1, 2. a) Kakɔna kashikikɛ dia wɛ ekɔ ombolami wa Diolelo diaki Nzambi? b) Lande na kalɔsha Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tena dimɔtshi dia monga la lotshungɔ la ntɛmɔla?

ONDE wɛ ekɔ ombolami wa Diolelo diaki Nzambi? Ngasɔ mbediɔ naka wɛ ekɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa. Ko kakɔna kɛnya dia wɛ ekɔ ombolami wa Diolelo? Aha passeport kana okanda ɔmɔtshi wa lɛɛta mbɛnya dui sɔ. Koko dui sɔ mɛnamaka oma lo yoho yatɛmɔlayɛ Jehowa Nzambi. Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mendanaka l’akambo efula laadiko dia kɛnɛ ketawɔyɛ. Vɔ mendanaka la kɛnɛ kasalayɛ, mbuta ate woho wakitanyiyayɛ ɛlɛmbɛ wa Diolelo diaki Nzambi. Ɔtɛmwɛlɔ aso mendanaka l’akambo tshɛ wa lo lɔsɛnɔ laso, mbidja ndo woho wahombaso mbodia ana, ndo kɛnɛ kasalaso la ntondo k’awui amɔtshi wendana la yoonge.

² Lonyangu ko andja wasɛnaso ɔnɛ hawoleke nɛmiya dui dialekaso mbɔsa la nɛmɔ sɔ, mbuta ate monga ombolami wa Diolelo kana kɛnɛ katɔlɔmba dui sɔ. Mandji mɔtshi yakayange dia toshimba dia sho ntɛmɔla, lo todjɛ dɛmbɛlɛmbɛ kana nyanga dia nshisha ɔtɛmwɛlɔ aso lo pondjo. Lo tena dimɔtshi, ambeki wa Kristo wakalɔsha dia monga la lotshungɔ la nsɛna lo ndjela ɛlɛmbɛ wa Nkumekanga Mɛsiya. Onde ɔsɔ ekɔ dui dia diambo? Keema. Ekambi waki Jehowa wa lo nshi yakafundamaka Bible wakalɔshaka mbala la mbala dia monga la lotshungɔ la mbɔtɛmɔla.

3. Ɔlɔshamelo akɔna wakahomana l’ekambi waki Nzambi lo nshi y’Ɛsta laki wadi aki nkumekanga?

³ Ɛnyɛlɔ, lo nshi y’Ɛsta laki Nkumekanga ka womoto, ekambi waki Nzambi wakalɔsha la wolo dia vɔ ntshikala la lɔsɛnɔ. Lande na? Nɛ dia Hamana laki onto la hende la lo wodja akatɛ Ahasuɛrɔ laki nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya di’ase Juda tshɛ wakasɛnaka lo diolelo diande ndjakema l’ɔtɛ wakiwɔ la “elembe wutshikitanyi l’elembe wa wedja tshe.” (Esta 3:8, 9, 13) Onde Jehowa akakalɛ ekambi ande? Ndoko, nde akatshɔkɔla welo wakadje Ɛsta nde la Mɔrdɛkayi etena kakawatshu dia tolelɛ nkumekanga dia nde nkokɛ ekambi waki Nzambi.—Esta 9:20-22.

4. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ?

⁴ Kayotota dia nshi yaso nyɛ? Oko wakatadiɛnyi lo tshapita yetshi, ewandji wa lɛɛta ndɔshaka Ɛmɛnyi wa Jehowa mbala la mbala. Lo tshapita nyɛ, tayɔsɛdingola toho tɔmɔtshi takahembe lɛɛta dia toshimba dia sho ntɛmɔla. Tayɔtɛkɛta di’akambo asato anɛ: 1) lotshungɔ lele la so la monga la  okongamelo ndo la ntɛmɔla lo yoho yalangaso, 2) lotshungɔ la nsɔna esakelo w’aseka enganga wɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa lo Bible ndo dia 3) lotshungɔ lele l’ambutshi la mbodia ana lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ waki Jehowa. Lo dikambo la dikambo, tayɛna woho wakalɔsha ambolami wa kɔlamelo wa Diolelo dia Mɛsiya la dihonga tshɛ dia nama diɛsɛ diawɔ dia ambolami wa Diolelo ndo woho wakatshɔkwama welo wakawadje.

5. Etombelo akɔna wambonga oma lo woho wambeyama Akristo wa mɛtɛ le lɛɛta?

⁵ Onde tekɔ l’ohomba wa mbeyama le mandji y’ana w’anto dia sho ntɛmɔla Jehowa? Ndoko, koko mbeyama le lɛɛta tokimanyiyaka dia ntɛmɔla aha la wekamu, ɛnyɛlɔ, dia nsangana lo Mbalasa yaso ya Diolelo, nsala nsanganya ya weke, ntondja ndo nkahanya ekanda walembetshiya Bible ndo nsambisha asekaso lokumu l’ɔlɔlɔ aha la wekamu. Lo wedja efula, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyamaka le lɛɛta ndo wekɔ la lotshungɔ la ntɛmɔla oko ɛtɛmwɛlɔ ekina weyama le lɛɛta. Ko kakɔna katotosalaka etena katona ewandji wa lɛɛta di’ɔtɛmwɛlɔ aso mbeyama le wɔ ndo kasalawɔ diaha sho monga la lotshungɔ?

