1, 2. Lande na kahombaso monga la yewo etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ?

OHƆSA dia wɛ ekɔ lo nanga ndɛ olowa ko wɛ ambɛna dia ɛtshi kɛmɔtshi kambɔhɔnda. Kakɔna kayoyosala? Onde wɛ ayɔlɛ tsho ngako? Onde wɛ ayowokasha? Kana onde wɛ ayonya ɛtshi kambɔhɔnda ko ndɛ ɛtshi ka dimɛna?

² Lo toho tɔmɔtshi, tɔkɛnyɔ tekɔ oko olowa. Tɔmɔtshi mbeyaka tɔngɛnyangɛnya koko efula ka l’atei atɔ bu amɛna, nɛ dia tekɔ l’awui wa mindo, wa ngala kana w’ɛdiɛngɛ. Ɔnkɔnɛ, etena kasɔnayɛ tɔkɛnyɔ, onde wɛ totaka ɔnɛ: “Ɔsɔ ekɔ kɛnɛ kamenda. Dimi  koka nsɔna oseka kɛnyɔ tshɛ yalangami”? Kana onde wɛ mbutaka ɔnɛ: “Oseka kɛnyɔ tshɛ yekɔ kɔlɔ”? Kana onde wɛ sɔnaka tɔkɛnyɔ la lomba tshɛ, lo petsha ta kɔlɔ ndo nanga t’amɛna?

3. Kakɔna kahombaso kanyiyaka etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ?

³ Sho tshɛ tekɔ l’ohomba wa kɔkɔla demba ndo wa tɔkɛnyɔ ndo sho nangaka nsɔna t’amɛna. Diakɔ diele, sho pombaka ndjambola ɔnɛ ngande wakoka ɔsɔnwɛlɔ aso wa tɔkɛnyɔ monga la shɛngiya l’ɔtɛmwɛlɔ aso otsha le Jehowa.

4. Naa tɔndɔ dimɔtshi dia lo Bible diakoka tokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ?

⁴ Etena kakatayakimɔ le Jehowa, takoolake dia tayokamba la lɔsɛnɔ laso l’olimu ande. (Adia Ondaki 5:4.) Takalake dia ‘tayosalaka akambo tshɛ dia lotombo la Nzambi.’ (1 Kɔrɛtɔ 10:31) Kɛsɔ nembetshiyaka dia tekɔ anto wakayakimɔ le Nzambi kaanga etena kakɔkɔlaso demba kana etena kakɛnyaso aha tsho etena keso lo nsanganya kana l’olimu w’esambishelo.

5. Woho akɔna w’ɔtɛmwɛlɔ wahombaso ntɛmɔla Jehowa?

⁵ Kɛnɛ tshɛ kasalaso lo lɔsɛnɔ kekɔ la losambi la ɔtɛmwɛlɔ aso otsha le Jehowa. Pɔɔlɔ akalembetshiya dui sɔ etena kakandate dia “nambola alemba anyu oko olambo wasɛna, w’ekila ndo wetawɔma le Nzambi.” (Rɔmɔ 12:1) Yeso akate ate: “Langa Jehowa Nzambi kayɛ l’otema ayɛ tshɛ, la anima ayɛ tshɛ, la yimba yayɛ tshɛ ndo la wolo ayɛ tshɛ.” (Makɔ 12:30) Sho nangaka mbala tshɛ mbisha Jehowa kɛnɛ koleki  dimɛna le so. L’Isariyɛlɛ w’edjedja, etena kakalambolaka anto Jehowa nyama, vɔ wakahombaka nambola nyama kaha l’ɛkɔmɔ. Naka nyama kakɔ kaki l’ɛkɔmɔ, Nzambi takandakietawɔka. (Akambo w’ase Lɛwi 22:18-20) Woho akɔ wamɛ mbele, ɔtɛmwɛlɔ aso koka monga ko hawetawɔma le Jehowa. Lo ngande?

6, 7. Ngande wakoka tɔkɛnyɔ monga la shɛngiya l’ɔtɛmwɛlɔ aso otsha le Jehowa?

