Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA YA NTONDO

“Kaanga mbakandavu, mbetawɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha”

“Kaanga mbakandavu, mbetawɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha”

1. Kakɔna kakashimbe nkumbo kaki Adama la Eva dia mbɔtɔ l’ekambɔ k’Ɛdɛna, ndo kakɔna kakalekaka nkombola Abɛlɛ?

ABƐLƐ akendaka woho wakalɛka ɛkɔkɔ ande adiyo l’omamu wa dikona aha la mboka wɔma. Oma laasɔ, nde akende lo tshalola ko akɛnyi yema y’osase. Nde akeyaka dia yɔɔmbɔ ya loombe la dja yakatshimbaka wonya tshɛ lo dihole sɔ diaha onto mbɔtɔ lo ekambɔ k’Ɛdɛna. Ambutshi ande wakasɛnaka lɔkɔ l’etena kɛmɔtshi, koko kakianɛ, vɔ l’anawɔ hawoyokoka mbɔtɔ nto l’ekambɔ kɛsɔ. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna woho wambofukutanya lɔpɛpɛ la la dikɔlɔ divo diaki Abɛlɛ etena kambondedia washo otsha l’olongo dia nkana yimba dikambo di’Otungi ande. Onde diɔtɔnganelo dia lam’asa onto la Nzambi diayolowana nto? Dui sɔ mbakalekaka nkombola Abɛlɛ.

2-4. Ngande watetsha Abɛlɛ ɛlɔ kɛnɛ?

2 Abɛlɛ ekɔ lo ntetemala tetsha ɛlɔ kɛnɛ. Onde sho kokaka mboka dui diande? Sho kokaka mbuta dia ɔsɔ ekɔ dui diahakoke salema nɛ dia ɔna la hende laki Adama ambovɔka deko aha nɛ. Demba diande di’otondo diaya ditshu to, nɛ dia aya oko ɛnɔnyi 6000 wambondovɔ. Bible mbutaka lo kɛnɛ kendana la wanɛ wavɔ ɔnɛ: “Wavo haweyi nduku dikambu.” (Und. 9:5, 10) Ndo nto, ndooko dihole diofundjiwɔ kɛnɛ kakate Abɛlɛ lo Bible k’otondo. Ko ngande wakokande tetsha?

3 Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde lo kɛnɛ kendana la Abɛlɛ ɔnɛ: “Kaanga mbakandavu, mbetawɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha.” (Adia Hɛbɛru 11:4.) Lo tshimbo yakɔna yatetemala Abɛlɛ tetsha? Lo tshimbo ya mbetawɔ. Abɛlɛ mbaki onto la ntondo lakakɛnɛmɔla dionga dia diambo sɔ. Nde akakɛnɛmɔla mbetawɔ lo yoho ya diambo efula, diakɔ diele nde akatotshikɛ ɛnyɛlɔ kasɛna ka sho mbokoya ɛlɔ kɛnɛ. Naka sho nkondja wetshelo oma lo mbetawɔ kaki la nde ndo sho nsala la wolo dia mbookoya, kete ɔkɔndɔ waki Abɛlɛ wayotetemala tetsha.

4 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Abɛlɛ ndo oma lo mbetawɔ kande lam’ele Bible hatɛkɛta awui efula lo dikambo diande? Nyɛsɔ tɔsɛdingole dikambo sɔ.

Abɛlɛ akasɛnɛ lo “etatelo k’andja”

5. Yeso akandalange mbuta lo nkakatanya Abɛlɛ la “etatelo k’andja”? (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

5 Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’Adama l’Eva tongama mbakotɔ Abɛlɛ. L’ɔkɔngɔ diko, Yeso akakakatanya “etatelo k’andja” la Abɛlɛ. (Adia Luka 11:50, 51.) Mɛnamaka di’andja wakatɛkɛtaka Yeso lo divɛsa nɛ nembetshiyaka anto waki l’elongamelo ka ntshungɔ oma lo pɛkato. Kaanga mbaki Abɛlɛ onto la nɛi la monga la nkɛtɛ, mɛnamaka dia nde mbaki onto la ntondo lele Nzambi akɛnyi dia nde kokaka ntshungɔ oma lo pɛkato. * Mbokɛmaka hwe di’Abɛlɛ akasɛnɛ l’atei w’anto waki la shɛngiya ya kɔlɔ.

