Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA 3

Sɔna angɛnyi woka Nzambi ngandji

Sɔna angɛnyi woka Nzambi ngandji

“Ɔnɛ latɛngɔlaka kaamɛ la akanga wa lomba ayonga kanga lomba.”​—TOKEDI 13:20.

1-3. a) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo Tokedi 13:20? b) Lande na kahombaso nsɔna angɛnyi la lomba?

ONDE wɛ atɛnaka woho watendaka ɔna ambutshi ande? Kaanga la ntondo ka nde ntɛkɛta, nde ngɛnangɛnaka la tshɛ kɛnande ndo kokande. Etena katandole, nde tatɛka mbokoya ambutshi ande kaanga aha la nde nyanga dia nsala dui sɔ. Bu dui dia diambo dia ndo epalanga koka ntatɛ nkanyiya ndo nsala akambo woho wasala anto wetshawɔ wenya efula kaamɛ la wɔ.

2 Lo Tokedi 13:20, sho mbadiaka ɔnɛ: “Ɔnɛ latɛngɔlaka kaamɛ la akanga wa lomba ayonga kanga lomba.” Lo divɛsa nɛ, kanyi ya ‘mɛngɔla kaamɛ la’ mendanaka la nsɔna dia mbetsha wenya kaamɛ la. Dui sɔ halembetshiya tsho monga suke l’onto akɔ. Nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible akate dia mɛngɔla l’onto ɔmɔtshi mbelaka kanyi ya mboka onto akɔ ngandji ndo ndjaoka suke la nde. Sho sɛngiyamaka efula oma le anto wetshaso wenya efula kaamɛ la wɔ, djekoleko naka sho ndjaokaka dia tekɔ suke la wɔ.

3 Angɛnyi aso koka monga la shɛngiya le so lo yoho y’ɔlɔlɔ kana ya kɔlɔ. Tokedi 13:20 tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Ɔnɛ lekesanɛ la akanga wa dinginya ayokomɛ lo kɔlɔ.” Lo Hɛbɛru, tshɛkɛta ‘monga la losambi’ l’onto ɔmɔtshi mbeyaka nembetshiya ‘mbekesanɛ’ l’onto ɔsɔ, mbuta ate monga ɔngɛnyi ande. (Tokedi 22:24; Embadi 14:20) Angɛnyi woka Nzambi ngandji wayotokeketsha dia ntshikala la kɔlamelo le nde. Dia tokimanyiya dia sho nsɔna angɛnyi la lomba, nyɛsɔ tende weho w’anto wasɔna Jehowa dia monga angɛnyi ande.

WAA NA WELE ANGƐNYI WA NZAMBI?

4. Lande na kele ekɔ nɛmɔ dia diambo dia monga ɔngɛnyi wa Nzambi? Lande na kakelɛ Jehowa Abrahama ɔnɛ “ɔngɛnyi ami”?

4 Jehowa Nkum’olongo toshaka diaaso dia sho monga angɛnyi ande. Ɔsɔ ekɔ nɛmɔ dia diambo. Jehowa sɔnaka angɛnyi ande la lomba tshɛ. Nde sɔnaka wanɛ wawoka ngandji ndo wele la mbetawɔ le nde. Tokanyiya dikambo dia Abrahama. Nde aki suke dia nsala oseka dui tshɛ lo dikambo dia Nzambi. Mbala la mbala, Abrahama akɛnya dia nde aki la kɔlamelo ndo l’okitanyiya. Nde akakome polo lo mbetawɔ dia nambola ɔnande Isaka. Abrahama aki la mbetawɔ dia “Nzambi aki la akoka wa mboolola kaanga oma lo nyɔi.” (Hɛbɛru 11:17-19; Etatelo 22:1, 2, 9-13) Abrahama aki la kɔlamelo ndo l’okitanyiya ndo Nzambi akawelɛ ɔnɛ “ɔngɛnyi ami.”​—Isaya 41:8; Jakɔba 2:21-23.

