1, 2. Naa dui dioleki woke diakasalema l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto, ndo lande na kele bu dui dia diambo dia mboka ɔnɛ diɔ diakasalema aha la anto diɛnɛ?

ONDE wɛ atayambolaka kɛnɛ kotoyosala otoyɔsɛna l’etena kakasalema awui amɔtshi wa weke wa l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto? Anto efula wamboyambolaka. Ko ohokanyiya yema: Otondonga wɛ akasɛnɛ l’etena ka laande ka ngasɔ, onde wɛ otoshihodia etshikitanu tshɛ wotosalema? Ondo bu. Awui efula watshikitanya ɛlɔmbwɛlɔ ka mandji ndo watanema l’abuku w’ɛkɔndɔ hawosalema lo washo w’anto tshɛ. Lo yoho mɔtshi, awui asɔ salemaka lo woshɛshɛ, ɛnyɛlɔ lo mvudu ya nkumi ya dikanga kana lo biro y’ewandji wa lɛɛta. Koko etshikitanu wasalema lo waaso asɔ tshɛ mongaka la shɛngiya lo nsɛnɔ ya miliyɔ y’anto.

² Kayotota lo kɛnɛ kendana la dui dioleki woke diakasalema l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto? Kaanga mbaki dui sɔ la shɛngiya lo nsɛnɔ ya miliyɔ y’anto, ndoko onto lakadiɛnyi. Dui dia diambo sɔ ko eotwelo ka Diolelo diaki Nzambi l’olongo, mbuta ate lowandji la Mɛsiya lakalakema layanga nkomiya dikongɛ nɛ di’akambo kema edja. (Adia Danyele 2:34, 35, 44, 45.) Lam’ele anto kɔmɛna eotwelo ka diambo kɛsɔ, onde laasɔ sho koka mbuta ɔnɛ Jehowa akashɛ anto dui sɔ? Kana, onde nde akalɔngɔsɔla ekambi ande wa kɔlamelo la ntondo? Nyɛsɔ tɔsɛdingole dui sɔ.

3-5. a) Aaki “dikendji dia sheki” diɔtɛkɛtami lo Malaki 3:1? b) Kakɔna kakahombe salema la ntondo ka “dikendji dia sheki” ndja lo tɛmpɛlɔ?

³ Oma ko nshi y’edjedja, Jehowa akɔshi yɛdikɔ ya nɔngɔsɔla ekambi ande dikambo dia eotwelo ka Diolelo dia Mɛsiya. Ɛnyɛlɔ, tende kɛnɛ kata daka dia lo Malaki 3:1: “Enda, dimi lambutuma dikendji diami. Ndi ayolongosola mbuka la ntundu kami. Khumadiondjo latunyuyangaka, ayuya shashimuya lu etemwelo kandi. Nyendi, dikendji dia sheki yatunyulangaka ambuya.”

⁴ Lo ndjela ekotshamelo ka nshi nyɛ ka daka nɛ, etena kakɔna kakaye “Khumadiondjo” Jehowa dia ndjɔsɛdingola wanɛ wakakambaka lo sɛkɛ dia tɛmpɛlɔ kande ka lo nyuma? Daka sɔ diakɛnya dia Jehowa akahombe ndja kaamɛ la “dikendji dia sheki.” Aaki dikɛndji sɔ? Ndooko onto okina laadiko  dia Nkumekanga Mɛsiya, Yeso Kristo. (Luka 1:68-73) Oko wakinde Ɔnɔmbɔdi w’oyoyo, nde akahombe nsɛdingola ndo mbɛdia ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ.—1 Pet. 4:17.

⁵ Ko laasɔ, ele “dikendji” dikina, mbuta ate dia ntondo diɔtɛkɛtami lo Malaki 3:1? Dikɛndji dia didjidji sɔ diakahombe mɛnama la ntondo ka woongelo wa Nkumekanga Mɛsiya. Ɛnɔnyi akumi la ntondo ka 1914, onde onto ɔmɔtshi ‘akalɔngɔsɔla mboka’ la ntondo ka Nkumekanga Mɛsiya?

6. Waa na wakasale akambo oko “dikendji” diakaye ntondo dia ndjɔlɔngɔsɔla ekambi waki Nzambi?

⁶ Lo dibuku nɛ di’otondo, tayokondja ekadimwelo lo ambola wele oko wasɔ, lo ɔkɔndɔ wa diambo w’ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ. Ɔkɔndɔ ɔsɔ mɛnyaka dia oya l’ekomelo ka ntambe ka 19, djui mɔtshi y’anto wa kɔlamelo yakɛnɛ oko Akristo wa mɛtɛ wakatshike ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka mbokoya. Djui y’anto shɔ yakayeyamaka oko Ambeki wa Bible. Wanɛ wakalɔmbɔlaka djui shɔ, mbuta ate Charles Russell nde l’asekande wakasale akambo oko “dikendji,” mbuta ate vɔ wakasha ekambi waki Nzambi ɛlɔmbwɛlɔ ka lo nyuma ndo wakaalɔngɔsɔla lo kɛnɛ kendana l’akambo wakaakongɛka la ntondo. Nyɛsɔ tɔsɛdingole toho tɔnɛi takasale “dikendji” dui sɔ.

