Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA YA DIKUMI L’ATANU

Nde akaamɛ ekambi waki Nzambi

Nde akaamɛ ekambi waki Nzambi

1-3. a) Lande na kakakoke Ɛsta mboka wɔma etena kakandatasukanaka otsha le omɛnde? b) Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola lo kɛnɛ kendana la Ɛsta?

ƐSTA akasale la wolo dia ntutsha solo diande etena kakandatasukanaka otsha lo sɛkɛ dia mbalasa ka nkumekanga ka la Susa. Ɔsɔ komonga dui dia wɔdu. Kɛnɛ tshɛ kaki lo mbalasa kakasalema dia mbokiya anto wɔma, mbuta ate ngɔmbɛ yaki l’ahafu yakawasange lo mpele, mengenga, ntambwɛ yakawasange lo atafadi ndo ave atɔ w’atshuku atshuku waki la esato wa mpingu, woho wakitɔ laadiko dia ekongo wa Zagro, waki la loonge ndo woho wakatɛlɛnganɛ la lushi lakawelɛka Kɔaspɛzɛ. Awui asɔ tshɛ wakoholaka wanɛ tshɛ wakatshɔka lɛkɔ wolo w’efula waki la pami kakatatshɔka Ɛsta le nde kɛsɔ kakayaelɛka ɔnɛ “nkumekanga ka woke.” Nde mbaki nto omɛnde.

2 Ahasuɛrɔ mbaki omɛnde. Ahasuɛrɔ aki pami kele osekaseka tshɛ wa kɔlamelo w’ose Juda kokokaka ntshukana la nde. * Nde kombokoya ɛnyɛlɔ kaki Abrahama, pami kaketawɔ l’okitshakitsha tshɛ kɛnɛ kakawotɛ Nzambi dia mpokamɛ kɛnɛ kakawotɛ wadɛnde Sara. (Etat. 21:12) Nkumekanga kombeyaka Jehowa, Nzambi kaki Ɛsta ndo Ɛlɛmbɛ Ande. Koko, Ahasuɛrɔ akeyaka ɛlɛmbɛ w’ase Pɛrɛsiya, mbidja ndo wɔnɛ wakasekɛka dui diakalange Ɛsta nsala. Naa dui diakɔ? Ɔlɛmbɛ akataka dia onto tshɛ layotshɔ dia tɛnana la nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya aha la nde mbeelɛ akahombaka ndjakema. Nkumekanga kombelɛ Ɛsta, koko nde akatshu dia tɛnana la nde. Etena kakandɔtɔ l’etei ka mbalasa lɛnɛ akandakoke mɛna Ahasuɛrɔ odjashi lo kiti kande ka lowandji, Ɛsta akafɔnya dia ɔsɔ mbaki nyɔi kande.—Adia Esta 4:11; 5:1.

3 Lande na kakandadje lɔsɛnɔ lande lo waale? Ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka mbetawɔ kaki la womoto la laande ɔsɔ? Ntondotondo, nyɛsɔ totokeya woho wakayokomaka Ɛsta wadi aki nkumekanga ka la Pɛrɛsiya.

Lɔsɛnɔ laki Ɛsta

4. Ngande wakodiama Ɛsta, ndo ngande wakandayokomaka dia ndjodjasɛ kaamɛ la Mɔrɔdɛkai w’ɔnango?

4 Ɛsta aki ɔna etshike. Hateye awui efula lo kɛnɛ kendana l’ambutshi ande wakawɔlɛ ɔnɛ Hadasa, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yalembetshiya “osongo wa myrte,” mbuta ate osongo watondja alɛmbɔlɛmbɔ wa wɛma wele l’opumu w’ɔlɔlɔ. Etena kakavu ambutshi waki Ɛsta, Mɔrɔdɛkai laki owotɔ ande wa kasuke akawoke kɛtshi ko akawɔsɛ lakande. Nde la Ɛsta waki ana la ana, koko Mɔrɔdɛkai akawolɛ. Nde akɔsɛ Ɛsta lakande ndo akosalɛka akambo oko ɔnande hita.—Esta 2:5-7, 15.