5. Ngande wayaoka Jehowa lo dikambo dia wanɛ wele la kɔlamelo le nde?

5 Jehowa mbɔsaka angɛnyi ande oko anto wele la nɛmɔ efula. Angɛnyi ande ndjakiyanyaka dia monga la kɔlamelo le nde oleki lo dikambo dia ɛngɔ kekina tshɛ. (Adia 2 Samuɛlɛ 22:26.) Vɔ wekɔ la kɔlamelo ndo l’okitanyiya nɛ dia vɔ mbookaka ngandji. Bible mbutaka dia Nzambi “ekɔ ɔngɛnyi wa ma ma la anto wosembwe,” wanɛ w’okitanyiya. (Tokedi 3:32) Jehowa mbelɛka angɛnyi ande dia vɔ ndjonga angɛndangɛnda wa laande lo ‘luudu lande la dipɛma.’ Nde mbalɔmbaka dia vɔ mbɔtɛmɔla ndo mbɔlɔmbaka tena tshɛ.​—Osambo 15:1-5.

6. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbokaka Yeso ngandji?

6 Yeso akate ate: “Naka onto mbokakami ngandji, kete nde ayokitanyiya ɛtɛkɛta ami ndo Papa ayowoka ngandji.” (Joani 14:23) Laasɔ dia monga ɔngɛnyi wa Jehowa, sho pombaka nto mboka Yeso ngandji ndo nsala kɛnɛ kakandatetsha dia nsala. Ɛnyɛlɔ, sho kitanyiyaka alako wa Yeso wendana la nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo wa mbetɛ anto ambeki. (Mateo 28:19, 20; Joani 14:15, 21) Lam’ele sho mbokaka Yeso ngandji, sho ‘mboyelaka dimɛna dimɛna lo wanya ande.’ (1 Petero 2:21) Jehowa ngɛnangɛnaka etena katɛnande tasala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mbokoya Ɔnande lo kɛnɛ tshɛ kataso ndo kasalaso.

7. Lande na kahombaso ndjashikikɛ di’angɛnyi aso wekɔ angɛnyi wa Jehowa?

7 Angɛnyi wa Jehowa wekɔ anto w’ɛlɔlɔ, wele la kɔlamelo, wele l’okitanyiya ndo vɔ mbokaka Ɔnande ngandji. Onde sho sɔnaka weho w’angɛnyi wasɔna Jehowa? Naka angɛnyi ayɛ mbokoyaka Yeso ndo wekɔ lo ndjasha efula dia mbetsha anto akina akambo wendana la Diolelo dia Nzambi, kete vɔ koka kokimanyiya dia wɛ monga onto loleki dimɛna ndo ntshikala la kɔlamelo le Jehowa.

TOKONDJA WETSHELO OMA LO BƐNYƐLƆ DIA LO BIBLE

8. Kakɔna kangɛnangɛnayɛ lo lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta la Naɔmi?

8 Lo Bible, sho koka mbadia awui wendana l’anto efula waki angɛnyi, ɛnyɛlɔ oko lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta la nyango omɛnde Naɔmi. Wamato asɔ wakaye oma lo wedja ndo ahole wotshikitanyi ndo Naɔmi aki opalanga ndeka Ruta. Koko vɔ wakakome angɛnyi wa ma ma. Nɛ dia vɔ tshɛ wakokaka Jehowa ngandji. Etena kakalange Naɔmi mimɔ oma lo wodja wa Mɔaba ko nkalola lo Isariyɛlɛ, “Ruta kombotshika.” Nde akatɛ Naɔmi ate: “Wodja ayɛ wayonga wodja ami ndo Nzambi kayɛ ayonga Nzambi kami.” (Ruta 1:14, 16) Ruta akokaka Naɔmi ngandji efula. Lam’akawakome l’Isariyɛlɛ, Ruta akakambaka la wolo dia nsukɛ ɔngɛnyi ande. Naɔmi akookaka Ruta ngandji k’efula ndo akawoshaka alako w’amɛna. Ruta akoohokamɛka ndo etombelo waki la dui sɔ ele, vɔ akɔ ahende wakalongola ɛtshɔkɔ efula.​—Ruta 3:6.

