1-3. Ngande wakɔnyɔlaka ase Babilɔna atɛmɔdi wa Jehowa ndo lande na?

OHOKANYIYA dia wɛ ekɔ ose Juda ɔmɔtshi la kɔlamelo lele lo lɔhɔmbɔ l’osomba wa Babilɔna. Ase wodja ayɛ wambosala ɛnɔnyi suke l’akumi atanu lo lɔhɔmbɔ. Oko wele mbekelo kayɛ lo lushi la Sabato, wɛ ayanga ntshɔ tohomana kaamɛ l’asekayɛ ambetawudi dia tɔtɛmɔla Jehowa. Wɛ ambonda lɔkɛndɔ atatenyanya toshinga teteta anto efula, atalekana waa tɛmpɛlɔ ya weke ndo ahole w’ekila waheyama mbadia. Anto wekɔ tɔɔ l’ahole asɔ, wekɔ lo nambola elambo, wekɔ lo membɛ tozambizambi esambo, ɛnyɛlɔ oko jambizambi Maraduka.

² Mangana etale l’elui w’anto, wɛ ambohomana l’olui wa tshitshɛ w’asekayɛ atɛmɔdi. * Nyambotana dihole dia ki, ondo lo omamu ɔmɔtshi w’oduwa w’ashi wa lɛtɔya wa l’osomba akɔ dia nyu nɔmba, memba esambo ndo dia nyu nkana yimba la Ɔtɛkɛta wa Nzambi kaamɛ. Etena kalɔmbanyu kaamɛ, wɛ ekɔ lo mboka yema ya londjo la dimɛna la masuwa w’abaya wele l’omamu w’oduwa w’ashi wa lɛtɔya. Wɛ amboshihodia dia ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dihole dia wɔladi. Wɛ ekɔ lo nongamɛ dia ndooko anto wa lo ngelo kakɔ wakoka  nyofukutanya lo losanganya lakɔ oko wasalawɔ mbala efula. Lande na kasalawɔ ngasɔ?

³ Babilɔna akadjaka etshumba lo ata efula, ndo anto wa lɛkɔ wakataka dia vɔ wakakondjaka wolo oma le tozambizambi tawɔ ta kashi. Le ase Babilɔna, woho wakalanyema Jɛrusalɛma vwa akɛnyaka dia Maraduka jambizambi yawɔ aki la wolo ndeka Jehowa! Diakɔ diɔnyɔlawɔ Nzambi kayɛ ndo ekambi ande. Lo tena dimɔtshi, wakawaɔlaka lo mbatɛ ɔnɛ: “Nyotembee osambo ɔmɔtshi w’oma la Siɔna”! (Os. 137:3) Esambo efula wakembamaka dia mɛnya woho wakadje Siɔna atunyi wa Jehowa otshumba. Ondo ase Babilɔna wakalangaka mbɔla djekoleko esambo ɛsɔ. Koko, esambo ekina wakatɛkɛtaka akambo wendana l’ase Babilɔna vɔamɛ. Ɛnyɛlɔ, osambo ɔmɔtshi l’atei awɔ wakataka ɔnɛ: “Vɔ wambetɛ Jɛrusalɛma tota di’elanyelo. . . . Wanɛ wotodingi wotɔnyɔla ndo wotɔla.”​—Os. 79:1, 3, 4.

4, 5. Elongamelo kakɔna kakasha prɔfɛsiya ka Ɛzɛkiyɛlɛ, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁴ Ndo nto, waa apɔsta w’ase Juda wekɔ suke dia mɔnyɔla mbetawɔ kayɛ le Jehowa ndo le amvutshi ande. Kaanga mbakɔlawɔ, ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wekɔ lo kosamba wɛ la nkumbo kayɛ. Etena kalɔmbanyu ndo kembanyu esambo kaamɛ, nyekɔ lo ndjaoka dimɛna. Wadielo wa Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ lo nyotutadia asolo. (Os. 94:19; Rɔmɔ 15:4) Ohɔsa dia lushi lɔsɔ, osekayɛ ɔtɛmɔdi amboya l’ɛngɔ kɛmɔtshi ka laande lɛnɛ enyu lo losanganya, mbuta ate wɔɔmbɔ ɔmɔtshi wele la prɔfɛsiya ka Ɛzɛkiyɛlɛ. Wɛ ekɔ lo nanga mboka daka dia Jehowa diata ɔnɛ nde ayokaloya ekambi ande lo wodja awɔ wa lootɔ. Otema ayɛ wambɔngɛnangɛna dia mboka prɔfɛsiya kɛsɔ kadiema la dui dia wolo, ndo wɛ aya l’elongamelo k’ɔnɛ wɛ la nkumbo kayɛ koka nkalola lushi lɔmɔtshi ndo nyayotokimanyiya l’etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ kɛsɔ ka okaloyelo!