⁶ Jehowa totɛka ate: “Nyu pombaka monga ekila, nɛ dia dimi lekɔ ekila.” (1 Petero 1:14-16; 2 Petero 3:11) Jehowa ayetawɔ ɔtɛmwɛlɔ aso paka naka vɔ wekɔ ekila kana pudipudi. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 15:21) Ɔtɛmwɛlɔ aso hawokoke monga pudipudi naka sho salaka akambo wahetsha Jehowa, ɛnyɛlɔ awui wa mindo, wa ngala kana wele la diɔtɔnganelo la ɛdiɛngɛ. (Rɔmɔ 6:12-14; 8:13) Vɔ hawotɔngɛnyangɛnya nto Jehowa naka sho mbetawɔ dia nkotɔma lo awui asɔ. Kɛsɔ koka mbidja ɔtɛmwɛlɔ aso mindo ndo hawetawɔma le Jehowa ndo dui sɔ koka ndanya lo yoho ya kɔlɔ efula diɔtɔnganelo diasaso la nde.

⁷ Ko ngande wakokaso nsɔna tɔkɛnyɔ la lomba tshɛ? Atɔndɔ akɔna wayotokimanyiya dia sho mbeya tɔkɛnyɔ tetawɔma kana tahetawɔma?

8, 9. Weho akɔna wa tɔkɛnyɔ tewɔso? Lande na?

⁸ Ɛlɔ kɛnɛ tekɔ la weho wa tɔkɛnyɔ efula. Tɔmɔtshi mbetawɔmaka le Akristo, koko efula l’atei atɔ hetawɔma. Ntondotondo, totokeya weho wa tɔkɛnyɔ tahombaso mbewɔ.

⁹ Filmɛ efula, sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ, emisiɔ wa lo televiziɔ kana tɔkɛnyɔ ta lo vidɛo ndo esambo wekɔ l’awui wa  mindo, awui wa ngala kana w’ɛdiɛngɛ. Mbala efula akambo wa kɔlɔ mɛnyamaka lo yoho yele oko bu kɔlɔ ndo yɔdia anto. Koko la yewo tshɛ, Akristo tonaka tɔkɛnyɔ tahakɛnɛmɔla ɛlɛmbɛ wa pudipudi wa Jehowa. (Etsha 15:28, 29; 1 Kɔrɛtɔ 6:9, 10) Etena katonaso tɔkɛnyɔ ta ngasɔ, sho mɛnyaka Jehowa dia sho petshaka kɛnɛ kele kɔlɔ.​—Osambo 34:14; Rɔmɔ 12:9.

10. Etombelo akɔna wakoka ndja oma l’ɛsɔnwɛlɔ wa kɔlɔ wa tɔkɛnyɔ?

¹⁰ Koko anto amɔtshi mɛnaka dia ndooko kɔlɔ kele lo tɔkɛnyɔ tele l’awui wa ngala, wa mindo kana w’ɛdiɛngɛ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Naa kɔlɔ kele lanɛ? Hasalaki pondjo lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ akambo akɔ.’ Naka sho monga l’ekanelo ka ngasɔ, kete tekɔ lo ndjakesa. Bible mbutaka ɔnɛ: “Otema ndeka diangɔ dikina tshɛ lokeso ndo vɔ wekɔ kɔlɔ efula.” (Jɛrɛmiya 17:9) Naka sho kɛnyaka tɔkɛnyɔ tele l’awui wahetawɔma le Jehowa, ngande wakokaso mbuta dia tekɔ lo petsha awui asɔ? Lo yɛdikɔ yayotoleka kɛnya tɔkɛnyɔ takɔ, mbayotoleka tietawɔ dia tekɔ amɛna. L’edjedja ka wonya, nkum’otema kaso kayotshuna ndo hatotɔhɛmɔla etena kayotolanga nsala ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi wa kɔlɔ.​—Osambo 119:70; 1 Timɔte 4:1, 2.

11. Ngande wakoka Ngalatiya 6:7 tokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ?

¹¹ Ɔtɛkɛta wa Nzambi totɛka ɔnɛ: “Onto l’onto ayona kɛnɛ konɛnde.” (Ngalatiya 6:7) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele naka sho ndjasha l’akambo wa kɔlɔ, kete l’edjedja ka wonya, sho mbeyaka ndjaasala. Ɛnyɛlɔ, anto amɔtshi wakayasha efula lo tɔkɛnyɔ t’awui wa mindo wakayokoma lo nsala awui wa mindo. Koko Jehowa toshaka ekimanyielo keso latɔ ohomba dia nsɔna tɔkɛnyɔ la lomba tshɛ.

