1, 2. Olimu akɔna wakakambaka Nɔa nde la nkumbo kande ndo naa ekakatanu ɛmɔtshi wakawahomana la wɔ?

NƆA akasembola ɔkɔngɔ ndo akakɔkɔla demba. Tɔshi dia tekɔ lo mbɛɛna woho w’omuyande odjashi l’etenyi k’otamba. Nde ekɔ lo menda shaka ya waato watandasɛlɛ. Nsolo k’elongo wambondokitaka lo waato kekɔ lo mbipɔ ndo wendjo wa dihomɔ diakamba la wɔ olimu diekɔ lo mbokɛ. Oma lo dihole diodjashinde, nde ekɔ lo mɛna woho wayasha anande l’elimu wotshikitanyi w’ɔsɛlɛlɔ wa waato. Aya ɛnɔnyi akumi wambokamba wadɛnde, anande ndo wadi w’anande olimu ɔsɔ. Vɔ wamboshidiya tenyi efula dia waato, koko weke l’olimu efula wa nsala dia nshidiya waato akɔ tshɛ lo tshɛ.

² Anto wa lo nshi ya Nɔa wakɔsaka dia nde la ase nkumbo kande wambodjɔ aladi. Lam’akatalekaka olimu w’ɔsɛlɛlɔ wa waato ntshɔ otsha la ntondo, mbakatalekaka anto mbaɔla lo mbuta dia ndooko Mvula k’elola kayɔlɔ. Vɔ wakafɔnyaka di’elanyelo kakawatɛka Nɔa komonga dui dia mɛtɛ. Vɔ koshihodia lande na kakadjaka Nɔa nde la ase nkumbo kande welo dia nsɛla waato ɔsɔ. Diakɔ diakawataka ɔnɛ aladi mbambowodjɔ. Koko, Jehowa kɔmɛnaka akambo lo yoho shɔ.

3. Lo yoho yakɔna yakakɛndakɛnda Nɔa la Nzambi?

³ Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: ‘Nɔa akakɛndakɛndaka la Nzambi ka mɛtɛ.’ (Adia Etatelu 6:9.) Kakɔna kakalembetshiyaka dui sɔ? Kɛsɔ halange mbuta dia Nzambi akaye la nkɛtɛ ko ndjɔkɛndakɛnda la Nɔa kana Nɔa mbidɛ l’olongo dia tonga kaamɛ la nde. Koko, Nɔa akakitanyiyaka Nzambi tshɛ lo tshɛ ndo akawokaka ngandji k’efula. Lo yoho shɔ mbakandakɛndakɛndaka la Nzambi oko angɛnyi. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi nunu, Bible akate lo dikambo dia Nɔa ɔnɛ: “Oma lo mbetawɔ [kande] nde akaanya andja.” (Hɛb. 11:7) Ngande wakaanya Nɔa andja oma lo mbetawɔ kande? Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo mbetawɔ kande?

4, 5. Lo nshi ya Nɔa, ngande wakaleke akambo ntshɔ otsha lo kɔlɔ koleki?

⁴ Nɔa akasɛnaka lo nshi yakatalekaka akambo ntshɔ esadi esadi otsha lo kɔlɔ. Ngasɔ mbakidiɔ kaanga lo nshi ya Enɔka wa  tshɛnde laki nde la wɔ onto ɔlɔlɔ lakakɛndakɛndaka la Nzambi. Enɔka akasambisha anto wa kɔlɔ wa lo nshi yande dia lushi l’elombwelo la Jehowa laki k’emembe. Koko lo nshi ya Nɔa, mbakaleke akambo wa kɔlɔ fulanɛ. Diakɔ diakate Jehowa ɔnɛ nkɛtɛ yambolana ndo yambolola l’awui wa ngala. (Etat. 5:22; 6:11; Judɛ 14, 15) Lande na kakaleke akambo ndeka monga kɔlɔ ngasɔ?

⁵ Dui dia kɔlɔ efula diakatombe l’atei w’ana wa lo nyuma waki Nzambi, mbuta ate andjelo. Ɔmɔtshi la l’atei awɔ akatɔmbɔkwɛ Jehowa ndo akayaetɛ ndamɛ Satana Diabolo lo mbomamatanyiya akambo ndo lo ntshutshuya Adama la Eva dia nsala pɛkato. Lo nshi ya Nɔa, andjelo akina wakayetaka lo wedi wa Satana lo tɔmbɔkwɛ Jehowa. Etena kakatshike andjelo asɔ ɛkɛndɛ wakawalongola oma le Nzambi l’olongo, vɔ wakaye la nkɛtɛ oko anto ndo wakayosalaka monanyi la ana wa wamato w’elangala. Andjelo w’etako ndo wa lokaki asɔ waki atɔmbɔki ndo wakonge la shɛngiya ya kɔlɔ efula le anto.—Etat. 6:1, 2; Judɛ 6, 7.

