo ekɔ lo nkamba l’ehomɔ keyama dimɛna, mbuta ate ɔhɔmbɔ ande wa kɔlamelo ndo kɛsɔ dia nkimanyiya ekambi ande dia vɔ ntetemala ntshikala pudipudi lo nyuma. Diakɔ diele, etena katɔhɛmɔla ɔhɔmbɔ ɔsɔ lo tshimbo ya wetshelo wa lo nyuma dia sho mbewɔ afɛstɔ ndo ditshelo di’oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, sho mbetawɔka ndo kitanyiyaka mbala kakɔ ɔtɔi. L’ɛnyɛlɔ k’anangɛso l’akadiyɛsɔ wakasɛnaka l’etatelo ka woongelo wa Kristo, sho lawɔ tamboyashikikɛ dia ntetemala nama pudipudi k’asɛkɛ wa la nkɛtɛ wa tɛmpɛlɔ ka lo nyuma ka Jehowa.

 ¹⁶ Lo nshi y’ekomelo nyɛ, Kristo ekɔ lo nsala nto akambo wahatɛnyi la washo dia nkokɛ tshumanelo di’ekambi waki Jehowa oma le anto wakoka mbadja mindo lo nyuma. Ngande wasalande dui sɔ? Nyɛsɔ tende.

17, 18. Lo wɛɛla w’ɔtɛyi, kakɔna kalembetshiya a) mbokɛ ɔtɛyi lo ndjale, b) ‘otshumanyelo wa weho tshɛ wa nse,’ c) ɔsɔnwɛlɔ wa nse y’amɛna ndo wodjelo ayɔ lo mpata, ndo d)  wokashelo wa nse ya kɔlɔ?

¹⁷ Nkumekanga Yeso ekɔ lo nkokɛ tshumanelo dia l’andja w’otondo di’ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ. Lo toho tahataleke nshihodia, Kristo nde l’andjelo wekɔ lo nsala olimu w’okakitolelo wakandatɛkɛta lo wɛɛla ande w’ɔtɛyi. (Adia Mateo 13:47-50.) Kakɔna kalembetshiya wɛɛla ɔsɔ?

¹⁸ “Ɔtɛyi wakawoke lo ndjale.” Ɔtɛyi nembetshiyaka olimu w’esambishelo ka Diolelo wasalema lo ndjale kalembetshiya andja ɔnɛ. Ɔtɛyi akɔ “wakande weho tshɛ wa nse.” Lokumu l’ɔlɔlɔ lekɔ lo nkotola weho w’anto tshɛ, oyadi wanɛ watakola wanya dia nkoma Akristo wa mɛtɛ, kana wɛnya nsaki, koko hawɔshi yɛdikɔ ya mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Ɔsɔnwɛlɔ ‘wa nse y’amɛna ndo wodjelo ayɔ lo mpata.’ Anto w’etema ɛlɔlɔ wekɔ lo tshumanyema lo tshumanelo diɛdikama la mpata, lɛnɛ atɛmɔlawɔ Jehowa lo yoho ya pudipudi. Wokashelo wa nse ‘ya kɔlɔ.’ Lo nshi y’ekomelo nyɛ, Kristo nde l’andjelo wekɔ lo nkakitola “anto wa kɔlɔ oma l’atei w’anto w’ɛlɔlɔ.” Etombelo wonga la dui sɔ ele, ase etshumanelo hawodjama mindo oma le anto wele bu l’etema w’ɛlɔlɔ ndo wahalange ntshika mbekelo ndo ditshelo diaki la wɔ ntondo.

19. Ngande wayaokayɛ lo woho wakokɛ Kristo pudipudi k’ekambi waki Nzambi ndo k’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ?

¹⁹ Shi ekɔ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbeya dia Nkumekanga kaso, Yeso Kristo ekɔ lo nkokɛ ekambi ande? Onde keema dui di’ekeketshelo dia mbeya nto dia Yeso ekɔ lo mbɛdia, ekɔ lo nkokɛ ɔtɛmwɛlɔ ndo atɛmɔdi wa mɛtɛ la ohetoheto akɔ waamɛ wakandɛdia tɛmpɛlɔ lo ntambe ka ntondo T.D.? Ande lowando lele la so dia mbeya dia Kristo ekɔ lo nkokɛ pudipudi ka lo nyuma k’ekambi waki Nzambi ndo k’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lee! Sho mɛnyaka Nkumekanga lowando lɔsɔ, lo mbewɔ losambi tshɛ la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.