9. Kakɔna kakambiya lo lɔngɛnyi laki lam’asa Davidɛ la Jɔnatana?

9 Davidɛ la Jɔnatana wekɔ ɛnyɛlɔ kekina k’angɛnyi w’ɛlɔlɔ wele vɔ akɔ ahende waki la kɔlamelo le Jehowa. Jɔnatana akolɛ Davidɛ ɛnɔnyi oko 30 ndo nde mbakahombe ndjonga nkumekanga k’Isariyɛlɛ. (1 Samuɛlɛ 17:33; 31:2; 2 Samuɛlɛ 5:4) Koko, lam’akandeye dia Jehowa ambɔsɔna Davidɛ dia monga nkumekanga, nde komonga la kandjema kana nsɛmanɛ la nde. Koko, Jɔnatana akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke nsala dia nsukɛ Davidɛ. Ɛnyɛlɔ, lam’aki Davidɛ lo waale, Jɔnatana akokimanyiya dia “nkondja wolo le Jehowa.” Nde akakome polo ndo lo mbidja lɔsɛnɔ lande lo waale lo dikambo dia Davidɛ. (1 Samuɛlɛ 23:16, 17) Davidɛ nde lawɔ aki ɔngɛnyi waki la kɔlamelo. Nde akalake dia nkokɛ nkumbo ka Jɔnatana ndo nde akakitanyiya daka sɔ kaanga l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jɔnatana.​—1 Samuɛlɛ 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samuɛlɛ 9:1-7.

10. Wetshelo akɔna wendana la lɔngɛnyi wakondjayɛ oma l’ɛnyɛlɔ k’angɛnyi asato w’ase Hɛbɛru?

10 Shadrakɛ, Meshakɛ ndo Abɛdɛ-Nɛngɔ waki ɛlɔngɔlɔngɔ esato w’ase Hɛbɛru waki angɛnyi wakanyɛma oma lo ngelo kawɔ etena kakiwɔ weke akɛnda. Etena kakawangana etale la nkumbo yawɔ, vɔ wakakimanyiyanaka lam’asawɔ dia ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. L’ɔkɔngɔ diko, lam’akawakome epalanga, mbetawɔ kawɔ kakɔtɔ l’ohemba etena kakawadjangɛ nkumekanga Nɛbukadinɛza dia ntɛmɔla lohingu la paonyi. Shadrakɛ, Meshakɛ ndo Abɛdɛ-Nɛngɔ wakatone ntɛmɔla lohingu lɔsɔ ndo wakatɛ nkumekakanga ɔnɛ: “Sho hatotokambɛ nzambi yayɛ kana ntɛmɔla lohingu la paonyi lakayemɛ.” Etena kakahembama mbetawɔ kawɔ, angɛnyi asato asɔ wakatshikala la kɔlamelo le Nzambi kawɔ.​—Danyɛlɛ 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Ngande weyaso dia Pɔɔlɔ la Timɔte waki angɛnyi w’eshika?

11 Lam’akahomana ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ la ɔlɔngɔlɔngɔ Timɔte, nde akakoke mɛna dia Timɔte akokaka Jehowa ngandji ndo akayakiyanyaka mɛtɛ dikambo di’etshumanelo. Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akalowanya Timɔte dia nkimanyiya anango l’akadiyɛnde wa lo ahole efula. (Etsha 16:1-8; 17:10-14) Timɔte akakambe olimu wa wolo, diakɔ diele Pɔɔlɔ akate ate: “Nde akakambe kaamɛ lami . . . dia ntɔla lokumu l’ɔlɔlɔ otsha la ntondo.” Pɔɔlɔ akeyaka dia Timɔte ‘ayoyakiyanya l’otema ɔtɔi’ dikambo dia anangɛso l’akadiyɛso. Etena kakawakambɛka Jehowa olimu wa wolo kaamɛ, Pɔɔlɔ la Timɔte wakakome angɛnyi w’eshika.​—Filipɛ 2:20-22; 1 Kɔrɛtɔ 4:17.