6. Woho akɔna w’ambutshi waki la Abɛlɛ?

6 Kaanga mbele laasɔ ko anto watafulanɛ la nkɛtɛ, vɔ wakatatɛ diɛnɛ l’asui. Ondo Adama l’Eva, ambutshi waki Abɛlɛ waki elangala ndo la lokalo, koko vɔ wakasale dui dia kɔlɔ efula l’okonda. Vɔ waki ntondo kokele ndo l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo. Koko vɔ wakayɔtɔmbɔkwɛ Jehowa Nzambi ndo wakatshanyema oma lo Paradiso, mbuta ate oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna. Lo mbetsha wahɔ awɔ laadiko di’akambo tshɛ ndo laadiko w’ehomba w’anawɔ, vɔ wakashisha eongelo ka kokele ndo lɔsɛnɔ la pondjo.—Etat. 2:15–3:24.

7, 8. Kakɔna kakate Eva etena kakandote Kɛna, ndo kakɔna ondo kaki lo yimba yande?

7 Etena kakawatshanyema oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Adama l’Eva wakatatɛ mɛna dia lɔsɛnɔ laya edika w’edika. Koko etena kakotɔ ɔnawɔ l’enondo, vɔ wakawɔlɛ Kɛna, kitshimudi ate: “Ɔnɛ lambootama” ndo Eva akate ate: “Dimi lambuta ona pami uma lu ekimanyelu ka [Jehowa].” Ondo nde akatondja ɛtɛkɛta ɛsɔ dikambo nde akohɔ daka diakawasha Jehowa l’ekambɔ k’Ɛdɛna diata ɔnɛ womoto ɔmɔtshi ayota ‘kanula’ ndo kanula shɔ yayoyolanya Satana lakakonya Adama l’Eva l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. (Etat. 3:15; 4:1) Onde Eva akafɔnyaka ɔnɛ nde mbaki womoto latɛkɛtama lo daka sɔ ndo ɔnɛ Kɛna mbaki ‘kanula’ yakalakema?

8 Naka ngasɔ mbakandafɔnyaka, kete nde akayakesaka mɛtɛ. Ndo nto, naka nde l’Adama wakonɛ tokanyi ta ngasɔ lo yimba ya Kɛna, kete wakonɛ yimba ya lotamanya l’otema ande. L’ɔkɔngɔ diko, Eva akayotaka ɔna la hende, koko Bible hɛnya dia nde akate woho w’ɛtɛkɛta wakandate etena kakandote ɔna la ntondo. Vɔ wakawɔlɛ Abɛlɛ, kitshimudi ate “Lɔpɛpɛ” kana “Anyanya.” (Etat. 4:2) Onde woho wakawasɔnɛ lokombo lɔsɔ akɛnyaka dia vɔ waki l’elongamelo k’efula le Abɛlɛ oleki kɛnɛ kaki la wɔ le Kɛna? Ondo ngasɔ mbediɔ, koko sho bu l’eshikikelo.

9. Wetshelo akɔna wakoka nkondja ambutshi ɛlɔ kɛnɛ oma le ambutshi aso wa ntondo?

9 Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi kokaka nkondja wetshelo w’efula oma le ambutshi wa ntondo asɔ. Oma l’ɛtɛkɛta ndo oma lo ditshelo dianyu, onde nyu monɛka yimba ya lotamanya, ya nsaki ka lokumu ndo ya lokaki l’etema w’ananyu? Ko kana nyu mbaetshaka dia vɔ mboka Jehowa Nzambi ngandji ndo mbɔtɔ la nde ɔngɛnyi? Lonyangu ko, ambutshi wa ntondo kokotsha ɔkɛndɛ awɔ ɔsɔ. Koko, tokanula tawɔ wekɔ l’elongamelo kɛmɔtshi.

Kɛnɛ kakakimanyiya Abɛlɛ dia monga la mbetawɔ

10, 11. Weho akɔna w’elimu wakeke Kɛna nde la Abɛlɛ, ndo dionga diakɔna diakakɛnɛmɔla Abɛlɛ?