Mɔrɔdɛkai aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa monga l’ofunu lo dikambo dia ɔnande la loodia

5, 6. a) Ngande wakodia Mɔrɔdɛkai Ɛsta? b) Woho akɔna wa lɔsɛnɔ lakasɛnaka Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai la Susa?

5 Mɔrɔdɛkai nde la Ɛsta waki ase Juda wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ lo kapitalɛ ka Pɛrɛsiya, lɛnɛ akawatodiɛnɛka ondo l’ɔtɛ w’ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo wa Ɛlɛmbɛ wakawayelaka. Koko, Ɛsta akaleke kotwama otsha le ɔnango ɔsɔ l’ɔtɛ wakandawetsha akambo wendana la Jehowa, Nzambi ka kɛtshi lakakokɛ ekambi ande lo tena dia wolo ndo lo waaso efula lo nshi yakete ndo layowakokɛ nto. (Lew. 26:44, 45) Lo mɛtɛ, ngandji ndo dimama dia wolo diaki lam’asa Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai.

6 Mɛnamaka dia Mɔrɔdɛkai akakambaka olimu lo mbalasa ka la Susa, nɛ dia nde akadjasɛka mbala la mbala lo soko kaamɛ l’ekambi ekina wa nkumekanga. (Esta 2:19, 21; 3:3) Ko, ngande wakakokamɛ Ɛsta lo nshi yande ya dikɛnda? Kaanga mbahateye kɛnɛ kakasalaka Ɛsta etena kakinde eke dikɛnda, ondo nde mbakakimanyiyaka Mɔrɔdɛkai la ntumu ya la ngelo. Luudu la Mɔrɔdɛkai lakatanemaka la wedi w’ashi, l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto wa lɛkɔ komonga l’ekondjelo k’efula. Ondo nde akangɛnangɛnaka ntshɔ otsha lo lobingu laki la Susa, lɛnɛ akakitshaka etshudi wa mfɛsa la wa paonyi ndo amundji w’okanda akina diangɔ diawɔ. Ɛsta kɔfɔnyaka dia nde koka ndjodjasɛ lushi lɔmɔtshi lo dihole diatanema diangɔ dia nɛmɔ sɔ. Nde kombeyaka kɛnɛ kakokongɛka lo nshi yayaye.

‘Nde aki olangala’

7. Lande na kakawatshanya Vashiti, ndo etombelo akɔna wakonge la dui sɔ?

7 Lushi lɔmɔtshi, engunungunu wakonge l’osomba wa Susa lo kɛnɛ kendana la dui dimɔtshi diakasalema lo luudu la nkumekanga. Etena kakinde lo fɛtɛ kɛmɔtshi ka woke kaamɛ la ɛnɛnɛ wa lo diolelo diande ndo kakandawasha mbo ya ndɛ la wanu, nkumekanga Ahasuɛrɔ akɔshi yɛdikɔ ya mbelɛ Vashiti, wadɛnde l’olangala lele nde lawɔ akangɛnangɛnaka kaamɛ la wamato lo dihole dikina. Koko, Vashiti akatone ndja. Nkumekanga akalɔwɛ la nsɔnyi ndo akomala wolo, ko akambola andaki ande dilanya diakandahombe mbisha Vashiti. Kakɔna kakatombe? Wakatshanya wadi aki nkumekanga. Ekambi wa nkumekanga wakatatɛ nyanga esekaseka wa dimuma w’elangala wa lo wodja w’otondo, l’atei awɔ mbakahombe Ahasuɛrɔ nsɔna wadi okina.—Esta 1:1–2:4.

8. a) Lande na kakakoke Mɔrɔdɛkai mbidja yimba lo woho wakayolaka Ɛsta? b) Ngande wakokaso nkamba la kanyi yele lo Bible lo kɛnɛ kendana la olangala wa demba? (Enda ndo Tukedi 31:30.)