WOHO WA NSƆNA ANGƐNYI

12, 13. a) Lande na kahombaso nsɔna angɛnyi la shɛnɔdi oyadi kaanga l’etshumanelo? b) Lande na kakasha ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ɔhɛmwɛlɔ lo 1 Kɔrɛtɔ 15:33?

12 L’etshumanelo, sho koka nkondja wetshelo oma le anangɛso l’akadiyɛso ndo kimanyiyana dia ntshikala la kɔlamelo. (Adia Rɔmɔ 1:11, 12.) Koko kaanga l’etshumanelo, sho pombaka monga la shɛnɔdi lo kɛnɛ kendana l’anto wakokaso nsɔna dia monga angɛnyi aso wa ma ma. Tekɔ la lokema l’anangɛso l’akadiyɛso w’oma lo mbekelo ndo lo ahole wa weho la weho. Amɔtshi wekɔ eyoyo l’etshumanelo etena kele akina wambokambɛ Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula. Mbɔsaka etena k’otale dia diɔtɔnganelo diele lam’asa onto la Jehowa mpama, oko wɔsama etena k’otale dia olowa ntshunda. Ɔnkɔnɛ, sho pombaka monga la solo dia lotutsha ndo la ngandji lam’asaso ndo mbala tshɛ sɔnaka angɛnyi aso la lomba.​—Rɔmɔ 14:1; 15:1; Hɛbɛru 5:12–6:3.

13 Tena dimɔtshi, okakatanu wa wolo mbeyaka ntomba l’etshumanelo ndo sho pombaka nsɛna wolo. Mbeyaka monga ko ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ekɔ lo nsala akambo wɛnya Bible dia wekɔ kɔlɔ. Kana onto ɔmɔtshi mbeyaka monga la dionga di’okiyanu diakoka ndanya etshumanelo. Dui sɔ hadiotambiya, nɛ dia kaanga lo ntambe ka ntondo, ekakatanu wakikɔ l’etshumanelo lo tena dimɔtshi. Diakɔ diele, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akahɛmɔla Akristo wa l’etena kɛsɔ ate: “Tanyokesamake. Lɔngɛnyi la kɔlɔ ndanyaka mbekelo y’ɛlɔlɔ.” (1 Kɔrɛtɔ 15:12, 33) Pɔɔlɔ akahɛmɔla nto Timɔte dia nde monga la shɛnɔdi lo kɛnɛ kendana l’anto wasɔnande dia monga angɛnyi ande. Sho pombaka nsala woho akɔ wamɛ ɛlɔ kɛnɛ.​—Adia 2 Timɔte 2:20-22.

14. Ngande wakoka ɔsɔnwɛlɔ w’angɛnyi monga la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa?

14 Sho pombaka nkokɛ diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Ɔsɔ ekɔ dui dioleki ohomba le so. Ɔnkɔnɛ, tayotona dia monga la lɔngɛnyi la ma ma l’onto tshɛ lakoka tɛwɔla mbetawɔ kaso ndo ndanya diɔtɔnganelo diakɔ. Oko wahatakoke tambiya nanda l’esɔ ko nongamɛ dia yɔ ndola l’ashi, hatokoke monga l’angɛnyi wasala awui wa kɔlɔ ko nongamɛ dia ayonga dui dia wɔdu le so dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Sho pombaka sɔnaka angɛnyi la lomba.​—1 Kɔrɛtɔ 5:6; 2 Tɛsalɔnika 3:6, 7, 14.