6. Okakatanu akɔna wakahomana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’Australie l’etatelo k’ɛnɔnyi 1940?

⁶ Australie. L’etatelo k’ɛnɔnyi 1940, nguvɛrnɛrɛ ka l’Australie akate ɔnɛ dietawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa “fukutanyaka” welo wadjama dia nshidiya ata ndo wakashimbe olimu aso. Ɛmɛnyi wa Jehowa kookoka nsangana kana nsambisha lo sɛkɛ, elimu wa lo Bɛtɛlɛ wakakomɛ ndo lɛɛta akɔshi Mbalasa yaso ya Diolelo. Laadiko dia laasɔ, wakashimbe diaha mɛna kaanga onto ɔtɔi la ekanda aso walembetshiya Bible. L’ɔkɔngɔ wa vɔ ndjasha l’akambo wa lo nyuma lo woshɛshɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’Australie wakayasɔka lomu, etena kakatola Tuminadi ta laadiko yɛdikɔ shɔ lo Ngɔndɔ ka samalo 14, 1943.

7, 8. Lembetshiya woho wakalɔsha anangɛso l’akadiyɛso wa la Russie l’edja k’ɛnɔnyi dia vɔ monga la lotshungɔ la ntɛmɔla.

⁷ Russie. L’ɔkɔngɔ w’olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa shimbama l’edja k’ɛnɔnyi akumi, vɔ wakayofundjama lo buku dia lɛɛta lo nshi ya waa kɔministɛ lo 1991. L’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ wa Union soviétique, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Russie wakayeyamaka le lɛɛta (Féderation de Russie) lo 1992. Koko yema tshitshɛ oma laasɔ, atunyi amɔtshi djekoleko ase ɔtɛmwɛlɔ wa Ɔrtɔdɔksɛ wa la Russie wakoke nkɛlɛ l’ɔtɛ wakatadɛka lofulo l’Ɛmɛnyi wa Jehowa esadi esadi. Vɔ wakamamatanyɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa enongo mbala tshanu lam’asa 1995 la 1998. Koko lo awui asɔ tshɛ, toshushi takɛnyi di’Ɛmɛnyi wa Jehowa bu l’onongo. Atunyi asɔ wakɔshi yɛdikɔ ya tofunda lo tuminadi tokina lo 1998. Kaanga mbakayinge Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tuminadi ta ntondo, vɔ wakayoyingamaka lo Ngɔndɔ ka tanu 2001. Lo Ngɔndɔ ka dikumi k’ɔnɔnyi akɔ waamɛ, onongo ɔsɔ wakayolomboshamaka nto ndo tuminadi takɔshi yɛdikɔ ya ndiha tshunda di’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia la Moscou ndo nshimba olimu awɔ lo 2004.

 ⁸ Ɔlɔshamelo ɔsɔ wakatetemala. (Adia 2 Timɔte 3:12.) Ɛmɛnyi wa Jehowa wakalɔshama efula. Ekanda aso w’ɔtɛmwɛlɔ wakandama ndo wokelo wa mvudu yaso y’ɔtɛmwɛlɔ wakashimbama. Ohokanyiya woho wakayaoke anangɛso l’akadiyɛso la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ɛsɔ! Ɛmɛnyi wa Jehowa wakɔshi yɛdikɔ ya tofunda lo Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto lo 2001 ndo wakayotshɔ dia tokotsha akambo akina lo 2004. Lo 2010, tuminadi tɔsɔ takɔshi yɛdikɔ. Toshushi takɛnyi hwe dia didjango diakadjɛ ase Russie Ɛmɛnyi wa Jehowa diaha vɔ ntɛmɔla lɛnɛ alangawɔ mbaki ɔkɔkɔ wakawashimbe olimu awɔ, ndo takate dia tɔ bu l’ɔkɔkɔ wa mbeta kaamɛ la tuminadi tɔsɔ wedi, nɛ dia ndoko dui dia kɔlɔ diakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa. Tɔ takɛnya nto dia yɛdikɔ yakɔshi tuminadi ta ntondo yakasekola lotshungɔ lele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Yɛdikɔ yakayɔsa tuminadi shɔ yakasukɛ lotshungɔ lele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa la ntɛmɔla. Kaanga mbele ewandji efula wa la Russie kombetawɔ yɛdikɔ yakɔshi Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto esadi, ekambi waki Nzambi wa lo wodja ɔsɔ wakakondja dihonga di’efula oma l’etshumba ɛsɔ.

9-11. Ngande wakalɔsha Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Grèce dia monga la lotshungɔ la ntɛmɔla Jehowa, ndo etombelo akɔna wakonge la dui sɔ?