7, 8. a) Lo ɛnɔnyi 1800, waa na wakatatɛ ntondja wetshelo wa kashi w’ɔnɛ anima havu sɛkɛ? b) Naa wetshelo ekina wa kashi wakatondja Charles Russell nde l’asekande sɛkɛ?

⁷ Ambeki wa Bible wakasɛdingolaka Afundelo l’etete lo dɔmbɛlɔ; wakasangaka lolimi, wakasanganyaka eyangelo awɔ oma laasɔ, wakaatondjaka l’ekanda. L’edja k’ɛnɔnyi efula, Lokristokristo laki lo wodjima wa lo nyuma ndo wetshelo awɔ efula wakaye oma lo mbekelo y’apanganu. Ɛnyɛlɔ, wetshelo w’ɔnɛ anima havu. Lo ɛnɔnyi 1800, djui mɔtshi y’ambeki wa Bible waki l’okitshakitsha, wakasale eyangelo lo kɛnɛ kendana la wetshelo ɔsɔ ndo wakɛnyi dia hawotombi oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Henry Grew, George Stetson ndo George Storrs wakatondja kashi kaki Satana kɛsɔ sɛkɛ l’ekimanyielo k’abuku ndo k’asawo wakawashaka la dihonga tshɛ. * Olimu awɔ wakonge la shɛngiya ya wolo efula le Charles Russell nde l’asekande.

⁸ Djui y’ambeki wa Bible shɔ wakashola dia wetshelo ekina wele oko w’ɔnɛ anima havu waki kashi ndo wakanganyiyaka anto. Ɛnyɛlɔ, wetshelo w’ɔnɛ anto w’ɛlɔlɔ tshɛ tshɔka l’olongo kana ɔnɛ Nzambi soyaka anto wa kɔlɔ lo dja ya pondjo. L’ekimanyielo k’asawo, abuku, tobukubuku, traktɛ ndo asawo wa lofunda, Russell nde l’asekande wakatondja wetshelo wa kashi ɛsɔ sɛkɛ la dihonga tshɛ.

9. Ngande wakatondja Tshoto y’Etangelo ya Siɔna wetshelo wa kashi wa Losato l’osanto sɛkɛ?

⁹ Ambeki wa Bible wakatondja sɛkɛ wetshelo okina wa kashi wambokokanɛ, mbuta ate wetshelo wa Losato l’osanto. Lo 1887, Tshoto y’Etangelo ya Siɔna (Angɛlɛ) yakate ɔnɛ: “Afundelo mɛnyaka hwe otshikitanu ndo diɔtɔnganelo diele lam’asa Jehowa nde la Nkumɛso Yeso ndo mɛnyaka dia wekɔ anto ahende wotshikitanyi. Ekɔ dui diahokɛma dia mɛna  woho wetewɔ anto efula kanyi ya Nzambi shato, mbuta ate kanyi y’ɔnɛ Nzambi ɔtɔi ekɔ la etondo esato ndo woho wamboleka kanyi shɔ mbetawɔma le anto efula. Dui sɔ mɛnyaka polo lo yɛdikɔ yakɔna yakalale ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo djɔ ya lo nyuma etena kakawanganyiyaka otunyi lo wetshelo wa kashi.”

10. Ngande wakɛnya Tshoto y’Etangelo ɔnɛ 1914 mbayonga ɔnɔnyi wa diambo

¹⁰ Oko wakadiɛnyaka ɔtɛ a dui ayɔ, Tshoto y’Etangelo ya Siɔna—Ɔkɛndji wewoya woongelo wa Kristo yakalekaka ntɛkɛta dikambo dia prɔfɛsiya yendana la woongelo wa Kristo. Akristo w’akitami wa kɔlamelo wakasha lonya dia mfunda jurnalɛ shɔ, wakɛnyi dia prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ kendana la “tena esambeli” mbɔtɔnɛka etena kayokotshama asangwelo waki Nzambi wendana la Diolelo dia Mɛsiya. Lo etatelo k’ɛnɔnyi 1870, vɔ akate ɔnɛ tena esambele sɔ diayokomɛ lo 1914. (Dan. 4:25; Luka 21:24) Kaanga mbaki anangɛso wa lo nshi shɔ kooshihodiaka awui tshɛ wakahombe ndjosalema lo ɔnɔnyi wa diambo ɔsɔ, vɔ wakasambisha kɛnɛ kakaweyaka lo bɛtshi dia nkɛtɛ di’etale, ndo tekɔ lo mɛna etombelo w’esambishelo kawɔ.

11, 12. a) Ɔnangɛso Russell akandashaka lotombo l’ɔtɛ w’awui wakandetshaka? b) Shɛngiya yakɔna yaki l’olimu wakasale Russell nde l’asekande ɛnɔnyi akumi la ntondo ka 1914?

 ¹¹ Koko, ɔnangɛso Russell nde l’asekande kɔsɛma ɔnɛ la yimba yawɔ hita, mbakawashola ndo mbakawashihodia akambo wa mɛtɛ asɔ. Russell aketawɔ di’anto akina waki la ntondo kande wakookimanyiya. Kɛnɛ koleki ele, nde akasha Jehowa ɔnɛ lele kiɔkɔ ya wetshelo w’anto ande, latowaetshaka kɛnɛ kalangawɔ mbeya ndo etena kewɔ l’ohomba dia kieya lotombo. Mɛnamaka dia Jehowa akatshɔkɔla welo wakadje Russell nde l’asekande dia nkakitola wetshelo wa mɛtɛ oma lo wetshelo wa kashi. Lam’akatetaka ɛnɔnyi, mbakawatalekaka ndjaanganya ndo ndjatshikitanya la Lokristokristo.

