1, 2. a) Lande na kaki Hana la lonyangu etena kakawayalɔngɔsɔlaka dia munda lɔkɛndɔ? b) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɔkɔndɔ waki Hana?

HANA ekɔ lo ndjalɔngɔsɔla dia munda lɔkɛndɔ, ndo nde ekɔ lo nsala la wolo dia minya yimba l’ekakatanu wele la nde. Ɔsɔ akahombe monga etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ɔnɔnyi tshɛ, Elekana w’omɛnde akatshɔka la nkumbo kande otsha lo tabɛrnakɛlɛ ka la Shilo dia tɔtɛmɔla. Jehowa akalangaka dia waaso asɔ monga tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Adia Euhwelu k’Elembe 16:15.) Aha la taamu, Hana akangɛnangɛnaka afɛstɔ wa woho ɔsɔ omako dikɛnda diande. Koko ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ diko, awui wakayotshikitanaka.

² Nde aki la diɛsɛ dia monga la omi lakawokaka ngandji. Koko, Elekana aki la wadi okina. Lokombo lande Penina ndo mɛnamaka dia nde akakombolaka mɛnya Hana ɛhɔlɛ. Penina akakambe la waaso asɔ dia vɔ monga kiɔkɔ ya lonyangu le Hana. Lo ngande? Ko, ngande wayowokimanyiya mbetawɔ kele lande otsha le Jehowa dia nde ntondoya dui dia wolo diɛnama dia nde hakoke dikikɛ? Naka wɛ ekɔ lo mpomana l’ekakatanu wakoshishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ, kete ɔkɔndɔ waki Hana wayanga kokeketsha.

3, 4. Ekakatanu akɔna ehende wakadiɛnɛka la Hana ndo lande na kakiwɔ ekakatanu wa wolo?

³ Bible mɛnyaka ekakatanu ehende wa wolo waki la Hana. Nde akakikɛ okakatanu wa ntondo yema, koko wa hende nde kombokikɛ. Okakatanu wa ntondo ele nde aki lo diwala di’ɔsɛngɛ ndo waladɛnde akohetshaka. Okakatanu wa hende ele nde aki ekomba. Ɔsɔ ekɔ dui dia wolo efula le womoto tshɛ lakombola mbota. Lo nshi ya Hana ndo lo ndjela mbekelo yaki lo nshi shɔ, monga ekomba aki kiɔkɔ ya lonyangu l’efula. Nkumbo tshɛ kakendɛka le ekana diaha lokombo lawɔ nshishɔ. Monga ekomba akɔsamaka oko tshondo ya lɔtɛngɔ ndo dui dia nsɔnyi.

⁴ Hana akakoke mbikikɛ okakatanu ɔsɔ la dihonga otondonga Penina komonga. Diwala di’ɔsɛngɛ hongaka pondjo diwala dia dimɛna l’ɔtɛ wa kandjema, ewanu ndo nyangu yatomba. Lo ndjela  ɛlɛmbɛ wakandadje l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Nzambi kokongɛ diwala di’ɔsɛngɛ. (Etat. 2:24) Bible mɛnyaka etombelo wa kɔlɔ waya oma lo diwala di’ɔsɛngɛ ndo kɛnɛ kakasalema lo nkumbo kaki Elekana ekɔ djembetelo mɔtshi ya kɔlɔ efula yashikikɛ dui sɔ.