⁹ Grèce. Lo 1983, Titos Manoussakis akakimɔ luudu lande la la Heraklion, l’osomba wa Crète dia djui mɔtshi y’Ɛmɛnyi wa Jehowa salaka nsanganya lɔkɔ. (Hɛb. 10:24, 25) Kombeta edja, owandji ɔmɔtshi w’ase Ɔrtɔdɔksɛ akatofunda le ewandji wa lɛɛta, lo mbuta di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawohombe nsangana lo luudu lɔsɔ. Lande na? Nɛ dia dietawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hɔtɔnɛ la di’ase ɔtɛmwɛlɔ w’Ɔrtɔdɔksɛ. Ewandji wa lɛɛta wakatatɛ mbesana la Titos Manoussakis nde l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina esato wa lo ngelo kawɔ. Vɔ wakawadje kibawo ndo wakaafundɛ lokanu la ngɔndɔ hiende. Oko wewɔ ambolami wa kɔlamelo wa Diolelo diaki Nzambi, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakɛnyi dia yɛdikɔ yakɔshi ewandji shɔ yakɔnyɔla lotshungɔ lele la wɔ la ntɛmɔla, ndo wakayotshɔka lo Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto.

¹⁰ Lo 1996, Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto takɔshi yɛdikɔ yakaambiya atunyi w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Tuminadi tɔsɔ takate ɔnɛ oko wadiɛnya ɛlɛmbɛ w’ase Grèce, “Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ ɔtɛmwɛlɔ ‘weyama le lɛɛta’” ndo takate dia yɛdikɔ yakɔshi tuminadi ta ntondo “ndɔshanaka la lotshungɔ lele l’onto la ntɛmɔla.” Tuminadi tɔsɔ takɛnyi nto ɔnɛ lɛɛta la la Grèce “komonga la lotshungɔ la mbeya dia kana dietawɔ di’ɔtɛmwɛlɔ ndo yoho yatɛmɔla anto mbetawɔmaka le lɛɛta kana bu.” Dibawo diakawadjɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa diakatɔma ndo vɔ wakayotetemala monga la lotshungɔ la ntɛmɔla.

¹¹ Onde otshumba ɔsɔ wakashidiya enongo wakawamamatanyɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa la Grèce? Ndoko. Lo 2012, onongo okina wele oko wɛsɔ wakatombe la Kassandreia l’ɔkɔngɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndɔsha l’edja k’ɛnɔnyi 12 dia  monga la lotshungɔ. Lo dikambo sɔ nto, vɔ wakalɔshama wolo oma le evɛkɛ ɔmɔtshi w’ase Ɔrtɔdɔksɛ. Koko Tuminadi ta laadiko ta la Grèce takayindja ekambi waki Nzambi. Yɛdikɔ yakɔsama shɔ yakatombe oma lo dibuku di’ɛlɛmbɛ di’ase Grèce washa onto lotshungɔ la ntɛmɔla ndo yɛdikɔ shɔ yakatola enongo ekina wakawamamatanyɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔnɛ ɔtɛmwɛlɔ awɔ heyama le lɛɛta. Tuminadi takate ɔnɛ: “Dietawɔ ‘di’Ɛmɛnyi wa Jehowa’ mbeyamaka dimɛna, ndo vɔ wekɔ ɔtɛmwɛlɔ weyama le lɛɛta.” Djui y’apandjudi waki l’etshumanelo ka la Kassandreia wakangɛnangɛna l’ɔtɛ wakawayonga la lotshungɔ la mbɔtɔ nsanganya lo Mbalasa kawɔ ka Diolelo.

12, 13. Ngande wakakambe lɛɛta la la France la ‘ɛlɛmbɛ lo yoho ya lokeso,’ ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ?

¹² France. Atunyi amɔtshi w’ekambi waki Nzambi wakakambe la ‘ɛlɛmbɛ wa lɛɛta lo yoho ya lokeso.’ (Adia Osambu 94:20.) Ɛnyɛlɔ, l’atei atei w’ɛnɔnyi 1990, ewandji wa lɛɛta wa la France wakatatɛ nsɛdingola lofulo l’akuta laki la Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), lokombo la tshunda dimɔtshi dieyama laka lɛɛta diakamba la so la France. Ministrɛ wendana l’awui wa falanga ya wodja akayɛnya oyango waki l’ɔsɛdingwelo wa falanga shɔ ate: “Ɔsɛdingwelo ɔsɔ wakakoke nkonya dia diangɔ tshɛ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa mundama ndo vɔ nongola alanya akina . . . ., wakakoke mbakonya dia vɔ ntshika nkamba elimu wa lo tshunda diawɔ kana mbashimba la wolo dia vɔ ntshika nkamba elimu awɔ lo wodja aso.” Kaanga mbakɛnya ɔsɛdingwelo ɔsɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa kondjaka ndoko ɔlɛmbɛ, lɛɛta akadje tshunda diaso dia ATJ kibawo ka mamba. Otowotondoya dui sɔ, tshiki ndoko dui dikina diotosala anangɛso wa la France laadiko dia ndiha Bɛtɛlɛ ndo nsondja mvudu nkina y’okongamelo l’oyango wa mfuta kibawo kakatambe elelo kɛsɔ. Ɔsɔ mɛtɛ aki nyango ohemba, koko ekambi waki Nzambi koopekɔ. Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatone onongo wa woke wa lohindɛ ɔsɔ la wolo tshɛ, ndo wakatshu le Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto lo 2005.

