1, 2. a) Etshikitanu akɔna waki la ntondo ka Yɔsɛfu nde la nkumbo kande? b) Naa losango la kɔlɔ lakahombe Yɔsɛfu mbewoya wadɛnde?

YƆSƐFU ambokitsha otshumu okina laadiko dia mponda. Ohokanyiya woho washishimande lo wodjima lo ngelo ka Bɛtɛlɛhɛma, atshimba yimba etena kakelekande otshumu laadiko dia mponda. Nde akakanyiyaka dia lɔkɛndɔ l’otale langawɔ munda otsha l’Edjibito, lɛnɛ akinde kombeyaka anto, ɔtɛkɛta ndo mbekelo ya lɛkɔ. Ngande wayotokoka nkumbo kande ka tshitshɛ kɛsɔ toyaɔtɔnganyiya l’etshikitanu ɛsɔ tshɛ?

² Komonga dui dia wɔdu dia nde mbutɛ Mariya wa wadɛnde lokumu la kɔlɔ lɔsɔ, koko Yɔsɛfu akayakeketsha ndo akawotɛ. Nde akawotɛ dɔ diakandɛnyi ondjelo awotɛ losango l’oma le Nzambi l’ɔnɛ: Nkumekanga Hɛrɔdɛ ayanga ndjaka ɔnawɔ. Vɔ wakahombe monɛ aha la ntshimbatshimba. (Adia Mateo 2:13, 14.) Mariya akayakiyanya efula. Ngande wakawakoke ndjaka ɔnande laha l’onongo ndo laheye ndjakokɛ? Oyadi Mariya kana Yɔsɛfu, ndooko lakashihodia dui sɔ. Koko vɔ wakayaɛkɛ le Jehowa, ko wakayalɔngɔsɔla esadi dia monɛ otsha l’Edjibito.

3. Kɔndɔla woho wakamɔ Yɔsɛfu la nkumbo kande oma la Bɛtɛlɛhɛma. (Enda ndo osato.)

³ Etena kaki ase Bɛtɛlɛhɛma lo djɔ, aha la vɔ mbeya, Yɔsɛfu, Mariya la Yeso wakatombe oma lo ngelo l’otsho. Etena kakawatatshɔka otsha lo sidɛ ndo kakatatɛ wonya mpotɔ lo ɛstɛ, ondo Yɔsɛfu akayambolaka kɛnɛ kakaakongɛka la ntondo. Ngande wakakoke otshudi w’abaya w’ose wola ɔsɔ nkokɛ nkumbo kande oma le Hɛrɔdɛ la Satana? Onde nde ayotonga l’akoka wa kotshaka ehomba wa nkumbo kande? Onde nde ayotosala la wolo dia ntetemala nkotsha ɔkɛndɛ wa wolo ɔsɔ wakawosha Jehowa Nzambi wa nkokɛ ndo mbodia ɔnande ɛtɔi? Yɔsɛfu akahomana l’ekakatanu wa wolo. Naka sho nsɛdingola woho wakandakandola ekakatanu ɛsɔ tshɛ, kete tayɛna lande na kahomba waa papa ndo sho tshɛ mbokoya mbetawɔ kaki Yɔsɛfu.

4, 5. a) Lo toho takɔna takatshikitana lɔsɛnɔ la Yɔsɛfu lo pondjo? b) Ngande wakandakeketsha ondjelo ɔmɔtshi Yɔsɛfu dia nde mɛmba ɔkɛndɛ ande wa woke?