10 Etena kakatolaka Kɛna nde l’Abɛlɛ, ondo Adama akawaetsha dia vɔ nkamba olimu woho wa vɔ mbisha lonya dia nkotsha ehomba wa lo nkumbo. Kɛna aki okambi wa dikambɔ ndo Abɛlɛ aki olami w’ɛkɔkɔ.

11 Koko Abɛlɛ, akasale dui dimɔtshi dia dimɛna efula. L’edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ, nde akakɛnɛmɔla mbetawɔ ndo Pɔɔlɔ akayofundaka dikambo diatɔ. Tokane yimba lo dikambo sɔ! Abɛlɛ komonga l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’onto ɔmɔtshi lakandakoke mbokoya. Ko ngande wakandonge la mbetawɔ le Jehowa Nzambi? Tɔsɛdingole akambo asato wakookimanyiya dia nde monga la mbetawɔ ka wolo le Nzambi.

12, 13. Ngande wele woho wakasɛdingola Abɛlɛ etongelo kaki Jehowa akookimanyiya dia monga la mbetawɔ k’efula?

12 Etongelo kaki Jehowa. Lo mɛtɛ, Jehowa akawadje mananu, mbuta ate akatondja atɛndɛ l’ahangola nkɔi lo dihole diakawahombaka nkamba dikambɔ. Koko, nkɛtɛ yakangɔnyaka mbo ya ndɛ yakakimanyiyaka nkumbo kaki Adama dia ndjasɛnya. Ndo nto, Nzambi kombidja waa nyama, tofudu, nse, nkɛtɛ, ɛkɛdi, ndjale, wange, wonya, ngɔndɔ ndo tɔɔtɔ mananu. Dihole tshɛ diakendaka Abɛlɛ, nde akɛnaka djembetelo ya ngandji, yimba ndo ɔlɔlɔ w’efula waki Jehowa Nzambi, ɔnɛ lakatonge diangɔ tshɛ. (Adia Rɔmɔ 1:20.) Etena kakandakanaka yimba lo akambo asɔ, mbetawɔ kaki Abɛlɛ kakakeketalaka.

Etongelo kakakimanyiya Abɛlɛ dia nde monga la mbetawɔ ka nge otsha le Otungi

13 Abɛlɛ akatshungolaka etena dia nkana yimba l’akambo wendana la Jehowa. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna Abɛlɛ la lemba lande l’ɛkɔkɔ. Monga olami w’ɛkɔkɔ akalɔmbaka di’onto nkɛndakɛnda efula. Nde akalɔmbɔlaka ɛkɔkɔ ɛsɔ otsha l’akona, l’ekidi, tenyanya ɛkɛdi w’ashi dia nyanga adiyo w’ɔmɔngɛla, ashi w’amɛna ndo ahole woleki amɛna wa momuya. L’atei wa ditongami tshɛ diaki Nzambi, mɛnamaka dia ɛkɔkɔ mongaka l’ohomba woleki w’onto dia mbalɔmbɔla ndo mbakokɛ. Onde Abɛlɛ akɛnyi dia nde lawɔ aki l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ ndo w’ekokelo kaki Nzambi lele la lomba ndo wolo woleki anto? Aha la taamu, kɛsɔ mbakandalɔmbaka ndo etombelo wakonge la dui sɔ ele, mbetawɔ kande kakatetemala mpama.

14, 15. Ngande wele alaka waki Jehowa waki l’akambo efula wakakokaka Abɛlɛ nkana la wɔ yimba?

14 Alaka waki Jehowa. Weho akɔ tshɛ, Adama l’Eva wakakɔndɔlɛ anawɔ kɛnɛ kakete l’Ɛdɛna kakayakonyaka dia vɔ mbitshanyema. Mbokɛmaka di’Abɛlɛ aki l’akambo efula wakandahombe nkana la wɔ yimba.