¹² Olimu wakasale apami wa kɔlamelo asɔ dia mamɛ akambo wa mɛtɛ ɛnɔnyi efula la ntondo ka 1914 aki dui dia diambo efula. Lo menda kɛnɛ kakasalema, Tshoto y’Etangelo ya Siɔna—Ɔkɛndji wewoya woongelo wa Kristo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1, 1917 (Angɛlɛ) yakate ɔnɛ: “Miliyɔ y’anto ɛlɔ kɛnɛ wambotshungɔ oma lo wɔma wa wetshelo wa kashi wendana la dja ya pondjo ndo wetshelo ekina wa kashi . . . Ambeta ɛnɔnyi ndekana akumi anɛi wakatatɛ diangana akambo wa mɛtɛ ndo vɔ wekɔ lo dianganyema la wolo ndo wayotetemala dianganyema l’andja w’otondo. Atunyi wayanga dia nshimba akambo wa mɛtɛ dia vɔ dianganyema wekɔ oko anto wayanga dia memadia lɔpɛpɛ la wolo la lo ndjale la lɔɔmbɔ.”

13, 14. a) Ngande wakalɔngɔsɔlɛ “dikendji” Nkumekanga Mɛsiya mboka? b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma le anangɛso wakasɛnɛ ambeta ɛnɔnyi ndekana lokama?

¹³ Toyambole ɔnɛ: Onde ekambi waki Nzambi wotoyalɔngɔsɔla lo kɛnɛ kendana la etatelo ka woongelo wa Kristo, otondonga vɔ komonga l’akoka wa ntshikitanya Yeso nde la Jehowa ya She? Ndooko. Ndo nto, totowoyalɔngɔsɔla otondonga vɔ waketawɔ ɔnɛ anto tshɛ wekɔ la lɔsɛnɔ lahavu ndo ɔnɛ ɔsɔ bu woshasha wendana paka l’anango Kristo ato kana otowonga la kanyi y’ɔnɛ Nzambi soyaka anto lo dja ya pondjo ndo vɔ bu l’elongamelo ka ntshungɔ nto. Aha la taamu, “dikendji” diakalɔngɔsɔlɛ Nkumekanga Mɛsiya mboka.

¹⁴ Wetshelo akɔna wakokaso nkondja ɛlɔ kɛnɛ oma le anangɛso wakasɛnɛ ambeta ɛnɔnyi lokama? Sho lawɔ pombaka monga ambadi ndo ambeki w’eshika w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Jni. 17:3) Oko wele andja ɔnɛ la ndjala ka kasha ka lo nyuma, nyɛsɔ toleke monga la mposa ka mbo ya ndɛ ya lo nyuma.—Adia 1 Timɔte 4:15.

15. Kakɔna kakayosholaka ambeki wa Bible? (Enda ndo nɔtɛ.)

¹⁵ Ambeki wa Bible waketshaka dia ekɔ ohomba ntomba oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja ɔnɛ. Lo 1879, Tshoto y’Etangelo yakatɛkɛta dia “ɛtɛmwɛlɔ wa lo Babilɔna.” Onde yɔ yakatɛkɛtaka dia waa papa l’Ɔrɔma? Di’ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wa la Rɔmɔ? Aya ɛnɔnyi nkama wata ase Asɔnyi ɔnɛ Babilɔna katɛkɛtama lo prɔfɛsiya ka lo Bible kɛsɔ ekɔ ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ. Koko, Ambeki wa Bible wakayoshihodia di’ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wa lo Lokristokristo mbakenga “Babilɔna” ka nshi nyɛ. Lande na? Nɛ dia vɔ tshɛ mbetshaka wetshelo wa kashi wele  oko wɛnɛ wakatashidi la diko. * Ekanda aso wakayɛnyaka hwe kɛnɛ kahomba anto w’etema ɛlɔlɔ wa l’ɛtɛmwɛlɔ wa Babilɔna nsala.

16, 17. a) Ngande wakakeketsha vɔlimɛ lll ya dibuku L’Aurore du Millénium ndo Tshoto y’Etangelo anto dia vɔ ntomba oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? b) Kakɔna kakakitshakitshaka wolo w’ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ? (Enda nɔtɛ.)

¹⁶ Ɛnyɛlɔ, lo 1891, vɔlimɛ lll ya dibuku L’Aurore du Millénium yakɛnya woho wakasɛkɛ Jehowa Babilɔna ka nshi nyɛ ndo yakate ɔnɛ: “Ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wa lo Lokristokristo wambokadjema.” Yɔ yakakotsha ɔnɛ “wanɛ tshɛ wahasukɛ mbekelo ndo ditshelo dia l’ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ keketshamaka dia ntomba oma lɔkɔ tshɛ lo tshɛ.”