⁵ Prɔfɛsiya ka Ɛzɛkiyɛlɛ ndola la alaka efula w’okaloyelo. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɔtɛ a dui ɔsɔ washa elongamelo. Ngande wakakotshama alaka akɔ le wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ? Kitshimudi yakɔna yele la prɔfɛsiya shɔ lo tena diaso nɛ? L’edingɔ ɛmɔtshi, tayeka nto akambo wendana l’okotshamelo w’ekomelo wa lo nshi yayaye wa prɔfɛsiya shɔ.

6. Mbala ko mbala, ngande wakahɛmɔlaka Nzambi ekambi ande wakatɔmbɔkɔ?

⁶ Lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ, Jehowa akɛnya hwe woho wakandahombe mbisha ekambi ande dilanya l’ɔtɛ wakawɔɔtɔmbɔkwɛ. Jehowa akate ate: “Vɔ wayotshɔ mfumbe lo lɔhɔmbɔ.” (Ɛzk. 12:11) Oko wakatadiɛnyi lo tshapita 6 ya dibuku nɛ, Ɛzɛkiyɛlɛ akakɛnya kɛnyɔ yakɛnyaka dikambo dia kilombo. Koko ɔsɔ komonga ɔhɛmwɛlɔ wa ntondo wakalongola ase Isariyɛlɛ. Ntatɛ lo nshi ya Mɔsɛ, suke l’ɛnɔnyi kinunu la ntondo, Jehowa akewola ekambi ande ɔnɛ  naka vɔ ntetemala mbɔɔtɔmbɔkwɛ, kete wayɔtɔlama lo lɔhɔmbɔ. (Eoh. 28:36, 37) Amvutshi wele oko Isaya ndo Jɛrɛmiya wakasha ɛhɛmwɛlɔ wa woho akɔ waamɛ.​—Isa. 39:5-7; Jɛr. 20:3-6.

7. Lo toho takɔna takasha Jehowa ekambi ande dilanya?

⁷ Lonyangu ko, ase Isariyɛlɛ efula kombidja yimba lo ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ. L’edjedja ka wonya, Jehowa akayomalɛ ekambi ande wakatɔmbɔkɔ, lo woho wakawatɛmɔlaka dikishi, lo woho wakiwɔ komonga la kɔlamelo ndo woho wakawayɔtɔ mindo oma lo shɛngiya y’alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, nde aketawɔ dia vɔ nsowa la ndjala, dui sɔ diaki mpokoso ndo nsɔnyi le wɔ lo menda woho waki wodja awɔ “wodja wakɛlanɛ abɛlɛ la osanga.” (Ɛzk. 20:6, 7) Oma laasɔ, oko wakandatatshi edja efula, Jehowa aketawɔ dia ekambi ande waki komonga l’okitanyiya nongola dilanya lo tɔlama lo lɔhɔmbɔ. Lo 607 N.T.D., Nɛbukadinɛza nkumekanga ka la Babilɔna akayolanyaka Jɛrusalɛma ndo tɛmpɛlɔ kayɔ. Nunu di’ase Juda diakahandɔ wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Lɛkɔ, wakatodiɛnɛka la lɔsɔkɔ ndo l’ɔlɔshamelo oko wɛnyamidiɔ l’etatelo ka tshapita nyɛ.

8, 9. Ngande wakasha Nzambi etshumanelo k’Akristo ɛhɛmwɛlɔ lo dikambo dia apɔstazi?