⁴ Ngɔndɔ efula la ntondo, la Nazarɛtɛ, osomba ande wa lootɔ, lɔsɛnɔ laki Yɔsɛfu lakatshikitana lo pondjo l’ɔkɔngɔ wa nde mambɛ ɔnaki Heli la womoto. Yɔsɛfu akeyaka dia Mariya aki osekaseka wa kɔlamelo waki komonga l’onongo. L’ɔkɔngɔ diko, nde akeye dia Mariya aki la diemi! Nde akalange dia ndjaka diwala lo woshɛshɛ dia mbokokɛ oma lo paa tshɛ. * Koko, ondjelo akatɛ Yɔsɛfu lo dɔ ndo akoolembetshiya dia Mariya ambotshɔ diemi lo wolo wa nyuma k’ekila kaki Jehowa. Ondjelo akakotsha dia ɔna layondota “mbayoshimbɛ anto oma lo pɛkato yawɔ.” Nde akashikikɛ Yɔsɛfu nto ate: “Tokake wɔma dia mbɔsa Mariya wa wadɛ lakayɛ.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Oko wakinde onto l’ɔlɔlɔ ndo laki l’okitanyiya, Yɔsɛfu akasale dui sɔ. Nde akɔshi la nɛmɔ ɔkɛndɛ wa mbodia ndo nkokɛ ɔna laki komonga lande hita, koko lakaleke nɛmɔ le Nzambi. L’ɔkɔngɔ diko, lo nkitanyiya didjango dia nkumekanga, Yɔsɛfu akatshu la wadɛnde laki la diemi la Bɛtɛlɛhɛma dia tofundja nkombo yawɔ lo dibuku. Lɛkɔ mbakatotɔka Yeso.

6-8. a) Naa awui akina wakela otshikitanu okina lo lɔsɛnɔ laki Yɔsɛfu nde la nkumbo kande ka tshitshɛ? b) Kakɔna kɛnya dia Satana mbakatome “yɔɔtɔ”? (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

⁶ Yɔsɛfu kokalola la nkumbo kande la Nazarɛtɛ. Koko, vɔ wakatshu la Bɛtɛlɛhɛma, mangana la Jɛrusalɛma kilɔmɛtrɛ oko 10. Vɔ waki ase wola, koko Yɔsɛfu akasalaka la wolo dia nkotsha ehomba waki Mariya nde la Yeso ndo dia mbakokɛ. Lo tshanda mɔtshi, vɔ wakadjasɛka lo luudu laha kawotake. Oma laasɔ, lam’akakotsha Yeso ɔnɔnyi ɔtɔi l’etenyi, nsɛnɔ yawɔ yakatshikitana nto la shashimoya.

⁷ Olui wa ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ w’oma lo lɛkɛ l’ehotwelo ka wonya wakaye, ondo oma l’etale la Babilɔna. Vɔ wakayayelaka yɔɔtɔ yakaalɔmbɔla oya lo luudu laki Yɔsɛfu nde la Mariya, watayange ɔna lakahombe ndjonga nkumekanga k’ase Juda. Apami akɔ waki la dilɛmiɛlɔ di’efula.

⁸ Oyadi vɔ wakeyaka kana bu, ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ wakadje lɔsɛnɔ laki Yeso lo waale w’efula. Yɔɔtɔ yakawɛnyi yakaalɔmbɔla ntondo aha otsha la Bɛtɛlɛhɛma, koko la Jɛrusalɛma. * Lɛkɔ vɔ wakatɛ Hɛrɔdɛ nkumekanga ka kɔlɔ ɔnɛ vɔ wekɔ lo tayange ɔna layoyonga nkumekanga k’ase Juda. Nde akadunganɛ la nkɛlɛ k’efula.

9-11. a) Lo toho takɔna tele wolo ɔmɔtshi woleki Hɛrɔdɛ la Satana wakakambe olimu? b) Ngande wotshikitanyi lɔkɛndɔ laki Yɔsɛfu nde la nkumbo kande otsha l’Edjibito la kɛnɛ kakɔndɔla toshimu taki kosambiyama?

 ⁹ Diɛsɛ ko aki wolo ɔmɔtshi wakaleke waki Hɛrɔdɛ nde la Satana. Lo ngande? Lam’akakome angɛndangɛnda asɔ lo luudu laki Yeso ndo lam’akawawɛnyi nde la nyango, vɔ wakotola etshumu awɔ ko wakawosha weshasha aha la mbɔlɔmba ndooko ɛngɔ. Ande woho wakaambe Yɔsɛfu nde la Mariya lo woho wakawɛnyi la shashimoya dia wambokondja “paonyi, tshɔ la mirɛ,” mbuta ate diangɔ di’oshinga wolo lee! Ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ wakalange nkalola dia totɛ nkumekanga Hɛrɔdɛ lɛnɛ akawatotana ɔna lakawatayangaka. Koko, Jehowa akekɛ lonya. Nde akawatɛ lo dɔ dia vɔ nkalola otsha lakawɔ lo mboka kekina.—Adia Mateo 2:1-12.