¹⁷ Lo Ngɔndɔ ka ntondo 1900, Tshoto y’Etangelo (Angɛlɛ) yakalake wanɛ tshɛ waki weke la nkombo lo ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo ndo wakasha tɛkɛ nɛndɛ ɔnɛ: “Tekɔ lo nsukɛ akambo wa mɛtɛ tshɛ lo tshɛ, ndo tekɔ lo ntshɔ lo nsanganya y’ɛtɛmwɛlɔ ekina paka lo pai.” Sawo diakɔ diakambola ɔnɛ: “Onde ekɔ dimɛna dia sho monga tele l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ko tele ndo l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi? Onde dui sɔ mɛnyaka dia tekɔ l’okitanyiya walɔmbama . . . , wangɛnyangɛnya Nzambi ndo wetawɔma le nde? Ndooko. Nde [ose ɔtɛmwɛlɔ] akatshikaka dɔkɔlɔkɔ la ntondo k’ase ɔtɛmwɛlɔ wamondotshɔ ndo nde akahombaka ndjela awui tshɛ wa l’ɔtɛmwɛlɔ akɔ . . . polo ndo lam’ayondoyota lo sɛkɛ dia nde aya bu nto ose ɔtɛmwɛlɔ akɔ.” L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, losango lɔsɔ lakayewoyamaka lo yɛdikɔ y’efula. * Etena kakakoke kakahombe ekambi waki Jehowa mpembola losambi tshɛ la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

18. Lande na kele aki ohomba di’anto ntomba oma lo “Babilɔna ka woke?”

¹⁸ Otondonga ɛhɛmwɛlɔ wa ntomba oma lo Babilɔna ka woke kombewoyamaka mbala la mbala, onde Kristo Nkumekanga k’oyoyo ototana djui y’Akristo w’akitami wakayalɔngɔsɔla la nkɛtɛ? Keema, nɛ dia paka Akristo wambotombaka oma lo Babilɔna ato mbakoka ntɛmɔla Jehowa lo “nyuma ndo lo mɛtɛ.” (Jni. 4:24) Onde ndo sho lawɔ tamboyashikikɛ ɛlɔ kɛnɛ dia ntetemala ndjanganya la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Nyɛsɔ totetemale nkitanyiya didjango diata ɔnɛ: “Anto ami, nyotombe oma l’atei atɔ.”—Adia Ɛnyɛlɔ 18:4.

19, 20. Kakɔna kakate Tshoto y’Etangelo dia nkeketsha ambadi ayɔ dia sanganaka kaamɛ dia ntɛmɔla?

¹⁹ Ambeki wa Bible waketshaka di’Akristo pombaka sanganaka kaamɛ l’asekawɔ dia ntɛmɔla naka kokaka. Akristo wa mɛtɛ hawohombe tsho ntomba oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ekɔ nto ohomba vɔ monga l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Oma ko etatelo kayɔ, Tshoto y’Etangelo yokokeketshaka ambadi ayɔ dia sanganaka kaamɛ dia ntɛmɔla Jehowa. Ɛnyɛlɔ, lo Ngɔndɔ k’esambele 1880, l’ɔkɔngɔ w’ɔnangɛso Russell mbisha asawo l’ahole wotshikitanyi, nde akafunde dia nsanganya shɔ tshɛ yakakeketsha anto efula. Oma laasɔ, nde akakeketsha ambadi tshɛ dia vɔ ntoma kartɛ yɛnya ehamelo awɔ, ndo awui amɔtshi wa lo kartɛ shɔ wakayotondjama lo Tshoto y’Etangelo. L’oyango akɔna? L’oyango wa vɔ mbeewoya ehamelo  awɔ. Ɔnangɛso Russell akate ate: “Nyotewoya . . . woho wanyɔtshɔkɔla Nkumadiɔndjɔ; ndo kana nyekɔ lo ntetemala nsangana kaamɛ la wanɛ wele la mbetawɔ ɔtɔi la nyu.”

²⁰ Lo 1882, sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Tosanganake kaamɛ” diakatombe lo Tshoto y’Etangelo (Angɛlɛ). Diɔ diakakeketsha Akristo dia salaka nsanganya “l’oyango wa keketshanaka ndo tɔmbɔshanaka lo nyuma.” Sawo diakɔ diakate nto ɔnɛ: “Tanyoyakiyanyake oyadi ombewi w’okanda kana onto lele la diewo dia laande bu l’atei anyu. Onto l’onto ɔshi Bible kande, dikatshi, kidiyɔ ndo diangɔ dikina diele oko sɔ . . . naka kokaka. Onto l’onto asɔnɛ ɔtɛ a dui ɔmɔtshi, ayange ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila dia nshihodia dui diakɔ; oma laasɔ, aadia, akane yimba, ɛɛdike avɛsa ko nde ayoshola kɛnɛ kele mɛtɛ.”

21. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kakatotshikɛ anangɛso waki l’etshumanelo ka la Allegheny, Pennsylvanie lo kɛnɛ kendana la nsanganya ndo woho wa nkokɛ ɛkɔkɔ?