⁸ Onde dikambo dimɔtshi diafɔna la lɔhɔmbɔ la la Babilɔna diakasalema l’etshumanelo k’Akristo? Eelo! L’ɛnyɛlɔ k’ase Juda wa lo nshi y’edjedja, ambeki wa Kristo wakalongola ɛhɛmwɛlɔ la ntondo. L’etatelo k’olimu ande, Yeso akate ate: “Nyewɔ amvutshi wa kashi waya le nyu wɔlɔtshi dikoho di’ɛkɔkɔ, koko l’etei wekɔ ndjaondo ya ngala.” (Mat. 7:15) L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasambiyama lo mbisha ɔhɛmwɛlɔ akɔ waamɛ ate: “Dimi mbeyaka dia l’ɔkɔngɔ ami, ndjaondo ya ngala yayɔtɔ l’atei anyu ndo yɔ hayotosalɛ ɛkɔkɔ akambo la ngandji, ndo anto wayotomba oma l’atei anyu nyuamɛ ndo wayota akambo wele bu mɛtɛ dia nkonya ambeki dia vɔ mbayela.”​—Ets. 20:29, 30.

⁹ Akristo wakeke woho wa mbeya ndo mbewɔ anto wa ngasɔ waki waale. Dikumanyi dia Akristo wakalɔmbama dia minya waa apɔsta oma lo etshumanelo. (1 Tim. 1:19; 2 Tim. 2:16-19; 2 Pe. 2:1-3; 2 Jni. 10) Koko, oko wakidiɔ lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ la ase Juda wa lo nshi y’edjedja, Akristo efula wakataatetemalaka diha atoyi yema yema lo ɛhɛmwɛlɔ wa la ngandji. Oya l’ekomelo ka ntambe ka ntondo, apɔstazi wakayoka edio l’etshumanelo. Joani, ɔpɔstɔlɔ w’ekomelo waki eke la lɔsɛnɔ l’ekomelo ka ntambe ka ntondo T.D., akɛnyi di’etshumanelo kakadiɛnɛka l’awui wa kɔlɔ ndo ɔtɔmbɔkwɛlɔ wakadiangana. Nde mbaki ɔpɔstɔlɔ waamɛ wakatshikala wakalɔshana la mbekelo ka kɔlɔ kɛsɔ. (2 Tɛs. 2:6-8; 1 Jni. 2:18) Kakɔna kakete l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Joani?

10, 11. Ngande wakakotshama wɛɛla wa Yeso wa eponga la nkangaka ntatɛ oma lo ntambe ka hende T.D.?

¹⁰ L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Joani, wɛɛla wa Yeso wa eponga la nkangaka wakatatɛ kotshama. (Adia Mateo 13:24-30.) Oko wakatatshi Yeso, Satana akalodia etshumanelo la “nkangaka,” kana Akristo wa kashi, ndo awui wa kɔlɔ wakayotatɛ mpama esadi eto  l’etshumanelo. Jehowa akanyange heyama nɛ dia etshumanelo kakakenge Ɔnande kakalana la ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, fɛtɛ ndo ditshelo dia apanganu, wetshelo wa kashi w’ambeyi wa filozofi wakataka dia Nzambi bu ndo w’ɛtɛmwɛlɔ wa Satana! Kakɔna kakasale Jehowa? Oko wakandasale l’ase Isariyɛlɛ waki komonga la kɔlamelo, nde aketawɔ di’ekambi ande tɔlama lo lɔhɔmbɔ. Ntatɛ lo etena kɛmɔtshi ka lo ntambe ka hende T.D., anto waki oko eponga waki wolo tanema nɛ dia Akristo wa kashi waki efula. Etshumanelo k’Akristo wa mɛtɛ, kaki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke, mbuta ate tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, etena kele Akristo wa kashi wakayatambiya tshavu l’awui wa kɔlɔ. Lam’ele Akristo wa kashi wakafulanɛ, Lokristokristo lakɛnama.