8 Sho koka nkanyiya woho wakendaka Mɔrɔdɛkai Ɛsta mbala la mbala la ngandji tshɛ ndo la yema y’ofunu lo woho waya Ɛsta olangala wa mamba. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Osekaseka akɔ aki la diema dia dimɛna ndo olangala wa mamba.’ (Esta 2:7) Bible mɛnyaka dia onto lele l’olangala wa demba pombaka monga nto la lomba ndo la okitshakitsha. Naka aha ngasɔ, kete onto mbeyaka ndjonga la waonga wa kɔlɔ wele oko lotamanya ndo otako. (Adia Tukedi 11:22.) Onde wɛ atɛnaka dia dui sɔ diekɔ mɛtɛ? Ko onde olangala waki Ɛsta wakookonya dia nde monga l’otako? Tayokondja okadimwelo.

9. a) Kakɔna kakatombe etena kakɛnyi ekambi waki nkumekanga Ɛsta, ndo lande na kele aki tshondo y’okakatanu dia Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai nkakitɔna? b) Lande na kaketawɔ Mɔrɔdɛkai dia Ɛsta ntshukama la onto laki kɔtɛmɔlaka Jehowa? (Enda ndo kiombo.)

9 Ekambi waki nkumekanga wakɛnyi Ɛsta. Wakawɔshi oma le Mɔrɔdɛkai ko wakɔtɔlɛ otsha lo luudu la woke la nkumekanga, laki lo wedi wa ndjale. (Esta 2:8) Aki tshondo y’okakatanu dia Mɔrɔdɛkai nde la Ɛsta nkakitɔna, nɛ dia vɔ ahende waki oko waale la ɔna. Mɔrɔdɛkai kokoka mbetawɔ dia ɔna lakandodia ɔsɔ ntshukama l’onto laki kɔtɛmɔlaka Jehowa kaanga nkumekanga, koko awui kosalema lo ndjela lolango lande. * Ekɔ mɛtɛ dia Ɛsta akahokamɛka la yambalo tshɛ alako waki Mɔrɔdɛkai la ntondo ka nde ntshɔ. Etena kakawatatshɔka la nde otsha la Susa, ondo nde akayaoke ambola efula. Woho akɔna wa lɔsɛnɔ lakandahombe tɔsɛna?

Nde akahomɔ lokolo l’ɔlɔ “lu ashu a wane tshe wakawenaka”

10, 11. a) Dihole di’oyoyo diakatodjasɛka Ɛsta diakakoke monga la shɛngiya yakɔna le nde? b) Ngande wakɛnya Mɔrɔdɛkai dia nde akayakiyanyaka dikambo dia Ɛsta?

10 Lɔsɛnɔ laki Ɛsta lakatshikitana tshɛ lo tshɛ. Nde aki l’atei wa “esekaseka w’amantu efula” wakawɔshi oma l’ahole wotshikitanyi wa lo diolelo di’ase Pɛrɛsiya. Mbekelo, ɛtɛkɛta ndo waonga awɔ wakahombe ntshikitana. Lam’ele vɔ wakalamemaka oma le Hengai, esekaseka ɛsɔ wakahombe ndjalɔngɔsɔla l’edja k’ɔnɔnyi w’otondo dia nkoma elangala lo nkamba la diangɔ di’oshinga wolo, mbidja ndo bisɔ di’opumu dia nshinola. (Esta 2:8, 12) Yoho ya lɔsɛnɔ shɔ yakakoke nkonya esekaseka ɛsɔ dia vɔ ndeka nkotola yambalo lo diema diawɔ, monga l’otako ndo la yimba ya shɛmanedi. Shɛngiya yakɔna yaki l’awui asɔ le Ɛsta?