¹⁰ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ ntshɔ, ondjelo waki Jehowa akewola Yɔsɛfu ɔnɛ: “Onɛ, ɔsa ɔna la nyango kele nyolawɔ l’Edjibito ndo nyototshikale lɛkɔ edja ndo lam’ayomonyotɛ dia nyu nkalola, nɛ dia Hɛrɔdɛ ekɔ suke la nyanga ɔna dia mbodiaka.” (Mat. 2:13) Ɔnkɔnɛ, oko wakatɛnyi oma l’etatelo, Yɔsɛfu akakitanyiya didjango sɔ aha la ntshimbatshimba. Nde akakokɛ ɔna la ntondo k’awui akina tshɛ ndo akɔshi nkumbo kande ko wakatshu l’Edjibito. Lam’ele ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ w’apanganu asɔ wakela weshasha w’oshinga wolo, Yɔsɛfu akakondja kɛnɛ kaki la nde ohomba dia tɔsɛnya nkumbo kande lɛkɔ.

¹¹ Toshimu la ɛkɔndɔ waki kosambiyama wakayotondjama l’ɔkɔngɔ watɛkɛta dia lɔkɛndɔ lakawande otsha l’Edjibito, mbutaka dia etena kaki Yeso dikɛnda nde akande lɔkɛndɔ la mondo lo yoho ya dihindo, akakonya waa bandi anto w’ɛlɔlɔ ndo akakɔsha toko la nkɛtɛ dia nyango ndɛ mba. * Lo mɛtɛ, ɔsɔ aki lɔkɛndɔ l’otale ndo la wolo otsha lɛnɛ akiwɔ kombeyaka.

12. Wetshelo akɔna wakoka nkondja ambutshi wodia anawɔ l’andja wa kɔlɔ ɔnɛ oma le Yɔsɛfu?

¹² Ambutshi kokaka nkondja wetshelo efula oma le Yɔsɛfu. Nde aki suke dia ntshika elimu ande ndo ndjahombia dia nkokɛ nkumbo kande oma lo waale. Mbokɛmaka hwe dia nde akɔsaka nkumbo kande oko ɔkɛndɛ w’ekila w’oma le Jehowa. Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi wekɔ lo mbodia anawɔ l’andja wa kɔlɔ, wambololanɛ la welo wakoka mbasalɛ kɔlɔ kana wakoka ndanya ana. Sho mandolaka ambutshi wɔsa tɛdikɔ ta wolo oko Yɔsɛfu, wakamba la wolo dia nkokɛ anawɔ oma lo tɔsɛngiya ta ngasɔ.

13, 14. Ngande wakayokomaka Yɔsɛfu la Mariya dia todia ɔnawɔ la Nazarɛtɛ?

¹³ Mɛnamaka dia nkumbo kɛsɔ kotshikala edja l’Edjibito nɛ dia kombeta edja, ondjelo akewoya Yɔsɛfu dia Hɛrɔdɛ ambovɔ. Yɔsɛfu akakalola la nkumbo kande lo wodja awɔ wa lootɔ. Prɔfɛsiya kɛmɔtshi k’edjedja kakatatshi dia Jehowa akahombe mbelɛ Ɔnande “oma l’Edjibito.” (Mat. 2:15) Yɔsɛfu akakimanyiya dia prɔfɛsiya kɛsɔ kotshama, ko oma laasɔ lende akandahombe ntshɔ la nkumbo kande?

¹⁴ Yɔsɛfu aki la yewo. La lomba tshɛ nde akokaka Arakɛlao ɔhɛna waki Hɛrɔdɛ wɔma nɛ dia nde aki kanga ngala ndo ondjakanyi. Oma l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi, Yɔsɛfu akatshu la nkumbo kande lo nɔrdɛ, la Nazarɛtɛ ka la Ngalileya, osomba awɔ wa lootɔ, mangana etale la Jɛrusalɛma ndo ahole tshɛ wa waale waki lɔkɔ. Nde la Mariya wakatodia anawɔ lɛkɔ.—Adia Mateo 2:19-23.