¹¹ L’edja k’ɛnɔnyi nkama wa kɔlɔ wakolɛ Lokristokristo, Akristo amɔtshi wa mɛtɛ wakikɔ, wanɛ waki oko “eponga” wa lo wɛɛla waki Yeso. L’ɛnyɛlɔ k’ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ wɔtɛkɛtami lo Ɛzɛkiyɛlɛ 6:9, vɔ wakohɔka Nzambi ka mɛtɛ. Amɔtshi wakatone la dihonga tshɛ wetshelo wa kashi wa Lokristokristo. Vɔ wakasɔkama ndo wakahɛnyahɛnyama. Onde Jehowa akatshike ekambi ande pondjo pondjo l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi? Ndooko! Oko wakidiɔ lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ w’edjedja, nkɛlɛ ka Jehowa kakɛnama lo yɛdikɔ  yakoka ndo l’etena kakoka. (Jɛr. 46:28) Laadiko dia laasɔ, Jehowa kotshika ekambi ande aha l’elongamelo. Nyɛsɔ tɔtɛkɛtɛ nto dikambo di’ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna k’edjedja ndo tende woho wakawasha Jehowa elongamelo kendana l’ekomelo ka lɔhɔmbɔ lawɔ.

12, 13. Lande na kakahombe Jehowa nkomiya nkɛlɛ kande otsha le ekambi ande waki lo lɔhɔmbɔ lo nshi ya Ɛzɛkiyɛlɛ?

¹² Jehowa akatɛ ekambi ande akambo hwe hwe dikambo dia nkɛlɛ kakandawaokaka, koko nde akawashikikɛ nto dia nkɛlɛ kande ka losembwe hatontshikala pondjo. Ɛnyɛlɔ, tolembete ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Nkɛlɛ kami kayokoma l’ekomelo katɔ ndo odudu wawaokami wayokitakita, ko layɔngɛnangɛna. Ndo vɔ wayohomba mbeya dia dimi Jehowa lakatɛkɛta lo woho wahikami dia mamemami dimɛ oto, etena kayomoshidiya mbahongolɛ nkɛlɛ kami.” (Ɛzk. 5:13) Lande na kakahombe nkɛlɛ ka Jehowa nkomɛ?

¹³ L’atei w’ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ, amɔtshi waki la kɔlamelo ndo akina komonga la kɔlamelo. Ndo nto, lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ, Nzambi akatatshi dia ekambi Ande ɛmɔtshi wayoyatshumoya etena kakiwɔ lo lɔhɔmbɔ. Ase Juda wakayatshumoya asɔ wakahombe mbohɔ akambo wa nsɔnyi wakawasale lo tɔmbɔkwɛ Nzambi  kawɔ, ndo wakahombe ndelɛ Jehowa dia nde mbadimanyiya ndo mbaetawɔ. (Ɛzk. 6:8-10; 12:16) Ɛzɛkiyɛlɛ akonge l’atei w’anto wa kɔlamelo asɔ, mbidja ndo omvutshi Danyɛlɛ la asekande asato. Lo mɛtɛ, Danyɛlɛ akasɛnɛ edja efula diakɔ diakandɛnyi etatelo ndo ekomelo ka lɔhɔmbɔ. Dɔmbɛlɔ dia ndjatshumoya diakandasale l’otema ɔtɔi lo dikambo dia pɛkato y’ase Isariyɛlɛ fundama lo Danyɛlɛ tshapita 9. Aha la taamu, woho wakandayaokaka mbakayaokaka ndo nunu di’anto akina waki lo lɔhɔmbɔ wakalɔmbaka Jehowa dia mbadimanyiya ndo nyomatshɔkɔla. Alaka wakasambiyama wa Ɛzɛkiyɛlɛ wendana la etshungwelo ndo la okaloyelo wakasha mɛtɛ anto ɔngɛnɔngɛnɔ!