¹³ Tuminadi tɔsɔ takahembola onongo lo Ngɔndɔ ka samalo 30, 2011. Tɔ takɛnya dia lotshungɔ lele l’onto la ntɛmɔla shimbaka lɛɛta dia ndjatambiya l’akambo wendana la dietawɔ di’ɔtɛmwɛlɔ, nyanga dia mbeya kana ɔtɛmwɛlɔ akɔ mbeyamaka le lɛɛta ndo nyanga dia mbeya woho watɛmɔlawɔ. Laadiko dia laasɔ, tuminadi takate ɔnɛ: “Kibawo kɛsɔ . . . kaki l’oyango wa nshimba tshunda sɔ dia nkondja akuta wa nkɛndjakɛndja elimu awɔ ndo nkonya ase tshunda diakɔ diaha vɔ monga la lotshungɔ la ndjasha l’awui awɔ w’ɔtɛmwɛlɔ lo weho tshɛ.” Tuminadi tɔsɔ takayindja Ɛmɛnyi wa Jehowa. Dia mbangɛnyangɛnya, lɛɛta la la France akakaloya Ɛmɛnya wa Jehowa falanga yakawɔshi la wahɔ, ndo dia nkitanyiya yɛdikɔ yakɔshi tuminadi, vɔ wakanya mɔlɔla wakawadihe lo soko dia Bɛtɛlɛ.

14. Ngande wakokayɛ mbisha lonya lo ta dialɔso dia monga la lotshungɔ la ntɛmɔla?

¹⁴ L’ɛnyɛlɔ k’Ɛsta nde la Mɔrdɛkayi wa lo nshi y’edjedja, ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ wekɔ lo ndɔsha dia monga  la lotshungɔ la mbɔtɛmɔla lo yoho yalɔmbande. (Esta 4:13-16) Onde wɛ koka mbisha lonya lo ta sɔ? Eelo, lo nɔmbaka mbala la mbala lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso wadiɛnɛ la wɛngiya w’oma le lɛɛta. Alɔmbɛlɔ aso koka nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso lo yɛdikɔ y’efula. (Adia Jakɔba 5:16.) Onde Jehowa kadimolaka alɔmbɛlɔ wa ngasɔ? Etshumba wambotodja laka lɛɛta mɛnyaka hwe dia nde mbakadimolaka.—Hɛb. 13:18, 19.

15. Akambo akɔna wadja ekambi waki Nzambi yimba lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la dikila?

¹⁵ Oko wakatadiɛnyi lo tshapita 11, ambolami wa Diolelo diaki Nzambi wakalongola elembetshielo w’eshika w’oma l’Afundelo waakimanyiya dia mbewɔ okambelo wa kɔlɔ wa la dikila wambokita dikuma ɛlɔ kɛnɛ. (Etat. 9:5, 6; Lew. 17:11; adia Etsha 15:28, 29.) Kaanga mbahatetawɔ okaloyelo wa dikila, sho kombolaka nongola esakelo w’amɛna, oyadi shoamɛ kana asekaso wokaso ngandji, naka esakelo akɔ halɔshɔna l’ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Tuminadi ta laadiko ta lo wedja efula taketawɔ di’anto wekɔ la lotshungɔ la nsɔna kana ntona weho w’esakelo walɔshana la nkum’otema kawɔ ndo la dietawɔ dia l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Koko lo wedja ɛmɔtshi, ekambi waki Nzambi wakahomana l’ekakatanu w’efula lo kɛnɛ kendana la dui sɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi.

16, 17. Esakelo wa ngande wakalongola kadiyɛso kɛmɔtshi ka la Japon wakoonyangiya, ndo ngande wakakadimɔma alɔmbɛlɔ ande?

¹⁶ Japon. Kadiyɛso Misae Takeda laki l’ɛnɔnyi 63 akahombe nsala epaso ɔmɔtshi wa wolo efula. Oko wakinde ombolami wa kɔlamelo wa Diolelo diaki Nzambi, nde akalembetshiya dɔkɔtɛlɛ hwe dia nde nangaka sakemɛ aha la kaloyama dikila. Koko l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ mɔtshi, nde akayeyaka la lonyangu l’efula dia wakookaloya dikila etena kakawoosalaka epaso. Lo ndjaoka dia wakoosalɛ akambo l’esehe, kadiyɛso Takeda akafunde adɔkɔtɛlɛ ndo lopitadi lɔsɔ lo Ngɔndɔ ka samalo 1993. Kadiyɛso kɛsɔ mɛtɛ aki la mbetawɔ ka wolo efula. Nde akatɛkɛta la ntondo ka tuminadi la dihonga tshɛ yɛdikɔ ya wonya a tango w’otondo, kaanga mbakinde aya bu la wolo. Nde akayotshɔka nto mbala k’ekomelo le tuminadi ngɔndɔ ɔtɔi la ntondo ka nde mvɔ. Onde hatonandema oma lo dihonga ndo mbetawɔ kaki la nde? Kadiyɛso Takeda akate dia nde akatetemala nɔmba Jehowa dia nde mbokimanyiya dia nɛndja lo ta sɔ. Nde aki l’eshikikelo dia Jehowa ayokadimola alɔmbɛlɔ ande. Ko onde Jehowa akakadimola?