15, 16. Olimu akɔna wakakambaka Yɔsɛfu, ndo dihomɔ diakɔna ondo diakandakambaka la diɔ?

¹⁵ Vɔ waki la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ, koko aha la wɔdu. Bible mbutaka dia Yɔsɛfu aki otshudi w’abaya, lo nkamba la tshɛkɛta yalembetshiya toho efula ta nkamba l’etamba, ɛnyɛlɔ nkɔta etamba, mbaɛmba, mbakɔlɔnga dia mbika mvudu, nsala waato, dalo dia totshitshɛ, pusupusu, etshimbi, nkɔhɔ ndo dihomɔ dikina diakambawɔ dikambɔ. (Mat. 13:55) Ɔsɔ aki olimu wa wolo walɛndja demba. Lo nshi yakafundamaka Bible, mbala efula otshudi w’abaya akakambaka suke la soko dia luudu lande la tshitshɛ kana mbika tshombotombo dia kambaka lɔkɔ.

¹⁶ Yɔsɛfu akakambaka la dihomɔ efula, dimɔtshi ondo she mbakotshikɛ. Ondo nde akakambaka la ekɛrɛ, ɔkɔdi wa wɛdikelo, pɛmbɛ ka mbekɛ eshidi, shɔka, si, nkuka, maditɔ, ɔhɛlɔ w’abaya, tɔshɔlɔ, dihomɔ diatawɔ abaya, kɔɔlɛ yotshikitanyi ndo ondo nsɛti mɔtshi, kaanga mbakiyɔ oshinga wolo.

17, 18. a) Awui akɔna wakeke Yeso oma le she ka lodia? b) Lande na kakahombe Yɔsɛfu nkamba olimu ande la wolo tshɛ?

¹⁷ Ohokanyiya etena kaki Yeso eke dikɛnda eenda woho wakamba she ka lodia olimu. Nde akendaka kɛnɛ tshɛ kakasalaka Yɔsɛfu ndo aha la taamu nde akakɔmiyaka woho waki Yɔsɛfu la wolo wa mɛmba wetsho l’ahɛka ndo diewo la yimba yaki la nde. Ondo  Yɔsɛfu akatatɛ mɛnya ɔnande la dikɛnda ɔsɔ woho wa nsala tolimulimu tele oko mbata esongo wakoka ndjonga nkunyi ya mfumba nse. Ondo nde aketsha Yeso otshikitanu wele lam’asa esongo efula wakandakambaka la wɔ, ɛnyɛlɔ osongo wa fingo, ovungu kana osongo w’ɔlivɛ.

¹⁸ Yeso akɛnyi nto dia she komonga tsho la wolo wa nkɔta esongo, mbahɛlɔla ndo nsɔnga abaya, koko nde aki ndo l’akoka wa mbokokɛ nde la nyango la akosɛnde. Eelo, nkumbo kaki Yɔsɛfu la Mariya kakatafulaka ndo kakayokomaka l’ana asamalo laadiko dia Yeso. (Mat. 13:55, 56) Yɔsɛfu akakambaka olimu wa wolo efula dia mbakokɛ ndo mbalesha vɔ tshɛ.