6. Shɛngiya yakɔna yakonge la waa Nefilimɛ le anto ndo yɛdikɔ yakɔna yakɔshi Jehowa?

⁶ Laadiko dia laasɔ, andjelo wakɔshi alemba w’anto asɔ wakeyana l’ana wa wamato w’anto ko wakote akongote waki la wolo w’efula. Bible mbaelɛka ɔnɛ waa Nefilimɛ, kitshimudi ate: “Akɔshanyi,” mbuta ate wanɛ wakɔsha anto akina. Waa Nefilimɛ waki anto wa kɔlɔ efula ndo vɔ wakaleke nkonya akambo wa la nkɛtɛ kɔlɔ efula. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbakayotaka Otungi ate: “Kolo k’antu kambuhama efula la kete, ndu tukanyi tshe t’etema awo ndjalaka kolo ketu nshi tshe.” Jehowa akɔshi yɛdikɔ ya ndanya anto wa kɔlɔ tshɛ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 120.—Adia Etatelu 6:3-5.

7. Okakatanu akɔna wakahomana la Nɔa la wadɛnde dia nkokɛ anawɔ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ ta lo nshi shɔ?

 ⁷ Ohokanyiya yema okakatanu wakahombe monga l’ambutshi dia mbodia ana lo andja wa ngasɔ! Koko, teye dia Nɔa akatondoya. Nde akatshuke wadi l’ɔlɔlɔ. Lam’akakotsha Nɔa ɛnɔnyi 500, wadɛnde akote ana w’apami asato: Shɛmɛ, Hama la Jafɛta. * Vɔ wakahombe nkokɛ anawɔ asɔ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ taki l’anto wakaadinge. Mɛnamaka di’ana w’akɛnda wakokaka waa Nefilimɛ wɔma nɛ dia vɔ waki “antu a waki” ndo “antu wa lokumu.” Nɔa nde la wadɛnde kokoka nshimba anawɔ dia mɛna kɛnɛ tshɛ kakasalaka ahangamende asɔ, koko vɔ wakawaetsha akambo wa mɛtɛ wendana la Jehowa Nzambi lahetsha awui wa kɔlɔ tshɛ. Vɔ wakakimanyiya anawɔ dia mbeya ɔnɛ Jehowa akanyange etena kakandɛnyi woho wakakokanɛ awui wa ngala ndo yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ l’andja ɔnɛ.—Etat. 6:6.

8. Ngande wakoka ambutshi wa nshi nyɛ wele la lomba mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Nɔa la wadɛnde?

⁸ Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi efula koka mboka Nɔa nde la wadɛnde kɛtshi etena kadiawɔ ɔkɔndɔ ɔnɛ. Andja wasɛnaso ɔnɛ ndola tɔɔ l’awui wa ngala ndo la yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. Esomba wambololanɛ la ɛlɔngɔlɔngɔ wa dengalenga wasala kɛnɛ kalangawɔ. Kaanga tɔkɛnyɔ takɛnya ana w’akɛnda nshi nyɛ tekɔ l’akambo wa ngala efula. Ambutshi wele la lomba salaka kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia nkokɛ anawɔ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ tɔsɔ, lo mbaetsha awui wendana la Jehowa, Nzambi ka wɔladi, layanga nkomiya awui wa ngala tshɛ. (Esam. 11:5; 37:10, 11) Kaanga l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ, ana kokaka mbeka dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Nɔa nde la wadɛnde wakatondoya. Anawɔ asɔ wakodiama dimɛna ndo wakatshukana la wamato waketawɔ mbidja Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ.

9, 10. a) Didjango diakɔna diaki Jehowa diakayotshikitanyaka lɔsɛnɔ laki Nɔa? b) Jehowa akandasholɛ Nɔa lo kɛnɛ kendana la woke ndo otale wa waato, ndo l’oyango akɔna?

⁹ Lushi lɔmɔtshi, lɔsɛnɔ laki Nɔa lakatshikitana tshɛ lo tshɛ. Jehowa akatɛ okambi ande wa ngandji ɔsɔ dia kem’edja nde ayanga ndanya andja wa kɔlɔ ɔsɔ. Nzambi akadjangɛ Nɔa ate: “Kutshi watu a luudu l’etamba w’etshumbi.”—Etat. 6:14.