5. Lande na kakakombolaka Penina dia nsoya Hana, ndo ngande wakandawɛnya ɛhɔlɛ?

⁵ Elekana akokaka Hana ngandji k’efula. Lo ndjela toshimu t’ase Juda, nde akatshuke Hana ntondo ko Penina ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ. Lo weho akɔ tshɛ, Penina akokaka Hana kandjema k’efula ndo nde akatane yoho mɔtshi ya ndeka mbosoya. Penina aki la wahɔ w’efula ndeka Hana l’ɔtɛ wakandotaka. Nde akote ana efula ndo ofunu ande wakalekaka mfula mbala tshɛ kakandotaka. Lo dihole dia nde nsamba Hana lo lonyangu laki lande ndo mbokeketsha, nde akosoyaka l’ɔtɛ wakinde ekomba. Bible mbutaka dia Penina “akôhenyahenyaka.” (1 Sam. 1:6) Penina akosalɛka akambo l’okonda tshɛ. Nde akakombolaka nsoya Hana ndo nde akatondoya dia nsala dui sɔ.

6, 7. a) Kaanga mbakahembe Elekana dia mbosamba, lande na kakengenga Hana dia mbotɛ akambo tshɛ? b) Onde ekomba kaki Hana kakalembetshiyaka dia Jehowa akawoke ɔkɔngɔ? Lembetshiya. (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

⁶ Penina akakongɛɛka diaaso diakawandaka nkɛndɔ ɔnɔnyi tshɛ otsha la Shilo dia mpɛnyahɛnya Hana. Elekana akashaka ana waki Penina tshɛ onto l’onto olambo wa tolambola Jehowa, mbuta ate “an’andi w’apami tshe ndu w’amantu.” Koko, Hana laki ekomba akalongolaka paka olambo ande ndaamɛ. Penina akɔhɛnyahɛnyaka lo mboohola woho wakinde ekomba ndo Hana akalelaka ndo kɔndɛka. Elekana akɛnyi dia Hana, wadɛnde la ngandji ele la lonyangu ndo halange ndɛ, ko nde akahembe dia mbosamba. Nde akawombola ate: “Hana, okoko wana walelaye, ndu wahayali ma? Dikambu diakona diambunyangia utema aye? Undi, dimi handeki ana apami dikumi le ye?”—1 Sam. 1:4-8.

⁷ Elekana akashihodia dia Hana aki la lonyangu l’ɔtɛ wakinde ekomba. Hana mɛtɛ akakeketshamaka diɛsɛ l’ɛtɛkɛta waki Elekana woludi la ngandji ndo nde akawaɔsaka la nɛmɔ di’efula. * Koko, Elekana kɔtɛkɛtaka di’awui wa kɔlɔ wakasalaka Penina. Ndo ɔkɔndɔ hɛnya dia kana Hana akawotɛka awui akɔ. Ondo Hana akafɔnya dia naka nde mbotɛ awui wa kɔlɔ  wakandosalɛka, kete Penina ayoleka mbosoya. Onde Elekana akakoke ntshikitanya awui asɔ? Shi Penina akakoke ndeka mboka Hana kandjema ndo anande l’ekambi ande wakakoke ndjela lokolo lande? Hana mɛtɛ akahombe ndjaoka di’ase nkumbo kande wamboleka mbohetsha.

8. Lande na kele ekɔ dui di’ekeketshelo mbohɔ ɔnɛ Jehowa ekɔ Nzambi ka losembwe etena kadiɛnɛso la diɔnyɔ kana la wɛngiya?

⁸ Oyadi Elekana akeyaka dia Penina akasoyaka Hana kana bu, Jehowa Nzambi akɛnaka awui tshɛ. Ɔtɛkɛta ande mɛnyaka dia nde ekɔ lo mɛna akambo tshɛ. Lo tɔkɛnɛmɔlɛ akambo tshɛ wendana la Hana, Ɔtɛkɛta ande mbewolaka onto tshɛ lokana kandjema ndo lahetshana kaanga l’awui wa totshitshɛ. Koko, anto wele bu l’onongo ndo wa ki wele oko Hana, kokaka nsambema lo mbeya ɔnɛ Nzambi ka losembwe ayɔlɔngɔsɔla akambo tshɛ l’etena ndo lo yoho yalangande. (Adia Euhwelu k’Elembe 32:4.) Ondo Hana akeyaka dui sɔ, nɛ dia le Jehowa mbakandalongamɛka dia nkondja ekimanyielo.

9. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja lo woho waketawɔka Hana dia munda lɔkɛndɔ otsha la Shilo kaanga mbakandeyaka ɔnɛ waladɛnde ayotɔhɛnyahɛnya?

⁹ La yosose, nkumbo k’otondo kakayalɔngɔsɔlaka. Onto tshɛ aki suke dia munda lɔkɛndɔ oyadi ana. Vɔ waki suke la munda lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ ndekana 30 l’akona wa Efarayima, dia vɔ tokoma la Shilo ndo lɔkɛndɔ lɔsɔ lakahombe mbaɔsɛ lushi l’otondo kana nshi hiende. * Hana akeyaka kɛnɛ kayotoosalɛ waladɛnde. Koko, nde kotshikala la ngelo ndo nde akatshikɛ ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Hatonga dui dia lomba naka sho mbetawɔ di’akambo wa kɔlɔ wasala anto akina todjɛ wekamu l’olimu wakambɛso Nzambi. Nɛ dia naka sho nsala ngasɔ, kete tayoyahandjɛ ɛtshɔkɔ wakoka tokeketsha dia sho mbikikɛ.

10, 11. a) Lande na kakatshu Hana otsha lo tabɛrnakɛlɛ aha la ntshimbatshimba? b) Ngande wakakɛnɛmɔlɛ Hana She ka l’olongo otema lo dɔmbɛlɔ?

¹⁰ L’ɔkɔngɔ wa vɔ munda lɔkɛndɔ l’otale lo mboka k’akona, ase nkumbo asɔ waki suke la nkoma la Shilo. Osomba waki la ntondo kawɔ lo dikona diakadingama l’akona akina w’etale efula. Etena kakawatasukanaka l’osomba, Hana akakane yimba efula lo kɛnɛ kayondototɛ Jehowa lo dɔmbɛlɔ. Etena kakawakome, nkumbo k’otondo wakale yangɔ. Hana akaatshike ndo akatshu otsha lo tabɛrnakɛlɛ ka Jehowa. Ɔlɔmbɛdi a laadiko Eliya aki lɛkɔ odjashi suke la ɛkɔhɔ. Koko, Hana kɔmɛna Eliya nɛ dia yimba yande yaki tshɛ lo dɔmbɛlɔ. Etena kakandɔtɔ lo tɛmpɛlɔ, nde aki l’eshikikelo k’ɔnɛ Nzambi ayowohokamɛ. Naka ndoko onto lakakoke nshihodia lonyangu  laki la nde, She lele l’olongo akakoke mbohokamɛ. Lonyangu lande lakaleke mfula ndo nde akatatɛ ndela.

¹¹ Etena kakandalele wolo, Hana akatɛ Jehowa kɛnɛ tshɛ kaki l’otema ande lo dɔmbɛlɔ. Ɛlɔmɔ ande wakadidimaka etena kakandalɔmbaka l’otema, akɛnɛmɔla ɔkɛi waki lande. Nde akalɔmbɛ l’etena k’otale adiholɛ She otema. Koko, nde kɔngɛnangɛna tsho dia nɔmba Nzambi dia nde mbota ɔna. Nde akakombolaka efula aha dia nkondja ɛtshɔkɔ eto oma le Nzambi, koko ndo dia mbosha kɛnɛ kakandakoke mbosha. Diakɔ diakandatshike dɔkɔlɔkɔ ɔnɛ naka nde mbota ɔna, kete nde ayowolambola dia nde kambɛ Jehowa lɔsɛnɔ lande l’otondo.—1 Sam. 1:9-11.