¹⁷ Ɛnɔnyi esato l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka kadiyɛso Takeda, Tuminadi ta laadiko ta la Japon takayooyindjaka, lo mɛnya dia aki kɔlɔ mbokaloya dikila aha la lolango lande. Lo Ngɔndɔ ka hende 29, 2000, tuminadi tɔsɔ takɔshi yɛdikɔ lo mbuta ɔnɛ “lotshungɔ lele l’onto” la nsɔna esakelo walangande “pombaka nɛmiyama.” Diɛsɛ la woho wakaamɛ kadiyɛso lotshungɔ laki la nde la nsɔna esakelo wɔtɔnɛ la nkum’otema kande kakekiyama oma lo Bible, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Japon waya  la lotshungɔ la sakemɛ aha la mboka wɔma ɔnɛ wayowakaloya dikila aha la lolango lawɔ.

18-20. a) Ngande wakasukɛ Tuminadi ta laadiko ta l’Argentine lotshungɔ lele l’onto la ntona okaloyelo wa dikila l’ekimanyielo ka kartɛ kɛnya weho w’esakelo wahombande nongola? b) Lo kɛnɛ kendana l’okambelo wa la dikila, ngande wɛnyaso dia sho ndjelaka ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo?

¹⁸ Argentine. Ngande wakoka ombolami wa Diolelo ndjalɔngɔsɔla lo kɛnɛ kendana l’esakelo w’aseka enganga wahombande nongola naka nde aya l’asa eko la nyɔi? Sho pombaka monga la kartɛ kaso kɛnya dia hatokoke nkaloya dikila. Kɛsɔ mbakasale Pablo Albarracini. Lo Ngɔndɔ ka tanu 2012, dengalenga diakaye dia ndjowova ndo wakatawokandji. Wakawɛmbɛ lo lopitadi ele l’asa eko la nyɔi ndo nde komonga l’akoka wa mɛnya kanyi yande lo dikambo di’okaloyelo wa dikila. Diɛsɛ ko nde aki la kartɛ kakɛnyaka weho w’esakelo wahombande sakemɛ kakandasinya ɛnɔnyi ndekana ɛnɛi la ntondo. Kaanga mbaki hemɔ kande wolo efula ndo kakɛnyi adɔkɔtɛlɛ amɔtshi dia paka mbokaloya dikila dia nde mbika, vɔ wakɛnyi dia paka nɛmiya lolango lande. Koko, papa kaki Pablo laki komonga Ɔmɛnyi wa Jehowa akakondja lotshungɔ oma le lɛɛta dia ntshikitanya yɛdikɔ y’ɔnande.

¹⁹ Shushi ya wadi aki Pablo akatshu dia tofunda lo tuminadi aha la ntshimbatshimba. L’ɔkɔngɔ wa wenya a tango engana, tuminadi tɔsɔ takatshikitanya yɛdikɔ yakɔshi tuminadi ta ntondo ndo takɛnya dia lolango l’ɔkɔnyi pombaka nɛmiyama, oko wɛnyamidiɔ lo kartɛ kande. Papa kaki Pablo akatofunda lo Tuminadi ta laadiko ta l’Argentine. Koko toshushi takɛnya ɔnɛ “vɔ bu l’ɔkɔkɔ wa ntona [kɛnɛ kakasinya Pablo lo kartɛ dia mɛnya dia nde halange nkaloya dikila] nɛ dia nde akɔshi yɛdikɔ shɔ la shɛnɔdi, la lolango lande ndo oma lo lotshungɔ lele la nde.” Tuminadi takate nto ɔnɛ: “Onto tshɛ lambokoka ndjaɛmbɛ ɛkɛndɛ ekɔ la lotshungɔ la tɛnyisha la ntondo woho wahombande sakemɛ, ndo nde koka mbetawɔ kana ntona weho ɛmɔtshi w’esakelo . . . Adɔkɔtɛlɛ wosakɛ pombaka mbetawɔ ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ.”

²⁰ Ɔnangɛso Albarracini akayokalanganaka. Nde la wadɛnde wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakandatalodisha kartɛ kɛnya woho w’esakelo wahombande sakemɛ. Lo nsala dui dia wɔdu, koko di’ohomba sɔ, Pablo akɛnya dia nde ekɔ lo nɛmbɛ Kristo lele ɔnɔmbɔdi wa Diolelo diaki Nzambi. Onde wɛ la nkumbo kayɛ nyambɔsaka tɛdikɔ ta ngasɔ?

21-24. a) Ngande wakayokomaka Tuminadi ta laadiko ta la Canada dia mbɔsa yɛdikɔ ya woke yendana l’ana waya tomangase ndo la okambelo wa la dikila? b) Wetshelo akɔna wakondja ana waya tomangase wakambɛ Jehowa?

²¹ Canada. Mbala efula, tuminadi mbeyaka di’ambutshi wekɔ la lotshungɔ la nsɔna weho w’esakelo wahomba anawɔ nongola. Koko lo tena dimɔtshi, tuminadi mbetawɔka dia kaanga yɛdikɔ yendana l’esakelo wahombande sakemɛ yɔshi ɔna leke dikɛnda, koko ambotshunda wɔɔngɔ nɛmiyama. Dui sɔ diakɛnama le April Cadoreth. Etena kakinde l’ɛnɔnyi 14, April akatɔlama lo lopitadi l’ɔtɛ wa hemɔ ka wolo kaki la nde. Ngɔndɔ ngana la ntondo, nde akalodia kartɛ kendana la weho w’esakelo wahombande sakemɛ aha la nkaloya dikila (Instructions médicales anticipées), oyadi la ntondo ka dui dia wanyandja. Dɔkɔtɛlɛ akatone yɛdikɔ yaki April shɔ ndo akakondja lotshungɔ oma le tuminadi dia vɔ mbokaloya dikila.  Wakookaloya sashɛ shato ya dikila la wolo. April akayeyaka dui sɔ l’ɔkɔngɔ ndo akate ate wakoosalɛ akambo l’esehe.