11 Ndooko onto lakalekaka ndjakiyanya lo dikambo dia Ɛsta oko Mɔrɔdɛkai. Bible mbutaka dia lushi la lushi nde akatshɔka suke la luudu lakawalamaka esekaseka wa wamato dia teya nsango yendana la Ɛsta. (Esta 2:11) Etena kakandalongolaka nsango yendana la Ɛsta, ondo oma le ekambi wakakambaka lo luudu, Mɔrɔdɛkai akongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lande na?

12, 13. a) Ngande wakambiya Ɛsta anto waki suke la nde? b) Lande na kele Mɔrɔdɛkai akakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakandeye dia Ɛsta kombutɛ anto ɔnɛ nde ekɔ ose Juda?

12 Ɛsta akambiya Hengai, diakɔ diakandosalɛ ɔlɔlɔ w’efula, lo mbosha ekambi esambele wa wamato ndo dihole dioleki dimɛna lo luudu lakawaalamaka. Bible mbutaka ɔnɛ: “Esta akahumoka lukulu l’olo lu ashu a wane tshe wakawenaka.” (Esta 2:9, 15) Onde dimɛna dia demba to diakakoke mambiya anto tshɛ ngasɔ? Ndooko, nɛ dia Ɛsta aki la waonga akina w’ohomba efula.

Ɛsta akeyaka dia okitshakitsha la lomba ekɔ waonga w’ohomba efula oleki dimɛna dia demba

13 Ɛnyɛlɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Esta kumvutela antu wudja andi kuyanga khumbu kandi, ne dia Morodekai akûsike dia ndi mvuta.” (Esta 2:10) Mɔrɔdɛkai akawotɛ diaha nde mbuta ɔnɛ nde ekɔ ose Juda, nɛ dia nde akeyaka dia ase Pɛrɛsiya waki la tokanyi ta kɔlɔ otsha le ase wodja ande. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki la nde lo mbeya dia Ɛsta aki la lomba ndo l’okitanyiya kaanga mbakandangana la nde etale efula lee!

14. Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa nshi nyɛ mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta?

14 Woho akɔ waamɛ mbele, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa nshi nyɛ kokaka ngɛnyangɛnya etema w’ambutshi awɔ kana wa wanɛ wa waodia. Vɔ kokaka nshika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya ta kɔlɔ ndo kukutɛ la wolo tshɛ ɛlɛmbɛ weyawɔ dia wekɔ ɔlɔlɔ, etena kewɔ keema suke l’ambutshi awɔ kana kodingamiwɔ l’anto wele bu l’ekanelo k’ɔlɔlɔ, wasala awui wa mindo ndo wele la waonga wa kɔlɔ. Etena kasalawɔ ngasɔ, vɔ ngɛnyangɛnyaka otema wa Shɛwɔ lele l’olongo, l’ɛnyɛlɔ ka Ɛsta.—Adia Tukedi 27:11.

15, 16. a) Kakɔna kakasale Ɛsta dia nkumekanga mbolanga? b) Lande na kakakoke etshikitanu wakasalema lo lɔsɛnɔ laki Ɛsta monga tshondo y’ohemba le nde?

15 Lam’akakoke etena ka Ɛsta ntshɔ dia tɛnana la nkumekanga, wakawosha lotshungɔ la nde nsɔna ɛngɔ tshɛ kakinde l’ohomba, ondo dia nde nyomoleka ndjalɔngɔsɔla. Koko la okitshakitsha tshɛ, nde konyanga diangɔ dikina laadiko dia nɛ diakawotɛ Hengai. (Esta 2:15) Ondo Ɛsta akashihodia ɔnɛ olangala oto takawakoke ngɛnyangɛnya otema wa nkumekanga, ndo nde akeyaka dia okitshakitsha ndeka dimɛna dia demba. Onde nde aki la shadiya?