12. Oko wadiɛnya ɛnyɛlɔ kaki Hana, dui diakɔna diahombaso mbohɔka etena kalɔmbaso?

¹² Hana ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le ekambi waki Nzambi tshɛ lo kɛnɛ kendana la dɔmbɛlɔ. Oma lo ngandji kande, Jehowa tɔlɔmbaka dia sho mbodihwɛ etema aso aha la mengenga ndo nkitsha ekiyanu aso tshɛ le nde, oko watosalaka ɔna layaɛkɛ tshɛ le she kawoka ngandji. (Adia Osambu 62:8; 1 Tɛsalɔnika 5:17.) Ɔpɔstɔlɔ Petero akatshutshuyama la nyuma ka Nzambi dia mfunda ɔnɛ: “Nyokitsha ekiyanu anyu tshɛ le nde, nɛ dia nde ndjakiyanyaka dikambo dianyu.”—1 Pet. 5:7.

13, 14. a) Kakɔna kakafɔnya Eliya esadi eto lo dikambo dia Hana ndo lande na? b) Ɛnyɛlɔ kakɔna ka mbetawɔ kakatotshikɛ Hana lo woho wakandakadimola Eliya la dilɛmiɛlɔ tshɛ?

¹³ Koko, anto lo wedi awɔ bu suke dia mpokamɛ anto akina ndo vɔ bu la kɛtshi oko Jehowa. Etena kakandalelaka ndo kakandalɔmbaka, Hana akakashimɔ dia mboka dui di’onto ɔmɔtshi. Ɔsɔ aki dui diaki Eliya, ɔlɔmbɛdi a laadiko lakawendaka. Nde akawotɛ ate: “Edja ndu kaandi ayuyukimo mbidjo wanu? Ukimo etshelu ka no wanu.” Eliya akɛnyi woho wakadidimaka ɛlɔmɔ waki Hana, wakandalelaka ndo nkandji k’efula kaki lande. Lo dihole dia nde nyanga dia mbeya kɛnɛ kakatombe, nde akafɔnya esadi eto ɔnɛ nde akadjwe wanu.—1 Sam. 1:12-14.

¹⁴ Ande ɔkɛi wakahombe monga la Hana l’etena ka lonyangu kɛsɔ l’ɔtɛ wa dui diele bu mɛtɛ, djekoleko di’oma le onto laki lo dihole dia laadiko lee! Koko, ɔsɔ ekɔ nto ɛnyɛlɔ ka wolo ka mbetawɔ. Nde kombetawɔ dia munga y’onto okina mbodjɛ wekamu dia nde ntɛmɔla Jehowa. L’okitshakitsha tshɛ nde akakadimola Eliya lo mbotɛ kɛnɛ kakokiyanyaka. Oko wakandashihodia esadi eto dia nde akayakeshi, Eliya akokadimola la dui di’ɔkɛtshi ate: “Utshu la ki, [Nzambi k]a Isariyele uki dombelo diaye!”—1 Sam. 1:15-17.

15, 16. a) Woho wakadiholɛ Hana Jehowa otema ndo wakandɔtɛmɔla lo tabɛrnakɛlɛ akonge la shɛngiya yakɔna? b) Ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Hana etena kalɔshanaso la tokanyi ta kɔlɔ?

¹⁵ Ngande wakayaoke Hana l’ɔkɔngɔ wa nde ndjiholɛ Jehowa  otema ndo mbɔtɛmɔla lo tabɛrnakɛlɛ? Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Ku ndi akatshu, akatole, kundjala la lunyangu ntu.” (1 Sam. 1:18) Bible de Jérusalem kadimolaka divɛsa sɔ ɔnɛ: “Elundji kande komonga nto la lonyangu.” Hana akayaoke dia nde ambosambema. Ekɔ oko nde akɔshi wotsho ande ko akookitsha l’ahɛka wakaleke weke ndo wolo, mbuta ate waki She lele l’olongo. (Adia Osambu 55:22.) Onde ekɔ okakatanu ɔmɔtshi wahandakoke nkandola? Ndooko!