12. Kakɔna kayotokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna lo kɛnɛ kendana la tɔkɛnyɔ?

¹² Tɔkɛnyɔ tɔmɔtshi, mɛnamaka hwe dia hatetawɔma le Jehowa ndo sho mbeyaka dia sho pombaka titona. Ko kayotota naka hɛnama hwe? Jehowa hatosha listɛ l’ɛlɛmbɛ wa kɛnɛ kahatakoke menda lo televiziɔ, mpokamɛ kana mbadia. Koko, nde nangaka dia sho nkamba la nkum’otema kambekiyama la Bible. (Adia Ngalatiya 6:5.) Jehowa toshaka atɔndɔ, mbuta ate akambo wa mɛtɛ watetsha woho wɛnande akambo. Atɔndɔ asɔ tokimanyiyaka dia sho mbekiya nkum’otema kaso. Vɔ tokimanyiyaka dia mbeya “lolango la Jehowa” dia sho koka nsɔna kɛnɛ kayowɔngɛnyangɛnya.​—Ɛfɛsɔ 5:17.

13. Lande na kɔsa Akristo tɛdikɔ totshikitanyi lo dikambo dia tɔkɛnyɔ? Ko kakɔna kalɔmbama le Akristo tshɛ?

¹³ Mbala efula kɛnyɔ yasɔna Okristo ɔmɔtshi koka tshikitana l’Okristo okina. Lande na? Sho tshɛ nangaka akambo wotshikitanyi. Ndo nto, kɛnɛ kakoka mbetawɔma le onto ɔmɔtshi koka monga ko hetawɔma le onto okina. Kaanga mbediɔ ngasɔ, dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna, Akristo tshɛ pombaka nɔmbɔma l’atɔndɔ wa lo Bible. (Filipɛ 1:9) Kɛsɔ ayotokimanyiya dia sho nsɔna tɔkɛnyɔ tetawɔma le Nzambi.​—Osambo 119:11, 129; 1 Petero 2:16.

14. a) Dui diakɔna diele ohomba mbidja yimba lɔkɔ lo dikambo dia woho wakambaso la wenya? b) Dako diakɔna diakasha Pɔɔlɔ Akristo?

¹⁴ Dui dikina diahombaso mbidja yimba ele wenya wetshaso lo tɔkɛnyɔ. Kɛsɔ koka mɛnya ohomba wele la tɔkɛnyɔ le so. Oko weso Akristo, olimu wakambɛso  Jehowa mbele dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ laso. (Adia Mateo 6:33.) Koko, aha la sho mbeya, sho koka ndjetawɔ dia tɔkɛnyɔ tɔsɛ wenya efula. Pɔɔlɔ akalake Akristo ate: “Nyendake dimɛna woho wakɛndakɛndanyu, aha oko akanga wa dinginya, koko oko akanga wa tomba. Nyokambe la wenya anyu lo yoho yoleki dimɛna.” (Ɛfɛsɔ 5:15, 16) Ɔnkɔnɛ, sho pombaka mbidja elelo wa shikaa lo yɛdikɔ ya wenya wetshaso lo tɔkɛnyɔ ndo mbala tshɛ ndjashikikɛ dia olimu wakambɛso Nzambi mbele lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso.​—Filipɛ 1:10.

15. Ngande wayakokɛso oma lo tɔkɛnyɔ takoka ndanya diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa?

¹⁵ Mbokɛmaka hwe dia sho pombaka ntona tɔkɛnyɔ teyaso dia hatetawɔma le Jehowa. Ko kayotota lo  dikambo dia tɔkɛnyɔ tavɔso tshɔdia? Onde ndo lo tɔkɛnyɔ tɔsɔ mbahombaso monga la yewo? Ohokanyiya dui nɛ. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo takɛndakɛnda suke la lowenga, onde wɛ ayonyomoleka sukana suke suke l’omamu alɔ? Ndooko. Naka wɛ mbɔsaka lɔsɛnɔ layɛ la nɛmɔ, kete wɛ ayangana etale la kɛnɛ kele waale. Ngasɔ mbediɔ l’ɔsɔnwɛlɔ aso wa tɔkɛnyɔ. Ɔtɛkɛta wa Nzambi totɛka ɔnɛ: “Kadimola ekolo ayɛ oma lo kɛnɛ kele kɔlɔ.” (Tokedi 4:25-27) Ɔnkɔnɛ, sho hatewɔ tsho tɔkɛnyɔ teyaso dia tekɔ kɔlɔ, koko sho manganaka la tɔkɛnyɔ tshɛ takokaso mɛna dia bu dimɛna le so ndo takoka ndanya diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa.