16 Ɔkɔndɔ toshaka okadimwelo ɔnɛ: “Khum’ekanga akalangi Esta ndeka amantu akina tshe, ku ndi akukama ngandji ka mamba la ketshi la ntundu kandi uleki esekaseka w’amantu ekina tshe. Ndi akûlimbi dembo dia kusu dia lu khum’ekanga l’ote; akawete [wadɛnde] lu dihuli dia Vashiti.” (Esta 2:17) Komonga dui dia wɔdu dia osekaseka w’ose Juda ɔsɔ ndjaekesanyiya la etshikitanu wakonge lo lɔsɛnɔ lande. Nde mbakayala wadi aki nkumekanga, owandji wakahemɛ andja w’otondo lo nshi shɔ. Onde dihole dia laadiko diakandakondja sɔ diakookonya dia nde monga l’otako? Ndooko!

17. a) Lo toho takɔna takatetemala Ɛsta monga l’okitanyiya otsha le she ka loodia? b) Lande na kele ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta kekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ?

17 Ɛsta akatetemala monga l’okitanyiya otsha le Mɔrɔdɛkai, she ka loodia. Nde akalame sheke yendana la woho wakinde ose Juda. Ndo nto, etena kakeye Mɔrɔdɛkai sheke yakawɔtɔ dia ndjaka Ahasuɛrɔ, Ɛsta akatewolaka nkumekanga la dilɛmiɛlɔ tshɛ ndo sheke yakashɔma. (Esta 2:20-23) Laadiko dia laasɔ, Ɛsta akɛnya mbetawɔ kaki la nde le Nzambi lo monga la yimba y’okitshakitsha ndo la dilɛmiɛlɔ. Ekɔ ohomba efula sho mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta, nɛ dia ɛlɔ kɛnɛ anto efula hawɛnyi ohomba wa monga l’okitanyiya ndo waya atɔmbɔki. Koko, anto wele la mbetawɔ ka wolo mongaka l’okitanyiya oko wakasale Ɛsta.

Mbetawɔ kaki Ɛsta kakɔtɔ l’ohemba

18. a) Lande na kakakoke Mɔrɔdɛkai ntona dia nkusamɛ Hamana? (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.) b) Ngande wokoya apami la wamato wele la mbetawɔ ɛnyɛlɔ kaki Mɔrɔdɛkai ɛlɔ kɛnɛ?

18 Pami kakawelɛka Hamana akadiyama lo dihole dia laadiko lo diolelo diaki Ahasuɛrɔ. Nkumekanga akɔsɔnɛ oko onto la hende lo diolelo diande ndo akawetɛ ondaki ande wa ntondo. Nkumekanga akadje didjango di’ɔnɛ onto tshɛ layohomanaka la Hamana, pombaka mbokusamɛ. (Esta 3:1-4) Didjango sɔ diaki tshondo y’ohemba le Mɔrɔdɛkai. Nde aketawɔ nkitanyiya nkumekanga, koko aha polo lo mɔnyɔla ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Hamana aki ose Anganga. Dui sɔ nembetshiyaka dia nde aki kanula yaki Anganga, nkumekanga k’ose Amalɛka, ɔnɛ lele Samuɛlɛ omvutshi waki Nzambi akoodiake. (1 Sam. 15:33) Ase Amalɛka waki anto wa kɔlɔ ndo vɔ wakayaetɛ atunyi waki Jehowa ndo w’Isariyɛlɛ. Nzambi akahetshaka wodja ɔsɔ. * (Euh. 25:19) Ngande wakakoke ose Juda laki la mbetawɔ nkusamɛ ose Amalɛka? Mɔrɔdɛkai kokoka nsala dui sɔ. Nde akatone nkusamɛ Hamana. Polo ndo ɛlɔ kɛnɛ, apami la wamato wele la mbetawɔ mbidjaka nsɛnɔ yawɔ lo waale dia nkitanyiya tɔndɔ diata ɔnɛ: “Sho pombaka nkitanyiya Nzambi oko wende owandji lo dihole dia nkitanyiya anto.”—Etsha 5:29.