15 Jehowa akate dia nkɛtɛ yakahombe mbidjama mananu. Abɛlɛ akɛnyi atɛndɛ l’ahangola nkɔi oko wakadiatama. Jehowa akatatshi nto dia Eva ayosowaka lo nshi yande ya diemi ndo ya mbota. Etena kakotɔ akose w’Abɛlɛ, aha la taamu nde akɛnyi ekotshamelo k’ɛtɛkɛta ɛsɔ. Jehowa akeyaka dia Eva akahombe monga la nsaki k’efula k’omɛnde mbolanga ndo mbodja yimba ndo Adama akahombe mbahemɛ Eva. Lo mɛtɛ, Abɛlɛ akayɛnaka ekotshamelo k’ɛtɛkɛta ɛsɔ. L’akambo tshɛ, Abɛlɛ akɛnyi di’ɛtɛkɛta waki Jehowa hawetaka pa. Ɔnkɔnɛ, Abɛlɛ aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ l’alaka waki Nzambi wendana la ‘kanula’ yakahombe ndjoshidiya awui wa kɔlɔ wakatatɛ l’Ɛdɛna.—Etat. 3:15-19.

16, 17. Wetshelo akɔna wakakoke nkondja Abɛlɛ oma le andjelo waki Jehowa welɛwɔ akɛruba?

16 Ekambi waki Jehowa. L’etena kakasɛnaka Abɛlɛ, nde komonga la bɛnyɛlɔ di’amɛna di’anto wakandakoke mbokoya, koko nde akakoke mbokoya bɛnyɛlɔ di’andjelo wakandɛnaka. Etena kakatshanyema Adama l’Eva oma l’ekambɔ, Jehowa akadjanga ɔnɛ oyadi vɔ kana tokanula tawɔ hawokoke mama nsanga lɛkɔ nto. Dia nama ɛɔtwɛlɔ k’otsha l’ekambɔ kɛsɔ, Jehowa akakitsha akɛruba, mbuta ate andjelo wa wolo efula ndo yɔɔmbɔ ya loombe la dja yakatshimbaka wonya tshɛ dia nama mboka k’otsha l’ekambɔ.—Adia Etatelu 3:24.

17 Ohokanyiya woho wakayaokaka Abɛlɛ etena kakandɛnaka akɛruba asɔ lam’akinde eke dikɛnda. Lam’ele akɛruba asɔ wakalɔtɛ alemba w’anto, Abɛlɛ akakoke mbaɛna dia vɔ wekɔ la wolo w’efula. Ndo nde akɛnaka “yombo” ya loombe la dja yakatshimbaka wonya tshɛ yakashaka ndo wɔma. Etena kakole Abɛlɛ, onde nde akɛnyi akɛruba asɔ wakɔmɔ kana wamɔ oma l’ahole awɔ w’olimu? Keema. Otsho oko otsho, yanyi oko yanyi, ɛnɔnyi k’ɛnɔnyi ndo deko ko deko, andjelo asɔ wakatshikalaka paka l’ahole awɔ w’olimu. Lo mɛtɛ, Abɛlɛ akɛnyi dia Jehowa Nzambi ekɔ l’ekambi wele la etete. Abɛlɛ akɛnyi di’akɛruba asɔ waki la kɔlamelo ndo l’okitanyiya le Jehowa oleki wɔnɛ waki la nkumbo kande hita. Aha la taamu, ɛnyɛlɔ k’andjelo asɔ kakakeketshaka mbetawɔ kande.

Lɔsɛnɔ lande l’otondo, Abɛlɛ akɛnyi di’akɛruba wakakambɛka Jehowa la kɔlamelo ndo l’okitanyiya

18. Akambo akɔna watokimanyiya dia sho monga la mbetawɔ ɛlɔ kɛnɛ?

18 Lo nkana yimba l’awui wakeyanya Jehowa wendana la Nde lo tshimbo y’etongelo, alaka ande ndo bɛnyɛlɔ di’ekambi ande w’andjelo, mbetawɔ kaki Abɛlɛ kakayakeketalaka yema yema. Shi ɛnyɛlɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha? Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo kokaka monga la mbetawɔ k’oshika le Jehowa Nzambi, oyadi ase nkumbo yawɔ bu la tɔ. Diangɔ dia diambo diakatonge Jehowa, Bible ndo mbetawɔ ka wolo kele l’asekaso ambetawudi tokimanyiyaka dia sho lawɔ monga la mbetawɔ.