Wɛ koka ntana angɛnyi w’amɛna woka Jehowa ngandji

15. Kakɔna kahombayɛ nsala dia nsɔna angɛnyi w’eshika l’etshumanelo?

15 L’etshumanelo, sho koka ntana anto woka mɛtɛ Jehowa ngandji. Vɔ koka monga angɛnyi ayɛ wa ma ma. (Osambo 133:1) Aha mbɔtɔ lɔngɛnyi paka l’anto wele layɛ lɔlɔnga kana wele layɛ ngelo ɔtɔi. Ohɔ dia Jɔnatana akaleke Davidɛ opalanga ndo Ruta akaleke Naɔmi dikɛnda. Sho nangaka ndjela dako dia lo Bible diata ɔnɛ: “Nyodihole etema anyu hwe.” (2 Kɔrɛtɔ 6:13; adia 1 Petero 2:17.) Ndo etena katayaleke ndjasukanya la Jehowa, mbayoleka anto akina nanga dia monga angɛnyi ayɛ.

ETENA KATOMBA EKAKATANU

16, 17. Naka onto ɔmɔtshi la l’etshumanelo ambotomadia, kakɔna kahombaso mbewɔ dia nsala?

16 Anto wa lo nkumbo tshɛ wekɔ la waonga wotshikitanyi, tokanyi totshikitanyi ndo toho totshikitanyi ta nsala akambo. Ngasɔ mbediɔ ndo l’etshumanelo. Etshikitanu ɛsɔ mbetɛka lɔsɛnɔ ɔlɔ ndo sho koka mbeka awui efula oma le anto akina. Koko tena dimɔtshi woho wotshikitanyiso mbeyaka ndjotokonya dia sho mboka anangɛso kana akadiyɛso lo yoho ya kɔlɔ, ko sho ndjowaomalɛ. Tena dimɔtshi sho mbeyaka ndjomala kana vɔ tonyangiya. (Tokedi 12:18) Onde sho pombaka mbetawɔ dia akambo wa ngasɔ tɔkɔmɔla kana tanganya l’etshumanelo?

17 Ndooko. Oyadi kaanga onto ɔmɔtshi ambotonyangiya lo yoho mɔtshi, hatohombe mangana l’etshumanelo. Aha Jehowa mbambotonyangiya. Nde mbakatosha lɔsɛnɔ ndo diangɔ dikina tshɛ. Nde mbahombaso mboka ngandji ndo monga la kɔlamelo otsha le nde. (Ɛnyɛlɔ 4:11) Etshumanelo kekɔ woshasha w’oma le Jehowa watokimanyiya dia mbetawɔ kaso ntetemala monga nge. (Hɛbɛru 13:17) Hatohombe pondjo ntona woshasha ɔsɔ paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ onto ɔmɔtshi ambotonyangiya.—Adia Osambo 119:165.

18. a) Kakɔna kayotokimanyiya dia mongaka kaamɛ l’anangɛso l’akadiyɛso? b) Lande na kahombaso dimanyiya anto akina?

18 Sho mbokaka anangɛso ndo akadiyɛso ngandji ndo nangaka sɛnaka la wɔ kaamɛ. Jehowa halongamɛ di’onto ɔmɔtshi monga kokele ndo sho hatohombe nongamɛ dui sɔ. (Tokedi 17:9; 1 Petero 4:8) Sho tshɛ salaka munga, koko ngandji ayotokimanyiya dia ntetemala ‘dimanyiyana l’otema ɔtɔi lam’asaso.’ (Kɔlɔsayi 3:13) Ngandji ayotoshimba diaha kadimola kiambokambo ya tshitshɛ dia nkoma okakatanu wa wolo. Ekɔ mɛtɛ dia etena katonyangiya onto ɔmɔtshi mbeyaka monga wolo mbohɛ dikambo sɔ. Bu wolo dia momala ndo dia mombɛ onto ɔsɔ kumbɛkumbɛ. Koko, dui sɔ diayotoshishɛ tsho ɔngɛnɔngɛnɔ ndo tosha paa. Lo wedi okina, etena kadimanyiyaso onto lakatosalɛ kɔlɔ, sho koka monga la wɔladi wa lo yimba, nama kamɛ ka l’etshumanelo ndo kɛnɛ koleki ohomba ele, tayonga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa.​—Mateo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Rɔmɔ 14:19.