19. Kakɔna kakalange Hamana nsala, ndo akandasale dia mbetawoya nkumekanga?

19 Hamana akomala wolo. Koko, nde konanga nkomɛ tsho lo ndjaka Mɔrɔdɛkai. Nde akalange ndjaka ndo ase Juda akina tshɛ. Hamana aketawoya nkumekanga lo mbosha alapɔlɔ wa kɔlɔ wendana l’ase Juda. Aha la mbola nkombo yawɔ, nde akate dia vɔ bu ohomba le nkumekanga, nɛ dia vɔ “wakadiangana ndu wuyalaledi l’atei a wedja.” Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, nde akate ɔnɛ vɔ hawɔlɛmiya ɛlɛmbɛ wa nkumekanga ndo wekɔ atɔmbɔki wa waale efula. Nde akate dia mbisha nkumekanga falanga y’efula yakahombe nkomba nyɛ yayondoshisha dia ndjaka ase Juda tshɛ wa lo diolelo diande. * Ahasuɛrɔ akasha Hamana lɔhɛtɛ lande la nkumekanga lakakambaka la nde oko kashɛ dia mbidja djembetelo lo ɔlɛmbɛ tshɛ wakandahombe mbidja.—Esta 3:5-10.

20, 21. a) Shɛngiya yakɔna yakonge la losango laki Hamana le ase Juda tshɛ waki la Pɛrɛsiya, mbidja ndo Mɔrɔdɛkai? b) Kakɔna kakasɛngasɛnga Mɔrɔdɛkai Ɛsta dia nde nsala?

20 Esadi eto, akɛndji waketeta lo bɛkɛ nɛi di’osomba wa woke ɔsɔ dia mbewoya ɔnɛ wayanga ndjaka ase Juda. Tokanyiya shɛngiya yakakoke monga la di’ewoyelo sɔ etena kakadiakome polo la Jɛrusalɛma, lɛnɛ akatanemaka atshikadi w’ase Juda wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna wakasalaka la wolo dia mbika osomba waki komonga la mpele di’ekokelo. Ondo Mɔrɔdɛkai akakanyiya dikambo di’ase Juda asɔ ndo di’angɛnyi ande l’ewotɔ ande waki la Susa etena kakandoke losango la kɔlɔ lɔsɔ. L’ɔtɛ w’ɔkɛi w’efula waki la nde, nde akatshatsha ahɔndɔ ande, akalɔtɛ dikoto, akayatɛ ditshu ndo akatadaka ekoko l’atei w’osomba. Koko, Hamana lo wedi ande akadjasɛ anɔ wanu nde la nkumekanga, aha la mbidja yimba lo kɛnɛ kamondosalɛ ase Juda vɔ l’angɛnyi wɔ waki la Susa.—Adia Esta 3:12–4:1.

21 Mɔrɔdɛkai akeyaka dia nde pombaka nsala dui dimɔtshi dia nshimbɛ ase Juda. Ko akandakoke nsala? Ɛsta akoke lonyangu l’efula laki la nde ko akotomɛ ahɔndɔ dia nde ndɔta, koko Mɔrɔdɛkai akatone dia sambema. Ondo nde akayambolaka lande na kaketawɔ Jehowa Nzambi dia Ɛsta mimɔ oma lalende ko totshukana la nkumekanga kaki komonga ose Juda. Koko ɔkɔkɔ wakasalema dui sɔ wayanga mbeyama. Mɔrɔdɛkai akatomɛ Ɛsta dikɛndji dia nde tɔsɛngasɛnga nkumekanga “dikambu dia wudja andi.”—Esta 4:4-8.