¹⁰ Waato a luudu ɔsɔ komonga masuwa oko wafɔnya anto amɔtshi. Vɔ waki oko ɔshɛtɛ wa woke. Jehowa akashikikɛ Nɔa woke ndo otale wakahombe monga la waato ndo kɛnɛ kakawahombe nsala l’etei ndo l’andja, mbuta ate nkita elongo. Nde akatɛ Nɔa ate: “Dimi luyanga ntuma elula k’ashi la kete, . . . dia nanya engo tshe keli la lumu l’esi ulungu.” Koko Jehowa akadje la Nɔa sheke lo mbotɛ ate:  “We ayoto lu watu, an’aye w’apami, wadeye, la wadi wa an’aye mbayoto kame la ye.” Nɔa akahombe nto mbɔtshiya weho wa nyama tshɛ lo waato. Paka wanɛ waki lo waato mbakahombe pandɔ oma lo Mvula k’elola.—Etat. 6:17-20.

11, 12. Olimu akɔna wa wolo wakahombe Nɔa nkamba, ndo akandasale?

¹¹ Nɔa mɛtɛ aki l’olimu wa wolo efula wa nsala. Waato wa luudu ɔsɔ wakahombe monga la otale wa mɛtrɛ 133, mɛtrɛ 22 lo woke ndo mɛtrɛ 13 lo wemema. Waato wa luudu ɔsɔ wakaleke kaanga masuwa wasalawɔ la abaya nshi nyɛ woke la fwa. Onde Nɔa akatone ɔkɛndɛ wakawawosha ɔsɔ, kana ndjakiyanya l’ɔtɛ w’ekakatanu wakahomana la nde kana nsala etshikitanu ɛmɔtshi dia mbetɛ olimu ɔsɔ wɔdu? Bible mbutaka ɔnɛ: “Noa akatshi osoku. Dikambu tshe diakawutela [Nzambi] mbakandatshi.”—Etat. 6:22.

¹² Olimu ɔsɔ wakɔshi ondo ɛnɔnyi 40 kana 50. Vɔ wakahombe nkɔta etamba, mbata abaya, nɔngɔsɔla esembe ndo mbasɔnga. Waato ɔsɔ waki la etajɛ esato, toshambrɛ ndo lokuke. Mɛnamaka dia vɔ waki nto la adidishi ndo wakafamɛ la diko diaha ashi mbɔtɔ.—Etat. 6:14-16.

13. Naa ɔkɛndɛ okina waki la Nɔa wakaleke ɔsɛlɛlɔ wa waato wolo ndo kakɔna kakasale anto?

¹³ Lam’akatetaka ɛnɔnyi, mbakatashilaka ɔsɛlɛlɔ wa waato. Ande woho wakahombe Nɔa monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakoosukɛ ase nkumbo kande lee! Nɔa aki nto l’ɔkɛndɛ okina wakaleke ndo ɔsɛlɛlɔ wa waato wolo. Bible mbutaka ɔnɛ Nɔa aki “osambisha w’akambo w’ɛlɔlɔ.” (Adia 2 Petero 2:5.) La dihonga tshɛ, nde akasambishaka anto wa kɔlɔ wa lo nshi yande asɔ dia mbahɛmɔla dikambo di’elanyelo kakahombe mbakomɛ. Kakɔna kakawasale etena kakawoke ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ? Yeso Kristo akayotaka lo kɛnɛ kendana l’anto wa lo nshi shɔ ɔnɛ “vɔ kombidja yimba.” Nde akate nto ɔnɛ anto asɔ wakayashaka paka lo akambo awɔ hita, mbuta ate olelo, ɔnwɛlɔ, otshukanelo ndo vɔ kombidjaka yimba lo kɛnɛ kakasambishaka Nɔa. (Mat. 24:37-39) Aha la taamu, anto efula wakɔsɔkɛ nde la nkumbo kande ndo ondo akina wakawanɛ ndo wakalɔshana la nde la ngala tshɛ. Ondo vɔ wakɔnyɔla olimu wakandakambaka.