14. Lande na kakahombe Jehowa nkaloya ekambi ande lo wodja awɔ wa lootɔ?

¹⁴ Koko aki dui dimɔtshi di’ohomba efula diaki lo kiɔkɔ y’otshungwelo ndo y’okaloyelo w’ekambi wa Jehowa. Lɔhɔmbɔ lawɔ l’ɛnɔnyi efula lakahombe nkomɛ, aha tsho l’ɔtɛ wakawahombe ntshungɔ, koko l’ɔtɛ wakakoke etena kakashikikɛ Jehowa dia nkidia lokombo lande la ntondo ka wedja tshɛ. (Ɛzk. 36:22) Ase Babilɔna asɔ wakahombe mbeya mbala ɔtɔi lo pondjo ɔnɛ tozambizambi tawɔ t’ɛdiɛngɛ, oko Maraduka, kokoka mbɛdikama la Nkum’Olongo Nkumadiɔndjɔ Jehowa! Nyɛsɔ tɔsɛdingole alaka atanu wakasambiya Jehowa Ɛzɛkiyɛlɛ dia mbutɛ asekande waki lo lɔhɔmbɔ. Dui dia ntondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kakahombe daka tshɛ nembetshiya le wanɛ waki la kɔlamelo asɔ. Oma laasɔ, tayɛna okotshamelo wa woke w’alaka asɔ.

15. Otshikitanu akɔna wakahombe salema lo ditshelo diendana l’ɔtɛmwɛlɔ dia wanɛ wakakalola?

¹⁵ DAKA 1. Ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi kana ditshelo dikina dia nyɛtɛɛtɛ diɔtɔnɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi hatonga nto. (Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 11:18; 12:24.) Oko wɛnyamidiɔ lo tshapita 5 ya dibuku nɛ, Jɛrusalɛma ndo tɛmpɛlɔ kayɔ yakɔtɔ mindo la ditshelo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ɛnyɛlɔ oko ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Ɔnkɔnɛ anto wakayɔtɔ mindo ndo wakayanganaka etale la Jehowa. Lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ, Jehowa akatatshi di’ase lɔhɔmbɔ asɔ wakakoke nkonga l’asolo walomɔlomɔ etena kayowonga nto l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ndo waha la  vadi. Ɛtshɔkɔ ekina tshɛ wendana l’okaloyelo wakahombe nemanɛ la dui di’ohomba nɛ: Okaloyelo wa yɛdikɔ yakɔshi Nzambi yendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi.

16. Daka diakɔna diakalake Jehowa lo kɛnɛ kendana la wodja wa lootɔ w’ekambi ande?

¹⁶ DAKA 2. Okalwelo wa lo wodja awɔ wa lootɔ. Jehowa akatɛ wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ ate: “Dimi layonyosha wodja wa Isariyɛlɛ.” (Ɛzk. 11:17) Ɔsɔ aki mɛtɛ daka dia diambo, nɛ dia ase Babilɔna wanɛ wakasɔkaka ekambi wa Nzambi lo lɔhɔmbɔ kombashaka kaanga elongamelo ɔtɔi ka vɔ nkalola lo wodja awɔ wa lootɔ wakawalangaka efula. (Isa. 14:4, 17) Laadiko dia laasɔ, edja tshɛ kakatshikalaka wanɛ wakakalola la kɔlamelo, nkɛtɛ yakahombaka monga ɛtɛtɔ ndo mbatondjɛ diangɔ dia ndɛ dia mbasukɛ ndo mbakimanyiya l’olimu w’ohomba. Nsɔnyi ndo paa kasha ndjala akahombe komɛ.​—Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 36:30.

17. Kakɔna kakahombe salema lo kɛnɛ kendana la nambola Jehowa elambo?

¹⁷ DAKA 3. Ntatɛ nto nambola elambo lo elambwelo ka Jehowa. Oko wɛnyamidiɔ lo tshapita 2 ya dibuku nɛ, lo ndjela Ɛlɛmbɛ, weshasha ndo elambo wekɔ etenyi kɛmɔtshi k’ohomba ka l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. L’edja tshɛ kaki wanɛ wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ l’okitanyiya ndo kakawatɛmɔlaka paka Jehowa, elambo awɔ waketawɔmaka le Jehowa. Ɔnkɔnɛ, anto asɔ wakakoke dimanyiyama pɛkato yawɔ ndo ntshikala suke la Nzambi kawɔ. Jehowa akalake ate: “Lɛkɔ mbayonkambɛ luudu l’otondo la Isariyɛlɛ, vɔ tshɛ lo wodja. Dimi layowangɛnangɛna lɛkɔ ndo layɔlɔmba weshasha anyu ndo ɛlɔnga wa elambo anyu, diangɔ dianyu di’ekila tshɛ.” (Ɛzk. 20:40) Ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wakahombe mɛtɛ kaloyama, ndo mbela ekambi wa Nzambi ɛtshɔkɔ.