19. Ngande wakakotshaka Yɔsɛfu ehomba wa lo nyuma wa nkumbo kande?

¹⁹ Yɔsɛfu akashihodia ɔnɛ nkotsha ehomba wa lo nyuma w’ase nkumbo kande mbaki dui diakaleke ohomba. Ɔnkɔnɛ, nde akɔsaka wenya dia ndakanya anande akambo wendana la Jehowa Nzambi la ɛlɛmbɛ Ande. Nde la Mariya wakatshɔka la wɔ mbala la mbala lo luudu l’ɔtɛmwɛlɔ la lo ngelo kawɔ lɛnɛ akawadiaka ndo akawalembetshiyaka Ɛlɛmbɛ la dui dia wolo. Ondo Yeso aki la ambola efula wa mboka ndo Yɔsɛfu akasale la wolo dia nkotsha nsaki kande ka mbeya akambo wa lo nyuma. Yɔsɛfu akatshɔka nto la nkumbo kande lo afɛstɔ wa l’ɔtɛmwɛlɔ la Jɛrusalɛma. Dia ntshɔ lo dambo di’Elekanelo diakasalemaka ɔnɔnyi tshɛ, ondo Yɔsɛfu akahombaka nsala mingu hiende dia munda lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ 120 dia tosala dambo sɔ, oma laasɔ ko nde nkalola.

20. Ngande wakoka ewandji wa nkumbo y’Akristo ndjela ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu?

²⁰ Ɛlɔ kɛnɛ, ewandji wa nkumbo y’Akristo ndjelaka ɛnyɛlɔ kɛsɔ. Vɔ ndjashaka tshɛ le anawɔ, mbetshaka akambo wa lo nyuma la ntondo k’akambo akina tshɛ, mbidja ndo lomombo la l’emunyi. Vɔ mindaka nkɛndɔ y’etale vɔ l’anawɔ dia tɔtɔ lo nsanganya y’Akristo ya weke ndo ya totshitshɛ. L’ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu, vɔ mbeyaka dia ndooko dui diakokawɔ salɛ anawɔ ko ndeka mbaetsha awui wa Jehowa.

21. Ngande wakɔsaka nkumbo kaki Yɔsɛfu nshi y’Elekanelo, ndo etena kakɔna kakayɛnaka Yɔsɛfu nde la Mariya dia Yeso bu l’atei awɔ?

²¹ Etena kaki Yeso l’ɛnɔnyi 12, Yɔsɛfu akatshu la nkumbo kande la Jɛrusalɛma oko waki mbekelo kawɔ. Wakatshu lo difɛstɔ di’Elekanelo ndo nkumbo efula yakatshu lɛkɔ kaamɛ la kamɛlɔ yakɛmbɛ diangɔ dia ndɛ. Etena kakawakome l’oswe waki suke la dikona  dia Jɛrusalɛma, anto efula wakembe esambo wa diambo wa edelo ka dikona. (Osam. 120-134) Ondo osomba wakalolanɛ la nunu nkama y’anto. L’ɔkɔngɔ wa difɛstɔ, nkumbo yakakalola la kamɛlɔ yawɔ. Lam’ele ondo Yɔsɛfu nde la Mariya waki l’awui efula wa nsala, vɔ wakafɔnya ɔnɛ Yeso akatshwe l’anto akina, ondo l’ase nkumbo. Paka l’ɔkɔngɔ wa vɔ munda lɔkɛndɔ lushi l’otondo oma la Jɛrusalɛma, mbakawayɛnaka dia Yeso bu l’atei awɔ!—Luka 2:41-44.

22, 23. Kakɔna kakasale Yɔsɛfu nde la Mariya etena kakawɛnyi dia Yeso keema l’atei awɔ, ndo kakɔna kakate Mariya etena kakawawoshola?

²² L’okiyanu tshɛ, vɔ wakakalola la Jɛrusalɛma watayange Yeso ahole tshɛ wakiwɔ. Ohokanyiya woho wakawayaoke etena kakawaendaka anto wa l’osomba ɔsɔ woho wakawatetetaka lo toshinga, watelɛ ɔnawɔ lo lokombo. Ko lende akakoke ɔna ɔsɔ monga? Lushi la  sato la vɔ mboyanga, onde Yɔsɛfu akatatɛ mfɔnya ɔnɛ nde ambokita tatala l’ɔkɛndɛ w’ekila w’oma le Jehowa ɔsɔ? L’ekomelo, vɔ wakatshu lo tɛmpɛlɔ. Lɛkɔ vɔ wakatooyanga polo ndo l’etei lɛnɛ akasanganaka apami wakɔtɔ kalasa efula la embetsha w’ɛlɛmbɛ, ko ndo Yeso aki l’atei awɔ! Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ waki la Yɔsɛfu nde la Mariya etena kakawawɛnyi!—Luka 2:45, 46.