16. a) Akambo amɔtshi akɔna wahetsha Jehowa? b) Ngande wɛnyaso dia tekɔ lo petsha kɛnɛ kahetsha Jehowa?

¹⁶ Omembi w’esambo akafunde ɔnɛ: “Nyu wanɛ walanga Jehowa, nyohetsha kɛnɛ kele kɔlɔ.” (Osambo 97:10) Bible tetshaka woho wakanyiya ndo wayaoka Jehowa. Yambola woho wakoka kɛnɛ kekayɛ kokimanyiya dia mɛna akambo woho wawaɛna Jehowa. Ɛnyɛlɔ, sho mbekaka dia Jehowa petshaka “lolemi lata kashi, ndo anya wakɛdia dikila diaha la onongo, otema watodjaka toseke ta kɔlɔ ndo ekolo watolawɔka esadi esadi otsha lo kɔlɔ.” (Tokedi 6:16-19) Sho mbekaka dia pombaka ntona “awui wa mindo wa dieyanelo, . . . ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, diɔtɔnganelo dia la ɛdiɛngɛ, . . . kandjema, nkɛlɛ ka tshambandeko, . . . ɔkɔmiya, wodjwelo wa wanu, fɛtɛ yele l’awui wa tshambandeko ndo akambo wa woho ɔsɔ.” (Ngalatiya 5:19-21) Onde wɛ ambɛna woho wakoka  kokimanyiya atɔndɔ anɛ wa lo Bible l’ɔsɔnwɛlɔ ayɛ wa tɔkɛnyɔ? Sho nangaka ndjela ɛlɛmbɛ wa Jehowa l’oseka dikambo tshɛ dia lo lɔsɛnɔ oyadi etena keso l’anto akina kana keso shoamɛ. (2 Kɔrɛtɔ 3:18) Lo mɛtɛ, ɛsɔnwɛlɔ wasalaso etena keso shoamɛ mɛnyaka woho w’onto weso mɛtɛ.​—Osambo 11:4; 16:8.

17. La ntondo ka nsɔna tɔkɛnyɔ, ambola akɔna wahombaso ndjambola?

¹⁷ Ɔnkɔnɛ, etena kasɔnayɛ tɔkɛnyɔ, yambola wate: ‘Shɛngiya yakɔna yayonga l’ɔsɔnwɛlɔ ami lo diɔtɔnganelo diasami la Jehowa? Shɛngiya yakɔna yayonga layɔ lo nkum’otema kami?’ Nyɛsɔ tonyomɔsɛdingola atɔndɔ akina wakoka tokimanyiya etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ.

18, 19. a) Dako diakɔna diakasha Pɔɔlɔ Akristo? b) Atɔndɔ akɔna wayotokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ?

¹⁸ Etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ, sho sɔnaka kɛnɛ kayotodja lo timba taso. Pɔɔlɔ akafunde ate: “Akambo tshɛ wele mɛtɛ, akambo tshɛ wele la kɛnɛmɔ, akambo tshɛ wosembwe, akambo tshɛ wele pudipudi, akambo tshɛ wakoka nangema, akambo tshɛ wele la lokumu l’ɔlɔlɔ, akambo tshɛ wele ɔlɔlɔ ndo akambo tshɛ wakoka mandɔma, nyotetemale nkana yimba lo akambo asɔ.” (Filipɛ 4:8) Etena kalodiaso timba taso l’awui w’amɛna asɔ, sho koka mbuta ɔnɛ: “Ɛtɛkɛta wa lo onyɔ ami ndo ekanelo ka yimba k’otema ami wakɔngɛnyangɛnya, wɛ Jehowa.”​—Osambo 19:14.