18. Ngande wakahombe Jehowa kokɛ ekambi ande oko olami w’ɛkɔkɔ?

¹⁸ DAKA 4. Wonyelo w’alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ. Ɔkɔkɔ wa woke wakakonya ekambi wa Nzambi dia nsala wandja wa weke asɔ ele shɛngiya y’apami wa kɔlɔ wakaalɔmbɔlaka. Jehowa akalake dia ntshikitanya dui sɔ. Lo kɛnɛ kendana la alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ asɔ, nde akalake ate: “Dimi layowanya diaha vɔ ndesha ɛkɔkɔ ami . . . Dimi layotsha ɛkɔkɔ ami oma lo enyɔ awɔ.” Koko, Jehowa akashikikɛ  ekambi ande wa kɔlamelo ate: “Dimi layokokɛ ɛkɔkɔ ami.” (Ɛzk. 34:10, 12) Ngande wakandahombe nsala dui sɔ? Nde akahombe nkamba l’apami wa kɔlamelo dia vɔ monga alami w’ɛkɔkɔ.

19. Kakɔna kakalake Jehowa lo kɛnɛ kendana la kaamɛ?

¹⁹ DAKA 5. Kaamɛ ka l’atei w’atɛmɔdi wa Jehowa. Ohokanyiya woho wakanyange atɛmɔdi wa kɔlamelo asɔ lo mɛna diatɔnelo diaki lam’asa ekambi wa Nzambi la ntondo ka vɔ tɔlama lo lɔhɔmbɔ. Oma lo shɛngiya y’amvutshi wa kashi ndo y’alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ, anto asɔ wakatɔmbɔkwɛ amvutshi wa kɔlamelo wanɛ waki enyimpala wa Jehowa, anto asɔ wakakome polo lo mbatɔna l’elui wakalɔshanaka. Ɔnkɔnɛ, dikambo dimɔtshi di’ɔngɛnɔngɛnɔ diendana l’okaloyelo aki daka nɛ diakashama lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ diata ɔnɛ: “Dimi layowasha otema wele kaamɛ, ndo layodja yimba y’oyoyo le wɔ.” (Ɛzk. 11:19) Edja tshɛ kakonge ase Juda wakakalola kaamɛ la Jehowa Nzambi ndo lam’asawɔ, ndooko otunyi wakakoke mbalɛndja. Oko wodja, vɔ wakakoke ntombola nto Jehowa lo dihole dia mbɔnyɔla ndo mbosha nsɔnyi.

20, 21. Ngande wakakotshama alaka wa Jehowa lo kɛnɛ kendana la okalwelo wa wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ?

²⁰ Onde alaka atanu asɔ wakakotshama le ase Juda wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ? Ekɔ dui dia dimɛna dia sho mbohɔ ɛtɛkɛta wa Jashua laki la kɔlamelo lo nshi y’edjedja lakate ate: “Ndooko dui 1  lo alaka tshɛ w’amɛna wakanyolake Jehowa Nzambi kanyu diaki kokotshama. Vɔ tshɛ wakakotshama le nyu. Ndooko kaanga dui 1 diakete pa.” (Jas. 23:14) Paka oko wakidiɔ lo nshi ya Jashua, Jehowa akakotsha alaka ande lo nshi ya wanɛ wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ oya lo wodja awɔ wa lootɔ.

²¹ Ase Juda wakatshike ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo ditshelo dikina dia nyɛtɛɛtɛ dia l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi diakawaanganya la Jehowa. Kaanga mbakadiɛnamaka dia aki dui diahakoke salema, vɔ wakayodjasɛ nto lo wodja awɔ wa lootɔ, wakakambaka dikambɔ ndo wakalɛka diangɔ di’oma lɔkɔ. Dui dimɔtshi dia ntondo diakawasale aki dia nkaloya elambwelo ka Jehowa la Jɛrusalɛma ndo nsala dia weshasha awɔ mbetawɔma lɛkɔ. (Ɛzr. 3:2-6) Jehowa akaatshɔkɔla kaamɛ la alami awɔ w’ɛlɔlɔ wa lo nyuma, ɛnyɛlɔ apami waki la kɔlamelo oko Ɛzɛra laki ɔlɔmbɛdi ndo osangodi, Nɛhɛmiya la Zerubabɛlɛ, wanɛ waki nguvɛrnɛrɛ, Jashua laki ɔlɔmbɛdi a laadiko, ndo Hangayi, Zɛkariya la Malaki wanɛ waki amvutshi waki la dihonga. Edja tshɛ kakayelaka anto asɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa, vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo monga kaamɛ l’edja k’otale ndeka woho wakiwɔ ntondo.​—Isa. 61:1-4; adia Jɛrɛmiya 3:15.