²² April nde l’ambutshi ande wakatofunda lo tuminadi. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende, onongo ande wakatɔlama le Tuminadi ta laadiko ta la Canada. Lam’ele kadiyɛso kondjaka ndoko ɔlɛmbɛ, tuminadi tɔsɔ takooyindja ndo takasha ana weke akɛnda, koko wambotshunda wɔɔngɔ lotshungɔ la nsɔna esakelo walangawɔ. Tuminadi takate ɔnɛ: “Lo kɛnɛ kendana l’esakelo w’aseka enganga, ana wele l’ɛse k’ɛnɔnyi 16 wekɔ la lotshungɔ la mɛnya tokanyi tawɔ lo kɛnɛ kendana l’esakelo wahombawɔ nongola ndo dui sɔ mɛnyaka dia vɔ wekɔ la lotshungɔ ndo wambotshunda.”

²³ Tuminadi takɔshi yɛdikɔ shɔ lo ndjela ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wa lo dibuku di’ɛlɛmbɛ a wodja wɛnya lotshungɔ lele l’ana weke akɛnda koko wambotshunda wɔɔngɔ. La ntondo ka yɛdikɔ shɔ mbɔsama, tuminadi ta la Canada takafundɛka ana wele l’ɛse k’ɛnɔnyi 16 weho w’esakelo wɛnawɔ dia wayonga la wahɔ le wɔ. Koko l’ɔkɔngɔ wa yɛdikɔ shɔ, tuminadi kondjonga nto la lotshungɔ la fundɛ ana wele l’ɛse k’ɛnɔnyi 16 weho  w’esakelo wahawalange, aha la mbasha ntondo diaaso dia vɔ mɛnya dia wambokoka ndjaɔsɛ tɛdikɔ.

²⁴ Onde welo wakadjama dia ndɔsha l’edja k’ɛnɔnyi esato ɛsɔ wakonge l’etombelo w’amɛna? April mbutaka ate “eelo.” Etena kɛnɛ kayande ombatshi mboka wa pondjo ndo la yoonge ya dimɛna, nde mbutaka ate: “Mbeya dia lakasale dui dimɔtshi dia ntombola lokombo laki Nzambi ndo mɛnya ɔnɛ Satana ekɔ kanga kashi, akambisha ɔngɛnɔngɛnɔ.” Kɛnɛ kakakomɛ April mɛnyaka di’anangɛso w’akɛnda koka nkɛnɛmɔla dihonga diawɔ ndo mɛnya dia vɔ wekɔ ambolami wa mɛtɛ wa Diolelo diaki Nzambi.—Mat. 21:16.

25, 26. Akambo akɔna watotombaka lo tena dimɔtshi etena kadiaka atshukanyi diwala?

²⁵ Jehowa akasha ambutshi ɔkɛndɛ wa mbodia anawɔ lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ ande. (Euh. 6:6-8; Ɛf. 6:4) Ɔkɛndɛ ɔsɔ wekɔ wolo, koko vɔ ndekaka monga wolo etena kadiaka ambutshi diwala, nɛ dia vɔ koka monga la tokanyi totshikitanyi lo woho wahomba ana mbodiama. Ɛnyɛlɔ, ombutshi w’Ɔmɛnyi wa Jehowa koka nsala la wolo di’ɔna mbodiama lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi, koko ombutshi wele bu Ɔmɛnyi mbeyaka ntona dui sɔ. Ɔnkɔnɛ, ombutshi wele Ɔmɛnyi pombaka mbetawɔ l’okitshakitsha tshɛ dia kaanga mbahembola odiakelo wa diwala losambi lele lam’asa atshukanyi, diɔtɔnganelo dia lam’asawɔ l’ana hadioshile.

²⁶ Ombutshi wele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa koka nɔmba tuminadi dia vɔ mbosha ɔna dia nde mboodia diaha ɔnakɔ mbodiama oko Ɔmɛnyi wa Jehowa. Anto amɔtshi fɔnyaka di’ana wodiama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa mɛngiyamaka, nɛ dia anasɔ hawotosalaka fɛtɛ ya eotwelo, afɛstɔ akina wa l’ɔnɔnyi ndo hawotetawɔka dia nkaloya dikila dia shimbɛ nsɛnɔ yawɔ wonya watomba dui dia wanyandja. Diɛsɛ ko tuminadi efula takɛnyi dia ndeka dimɛna mbidja yimba lo kɛnɛ kakoka monga la wahɔ le ɔna, lo dihole dia nyanga dia mbeya kana ɔtɛmwɛlɔ w’ombutshi ande ɔmɔtshi wekɔ waale. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi.

27, 28. Kakɔna kakasale Tuminadi ta laadiko ta l’Ohio lo onongo wakawatohindɛ w’ɔnɛ mbodia ɔna oko Ɔmɛnyi wa Jehowa ekɔ tshondo ya waale?