14. Naa wetshelo wakoka nkondja nkumbo y’Akristo oma le Nɔa la nkumbo kande?

¹⁴ Koko, Nɔa nde la nkumbo kande kompekɔ. Kaanga mbakawasɛnaka l’andja wakayashaka anto paka l’oweso wa wahɔ awɔ hita ndo wakɔsaka olimu w’ɔsɛlɛlɔ wa waato oko wetshelo a wenya ndo olimu w’anyanya ndo mbakawɔsamaka oma le anto asɔ oko anto wambodjɔ aladi, Nɔa nde la nkumbo kande kompekɔ. Nkumbo y’Akristo ya nshi nyɛ koka nkondja wetshelo oma lo mbetawɔ kaki la Nɔa nde la nkumbo kande. Laadiko dia laasɔ, tekɔ lo nsɛna l’etena kelɛ Bible ɔnɛ “nshi y’ekomelo” ya dikongɛ nɛ di’akambo. (2 Tim. 3:1) Yeso akate di’etena kasɛnaso kɛnɛ kekɔ oko etena kakasɛlaka Nɔa waato. Naka anto wasambishaso wekɔ la wendjudi, la diɔnyɔ  ndo tɔhɛnyahɛnyaka, kete sho Akristo pombaka mbohɔ Nɔa. Sho keema anto wa ntondo wa mpomana l’ekakatanu wa ngasɔ.

15. Lam’akinde suke la nkotsha ɛnɔnyi 600, Nɔa akavusha anto akɔna?

¹⁵ Ɛnɔnyi akumi wakete ndo ɔsɛlɛlɔ wa waato wakatashilaka yema yema. Etena kakinde suke la nkotsha ɛnɔnyi 600, Nɔa akavusha anto wakinde amɔtshi wa ngandji. Lamɛka ka she akavu. * Ɛnɔnyi etanu l’ɔkɔngɔ, Metusɛla ka she Lamɛka ndo tshɛnde la Nɔa akavu aya l’ɛnɔnyi 969, nde mbaki onto lakaleke nsɛna edja l’atei w’anto watɛkɛtama lo Bible. (Etat. 5:27) Metusɛla nde la Lamɛka wakasɛnaka lo nshi ya Adama, pami ka ntondo.

16, 17. a) Lam’akakotsha Nɔa ɛnɔnyi 600, Jehowa akandawotɛ? b) Kakɔna kakɛnyi Nɔa la nkumbo kande kakiwɔ kokoka mbohɛ?

¹⁶ Lam’akakotsha Nɔa, owandji wa nkumbo ɛnɔnyi 600, Jehowa Nzambi akawotɛ ate: “Oto lu watu a luudu, we la wa lu luudu laye tshe.” L’etena kakɔ kaamɛ, Nzambi akatɛ Nɔa dia mbɔtshiya weho wa nyama tshɛ lo waato, nyama ya pudipudi, yakoka nambɔma olambo esambele esambele, ndo weho wa nyama nkina hiende hiende.—Etat. 7:1-3.

¹⁷ Nɔa kokoka mbohɛ awui asɔ. Vɔ wakɔtshiya nunu dia nyama  tshɛ lo waato, mbuta ate nyama yakɛndakɛnda, yafumbɔ, yayakotola, ya ngala, ya wɔlamu, ya weke ndo ya totshitshɛ ndo wakayidje dihole ɔtɔi. Ohokanyiya okakatanu wakahombe monga la Nɔa dia mbɔtshiya nyama shɔ tshɛ lo waato. Ɔkɔndɔ mɛnyaka dia ‘yɔ tshɛ yakɔtɔ lo waato.’—Etat. 7:9.

18, 19. a) Ngande wakokaso nkana yimba l’anto wele la taamu l’akambo wele l’ɔkɔndɔ wa Nɔa? b) Ngande wɛnama lomba laki Jehowa lo yoho yakakambe la nde dia nshimbɛ nyama yakandatonge?

¹⁸ Anto amɔtshi wele la taamu mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakakoke dui dia ngasɔ salema? Ndo ngande wakakoke nyama shɔ tshɛ mbidjasɛ kaamɛ lo wɔladi l’etei ka waato?’ Yambola wate: Onde ekɔ dui dimɔtshi diahakoke Otungi w’andja ɔnɛ nsala, ɛnyɛlɔ mbahemɛ nyama yakandatonge lo nsala dia yɔ nsɛna kaamɛ lo wɔladi naka ekɔ ohomba? Tatohɛke dia Jehowa Nzambi mbakatonge waa nyama. Nde mbakaatanya ndjale ka Beela ndo mbakemadia wonya lo nshi y’edjedja. Ko onde nde akakoke nsala awui tshɛ wɔkɔndwami l’ɔkɔndɔ wa Nɔa? Eelo, nde aki l’akoka ndo aha la taamu kɛsɔ kakandasale.

¹⁹ Eelo, Nzambi otokoka nsɔna yoho kina ya shimbɛ nyama yakandatonge shɔ. Koko la lomba tshɛ, nde akasɔnɛ yoho yatɛnya dia oma k’etatelo, nde akasha anto lowandji laadiko di’ɛngɔ tshɛ kele la nkɛtɛ. (Etat. 1:28) Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi efula kambaka l’ɔkɔndɔ wa Nɔa dia mbetsha anawɔ ɔnɛ Jehowa mbɔsaka waa nyama ndo anto wakandatonge la nɛmɔ.