Lande na kaki olambo w’Abɛlɛ la nɛmɔ ndeka wa Kɛna?

19. Naa dui dia mɛtɛ di’ohomba efula diakayoshihodiaka Abɛlɛ l’edjedja ka wonya?

19 Etena kakatahamaka mbetawɔ kaki l’Abɛlɛ le Jehowa, nde akalange kiɛnya l’etsha. Ko kakɔna kakandakoke mbisha Otungi w’andja w’otondo dia mbɛnya lowando lande? Mbokɛmaka hwe dia Nzambi komonga l’ohomba w’onto ɔmɔtshi mbosha woshasha kana mbokimanyiya. L’edjedja ka wonya, Abɛlɛ akayoshihodiaka ɔnɛ naka sho nambola Jehowa kɛnɛ kele la so koleki dimɛna tele la eyango w’amɛna, kete nde ayɔngɛnangɛna.

Otshikitanyi la Kɛna, Abɛlɛ akalambola olambo ande la mbetawɔ

20, 21. Abɛlɛ la Kɛna akawalambola Jehowa, ndo Jehowa akandasale?

20 Abɛlɛ akayalɔngɔsɔla dia nde nambola Jehowa ɛkɔkɔ ɛmɔtshi. Nde akasɔnɛ ana wa nondo w’ɛkɔkɔ wakaleke amɛna. L’etena kakɔ kaamɛ, Kɛna nde lawɔ akalambola Jehowa diangɔ di’oma lo dikambɔ diande dia nde mbetawɔma ndo tshɔkwama oma le Nzambi. Koko nde komonga l’eyango w’amɛna oko w’Abɛlɛ. Akɛnama di’olambo wa Kɛna wakatshikitana la w’Abɛlɛ etena kakɔshi onto l’onto diangɔ diande dia ntatɛ dilambola.

21 Ondo Abɛlɛ nde la Kɛna wakalambola elambo lo ahole w’elambwelo ndo ondo akɛruba waki enyimpala wa Jehowa la nkɛtɛ l’etena kɛsɔ wakɛnyi elambo akɔ. Jehowa aketawɔ olambo waki Abɛlɛ nɛ dia Bible mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] akangenangenela Abele la ulambu andi.” (Etat. 4:4) Koko, Bible hatoshikikɛ woho waketawɔ Nzambi olambo waki Abɛlɛ.

22, 23. Lande na kaketawɔ Jehowa olambo waki Abɛlɛ?

22 Lande na kaketawɔ Nzambi olambo waki Abɛlɛ koko aha waki Kɛna? Onde olambo oto mbakandetawɔ? Abɛlɛ akalambola nyama kasɛna ndo akasedia dikila diatɔ la nkɛtɛ. Onde nde akeyaka di’olambo wa ngasɔ waki la nɛmɔ di’efula? Ntambe efula l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki Abɛlɛ, Nzambi akayokamba l’olambo wa ɔna ɔkɔkɔ waha la vadi oko didjidji di’olambo w’Ɔnande la kokele, mbuta ate “Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi” wele dikila diande diaha l’onongo diakatshulwama. (Jni. 1:29; Etum. 12:5-7) Koko ondo Abɛlɛ kombeyaka akambo asɔ tshɛ.

23 Kɛnɛ keyaso ele, Abɛlɛ akalambola kɛnɛ koleki dimɛna. Jehowa komenda tsho olambo, koko nde akende ndo Abɛlɛ lakoolambola. Ngandji ndo mbetawɔ k’oshika kaki la nde otsha le Jehowa mbakootshutshuya dia nde nambola olambo.

24. a) Lande na kataso diaha olambo waki Kɛna mbaki kɔlɔ? b) Lo yoho yakɔna yafɔna Kɛna l’anto efula wa nshi nyɛ?