22. Ngande weyaso dia okotshamelo wa ntondo wa prɔfɛsiya y’okaloyelo aki tsho dɛtɔ dia dui dimɔtshi dia woke efula?

 ²² Aha la taamu, okotshamelo wa ntondo wa alaka wa Jehowa wendana la okaloyelo aki dui diakeketsha! Koko, okotshamelo ɔsɔ waki mɛtɛ dɛtɔ dia dui dimɔtshi dia woke efula. Ngande weyaso dui sɔ? Alaka asɔ wakalemanɛka la dui dimɔtshi, Jehowa akahombe mbakotsha paka naka anto asɔ mbokitanyiya ndo monga suke dia nsala etshikitanu. L’edjedja ka wonya, ase Juda wakayonga l’ohendodi ndo wakatɔmbɔkɔ nto. Koko oko wakadite Jashua, ɔtɛkɛta wa Nzambi wokongaka nshi tshɛ mɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, alaka ande wakahombe monga l’okotshamelo wa woke ndo okotshamelo ɔsɔ wakahombe mbiviya edja efula. Nyɛsɔ tende woho wakasalema awui asɔ.

23, 24. Etena kakɔna ndo ngande wakatatɛ ‘nshi ya ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ’?

²³ Oko weso ambeki wa Bible, sho mbeyaka dia dikongɛ nɛ di’akambo dia kɔlɔ diakɔtɔ lo nshi yadiɔ y’ekomelo lo 1914. Koko le ekambi wa Jehowa, ɔsɔ bu dui dia lonyangu. Lo mɛtɛ, Bible mɛnyaka dia dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula diakatatɛ salema lo 1914, mbuta ate ‘nshi ya ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ.’ (Ets. 3:21) Ngande weyaso dui sɔ? Ko kakɔna kakatombe l’olongo lo 1914? Yeso Kristo akahema l’okudi oko Nkumekanga Mɛsiya! Ngande waki dui sɔ tshondo y’okaloyelo? Tohɔ dia Jehowa akalake nkumekanga Davidɛ dia lowandji la lo ɔlɔndji wa nkumbo kande layotshikala pondjo pondjo. (1 Ɛk. 17:11-14) Lowandji lɔsɔ lakahembɔ lo 607 N.T.D. etena kakalanya ase Babilɔna Jɛrusalɛma ndo kakakomɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumi ya dikanga ya lo ɔlɔndji wa Davidɛ.

²⁴ Oko “Ɔna onto,” Yeso aki kanula ya Davidɛ ndo akayonga la lotshungɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ la monga okitɔ wa lowandji la nkumekanga Davidɛ. (Mat. 1:1; 16:13-16; Luka 1:32, 33) Lo 1914 etena kakahenya Jehowa Yeso lo okudi l’olongo, ‘nshi ya ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ’ yakatatɛ! L’etena kɛsɔ mboka kakadihɔ ka Jehowa  nkamba la Nkumekanga ka kokele kɛsɔ dia ntetemala l’olimu w’okaloyelo.

25, 26. a) Etena kakɔna kakakomɛ lɔhɔmbɔ la lo Babilɔna ka Woke lakaviya ɛnɔnyi efula, ndo ngande weyaso dui sɔ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Lande na 1919?”) b) Kakɔna kakatatɛ kotshama ntatɛ lo 1919?