²⁷ États-Unis. Lo 1992, Tuminadi ta laadiko ta la Ohio takalombosha onongo wakataka ombutshi ɔmɔtshi wa pami waki komonga Ɔmɛnyi wa Jehowa ate ayonga kɔlɔ naka ɔnande mbodiama oko Ɔmɛnyi wa Jehowa. Tuminadi taketawɔ kɛnɛ kakate papa kɛsɔ ndo wakawosha lotshungɔ la mbodia ɔna. Lushi lɔmɔtshi lakalongola Jennifer Pater laki mama k’ɔnɔsɔ lotshungɔ la towenda, vɔ wakawotɛ diaha nde “mbetsha ɔna dietawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa, oyadi lo yoho yakɔna tshɛ.” Yɛdikɔ yakɔshi tuminadi shɔ yakɛnyaka hwe dia kadiyɛso Pater taakandakoke nsawola l’ɔnande Bobby kaanga dui ɔtɔi diendana la Bible kana l’ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ. Ohokanyiya woho wakayaoke kadiyɛso! Kadiyɛso Jennifer akanyange efula, koko nde akate dia nde akonge la solo dia lotutsha  ndo akakitsha awui tshɛ l’anya wa Jehowa. Nde mbutaka ate: “Jehowa aki kaamɛ la mi.” Diɛsɛ la ekimanyielo k’okongamelo waki Jehowa, shushi yande ya womoto akatofunda lo Tuminadi ta laadiko ta la Ohio.

²⁸ Tuminadi tɔsɔ takatone yɛdikɔ yakɔshi tuminadi ta ntondo lo mbuta ɔnɛ: “Ambutshi wekɔ la lotshungɔ la mbetsha anawɔ, oyadi akambo wendana la lɔkɛwɔ kana ɛlɛmbɛ wa l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ.” Tuminadi tɔsɔ takate nto dia oyadi ɔnɛ ɛlɛmbɛ wa l’ɔtɛmwɛlɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa koka monga waale, tuminadi bu la lotshungɔ la nshimba ombutshi dia nde mbetsha ɔnande awui wendana l’ɔtɛmwɛlɔ. Ndo nto, tuminadi komonga ndoko la djembetelo yɛnya dia dietawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa koka monga la shɛngiya ya kɔlɔ lo yimba y’ɔna kana lo yoonge yande ya demba.

29-31. Lande na kakiwɔ kombisha kadiyɛso kɛmɔtshi ka la Danemark ɔkɛndɛ wa mbodia ɔnande, ko yɛdikɔ yakɔna yakayɔsa Tuminadi ta laadiko?

²⁹ Danemark. Anita Hansen akahomana l’okakatanu akɔ waamɛ etena kakatofunda omɛnde la ntondo lo tuminadi dia vɔ mbosha Amanda w’ɔnawɔ laki l’ɛnɔnyi esambele dia nde towoodia. Lo 2000, tuminadi ta lo ngelo kawɔ takasha kadiyɛso Hansen lotshungɔ la mbodia ɔna, koko papa kaki Amanda akatofunda lo Tuminadi ta laadiko takayotshikitanyaka yɛdikɔ shɔ ndo takawosha ɔkɛndɛ wa mbodia ɔna. Tuminadi tɔsɔ takate ɔnɛ lam’ele ambutshi wekɔ la tokanyi totshikitanyi l’awui w’ɛtɛmwɛlɔ, ayoleka dimɛna mbisha ombutshi wa pami ɔna dia nshidiya okakatanu ɔsɔ. Lo mɛtɛ, wakatone  mbisha kadiyɛso Hansen ɔkɛndɛ wa mbodia Amanda l’ɔtɛ wakinde Ɔmɛnyi wa Jehowa.

³⁰ Lo etena k’ohemba wa wolo kɛsɔ, kadiyɛso Hansen akayakiyanyaka tena la tena ndo kombeyaka kɛnɛ ka nɔmba. Koko nde mbutaka ate: “Ɛtɛkɛta wele lo Rɔmɔ 8:26 ndo 27 wakakeketshaka efula. Lakashihodia dia Jehowa akeyaka woho wakamayaokaka. Nde akamendaka ndo akongaka nshi tshɛ kaamɛ la mi.”—Adia Osambu 32:8; Isaya 41:10.

³¹ Kadiyɛso Hansen akatofunda lo Tuminadi ta laadiko ta la Danemark. Tɔ takate ɔnɛ: “Lo kɛnɛ kendana la wodielo w’ɔna, dui diahombaso sho tshɛ ndeka mbidja yimba ele kɛnɛ kakoka monga la wahɔ le ɔna.” Laadiko dia laasɔ, tuminadi takate ɔnɛ yɛdikɔ yendana la wodielo w’ɔna mendanaka la woho wakandola ombutshi l’ombutshi ekakatanu, koko hendana la “wetshelo kana la tokanyi” tele la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo nswɛlɛ kadiyɛso Hansen, tuminadi taketawɔ ɔkɛndɛ ande w’ombutshi ndo wakawosha ɔkɛndɛ wa mbodia Amanda.

32. Kakɔna kakasale Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto dia nkokɛ ambutshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa, lo woho wakawaasalɛka akambo aha la losembwe?

