1, 2. a) Elongamelo kakɔna konga l’anto weke ka tshukana? b) Ambola akɔna wayotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ?

OHOKANYIYA ɔlɔ wonga l’atshukanyi lushi la fɛtɛ kawɔ ka diwala. Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo kɛnɛ kendana la lɔsɛnɔ lawɔ la lo nshi yayaye ndo vɔ ndola l’elongamelo ndo wekɔ lo kanyiya awui efula. Vɔ wekɔ l’elongamelo dia diwala diawɔ diayotshikala edja ndo diayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

² Koko, awala efula watatɛ dimɛna hawotetemala monga dimɛna. Dia diwala ntshikala edja ndo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, atshukanyi pombaka nɔmbɔma oma le Nzambi. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ekadimwelo washa Bible lo ambola anɛ: Naa ɛlɔlɔ ɛmɔtshi wele lo diwala? Naka wɛ nangaka tshukana, ngande wakokayɛ nsɔna olonganyi wa dimɛna? Ngande wakokayɛ monga omi kana wadi l’oshika? Ndo kakɔna kakoka kimanyiya dia diwala ntshikala edja?​—Adia Tokedi 3:5, 6.

3. Onde wɛ mbɔsaka ɔnɛ di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ nde pombaka tshukana? Lembetshiya.

³ Anto amɔtshi mbɔsaka ɔnɛ di’onto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ  paka nde tshukana. Koko dui sɔ bu mɛtɛ. Yeso akate dia lonyemba koka monga woshasha. (Mateo 19:11, 12) Ndo ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate dia lonyemba lekɔ l’ɛlɔlɔ efula. (1 Kɔrɛtɔ 7:32-38) Wɛmɛ mbahomba nsɔna dia tshukana kana bu. Tetawoke di’angɛnyi, nkumbo kana mbekelo kotshutshuya dia tshukana.

4. Ɛlɔlɔ akɔna ɛmɔtshi wele la diwala dia dimɛna?

⁴ Bible mbutaka dia ndo diwala mbele woshasha w’oma le Nzambi ndo ɔnɛ diɔ diekɔ l’ɛlɔlɔ ɛmɔtshi. Jehowa akate lo dikambo dia pami ka ntondo, Adama ate: “Keema dimɛna dia pami tshikalaka ndamɛ. Dimi layanga mbosalɛ okimanyedi wokoki la nde.” (Etatelo 2:18) Jehowa akatonge Eva dia nde monga wadi aki Adama ndo vɔ mbakonge nkumbo ka ntondo k’anto. Naka atshukanyi wekɔ l’ana, kete diwala diawɔ pombaka monga dihole dia dimɛna diakokawɔ mbowaodia. Koko aha mbota ana mbele oyango wamɛ wa diwala.​—Osambo 127:3; Ɛfɛsɔ 6:1-4.

5, 6. Ngande wakoka diwala monga oko “oshinga wele la ɛkɔdi 3”?

⁵ Nkumekanga Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Anto 2 ndeka onto 1, nɛ dia vɔ wekɔ la difuto dia dimɛna l’ɔtɛ w’olimu awɔ wa wolo. Nɛ dia naka ɔmɔtshi l’atei awɔ ambɔkɔ, okina kokaka nkimanyiya osekande. Ko kakɔna kayotomba naka onto ambɔkɔ ko nde bu la onto lookimanyiya? . . . Ndo oshinga wele la ɛkɔdi 3 hawokoke mpembɔ esadi.”​—Ondaki 4:9-12.

⁶ Diwala dia dimɛna koka monga lɔngɛnyi la ma ma lele lam’asa anto ahende wakimanyiyana, wakeketshana ndo wakokanɛ lam’asawɔ. Ngandji koka mbetɛ diwala nge, koko diwala diayoleka monga nge naka wadi l’omi ntɛmɔla Jehowa. Ko diwala diawɔ diayonga  oko “oshinga wele la ɛkɔdi 3,” mbuta ate ɔkɔdi wele l’eshinga esato wokakatanyi wolo. Ɔkɔdi wa ngasɔ wekɔ wolo ndeka ɔkɔdi wele paka l’eshinga ehende eto. Diwala diayonga nge naka Jehowa monga l’atei adiɔ.