²¹ Ambeki wa Bible waki la djui y’anto yakakalɔmbɔlaka olimu awɔ la Allegheny, Pennsylvanie l’États-Unis. Etshumanelo ka lo ngelo kɛsɔ kakatshike ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo kɛnɛ kendana la nkitanyiya didjango diele lo Hɛbɛru 10:24, 25. (Adia.) Edja efula l’ɔkɔngɔ, Charles Capen ɔnangɛso laya  opalanga mbohɔka etena kakandɔtɔka nsanganya shɔ lam’akinde eke dikɛnda. Nde akafunde ate: “Dimi mbohɔka divɛsa dimɔtshi l’atei w’avɛsa wakawafunde l’ehele ka mbalasa ka nsanganya ya weke. Diɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Nyekɔ la Ombetsha ɔtɔi. Nyu tshɛ nyekɔ onto l’ɔnango.’ Divɛsa sɔ diekɔ wonya tshɛ lo yimba yami, ndooko onto lele owandji l’atei w’ekambi wa Jehowa.” (Mat. 23:8) Ɔnangɛso Capen mbohɔka nto nsanganya y’amɛna yakasalema, woho wakakeketshamaka anto oma lɔkɔ ndo welo wakadjaka ɔnangɛso Russell dia nkimanyiya ase etshumanelo tshɛ l’onto ndo l’onto.

22. Kakɔna kakasale Akristo wa kɔlamelo lo kɛnɛ kendana la wɔtwɛlɔ wa nsanganya y’Akristo, ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma le wɔ?

²² Akristo wa kɔlamelo wakokoya ɛnyɛlɔ kande ndo wakakitanyiyaka wetshelo wakawalongolaka. Tshumanelo diakaatema l’ahole akina, ɛnyɛlɔ oko la Ohio, la Michigan ndo l’ahole akina wa lo nɔrdɛ k’Amɛrikɛ ndo lo wedja ekina. Tokanyiya yema: Onde Akristo wa kɔlamelo wotoyalɔngɔsɔla dia woongelo wa Kristo otondonga vɔ kombetshama dia nkitanyiya dako diakasambiyama dia sanganaka kaamɛ dia ntɛmɔla? Ndooko. Ko kayotota lo dikambo diaso ɛlɔ kɛnɛ? Sho pombaka ndjashikikɛ dia mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo mbala la mbala, nɛ dia lo nsanganya shɔ mbakondjaso waaso wa ntɛmɔla Jehowa kaamɛ ndo keketshana lo nyuma.

23. Ngande wakɛnya Tshoto y’Etangelo di’Akristo w’akitami tshɛ pombaka nsambisha?

²³ Ambeki wa Bible waketshaka di’Akristo tshɛ w’akitami pombaka nsambisha. Lo 1885, Tshoto y’Etangelo (Angɛlɛ) mɔtshi yakate ɔnɛ: “Hatohombe pondjo mbohɛ ɔnɛ Okristo  tshɛ w’okitami akasɔnama dia nsambisha, (Is. 61:1) ndo akelamɛ dikambo di’olimu w’esambishelo.” Tshoto kina ya lo 1888 yaki la ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ: “Olimu aso mbeyamaka dimɛna . . . Naka sho mbowonya yimba ndo mbisha tɛkɛ nɛndɛ, kete tayɛnya dia tekɔ ekambi wa tosuwasuwa ndo oko wanɛ wahasungana la diɛsɛ dia laande diakatosha Nzambi.”

24, 25. a) Naa awui akina wakasale ɔnangɛso Russell nde l’asekande laadiko dia nkeketsha anto dia vɔ nsambisha? b) Kakɔna kakate ombatshi mboka ɔmɔtshi lo woho wakandasambishaka, lo nshi yaki “dihomɔ diɛmba anto kɔmɛnamaka efula”?

²⁴ Ɔnangɛso Russell nde l’asekande wakasale awui akina efula laadiko dia nkeketsha anto dia ndjasha l’esambishelo. Vɔ wakatondja ndo traktɛ yakawelɛka ɔnɛ Tracts des Étudiants de la Bible yakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Cahiers trimestriels de théologie ancienne. Vɔ wakasha ambadi wa Tshoto y’Etangelo dia vɔ kahɛ anto ofele.

²⁵ Wanɛ waketawɔ la lolango dia nkamba olimu wa lo tena tshɛ wakelamɛka ambatshi mboka. Charles Capen, lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko, aki ɔmɔtshi la l’atei awɔ. Nde akayotaka ate: “Lakakambaka la kartɛ yakasale tshunda dimɔtshi dia pɔlitikɛ dia lo wodja w’États-Unis dia nkindjakindja ɛtshi kami ka nkɛtɛ la Pennsylvanie. Kartɛ shɔ yakɛnyaka etadimbo tshɛ wa lɛkɔ ndo woho wa nkoma l’atshuku tshɛ w’osomba l’ekolo. Mbala efula, l’ɔkɔngɔ wa dimi nkɛndakɛnda nshi shato l’atei w’osomba, lo ekimanyielo ka kartɛ latakahe dibuku Étude des Écritures, lakalowɛka mponda kana pusupusu dia takakahɛka anto abuku. Mbala efula, etena kakadjaka wonya, lakahangaka lo mvudu y’anongi wa nyama. Lo nshi shɔ, dihomɔ diɛmba anto kondekaka mɛnama.”

26. a) Lande na kakahombe ekambi waki Nzambi ndjasha tshɛ l’olimu w’esambishelo dia vɔ nɔngɔswama dikambo dia lowandji la Kristo? b) Ambola akɔna wahombaso ndjaoka?