²³ Yeso akahokamɛka apami wakɔtɔ kalasa efula asɔ ndo akawaokaka ambola. Apami asɔ wakambe woho wakeyaka ɔna ɔsɔ akambo ndo ekadimwelo wakandashaka. Mariya nde la Yɔsɛfu wakambe efula. Lo ndjela kɛnɛ kata Bible, Yɔsɛfu akatshikala ki. Koko ɛtɛkɛta waki Mariya wakɛnya woho wakawayaokaka vɔ akɔ ahende lo mbuta ate: “Ɔnami, lande na katosalɛyɛ nganɛ? Dimi la shɔ tambohandjɔ wɔɔngɔ la takoyange!”—Luka 2:47, 48.

24. Ngande wɛnya Bible dia ambutshi kokaka ntondoya ɔkɛndɛ awɔ?

 ²⁴ Ɔnkɔnɛ lo tshena pe, Ɔtɛkɛta wa Nzambi mɛnyaka ɔkɛndɛ wele l’ambutshi otsha le ana. Bu dui dia tshitshɛ dia mbodia kaanga ɔna lele kokele! Ɛlɔ kɛnɛ, mbodia ana l’andja wa waale ɔnɛ kokaka ‘pandjola wɔɔngɔ,’ koko ambutshi w’apami la wa wamato koka sambema lo mbeya ɔnɛ Bible mbeyaka ekakatanu wahomana la wɔ.

25, 26. Ngande wakakadimola Yeso ambutshi ande, ndo ngande wakakoke Yɔsɛfu ndjaoka lo mboka ɛtɛkɛta w’ɔnande ɛsɔ?

²⁵ Diɛsɛ ko, Yeso akatshikala lo dihole ɔtɔi diakandayaoke suke la Jehowa She lele l’olongo, ele la nsaki ka wolo ka mbeka dui tshɛ diakandakoke mbeka. Ɔnkɔnɛ, nde akakadimola ambutshi ande l’otema ɔtɔi ɔnɛ: “Lande na katanyanyange? Onde nyu hanyeye dia dimi pombaka monga lo luudu la Papa?”—Luka 2:49.

²⁶ Lo mɛtɛ, Yɔsɛfu akakane yimba la ɛtɛkɛta ɛsɔ mbala efula. Ondo ɛtɛkɛta ɛsɔ wakawosha yema ya lokumu. Ndo nto, nde akasale la wolo tshɛ dia mbetsha ɔnande la lodia dia nde ndjaoka ngasɔ lo dikambo dia Jehowa Nzambi. Oma ko etena kakinde dikɛnda kɛsɔ, Yeso akeyaka dimɛna kitshimudi ya tshɛkɛta “papa,” lo menda efula k’ɛnɔnyi wakandasɛnɛ kaamɛ la Yɔsɛfu.

27. Oko weyɛ papa, diɛsɛ diakɔna diele la yɛ, ndo lande na kahombayɛ mbohɔka ɛnyɛlɔ kaki Yɔsɛfu?

²⁷ Naka wɛ ekɔ papa, onde wɛ mbeyaka diɛsɛ diele la yɛ dia nkimanyiya anayɛ dia vɔ nshihodia kɛnɛ kalembetshiya monga ombutshi wa ngandji ndo waakokɛ? Woho akɔ waamɛ mbele, naka wɛ ekɔ lo mbodia ana wele bu wayɛ hita, kete ohɔ ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu ndo salɛ ɔna l’ɔna akambo lo yoho ya shikaa ndo ya dimɛna. Kimanyiyawɔ dia vɔ ndjasukanya la Jehowa Nzambi, Shɛwɔ lele l’olongo.—Adia Ɛfɛsɔ 6:4.

28, 29. a) Kakɔna katosholɛ ɛtɛkɛta wa lo Luka 2:51, 52 lo dikambo dia Yɔsɛfu? b) Ngande wakakimanyiya Yɔsɛfu ɔnande dia nde ndeka monga la lomba?