7, 8. Dako diakɔna diakasha Pɔɔlɔ lo kɛnɛ kendana la diwala?

⁷ L’ɔkɔngɔ wa vɔ tshukana, atshukanyi koka ngɛnangɛna di’onto l’onto kotshɛ osekande nsaki yande ya lootɔ ya dieyanelo. (Tokedi 5:18) Koko naka onto nyanga dia tshukana paka dia nkotsha nsaki shɔ, kete ondo nde hɔsɔna olonganyi la lomba. Diakɔ diele Bible mbutaka di’onto pombaka tshukana paka nde ambolekanya “ɛnɔnyi wa dikɛnda,” mbuta ate etena ka lo lɔsɛnɔ kele nsaki y’awui wa dieyanelo yekɔ wolo efula. (1 Kɔrɛtɔ 7:36) Ekɔ dimɛna nkonga dia ndjotshukana polo lam’ayokitakita nsaki shɔ. Ko onto ayokoka nkana yimba dimɛna ndo nsala ɔsɔnwɛlɔ woleki dimɛna.​—1 Kɔrɛtɔ 7:9; Jakɔba 1:15.

⁸ Naka wɛ ekɔ lo sangoya dia tshukana, kete ekɔ dimɛna mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ndo mbeya dia diwala tshɛ mongaka l’ekakatanu. Pɔɔlɔ akate dia wanɛ watshukana “wayonga la asui lo alemba awɔ.” (1 Kɔrɛtɔ 7:28) Kaanga diwala dioleki dimɛna diayonga l’ekakatanu lo tena dimɔtshi. Ɔnkɔnɛ, naka wɛ ambɔsa yɛdikɔ ya tshukana, yashikikɛ dia nsɔna olonganyi la lomba.

9, 10. Etombelo akɔna wayonga naka wɛ tshukana l’onto lahatɛmɔla Jehowa?

⁹ Tende tɔndɔ di’ohomba dia lo Bible dia mbohɔka etena kasɔnaso omi kana wadi. Diɔ mbutaka ɔnɛ: “Tanyongake  la diɔtɔnganelo dia ma ma la wanɛ wele bu ambetawudi.” (2 Kɔrɛtɔ 6:14) Ɛnyɛlɔ kɛnɛ mendanaka la kɛnɛ kasalema lo dikambɔ. Okambi wa dikambɔ hakoke keleka lo lɔkɔhɔ laamɛ nyama hiende yotshikitanyi weke kana wolo. Kɛsɔ honga dui dia dimɛna nɛ dia yɔ tshɛ yayosowa. Woho akɔ wamɛ mbele, diwala dia lam’asa onto latɛmɔla Jehowa la onto lahɔtɛmɔla koka tondja ekakatanu efula. Diakɔ diele Bible toshaka dako dia lomba dia tshukana “paka lo Nkumadiɔndjɔ.”​—1 Kɔrɛtɔ 7:39.

¹⁰ Lo tena dimɔtshi, Akristo amɔtshi wakɔshi dia ndeka dimɛna tshukana l’onto lahatɛmɔla Jehowa lo dihole dia tshikalaka onyemba. Koko naka sho minya yimba lo alako wa lo Bible, mbala efula etombelo wonga ele, paa ndo hatotonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Oko atɛmɔdi wa Jehowa, mbokambɛ mbele dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ laso. Ngande wayoyoyaoka naka wɛ hatetsha kaamɛ l’olonganyi ayɛ etenyi koleki ohomba ka lo lɔsɛnɔ layɛ kɛsɔ? Anto efula wakɔshi yɛdikɔ ya ntshikala enyemba lo dihole dia tshukana l’onto lahoke Jehowa ngandji ndo lahokambɛ.​—Adia Osambo 32:8.