²⁶ Ande ohetoheto ndo dihonga diakahombe monga l’apandjudi wa l’etena kɛsɔ lee! Onde Akristo wa mɛtɛ wotoyalɔngɔsɔla dia lowandji la Kristo otondonga vɔ kombetshama dia mbeya ohomba wele l’esambishelo? Keema. Kɛnɛ koleki ele, olimu ɔsɔ wakahombe ndjonga dui dimɔtshi di’ohomba efula dia lo woongelo wa Kristo. (Mat. 24:14) Aki mɛtɛ ohomba di’ekambi waki Nzambi nɔngɔswama dia mbetsha olimu washimbɛ nsɛnɔ ɔsɔ lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ. Sho lawɔ pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde olimu w’esambishelo mbele lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lami? Onde dimi ndjahombiaka dia ndjasha tshɛ l’olimu ɔsɔ?’

27, 28. Kakɔna kakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani lo ɛnɛlɔ, ndo kakɔna kakasale Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande etena kakotɔ Diolelo?

²⁷ L’ɔkɔngɔ diko, ɔnɔnyi wa diambo wa 1914 wakayokokaka. Oko wakatadiɛnyi lo etatelo ka tshapita nyɛ, ndoko onto lakɛnyi akambo wa diambo wakasalema l’olongo. Koko ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi akambo asɔ lo yoho ya didjidji. Ohokanyiya yema: Joani ekɔ lo mɛna “djembetelo ya woke” l’olongo. “Womoto” laki Nzambi, mbuta ate okongamelo ande wokengami la ditongami dia lo nyuma l’olongo ele la diemi ndo ambota ɔna pami. Oko wadiɛnya Bible, kem’edja ɔna la didjidji ɔsɔ ‘ayanga nama wedja tshɛ la okalemba wa lowolo.’ Koko l’ɔkɔngɔ wa eotwelo kande, ɔnɔsɔ “akɔsama otsha le Nzambi  ndo otsha lo kiti kande ka lowandji.” L’ɔkɔngɔ diko, dui dia wolo diakokɛma oma l’olongo diata ɔnɛ: “Kakianɛ, panda kamboyala ndo wolo ndo Diolelo dia Nzambi kaso ndo lowandji la Kristo kande.”—Ɛny. 12:1, 5, 10.

²⁸ Aha la taamu, Joani akɛnyi lo ɛnɛlɔ eotwelo ka Diolelo dia Mɛsiya. Ɔsɔ mɛtɛ aki dui dia diambo, koko aha onto tshɛ mbakadingɛnangɛna. Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wakalɔsha andjelo wa kɔlamelo waki lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Mikayɛlɛ kana Kristo. Akalɛndja lo ta sɔ? Bible mbutaka ɔnɛ: “Wakakasha dragɔ dia woke, oloyi akɔ w’edjedja welamɛ Diabolo ndo Satana, ɔnɛ langanyiya nkɛtɛ k’otondo. Wakawokasha la nkɛtɛ nde l’andjelo ande.”—Ɛny. 12:7, 9.

29, 30. Ngande wakatshikitanya eotwelo ka Diolelo dia Mɛsiya akambo, a) la nkɛtɛ? b) ndo l’olongo?

²⁹ Edja efula la ntondo ka 1914, Ambeki wa Bible wakatatshi di’etena k’ofukutanu kayotatɛ lo ɔnɔnyi wa diambo ɔsɔ. Koko, vɔ kombeyaka woho wakahombe oseka kiambokambo tshɛ ndjosalema l’ɔnɔnyi ɔsɔ. Ɛnɛlɔ ka Joani kakɛnya dia Satana akahombe monga la shɛngiya y’efula le anto. Bible mbutaka ɔnɛ: “Mfɔnu kayanga monga la nkɛtɛ ndo lo ndjale, nɛ dia Diabolo amboya le nyu ele la nkɛlɛ k’efula, eya dia etena kambootshikalɛ kaya mondo.” (Ɛny. 12:12) Lo 1914, Ta dia ntondo di’andja w’otondo diakalɔma ndo djembetelo ya woongelo wa Kristo oko Nkumekanga yakatatɛ mɛnama l’andja w’otondo. Lo etena kɛsɔ mbakatatɛ “nshi y’ekomelo” ya dikongɛ nɛ di’akambo.—2 Tim. 3:1.

³⁰ Koko ɔngɛnɔngɛnɔ waki l’olongo. Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wakatshanyema pondjo oma lɛkɔ. Ɔkɔndɔ wa Joani mbutaka ɔnɛ: “Olongo le, ɔngɛnɛngɛnɛ ndo wanɛ wodjashi lɔkɔ!” (Ɛny. 12:12) Lam’ele olongo wakɛdiama ndo Yeso akakome Nkumekanga, Diolelo dia Mɛsiya diaki suke la nsala akambo lo wahɔ w’ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ. Akambo akɔna wakadiahombe mbasalɛ? Oko wakatɛnyi l’etatelo ka tshapita nyɛ, Kristo lele “dikendji dia sheki” akahombe ntondotondo mbɛdia ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ. Kakɔna kakalembetshiyaka dui sɔ?