22. Lande na kakokaka Ɛsta wɔma dia tɛnana la omɛnde laki nkumekanga? (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

22 Ɛsta akandama la lonyangu l’efula etena kakandoke losango lɔsɔ. Dui sɔ diakadje mbetawɔ kande l’ohemba wa wolo. Nde aki la wɔma oko wadiɛnya okadimwelo wakandasha Mɔrɔdɛkai. Nde akawohola didjango dia nkumekanga diakataka ɔnɛ naka onto mɛnana la nkumekanga aha la nde mbeelɛ, kete nde pombaka ndjakema. Onyake naka nkumekanga ambootshuma danga diande mbahombande ntshikala la lɔsɛnɔ. Ko onde Ɛsta akalongamɛ ɔnɛ nde ayoshimbamɛ, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa Vashiti ntona nkitanyiya didjango dia nkumekanga dia nde ndja le nde? Ɛsta akatɛ Mɔrɔdɛkai ɔnɛ aya nshi 30 yele nkumekanga atawelɛ. Dui sɔ diakookonya dia nde ndjambola dia kana nkumekanga aakawoke ngandji. *Esta 4:9-11.

23. a) Kakɔna kakate Mɔrɔdɛkai dia nkeketsha mbetawɔ kaki Ɛsta? b) Lande na kele Mɔrɔdɛkai ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka mbokoya?

23 Mɔrɔdɛkai akakadimola Ɛsta l’eshikikelo tshɛ dia nkeketsha mbetawɔ kande. Nde akooshikikɛ ɔnɛ naka nde hɔshi yɛdikɔ, kete panda k’ase Juda kayoya oma lo dihole dikina. Ngande wakandakoke ndjohandɔ etena kakakoke ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndjofulanɛ? Mbala kɛsɔ nto, Mɔrɔdɛkai akɛnya mbetawɔ ka wolo kaki la nde le Jehowa, lahetawɔki pondjo dia ekambi ande shilama oshiki ndo alaka ande mbeta pa. (Jas. 23:14) Oma laasɔ, Mɔrɔdɛkai akambola Ɛsta ate: “Eya kana lu dikambu diambutumba l’etena kene, mbakayakumi lu diulelu?” (Esta 4:12-14) Onde hatokoke mbokoya Mɔrɔdɛkai? Nde akayaɛkɛ tshɛ le Jehowa Nzambi kande. Onde tekɔ lo mbookoya?—Tuk. 3:5, 6.

Ɛsta aki la mbetawɔ ka wolo ndeka ndo wɔma wa nyɔi

24. Ngande wakɛnya Ɛsta mbetawɔ ndo dihonga?

24 Etena kakakoke ka Ɛsta mbɔsa yɛdikɔ. Nde akalɔmbɛ Mɔrɔdɛkai la ekambi ande wa wamato dia vɔ nkila mbo ya ndɛ kaamɛ la nde l’edja ka nshi shato. Nde akadihiya ɛtɛkɛta ande la etelo kakana anto la tɔ yimba polo ndo nshi nyɛ k’ɔnɛ: “Naka dia mvo, ku dimi mvo.” (Esta 4:15-17) L’edja ka nshi shato shɔ, nde akahombe nyomoleka nɔmba efula oleki woho wakandalɔmbaka ntondo. L’ekomelo, etena kakakoke ka nde mbɔtɔ le nkumekanga. Nde akalɔtɛ ahɔndɔ ande woleki amɛna wakalɔtaka ase nkumbo ka nkumekanga ndo akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke nsala dia ngɛnyangɛnya nkumekanga. Oma laasɔ, nde akatshu.

Ɛsta akadje lɔsɛnɔ lande lo waale dia nkokɛ ekambi waki Nzambi

25. Ngande wakete akambo etena kaki Ɛsta la ntondo k’omɛnde?

25 Oko wakatadiɛnyi l’etatelo ka tshapita nyɛ, Ɛsta akatshu otsha lo mbalasa ka nkumekanga. Tokanyiya yema woho wakandatshimbaka wɔɔngɔ ndo wakalole alɔmbɛlɔ lo yimba ndo l’otema ande. Nde akɔtɔ lo sɛkɛ dia nkumekanga lɛnɛ akandakoke mɛna Ahasuɛrɔ odjashi lo kiti kande ka lowandji. Ondo Ɛsta akayange dia mbeya kana omɛnde ekɔ la nkɛlɛ etena kakandendaka elungi kande kakalole tɔ la dɛngalɛnga ndo divo diande diakalɔngɔswama dimɛna. Otowɔlɔmba dia nde nkonga, tshike nde otɛna edjedja. Koko, l’ɔkɔngɔ wa tshanda mɔtshi tsho, omɛnde akawɛnyi. Nde akambe efula, koko nde aki l’elungi k’ɔmɔnɔmɔnɔ. Nde akotshume danga diande.—Esta 5:1, 2.