11. Ngande wakokayɛ nsɔna olonganyi wa dimɛna?

¹¹ Kɛsɔ halembetshiya di’onto tshɛ lakambɛ Jehowa ayonga omi kana wadi l’ɔlɔlɔ le yɛ. Naka wɛ ekɔ lo nsangoya dia ntshukana, kete yanga onto lalangayɛ mɛtɛ ndo layɔtɔnɛ layɛ dimɛna. Konga polo ndo etena kayoyotana onto lalanga nsala awui walangayɛ nsala lo lɔsɛnɔ ndo letsha olimu wa Jehowa lo dihole dia ntondo. Ɔsa etena ka mbadia ndo ka nkana yimba l’alako w’amɛna wendana la diwala watanema lo ekanda w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo.​—Adia Osambo 119:105.

12. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo Bible lo kɛnɛ kendana la woho wakalɔngɔsɔmaka awala?

 ¹² Lo mbekelo mɔtshi, ambutshi sɔnɛka ɔnawɔ la pami kana la womoto olonganyi. Vɔ mbɔsaka di’ambutshi mbeya onto layoleka dimɛna dia ntshukana la ɔnawɔ. Mbekelo kɛsɔ kakakokanɛ ndo lo nshi yakafundamaka Bible. Ɔnkɔnɛ, naka nkumbo kayɛ kambɔsɔna dia ndjela mbekelo kɛsɔ, Bible koka kimanyiya ambutshi dia mbeya waonga wahombawɔ nyanga le onto akɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakasɔnɛɛ Abrahama ɔnande Isaka wadi, aha falanga kana dihole diele l’onto lo tshunda mbaki ohomba le nde, aki nɛ dia womoto ɔsɔ  akokaka Jehowa ngandji.​—Etatelo 24:3, 67; enda nɔtɛ ka la koma 25.

13-15. a) Ngande wakoka pami ndjalɔngɔsɔla dia monga omi l’ɔlɔlɔ? b) Ngande wakoka womoto ndjalɔngɔsɔla dia monga wadi l’ɔlɔlɔ?

¹³ Naka wɛ ekɔ lo nsangoya dia ntshukana, kete yashikikɛ dia wɛ ekɔ suke. Ondo wɛ koka mbɔsa dia wɛ ekɔ suke, koko ɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kalembetshiya mɛtɛ ndjalɔngɔsɔla dikambo dia diwala. Ondo okadimwelo wayokaambiya.

¹⁴ Bible mɛnyaka dia waomi ndo wadi wekɔ l’ɛkɛndɛ wotshikitanyi lo nkumbo. Ɔnkɔnɛ, mbokɛmaka dia kɛnɛ kalembetshiya monga suke dikambo dia diwala le pami tshikitana la le womoto. Naka pami ekɔ lo nsangoya dia tshuka, nde pombaka ndjambola dia kana nde ekɔ suke dia monga ɔtɛ wa nkumbo. Jehowa nongamɛka di’omi kotshɛɛ wadɛnde l’ana ande ehomba awɔ wa lo demba ndo wa lo yimba. Kɛnɛ koleki ohomba ele, omi pombaka mbisha ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo nkumbo kande lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi. Bible tɛkɛtaka dikambo dia pami kahakotsha ehomba wa nkumbo kande dia nde “amboleka onto lele bu la mbetawɔ kɔlɔ.” (1 Timɔte 5:8) Ɔnkɔnɛ, naka wɛ ekɔ pami kasangoya dia ntshuka, kanyiya woho wakokayɛ nkamba la tɔndɔ dia lo Bible diata ɔnɛ: “Lɔngɔsɔla olimu ayɛ wa l’andja ndo lɔngɔsɔla ɛngɔ tshɛ ka lo ekambɔ; oma laasɔ koyoke luudu layɛ.” L’ɛtɛkɛta ekina, la ntondo ka wɛ ntshuka, yashikikɛ dia wɛ koka monga woho w’omi walɔmba Jehowa dia wɛ monga.​—Tokedi 24:27.

¹⁵ Womoto lasangoya dia tshukama pombaka ndjambola dia kana nde ekɔ suke dia mɛmba ɛkɛndɛ  wendana la wadi ndo ondo wa mama. Bible tɛkɛtaka toho efula takoka wadi l’ɔlɔlɔ nkokɛ omɛnde ndo ana ande. (Tokedi 31:10-31) Ɛlɔ kɛnɛ, apami ndo wamato efula kanyiyaka tsho kɛnɛ kayowasalɛ elonganyi awɔ. Koko Jehowa nangaka dia sho nkanyiya kɛnɛ kakokaso salɛ olonganyi aso.