31. Kakɔna kakatatshi Malaki lo kɛnɛ kendana la wɛdiɛlɔ, ndo ngande wakayokotshamaka prɔfɛsiya kɛsɔ? (Enda ndo nɔtɛ.)

³¹ Malaki akatatshi dia wɛdiɛlɔ ɔsɔ kokoka monga dui dia wɔdu. Nde akafunde ate: “Keli untu akona ayeya mbidjase lu lushi l’eyelu kandi? Ndu akona ayemala lam’ayundene? Ne dia ndi eko uku dja y’ombedishi a mbulu, ndu uku umandja w’usudi w’ahondo.” (Mal. 3:2) Ande woho wakakotshama ɛtɛkɛta ɛsɔ lee! Ntatɛ oma ko 1914, ekambi waki Nzambi wa la nkɛtɛ wakahomana l’ehemba ndo l’ekakatanu efula wa wolo. Etena kakalɔmaka Ta dia ntondo di’andja w’otondo, Ambeki wa Bible efula wakahomana l’ekakatanu wa wolo ndo wakadjama lo nkanu. *

32. Ehemba akɔna wa wolo wakakomɛ ekambi waki Nzambi l’ɛnɔnyi wakayelana la 1916?

³² Lofunge la mamba lakɔtɔ l’atei w’okongamelo. Lo 1916, ɔnangɛso Russell akavu ele l’ɛnɔnyi 64 eto ndo akatshike ekambi  waki Nzambi l’ɔkɛi wa mamba. Nyɔi kande kakayɛnya di’anto amɔtshi wakawoshaka lotombo lamboleka. Kaanga mbaki ɔnangɛso Russell konangaka lotombo lɔsɔ, anto efula wakotombolaka. Anto efula wakayokoma lo mfɔnya ɔnɛ Ambeki wa Bible hawototetemala mbishola akambo wa mɛtɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande, ndo amɔtshi wakatone nkitanyiya tɛdikɔ takɔsama dia ntɔla okongamelo otsha la ntondo. Dionga sɔ diakayokonya dia apɔstazi ndo diatɔnelo mbɔtɔ l’atei w’okongamelo.

33. Ngande wele woho waki kokotshama kɛnɛ kakalongamɛka ekambi waki Nzambi aki tshondo y’ohemba le wɔ?

³³ Ohemba okina ele woho waki akambo wakawalongamɛka kokotshama. Kaanga mbakɛnya Tshoto y’Etangelo mɔtshi dia tena di’ase Wedja diayokomɛ lo 1914, anangɛso koshihodiaka shikaa kɛnɛ kakahombe ndjosalema lo ɔnɔnyi ɔsɔ. (Luka 21:24) Vɔ wakafɔnyaka ɔnɛ lo 1914, Kristo ayɔsa Akristo w’akitami tshɛ dia tolɛ kaamɛ la nde l’olongo. Elongamelo kaki la wɔ kɛsɔ kookotshama. L’ekomelo ka 1917, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakɛnya dia ɛnɔnyi 40 wa dinela wakahombe nkomɛ lo eleko kamɔnga akatshi ka lo 1918. Koko, olimu w’esambishelo kokomɛ ndo vɔ wakatetemala mpama l’ɔkɔngɔ wa datɛ sɔ. Tshoto shɔ yakɛnya di’etena ka dinela kakashile nkomɛ, koko etena k’ɔkɔnwɛlɔ kekekɔ. Lonyangu ko, anto efula wakatshike kambɛ Jehowa l’ɔtɛ wa dui sɔ.

34. Naa ohemba wa wolo efula wakakomɛ ambeki wa Bible lo 1918, ndo lande na kakafɔnya ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ efula ɔnɛ ekambi waki Nzambi wambokita tatala?

³⁴ Ohemba okina wa wolo wakonge lo 1918. Joseph Rutherford, lakahɛnɛ Charles Russell oko ɔnɔmbɔdi w’ekambi waki Nzambi akandama nde l’anangɛso akina esambele waki l’ɛkɛndɛ wakahɛnyahɛnyama efula ndo wakatɔlama lo lokanu la Atlanta, Géorgie l’États-Unis. Olimu w’ekambi waki Nzambi wakayɛnamaka oko wambemala. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ efula wakangɛnangɛna. Vɔ wakafɔnya ɔnɛ lam’ele ɛnɔmbɔdi w’Ambeki wa Bible wambɔtɔ lo lokanu, mbalasa kawɔ kalɔmbɔla ka la Brooklyn kambodihama ndo olimu awɔ w’esambishelo wamboshimbama l’Amɛrikɛ ndo l’Erɔpɛ, Ambeki wa Bible wambokita tatala ndo waya bu nto waale le wɔ. (Ɛny. 11:3, 7-10) Vɔ mɛtɛ wakayakesaka!

35. Lande na kaketawɔ Yeso dia ekakatanu wa wolo komɛ ambeki ande, ndo kakɔna kakandasale dia mbakimanyiya?

³⁵ Oyadi kɛnɛ kakasale atunyi asɔ, vɔ wakeyaka dia Yeso aketawɔ di’ekakatanu wa wolo ɛsɔ komɛ anto ande nɛ dia Jehowa akadjasɛ “uku ondelodi, la ombedishi wa fesa.” (Mal. 3:3) Jehowa nde l’Ɔnande wakeyaka di’Akristo wa kɔlamelo wayɔlɔngɔswama, wayɛdiama ndo wayoyoleka ndjasha l’olimu wa Nkumekanga l’ɔkɔngɔ w’ehemba ɛsɔ. Ntatɛ oma k’etatelo ka 1919, akɛnama dia nyuma ka Nzambi kakasalɛ anto ande kɛnɛ kakafɔnyaka atunyi ɔnɛ tɔ hasalemaki. Akristo wa kɔlamelo wakayoyasha nto dia mbolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Ɛny. 11:11) L’etena kɛsɔ, akɛnama hwe dia Kristo akakotsha dui dioleki ohomba dia lo djembetelo ya lo nshi y’ekomelo. Nde akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” mbuta  ate djui ya tshitshɛ y’Akristo w’akitami yakahombe ndjɔlɔmbɔla ekambi ande, lo mbashaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma lo tena diahombama.—Mat. 24:45-47.