26. Lande na kele Akristo wa mɛtɛ l’ohomba wa dihonga diele oko diaki la Ɛsta, ndo lande na kele ɔsɔ aki tsho etatelo?

26 Nkumekanga aki suke dia mpokamɛ Ɛsta. Ɛsta aki la mbetawɔ le Nzambi ndo nde akadje lɔsɛnɔ lande lo waale dia nkokɛ ekambi waki Nzambi ndo akatshikɛ ekambi tshɛ waki Nzambi ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka mbetawɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wa mɛtɛ mbɔsaka bɛnyɛlɔ dia ngasɔ la nɛmɔ. Yeso akate dia ambeki ande wa mɛtɛ wayeyama oma lo ngandji ka ndjahombia. (Adia Joani 13:34, 35.) Mbala efula, ngandji ka ngasɔ nɔmbaka dia monga la dihonga diele oko nɛ diaki la Ɛsta. Koko, kaanga l’ɔkɔngɔ wa Ɛsta mbidja lɔsɛnɔ lande lo waale lo nkokɛ ekambi waki Nzambi lushi lɔsɔ, ɔsɔ aki tsho etatelo. Ngande wakandahombe ndjetawoya nkumekanga ɔnɛ Hamana ondaki ande wakandɛkɛka otema ekɔ ofungi? Ngande wakandakoke mbisha lonya dia nshimbɛ wodja ande? Tayɔsɛdingola ambola asɔ lo tshapita yayela.

^ od. 2 Anto efula mbetawɔka dia Ahasuɛrɔ mbaki Xerxès I, ɔnɛ lakolɛ la Pɛrɛsiya l’etatelo ka ntambe 5 N.T.D.

^ od. 9 Enda kiombo yele l’ɔtɛ adui ɔnɛ: “Ambola wendana la Ɛsta,” yele lo tshapita 16.

^ od. 18 Ondo Hamana aki l’atei w’ase Amalɛka w’ekomelo, nɛ dia efula ka “atshikadi” awɔ wakadiakema l’etena kakolɛka nkumekanga Hɛzɛkiya.—1 Ek. 4:43.

^ od. 19 Hamana akakimɔ talata ya mfɛsa 10000, yɛdikɔ ya miliyɔ nkama y’adɔlara ɛlɔ kɛnɛ. Naka Ahasuɛrɔ mbaki Xerxès I, kete falanga yakalange Hamana mbosha yakakoke monga efula, nɛ dia nde akashisha falanga efula lo ta diakandalɔshana l’ase Ngirika.

^ od. 22 Xerxès I akeyamaka lo woho wakinde onto la kɔlɔ efula ndo la ngala. Hérodote, ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Grɛkɛ kɔndɔlaka awui wakasalema lo ta diakalɔsha Xerxès ase Ngirika. Nkumekanga akadjanga dia vɔ nkakatanya waato efula dia nsala kilalo dia tenyanya ndjale ka Hellespont. Etena kakalɔ mvula ka wolo ko ndanya kilalo kakɔ, Xerxès akadjanga dia vɔ mpembola wanɛ tshɛ tshɛ wakakisale ɛtɛ, ndo akadjangɛ anto ande dia vɔ mbisha ndjale ka Hellespont dilanya lo kikɔmɔla ndo kitɛnga. L’etena kakɔ kaamɛ, lam’akasɛngasɛnga kanga ɔngɔnyi ɔmɔtshi nkumekanga diaha ɔnande mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi, Xerxès akahembola ɔnande ɔsɔ l’ahende ko akakitsha odo ande dia mbewola anto akina.