16, 17. Naka wɛ ekɔ lo nsangoya dia tshukana, awui akɔna wahombayɛ kanaka lawɔ yimba?

¹⁶ La ntondo ka wɛ tshukana, kana yimba lo kɛnɛ kata Jehowa lo dikambo dia waomi ndo wadi. Monga ɔtɛ wa nkumbo halembetshiya dia pami pombaka monga onto lasɔkishana lo demba kana lo yimba. Ɔtɛ wa nkumbo w’ɔlɔlɔ mbokoyaka Yeso lele nshi tshɛ la ngandji ndo ɔlɔlɔ le anto wakokɛnde. (Ɛfɛsɔ 5:23) Lo wedi ande, womoto pombaka kana yimba lo kɛnɛ kendana la kɛnɛ kayolembetshiya nsukɛ tɛdikɔ t’omɛnde ndo nkamba kaamɛ la nde. (Rɔmɔ 7:2) Nde pombaka ndjambola dia kana nde ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia monga l’ɛse ka pami kele bu kokele. Naka nde mbɔsaka dia nde hokoka nsala ngasɔ, kete nde koka mɛna dia ayoleka dimɛna le nde dia ntshikala onyemba lo etena kɛnɛ.

¹⁷ Waomi la waa wadi pombaka ndeka mbidja yimba lo kɛnɛ kendana l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’elonganyi awɔ oleki wawɔ vɔamɛ. (Adia Filipɛ 2:4.) Pɔɔlɔ akafunde ate: “Pami tshɛ l’atei anyu pombaka nanga wadɛnde oko wayalangande, ndo wadi lo wedi ande pombaka monga la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le omɛnde.” (Ɛfɛsɔ 5:21-33) Oyadi apami kana wamato wekɔ l’ohomba wa mbokama ngandji ndo nɛmiyama. Koko dia diwala kɛndakɛnda dimɛna, pami ekɔ l’ohomba wa mbeya dia wadɛnde mbɔlɛmiyaka ndo womoto ekɔ l’ohomba wa mbeya di’omɛnde mbolangaka.

18. Lande na kahomba pami la womoto monga la yambalo etena kembwanawɔ otsha lo diwala?

 ¹⁸ Diembwanelo di’otsha lo diwala pombaka monga etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ wembwana etena kayangawɔ nyomoleka mbeyana lam’asawɔ. Ɔsɔ ekɔ nto etena kahombawɔ mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ndo monga la losembwe dia vɔ mbɔsa yɛdikɔ dia kana vɔ nangaka mɛtɛ nsɛna kaamɛ. Etena ka diembwanelo di’otsha lo diwala, pami la womoto mbekaka woho wahombawɔ sawolaka lam’asawɔ ndo salaka la wolo dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ l’otema w’onto l’onto. Etena  katafule ngandji kawɔ, vɔ koka nkotwama onto l’onto otsha le wonyande. Koko vɔ pombaka mbahemɛ yoho yayowɛnyanyaka ngandji la ntondo ka diwala diaha vɔ ndjosala dui dia mindo. Ngandji ka mɛtɛ ayowakimanyiya dia vɔ monga la ndjakimɛ ndo ayowalama diaha nsala dui diakoka ndanya diɔtɔnganelo dia lam’asawɔ ndo diasawɔ la Jehowa.​—1 Tɛsalɔnika 4:6.

19, 20. Ngande wɔsa Akristo diwala?

¹⁹ Abuku ndo filmɛ efula komɛka la fɛtɛ ka diwala ka woke ndo k’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo mɛtɛ, fɛtɛ ka diwala ekɔ tsho etatelo. Jehowa akakongɛ dia diwala tshikalaka pondjo.​—Etatelo 2:24.