36. Kakɔna kakɛnya di’ekambi waki Nzambi wakayolɔ lo nyuma?

³⁶ Kam’akatombe ɔnangɛso Rutherford nde l’asekande oma lo lokanu lo Ngɔndɔ ka sato 26, 1919, aha la ntshimbatshimba, vɔ wakakongɛ losanganya la woke lo Ngɔndɔ ka divwa k’ɔnɔnyi akɔ waamɛ. Tɛdikɔ takɔsama dia ntatɛ ntondja jurnalɛ kina yakelamɛka ɔnɛ Âge d’Or yakatondjamaka kaamɛ la Tshoto y’Etangelo ndo yakalɔngɔswama dia kambaka la yɔ l’esambishelo. * Lo ɔnɔnyi akɔ waamɛ, Bulletin wa ntondo wakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Olimu aso wa Diolelo wakatombe ndo waki l’oyango wa tokimanyiya dia sho ndeka ndjasha l’olimu w’esambishelo. Aha la taamu, oma ko 1919, okongamelo waki Jehowa wakayoleka ndjasha lo esambishelo ka lo tshakitudi ndo ka lo luudu la luudu.

37. Lo ɛnɔnyi wakayele 1919, ngande wakayoshisha Akristo amɔtshi kɔlamelo?

³⁷ Olimu w’esambishelo wakatetemala ndowanya ekambi wa Kristo, koko wanɛ waki l’etako ndo la lotamanya konanga nkamba olimu ɔsɔ. Vɔ wakayakakitola l’Akristo waki la kɔlamelo. Lo ɛnɔnyi wakayele 1919, Akristo amɔtshi waki komonga  la kɔlamelo wakatatɛ ndɔsha, ntɛnga ndo dianganya awui wa kashi lo dikambo di’ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo ndo wakakome polo lo mbeta wedi kaamɛ l’atunyi awɔ.

38. Eshikikelo kakɔna kele la so lo woho wakatondoya ambeki wa Kristo ekakatanu wakahomana la wɔ?

³⁸ Kaanga mbaki awui asɔ tshɛ, ambeki wa Kristo wa la nkɛtɛ wakatetemala mpama lo nyuma. Woho wakawatondoya ndo wakawadje otshumba, toshikikɛka dia Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo mbolɛ. Djui y’anto yaki kema kokele shɔ yakatondoya ehemba wakahomana la wɔ l’andja waki Satana ndo lo dikongɛ nɛ di’akambo dia kɔlɔ, paka oma lo woho wakaasukɛ ndo wakaatshɔkɔla Nzambi lo tshimbo y’Ɔnande ndo ya Diolelo dia Mɛsiya.—Adia Isaya 54:17.

39, 40. a) Naa awui amɔtshi wayoteka lo dibuku nɛ? b) Wahɔ akɔna wayoyokondja naka wɛ mbeka dibuku nɛ la yambalo tshɛ?

³⁹ Lo totshapita tayela, tayɛna kɛnɛ kambosala Diolelo diaki Nzambi la nkɛtɛ, ntatɛ oma k’etena kakadiotɔ l’olongo ambeta ɛnɔnyi lokama. Etenyi tshɛ ka lo dibuku nɛ kayotɛnya awui wotshikitanyi wambosala Diolelo la nkɛtɛ. Lo tshapita tshɛ, kiombo y’ovuswelo yayotokimanyiyaka dia mbeya kɛnɛ kalembetshiya Diolelo le so. Lo totshapita t’otsha l’ekomelo, tayɛna kɛnɛ kakokaso nongamɛ etena kayanga ndja Diolelo kema edja dia ndjolanya anto wa kɔlɔ, ko mbetɛ nkɛtɛ k’otondo paradiso. Wahɔ akɔna wakokayɛ nkondja oma lo wekelo wa dibuku nɛ?

⁴⁰ Oyango wele la Satana ele dia ndanya mbetawɔ kele la yɛ lo Diolelo diaki Nzambi. Koko Jehowa nangaka nkeketsha mbetawɔ kayɛ dia tɔ kokokɛ ndo wɛ ntetemala monga la wolo. (Ɛf. 6:16) Diakɔ diele, sho kokeketshaka dia wɛ mbeka dibuku nɛ la yambalo tshɛ. Tetemala ndjambola ɔnɛ: ‘Onde Diolelo diaki Nzambi ekɔ dui dia mɛtɛ le mi?’ Etena kayotalekaka Diolelo sɔ monga dui dia mɛtɛ le yɛ ntatɛ oma ko nshi nyɛ, mbayoyotalekaka mfudia diɛsɛ diayɛ dia mbɔtɔ lɔkɔ ndo disukɛ l’ohetoheto tshɛ, polo lushi layɛna onto tshɛ lele la lɔsɛnɔ ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi ekɔ dui dia mɛtɛ ndo diekɔ lo mbolɛ.