²⁸ Bible mbisholaka paka akambo yema tshitshɛ wendana la lɔsɛnɔ laki Yɔsɛfu, wahombaso nsɛdingola dimɛna dimɛna. Bible  mbutaka ɔnɛ: Yeso “akakitanyiaka awui awɔ,” mbuta ate w’ambutshi ande. Sho mɛnaka nto dia “Yeso akatahamaka lo lomba, lo demba ndo akatahomɔka lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo w’anto.” (Adia Luka 2:51, 52.) Ɛtɛkɛta ɛsɔ ɛnyawɔ lo dikambo dia Yɔsɛfu? Vɔ mɛnyaka akambo efula. Sho mbeyaka dia Yɔsɛfu akatetemala nɔmbɔla nkumbo kande dimɛna, lam’ele ɔnande la kokele akalɛmiyaka lowandji lande ndo akalietawɔka.

²⁹ Sho mbeyaka nto dia Yeso akatetemala mpama lo lomba. Yɔsɛfu aki l’ɔkɛndɛ w’ohomba efula wa nkimanyiya ɔnande dia nde mpama lo dikambo sɔ. Lo nshi shɔ, ase Juda waki la yokedi yakawalɛmiaka efula. Yɔ kokaka tanema kaanga ɛlɔ kɛnɛ. Yɔ yakataka dia paka apami wayasha efula lo ɛngɛnɔngɛnɔ mbakoka monga la lomba, etena kele anto wakamba elimu w’anya, ɛnyɛlɔ etshudi w’abaya, akambi wa dikambɔ ndo asɛdi wa disɛlasɛla “kokoka nsambola akambo kana nembetshiya tokedi.” L’ɔkɔngɔ diko, Yeso akayɛnyaka dia yokedi shɔ yaki kashi. Etena kakinde dikɛnda, mbala ngana yakandoke she ka lodia, otshudi w’abaya waki l’okitshakitsha, awetsha lo yoho ya shikaa awui wendana la “losembwe ndo dombwelo” diaki Jehowa? Aha la taamu, mbala efula.

30. Ngande wakatshikɛ Yɔsɛfu ewandji wa nkumbo wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ?

³⁰ Sho koka mɛna nto djembetelo yɛnya shɛngiya yaki la Yɔsɛfu l’ohamelo wa lo demba waki Yeso. Oko wakandakokamɛ dimɛna oma ko dikɛnda diande, Yeso akole ko akakome pami ka wolo ndo kaki la yoonge ya dimɛna. Ndo nto, Yɔsɛfu aketsha ɔnande dia nde monga la diewo l’olimu ande w’anya. Yeso kombeyama tsho oko ɔnaki otshudi w’abaya, koko ndo oko “otshudi w’abaya.” (Makɔ 6:3) Ɔnkɔnɛ, Yɔsɛfu akoolowanya dimɛna. Ewandji wa nkumbo mbokoyaka Yɔsɛfu la lomba tshɛ lo nkokɛ anawɔ ndo lo mbakimanyiya dia vɔ ndjoyakotshɛka ehomba awɔ vɔamɛ.

31. a) Tolembetelo ɛnyatɔ lo kɛnɛ kendana la etena kakavu Yɔsɛfu? (Enda ndo kiombo.) b) Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ Yɔsɛfu kahombaso mbokoya?

³¹ Etena kadiaso ɔkɔndɔ wa lo Bible wendana la batisimu ka Yeso lam’akinde l’ɛnɔnyi 30, sho mɛnaka dia hawoyɔtɛkɛta dikambo dia Yɔsɛfu. Tolembetelo mɛnyaka dia Mariya aki wadi aki odo etena kakatatɛ Yeso nsambisha. (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ:  “Etena kakɔna kakavu Yɔsɛfu?”) Koko, Yɔsɛfu akatshike djembetelo ya shikaa, mbuta ate ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’ombutshi wa pami wakakokɛka nkumbo kande, wakakotshaka ehomba atɔ ndo waki kokihekɔ. Ombutshi wa pami tshɛ, owandji wa nkumbo tshɛ kana Okristo okina tshɛ pombaka mbokoya mbetawɔ kaki Yɔsɛfu.