ETENA KATSHANYEMA ONTO ƆMƆTSHI OMA L’ETSHUMANELO

19. Etena kakɔna kahombaso ntshika dia mbekesanɛ l’onto ɔmɔtshi l’etshunmanelo?

19 Lo nkumbo kokana ngandji, ose nkumbo tshɛ salaka kɛnɛ kahombande nsala dia ngɛnyangɛnya anto akina. Ko ohɔsa dia ose nkumbo ɔmɔtshi ambɔtɔmbɔkɔ. Onto tshɛ la lo nkumbo amboyanga mbala la mbala dia mbokimanyiya, koko nde hetawɔ ekimanyielo. Nde mbeyaka mbɔsa yɛdikɔ ya mimɔ oma la ngelo kana ɔtɛ wa nkumbo mbeyaka mbɔlɔmba dia nde mimɔ. Dui dia ngasɔ koka ntomba l’etshumanelo. Onto ɔmɔtshi mbeyaka nsɔna dia ntetemala nsala awui wahangɛnyangɛnya Jehowa ndo salɛ etshumanelo kɔlɔ. Nde koka ntona ekimanyielo ndo mɛnya oma l’etsha ande dia nde hayolanga monga l’etshumanelo. Nde mbeyaka nsɔna ndaamɛ dia mimɔ oma l’etshumanelo kana nde mbeyaka mbitshanyema. Naka dui dia ngasɔ diambosalema, Bible totɛka hwe dia sho pombaka “ntshika mbekesanɛ” la nde. (Adia 1 Kɔrɛtɔ 5:11-13; 2 Joani 9-11) Dui sɔ mbeyaka monga dui dia paa efula naka onto akɔ ekɔ ɔngɛnyi aso kana ose nkumbo kaso. Koko la ntondo ka dui dia ngasɔ, kɔlamelo yaso le Jehowa pombaka monga wolo ndeka kɔlamelo le onto okina tshɛ.​—Enda nɔtɛ ka la koma 8.

20, 21. a) Ngande wɛnya yɛdikɔ ya wotshanyemelo ngandji? b) Lande na kele ekɔ ohomba dia sho nsɔna angɛnyi la lomba?

20 Yɛdikɔ ya mbitshanya onto ekɔ yɛdikɔ ya ngandji y’oma le Jehowa. Yɔ kokɛka etshumanelo oma le wanɛ wahayakiyanya lo dikambo dia ɛlɛmbɛ wa Jehowa. (1 Kɔrɛtɔ 5:7; Hɛbɛru 12:15, 16) Yɔ tokimanyiyaka dia mɛnya ngandji kokaso lokombo la Jehowa l’ekila, ɛlɛmbɛ ande wa laadiko ndo Jehowa ndaamɛ. (1 Petero 1:15, 16) Ndo yɛdikɔ ya mbitshanya onto mɛnyaka ngandji kokaso onto lele aya bu ose etshumanelo. Ohokwelo wa wolo ɔsɔ mbeyaka mbokimanyiya dia nde mɛna dia kɛnɛ kasalande kekɔ kɔlɔ ndo mbotshutshuya dia nde nsala etshikitanu. Anto efula wakatshanyema wakayokalolɛka Jehowa ndo wakalongɔma la wangasanu tshɛ l’etshumanelo.​—Hɛbɛru 12:11.

21 Lo weho akɔ tshɛ angɛnyi aso wekɔ la shɛngiya le so. Diakɔ diele ekɔ ohomba dia sho mbasɔna la shɛnɔdi. Naka sho mboka anto wele Jehowa mbalangaka ngandji, tayodingama l’anto wakoka tokimanyiya dia sho ntshikala la kɔlamelo le nde pondjo pondjo.