¹⁶ Etena kadiɛnɛso l’ekakatanu, kakɔmɔso kana keso l’ɔkɛi w’efula, ayonga dui dia lomba sho ndjela ɛnyɛlɔ kaki Hana ndo mbutɛ Onto lelɛ Bible ɔnɛ: ‘Ɔnɛ latokaka dɔmbɛlɔ,’ ekakatanu aso. (Osam. 65:2) Naka sho nsala dui sɔ la mbetawɔ, kete tayɛna dia “wɔladi wa Nzambi woleki tokanyi tshɛ” wayahemɛ lonyangu laso.—Fil. 4:6, 7.

17, 18. a) Ngande wakakɛnɛmɔla Elekana ekanelo k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la dɔkɔlɔkɔ diakatshike wadɛnde? b) Shɛngiya yakɔna ya kɔlɔ yaki komonga nto la Penina otsha le Hana?

¹⁷ La wedi a pindju, Hana akakalola otsha lo tabɛrnakɛlɛ nde la Elekana. Ondo nde akawotɛ dia dɔmbɛlɔ diakandasale ndo dɔkɔlɔkɔ diakandatshike, nɛ dia Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakashaka omi lotshungɔ la nde ntona dɔkɔlɔkɔ diakadje wadɛnde naka nde hetawe. (Wal. 30:10-15) Koko, pami kaki la kɔlamelo kɛsɔ kotona dɔkɔlɔkɔ dia wadɛnde. Lo dihole dia nde nsala ngasɔ, nde la Hana wakatɛmɔla Jehowa lo tabɛrnakɛlɛ, ko oma laasɔ wakakalola otsha lakawɔ.

¹⁸ Ko etena kakɔna kakashihodia Penina dia nde hayokoka mpɛnyahɛnya Hana nto? Ɔkɔndɔ hawototɛ, koko etelo k’ɔnɛ nde “kundjala la lunyangu ntu,” mɛnyaka dia oma k’etena kɛsɔ Hana kokiyana nto. Lo weho akɔ tshɛ, Penina akashihodia esadi eto dia dionga diande dia kɔlɔ hadiotonga nto la shɛngiya le Hana. Ndo oma laasɔ, Bible konimola nto lokombo la Penina.

19. Ɔtshɔkɔ akɔna wakakondja Hana ndo ngande wakandɛnya dia nde akashihodiaka oma lɛnɛ akaye ɔtshɔkɔ ɔsɔ?

¹⁹ Ngɔndɔ mɔtshi oma laasɔ, wɔladi wa lo yimba yaki Hana wakayokadimɔka ɔngɛnɔngɛnɔ waheyama mbuta. Hana akatshu diemi. Kaanga mbakinde l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula, Hana kombohɛ pondjo oma lende akaye ɔtshɔkɔ ande. Etena kakandote ɔna pami, nde akawɔlɛ ate: Samuɛlɛ, kitshimudi ate “Lokombo la Nzambi.” Dui sɔ diakelaka kanyi ya mbeta lokombo la Nzambi oko wakandadisale. Ɔnɔnyi ɔsɔ, Hana kotshɔ la Elekana kaamɛ l’ase nkumbo akina otsha la Shilo. Nde akatshikala l’ɔna la ngelo l’edja k’ɛnɔnyi esato polo l’etena kakandokidia awɛlɛ. Oma laasɔ, nde akayalɔngɔsɔla dia kakitɔna l’ɔnande lakandokaka ngandji efula.