²⁰ Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mbɔsaka diwala oko dui dia lo tshanda mɔtshi tsho. Mongaka dui dia wɔdu dia tshukana ndo ndjaka diwala. Anto amɔtshi mbɔsaka dia etena katatɛ ekakatanu, ekɔ etena ka kakitɔna l’olonganyi awɔ ndo ka ndjaka diwala. Koko ohɔ ɛnyɛlɔ ka lo Bible k’ɔkɔdi wa wolo wele l’eshinga esato. Ɔkɔdi wa ngasɔ hawotohembɔ kaanga vɔ kokotɔmaka wolo. Etena kayangaso ekimanyielo le Jehowa, diwala diaso koka ntshikala edja. Yeso akate ate: “Onto atokakitolake kɛnɛ kakamamatanya Nzambi.”​—Mateo 19:6.

21. Kakɔna kayokimanyiya omi la wadi dia mbokana ngandji lam’asawɔ?

²¹ Sho tshɛ tekɔ la weolo ndo la wɛɔdu. Ekɔ dui dia wɔdu dia mbika washo lo wɛɔdu w’anto akina, djekoleko w’olonganyi aso. Koko naka sho nsala ngasɔ, kete hatotonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo wedi okina, naka sho mbika washo lo waonga w’ɛlɔlɔ w’olonganyi aso, kete tayokoka monga la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ. Onde dui sɔ koka salema le atshukanyi wele anto wele bu  kokele? Eelo! Jehowa mbeyaka dia tekɔ anto wele bu kokele, koko nde mbikaka washo lo waonga aso w’amɛna. Ohokanyiya otondongaka nde hake washo lo waonga asɔ w’amɛna! Omembi w’esambo akate ate: “Naka wɛ menda munga yaso, wɛ Jah, Jehowa le, akɔna akoka memala?” (Osambo 130:3) Waomi ndo wadi koka mbokoya Jehowa lo nyanga kɛnɛ kele ɔlɔlɔ le elonganyi awɔ ndo monga suke dia dimanyiya.​—Adia Kɔlɔsayi 3:13.

22, 23. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kakatshikɛ Abrahama la Sara atshukanyi?

 ²² Lam’atete ɛnɔnyi, diwala koka nyomoleka monga nge. Abrahama la Sara waki la diwala diakaviya ndo diaki l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Etena kakatɛ Jehowa Abrahama dia monɔ oma lo luudu lawɔ l’osomba wa Ura, ondo ko Sara aya l’ɛnɔnyi ndekana 60. Ohokanyiya okakatanu waki lande dia ntshika luudu la dimɛna lakawadjasɛka ko tadjasɛka lo mvudu y’apɛma. Koko Sara aki ɔngɛnyi wa dimɛna ndo olonganyi wa dimɛna le omɛnde ndo nde mɛtɛ akɔlɛmiyaka. Lo nsala ngasɔ, nde akasukɛ tɛdikɔ ta Abrahama ndo akasha lonya dia tɔ monga l’etombelo w’amɛna.​—Etatelo 18:12; 1 Petero 3:6.

²³ Eelo, monga la diwala dia dimɛna halembetshiya dia wadi l’omi wayosangaka nshi tshɛ lolemi l’akambo tshɛ. Mbala kɛmɔtshi, etena kaki Abrahama kombetawɔ kanyi ya Sara, Jehowa akawotɛ ate: “Okɛnde.” Ngasɔ mbakasale Abrahama ndo dui sɔ diaki l’etombelo w’amɛna. (Etatelo 21:9-13) Naka lo tena dimɔtshi wɛ l’olonganyi ayɛ hanyosange lolemi, tɔkɔmɔke. Dui dioleki ohomba ele kaanga wɛ hetawɔ, nyu pombaka salanɛka akambo la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ.

24. Ngande wakoka diwala diaso mbisha Jehowa kɛnɛmɔ?

²⁴ Etshumanelo k’Akrito kekɔ la nunu di’atshukanyi wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Naka wɛ nangaka tshukana, kete ohɔ dia nsɔna olonganyi ayɛ ekɔ l’atei wa tɛdikɔ toleki ohomba tayoyɔsa. Dui sɔ diayonga la shɛngiya lo lɔsɛnɔ layɛ l’otondo, ɔnkɔnɛ, yanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. Ko wɛ ayonga l’akoka wa nsɔna olonganyi la lomba, nɔngɔsɔma dimɛna dikambo dia diwala ndo nkamba la wolo dia monga la dimama dia wolo ndo dia ngandji diayosha Jehowa kɛnɛmɔ.