³² Wedja efula wa l’Erɔpɛ. Lo tena dimɔtshi, enongo wendana la wodielo w’ana tɔlamaka la ntondo ka tuminadi toleki weke. Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto tambolombosha enongo wa ngasɔ mbala efula. Lo enongo ehende wakalombosha Tuminadi ta laadiko tɔsɔ, tɔ takɛnyi dia tuminadi ta ntondo kosalɛ ambutshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo wele bu Ɛmɛnyi akambo la losembwe l’ɔtɛ w’ɛtɛmwɛlɔ awɔ. Lo mbuta di’ɔsɔ bu losembwe, Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto takate ɔnɛ: “Salɛ anto akambo lo yoho yotshikitanyi l’ɔtɛ wotshikitanyiwɔ ɔtɛmwɛlɔ hetawɔma.” Mama kɛmɔtshi k’Ɔmɛnyi wa Jehowa kakakondja wahɔ oma lo yɛdikɔ yakɔshi tuminadi shɔ akɛnya ɔlɔ waki la nde lo mbuta ate: “Laki la lonyangu l’efula lo woho wakawamamatanyɛ ɔnɛ layolanya anami, etena kele lakasalaka la wolo dia mbasha kɛnɛ kakaleke ohomba le wɔ, mbuta ate wetshelo w’Akristo.”

33. Ngande wakoka ambutshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa nkamba la dako diele lo Filipɛ 4:5?

³³ Lo mɛtɛ, ambutshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa watanema la ntondo ka tuminadi l’ɔtɛ wa lotshungɔ lele la wɔ la nkakatshiya ɛlɛmbɛ wa lo Bible l’etema w’anawɔ salaka la wolo dia monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. (Adia Filipɛ 4:5.) Oko wangɛnangɛnawɔ monga la lotshungɔ la mbodia anawɔ lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ waki Nzambi, vɔ mbeyaka di’ambutshi wele bu Ɛmɛnyi wa Jehowa koka ndjasha vɔ lawɔ lo wodielo w’ana. Ande woho wɔsa ambutshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔkɛndɛ wa mbodia ana la nɛmɔ lee!

34. Wetshelo akɔna wakondja ambutshi w’Akristo oma l’ɛnyɛlɔ k’ase Juda wakasɛnaka lo nshi ya Nɛhɛmiya?

³⁴ Ɛnyɛlɔ ka lo nshi ya Nɛhɛmiya tokeketshaka. Ase Juda wakakambe olimu wa wolo wa nɔngɔsɔla ndo nyomoka mpele dia Jɛrusalɛma. Vɔ wakeyaka dia nsala ngasɔ ayowakokɛ vɔ la nkumbo yawɔ oma le wedja w’atunyi awɔ wakaadinge. L’ɔtɛ wa dui sɔ mbele, Nɛhɛmiya akawatɛ ate: “Nyolwele anengenyu,  an’anyu w’apami la an’anyu w’amantu, wadienyu la mvudu yanyu ta.” (Neh. 4:14) Le ase Juda asɔ, welo wakawadje dia nkamba olimu ɔsɔ waki l’etombelo w’amɛna. Ndo lo nshi yaso nyɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa salaka la wolo dia mbodia anawɔ lo akambo wa mɛtɛ. Vɔ mbeyaka di’anawɔ pomanaka la tɔsɛngiya ta kɔlɔ la kalasa ndo le anto wotodingi. Tɔsɛngiya tɔsɔ koka monga kaanga lo tshimbo ya tita sango. Ambutshi le, tanyohɛke pondjo dia paka lo mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia nkokɛ ananyu oma l’awui asɔ, mbakokawɔ mpama lo nyuma.

35, 36. Wahɔ akɔna wambokondja Ɛmɛnyi wa Jehowa oma l’ata wambowɔlɔsha dia monga la lotshungɔ, ndo yɛdikɔ yakɔna yamboyɔsa?

³⁵ Jehowa mɛtɛ ekɔ lo ntshɔkɔla welo wadjaso dia monga la lotshungɔ la mbɔtɛmɔla aha la wekamu. Lo ndɔsha laka lɛɛta dia vɔ monga la lotshungɔ, ekambi waki Nzambi wambonga l’akoka wa nsambisha tuminadi ndo nyemba kina y’anto. (Rɔmɔ 1:8) Etombelo ekina wambonga la dui sɔ ele, etshumba efula wambotodja laka lɛɛta ambokeketsha lotshungɔ l’anto efula wele bu Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko oko weso ekambi waki Nzambi, oyango aso bu wa ntshikitanya ɛlɛmbɛ kana wa nɔngɔsɔla akambo. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndɔshaka laka lɛɛta ntondotondo dia monga la lotshungɔ, l’oyango wa nshikikɛ ndo mpamia ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ.—Adia Filipɛ 1:7.

³⁶ Anangɛso l’akadiyɛso walɔsha dia monga la lotshungɔ la ntɛnɛmɔla Jehowa toshaka wetshelo wa dimɛna wendana la mbetawɔ. Tookoya ɛnyɛlɔ kawɔ kɛsɔ. Nyɛsɔ totetemale ntshikala la kɔlamelo le Jehowa, lo monga l’eshikikelo dia nde ekɔ lo nsukɛ olimu aso ndo ekɔ lo tosha wolo wa sho nsala lolango lande.—Is. 54:17.