20. Ngande wakakotsha Hana nde la Elekana dɔkɔlɔkɔ diakawatshikɛ Jehowa?

 ²⁰ Ekɔ mɛtɛ dia okakitwanelo bu dui dia wɔdu. Lo mɛtɛ, Hana akeyaka dia Samuɛlɛ ayotokokamɛ dimɛna la Shilo, ondo oma le wamato wakakambaka lo tabɛrnakɛlɛ. Nde aki eke dikɛnda efula ndo ombutshi akɔna wa womoto wayetawɔ dia nkakitɔna l’ɔnande leke dikɛnda efula? Koko, Hana nde la Elekana wakatɔlɛ ɔna otsha lo luudu la Nzambi aha l’etema ehende, koko la lowando tshɛ. Vɔ wakalambola elambo ndo wakatɔlɛ Samuɛlɛ le Eliya, lo mboohola dɔmbɛlɔ diakasale Hana lo dihole sɔ ɛnɔnyi ɛmɔtshi la ntondo.

21. Ngande wakɛnya dɔmbɛlɔ diaki Hana otsha le Jehowa dia nde aki la mbetawɔ ka wolo? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Alɔmbɛlɔ ahende w’ohomba efula.”)

²¹ Hana akasale dɔmbɛlɔ diakɛnyi Jehowa dimɛna diɔ mfundama l’Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama. Naka wɛ mbadia dɔmbɛlɔ diofundami lo 1 Samuele 2:1-10, kete wɛ ayɛna dia ɔnɔngɔ tshɛ mɛnyaka mbetawɔ kande ka wolo. Nde akatombola Jehowa l’ɔtɛ wa nkudu kande k’otamanya, mbuta ate dikoka diahadjama anya diele la nde dia nkitshakitsha akanga w’etako, ntshɔkɔla wanɛ wasoyama, komiya lɔsɛnɔ kana nshimbɛ anto oma lo nyɔi. Nde akatombola She l’ɔtɛ wa ekila kande kahadjama anya, losembwe ndo kɔlamelo yande. Hana aki mɛtɛ la shadiya ya mbuta ɔnɛ: “Nduku dive dieli uku we [Nzambi k]asu.” Sho pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa, nɛ dia nde hatshikitana, ekɔ eshamelo le onto tshɛ ladiɛnɛ ndo lambɔkɔmɔ layanga ekimanyielo le nde.

22, 23. a) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ Samuɛlɛ akayolaka ele l’eshikikelo k’ɔnɛ ambutshi ande wakawokaka ngandji? b) Ngande wakatshɔkɔla Jehowa Hana lo yɛdikɔ y’efula?

²² Ande diɛsɛ diaki la Samuɛlɛ lo dikɛnda diande dia monga l’ombutshi wa womoto waki la mbetawɔ ka wolo le Jehowa lee! Etena kakandayolaka nde aki l’olengolengo, koko nde kondjaoka pondjo okalema.  Nɛ dia ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi Hana akatshɔka otsha la Shilo ndo akɔtɔlɛka okutu wa tshitshɛ wakandɔtɛlɛka dia nde tokambaka lawɔ olimu lo tabɛrnakɛlɛ. Okutu tshɛ wakandɔtɛlɛka waki djembetelo ya ngandji k’efula kakandawokaka. (Adia 1 Samuele 2:19.) Tokanyiya woho wakalɔtshaka Hana ɔnande la dikɛnda okutu w’oyoyo, awɔlɔngɔsɔlawɔ ndo awenda la sso di’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kawotɛnde ɛtɛkɛta w’ekeketshelo. Samuɛlɛ akatshɔkwama efula dia monga l’ombutshi wa ngasɔ, ndo etena kakandole nde akayokomaka tshondo y’ɔtshɔkɔ le ambutshi ande ndo le Isariyɛlɛ w’otondo.

²³ Hana lo wedi ande kotshikala okalema. Jehowa akɔtshɔkɔla lo mbosha diwotshi ndo nde akayotɛka Elekana ana akina atanu. (1 Sam. 2:21) Ondo ɔtshɔkɔ wakaleke woke ele diɔtɔnganelo diaki lam’asande la Jehowa She, diakatalekaka mpama l’edja k’ɛnɔnyi. Nyɛsɔ sho lawɔ tokoya Hana ko tayɔtshɔkwama ngasɔ!