24 Olambo waki Abɛlɛ wakatshikitana la waki Kɛna. Jehowa “kongenangenela Kena la ulambu andi.” (Etat. 4:5) Dui sɔ hadiolembetshiya di’olambo waki Kɛna waki kɔlɔ, nɛ dia Nzambi akayetawɔ di’anto mbolambola diangɔ di’oma lo dikambɔ diawɔ. (Lew. 6:14, 15) Koko, Bible mbutaka lo dikambo dia Kɛna ɔnɛ: “Etsha ande waki kɔlɔ.” (Adia 1 Joani 3:12.) L’ɛnyɛlɔ k’anto efula wa nshi nyɛ, mɛnamaka dia Kɛna akafɔnyaka ɔnɛ mamema Nzambi laadiko di’ɛlɔmɔ tsho mbata dikambo. Etsha ande wakɛnya esadi eto ɔnɛ nde komonga la mbetawɔ k’oshika le Jehowa ndo kombookaka ngandji.

25, 26. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakasha Jehowa Kɛna, ko Kɛna akandasale?

25 Etena kakashihodia Kɛna dia Jehowa hetawe olambo ande, onde nde akasale la wolo dia nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ kaki Abɛlɛ? Ndooko, nɛ dia nde akoke Abɛlɛ w’ɔnango kandjema ka mamba. Jehowa akɛnyi woho waki otema wa Kɛna ndo nde akakane la nde yimba la lotutsha tshɛ. Nde akawotɛ ɔnɛ naka nde ntetemala la dionga dia ngasɔ, kete nde ayosala pɛkato ka woke ndo ɔnɛ nde ayoyala la “ongenongeno” naka nde nsala etshikitanu.—Etat. 4:6, 7.

26 Kɛna akɔnyɔla ɔhɛmwɛlɔ waki Nzambi, diakɔ diakandatɛ Abɛlɛ dia vɔ ntshɔ vɔ ahende ato l’ekambɔ. Lam’akawakome lɛkɔ, Kɛna akoodiake. (Etat. 4:8) Woho ɔsɔ mbakakome Abɛlɛ onto la ntondo lakasoyama l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande, mbuta ate omvwedi wa ntondo. Kaanga mbakandavu, ɔkɔndɔ ande hawoshishɔki.

27. a) Lande na keso l’eshikikelo dia Abɛlɛ ayolwama? b) Ngande wakokaso ndjashikikɛ dia ndjɛnana la Abɛlɛ lushi lɔmɔtshi?

27 Aki oko Abɛlɛ akalelɛka Jehowa Nzambi dia nde nsɔmbɔya dikila diande. Ndo kɛsɔ mbakasale Nzambi nɛ dia nde akasha Kɛna dilanya lo kɔlɔ kakandasale. (Etat. 4:9-12) Ɔkɔndɔ wa mbetawɔ kaki Abɛlɛ wekɔ lo ntetemala tetsha. Kaanga mbakandasɛnɛ ɛnɔnyi oko lokama ndo mbaki ɛnɔnyi ɛsɔ tshitshɛ lo mbɛdika la lɔsɛnɔ l’anto wa lo nshi shɔ, Abɛlɛ aki la kɔlamelo le Nzambi edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ. Nde akavu eya dia nde akalangemaka ndo aketawɔmaka oma le Jehowa Shɛso lele l’olongo. (Hɛb. 11:4) Sho koka monga l’eshikikelo dia nde ekɔ lo wɔɔngɔ waki Jehowa akongɛ eolwelo dia ndjɔsɛna lo Paradiso ka la nkɛtɛ. (Jni. 5:28, 29) Dia wɛ tɛnana la nde lɛkɔ, wɛ pombaka mpokamɛ Abɛlɛ etena katetemala mbetawɔ kande tetsha.

^ od. 5 Etelo k’ɔnɛ “etatelo k’andja” mbelaka kanyi ya mboka woho la nkɛtɛ, mbuta ate mbota ana. Ɔnkɔnɛ, tɔ mendanaka la onto la ntondo lakotɔ la nkɛtɛ. Ko lande na kakakambe Yeso la etelo k’ɔnɛ “etatelo k’andja” paka lo dikambo di’Abɛlɛ, koko aha dia Kɛna laki ɔna enondo? Ele nɛ dia tɛdikɔ ndo etsha waki Kɛna wakɛnyaka dia nde akashile tɔmbɔkwɛ Jehowa Nzambi l’okonda. Oko ambutshi ande, Kɛna bu l’ɔnɔngɔ w’anto wahomba mbolɔ ndo ntshungɔ oma lo pɛkato.