¹⁹ Yambola wate: ‘Kakɔna kalodiami yimba yami latɔ? L’ɔkɔngɔ wa menda filmɛ kɛmɔtshi kana emisiɔ wa lo televiziɔ, onde dimi mbokaka ɔlɔ ndo mongaka la tokanyi takeketsha? Onde dimi ndjaokaka  lo wɔladi ndo mongaka la nkum’otema ka dimɛna? (Ɛfɛsɔ 5:5; 1 Timɔte 1:5, 19) Onde dimi ndjaokaka dimɛna dia nɔmba Jehowa? Kana dimi ndjaokaka kɔlɔ? Onde tɔkɛnyɔ takɛnyami konyakami dia kanyiya awui wa ngala kana awui wa mindo? (Mateo 12:33; Makɔ 7:20-23) Oma lo tɔkɛnyɔ tasɔnami, onde lekɔ lo “tshikitanyema oma le dikongɛ di’akambo nɛ”?’ (Rɔmɔ 12:2) Ekadimwelo aso wa l’otema ɔtɔi koka tokimanyiya dia mɛna kɛnɛ keso latɔ ohomba dia nkeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Sho nangaka nɔmba oko omembi w’esambo ɔnɛ: “Okadimole washo ami diaha vɔ menda kɛnɛ kele anyanya.” *​—Osambo 119:37.

20, 21. Lande na kahombaso mbidjaka yimba lo nsaki y’anto akina etena kasɔnaso tɔkɛnyɔ?

²⁰ Tɔndɔ dikina di’ohomba diahombaso nkimɛ lo yimba diɔ nɛ: “Akambo tshɛ mbetawɔmaka, koko aha akambo tshɛ mbakeketsha. Onto l’onto atetemale nyanga wahɔ w’onto okina, koko aha wahɔ ande hita.” (1 Kɔrɛtɔ 10:23, 24) Monga la lotshungɔ la nsala dui dimɔtshi halembetshiya dia sho pombaka disala. Sho pombaka kanyiyaka la lomba tshɛ shɛngiya yakoka monga la tɛdikɔ taso le anangɛso l’akadiyɛso.

²¹ Sho tshɛ bu la nkum’otema ka woho ɔtɔi. Ɛnyɛlɔ, nkum’otema kayɛ mbeyaka kotoma dia menda  emisiɔ ɔmɔtshi wa lo televiziɔ. Koko l’ɔkɔngɔ, wɛ amboyeya dia emisiɔ akɔ fukutanyaka nkum’otema k’ɔnanyɔ kana ka kadiyɛ kɛmɔtshi. Kakɔna kayoyosala? Kaanga mbeyɛ la lotshungɔ la menda emisiɔ akɔ, wɛ koka mbɔsa yɛdikɔ yaha menda. Lande na? Nɛ dia wɛ halange ‘salɛ ananyɔ kɔlɔ,’ kana “salɛ Kristo kɔlɔ.” (1 Kɔrɛtɔ 8:12) Sho hatolange nsala ndooko dui diakoka takanya osekaso Okristo.​—Rɔmɔ 14:1; 15:1; 1 Kɔrɛtɔ 10:32.

22. Ngande wayotɛnya dia tekɔ l’ekanelo k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’ɛsɔnwɛlɔ wasala Akristo akina?

²² Lo wedi okina, kayotota naka nkum’otema kayɛ hetawɔ dia wɛ menda emisiɔ ɔmɔtshi wa lo televiziɔ, mbadia kana nsala dui dimɔtshi diele onto okina mbodietawɔka? Lam’ele wɛ mbokaka ɔnanyɔ ngandji ndo mbɔlɛmiyaka, wɛ hatowotshutshuya la wolo dia nde nsala ɛsɔnwɛlɔ wele oko wayɛ. Onto lakɛndjakɛndja mutuka kana mututu mbeyaka dia anto akina mbeyaka fufa kana ntshɔ ɔkɔkɛ mboleka, koko vɔ tshɛ wekɔ toshufɛlɛ t’amɛna. Woho akɔ wamɛ mbele, oyadi wɛ kana ɔnanyɔ okina ndjelaka atɔndɔ wa lo Bible koko nyekɔ la tokanyi totshikitanyi yema lo kɛnɛ kendana la tɔkɛnyɔ tetawɔma.​—Ondaki 7:16; Filipɛ 4:5.

23. Kakɔna kayotokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ t’amɛna?

²³ Ko kakɔna kayotokimanyiya dia nsɔna tɔkɛnyɔ t’amɛna? Etena kakambaso la nkum’otema kambekiyama l’atɔndɔ wa lo Bible ndo etena kayakiyanyaso lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso, tayosala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna. Ndo tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia salaka “akambo tshɛ dia lotombo la Nzambi.”