20. Olimu wa ngande waki la Nɔa nde la nkumbo kande lo lomingu la komelo la ntondo ka Mvula k’elola ndɔ?

²⁰ Paka ambotshikala lomingu ɔtɔi dia Mvula k’elola ndɔ  mbakayewoyaka Jehowa Nɔa dui sɔ. Ɔsɔ mɛtɛ aki etena ka wolo efula le nkumbo k’otondo. Ohokanyiya olimu wakawahombe nkamba dia mbɔtshiya nyama tshɛ ndo mbo yayɔ ya ndɛ aha l’ofukutanu ndo mbɔtshiya diangɔ di’ase nkumbo tshɛ lo waato. Wadi aki Nɔa nde la wadi w’anande, Shɛmɛ, Hama ndo Jafɛta wakahombe nɔngɔsɔla dihole dia ndalaka l’etei ka waato.

21, 22. a) Lande na kahatahombe mamba lo woho waki anto wa lo nshi ya Nɔa la wendjudi? b) Etena kakɔna kakakomɛ nsɔkɔ yakasɔkamaka Nɔa la nkumbo kande oma le asukanyi awɔ?

²¹ Ko kayotota di’anto wakaadinge? Vɔ “kombidja yimba” kaanga mbakiwɔ la tolembetelo takɛnyaka dia Jehowa ekɔ lo ntshɔkɔla Nɔa la nkumbo kande. Vɔ kombakimanyiya, koko wakendaka tsho woho wakahungumɔka nyama otsha lo waato. Dionga diawɔ dia wendjudi hadiohombe tambiya. Woho akɔ waamɛ mbele, ɛlɔ kɛnɛ anto efula hawodje yimba lo tolembetelo tɛnya dia tekɔ lo nsɛna l’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo. Ndo oko wakadite ɔpɔstɔlɔ Petero, asɔkanyi wamboya la nsɔkɔ yawɔ ndo vɔ mbɔlaka wanɛ wayela ɔhɛmwɛlɔ waki Nzambi. (Adia 2 Petero 3:3-6.) Yoho shɔ mbakasɔkama Nɔa la nkumbo kande.

²² Etena kakɔna kakakomɛ nsɔkɔ yakasɔkamaka Nɔa la nkumbo kande? Ɔkɔndɔ toshikikɛka ɔnɛ, l’ɔkɔngɔ wa Nɔa nde la nkumbo kande ndo nyama tshɛ mbɔtɔ l’etei ka waato, ‘Jehowa akadihe lokuke.’ Naka asɔkanyi waki suke, kete aha la taamu, woho wakadihe Jehowa lokuke akaadihe enyɔ. Ko naka aha ngasɔ, kete dui sɔ diakasalema l’etena kakayɔlɔ Mvula k’elola, nɛ dia mvula kakalɔ efula ndo ashi wakafɛ nkɛtɛ k’otondo oko wakadite Jehowa.—Etat. 7:16-21.

23. a) Ngande weyaso dia Jehowa kɔngɛnangɛna nyɔi k’anto wa kɔlɔ wa lo nshi ya Nɔa? b) Lande na kele ekɔ dui dia lomba mbokoya mbetawɔ kaki Nɔa ɛlɔ kɛnɛ?

²³ Onde Jehowa akangɛnangɛna nyɔi k’anto wa kɔlɔ asɔ? Ndooko. (Ezek. 33:11) Jehowa akawasha diaaso dia ntshikitanya nkɛwɔ yawɔ ndo nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Onde vɔ wakakoke nsala dui sɔ? Yoho ya lɔsɛnɔ ya Nɔa mbishaka okadimwelo lo dimbola sɔ. Lo nkɛndakɛnda la Jehowa ndo lo mbokitanyiya l’oseka dui tshɛ, Nɔa akɛnya di’anto wakakoke pandɔ oma l’elanyelo. Lo yoho shɔ mbakandanya andja wa lo nshi yande oma lo mbetawɔ kande. Mbetawɔ kande kakooshimbɛ nde l’ase nkumbo kande. Naka wɛ ndjela ɛnyɛlɔ ka Nɔa, kete wɛ lawɔ ayoyoshimbamɛ wɛ la wakiyɛ wa ngandji. Oko Nɔa, wɛ kokaka nkɛndakɛnda la Nzambi oko ɔngɛnyi ayɛ ndo lɔngɛnyi lɔsɔ hakomɛki pondjo.