²⁵ Dui dimɔtshi l’atei w’awui wa ntondo wakasale Kristo oko Nkumekanga aki dia mbisha She lonya l’ɔsɛdingwelo wa tɛdikɔ tendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi la nkɛtɛ. (Mal. 3:1-5) Oko wakatatshi Yeso lo wɛɛla ande w’eponga la nkangaka, aki mɛtɛ dui dia wolo l’etena k’otale dia ntshikitanya eponga la nkangaka, mbuta ate Akristo w’akitami wa mɛtɛ la Akristo wa kashi. * Koko, etena ka dinela kakakoke lo 1914 ndo otshikitanu wakɛnama hwe. L’ɛnɔnyi akumi wa la ntondo ka 1914, Ambeki wa Bible wa kɔlamelo, wakatondja sɛkɛ wandja wa weke wakasalaka Lokristokristo ndo wakatatɛ ndjakakitola l’okongamelo wa kɔlɔ ɔsɔ. Ɔsɔ aki etena ka Jehowa mbakaloya tshɛ lo tshɛ. Ɔnkɔnɛ l’etatelo ka 1919, ɛnɔnyi engana l’ɔkɔngɔ wa “dinela” ntatɛ, ekambi wa Nzambi wakatshungɔ tshɛ lo tshɛ oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ka Woke. (Mat. 13:30) Lɔhɔmbɔ lakashile!

²⁶ Okaloyelo wele lo prɔfɛsiya ya Ɛzɛkiyɛlɛ wakatatɛ kotshama lo yɛdikɔ y’efula ndeka la fwa etena kakalola ekambi wa Nzambi lo nshi y’edjedja. Nyɛsɔ tɔsɛdingole kakianɛ okotshamelo wa woke w’alaka atanu wambotɔsɛdingola.

27. Ngande wakɛdia Nzambi ekambi ande oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi?

²⁷ DAKA 1. Ekomelo k’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo ditshelo dikina dia nyɛtɛɛtɛ dia l’ɔtɛmwɛlɔ. L’ekomelo ka ntambe ka 19 ndo l’etatelo ka ntambe ka 20, Akristo wa kɔlamelo wakasangana kaamɛ ndo wakatatɛ ntona ditshelo dia l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ntɛmɔla Losato l’osanto, dietawɔ di’ɔnɛ anima w’onto havu, ndo wetshelo wa ifɛrnɔ waki l’atei wa wetshelo wahatombi oma l’afundelo koko vɔ mbika edio l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Okambelo wa la mpingu l’ɔtɛmwɛlɔ wakɛnyaka hwe dia ɔsɔ ekɔ ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Yema yema, ekambi wa Nzambi wakayɛnaka nto dia okambelo wa la kurusɛ l’ɔtɛmwɛlɔ ekɔ yoho mɔtshi y’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi.​—Ɛzk. 14:6.

28. Lo yoho yakɔna yakakaloyama ekambi wa Nzambi lo wodja awɔ?

 ²⁸ DAKA 2. Okaloyelo w’ekambi wa Nzambi lo wodja awɔ wa lo nyuma. Etena kakawoke ɔtɛmwɛlɔ w’ase Babilɔna ɔkɔngɔ, Akristo wa kɔlamelo wakatanema lo wodja awɔ hita wa lo nyuma, dihole diakatshɔkɔma, dihole diele takawahombe pondjo mvɔ ndjala ka lo nyuma. (Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 34:13, 14.) Oko wayotɛna nto lo tshapita 19 ya dibuku nɛ, Jehowa akatshɔkɔla wodja ɔsɔ lo mbasha diangɔ dia ndɛ dia lo nyuma woho wahatasalemaka.​—Ɛzk. 11:17.

29. Ngande wakahame olimu w’esambishelo lo 1919?

²⁹ DAKA 3. Okaloyelo wa okimwelo wa weshasha lo elambwelo ka Jehowa. Lo ntambe ka ntondo T.D., Akristo waketshama dia vɔ pombaka nambola Nzambi elambo, aha elambo wa nyama ya mɛtɛ mɛtɛ, koko weshasha woleki nɛmɔ la fwa, mbuta ate ɛtɛkɛta wakawatɛkɛtaka dia ntombola Jehowa ndo nsambisha nto akina akambo wendana la nde. (Hɛb. 13:15) L’edja k’ɛnɔnyi nkama waki ekambi wa Nzambi lo lɔhɔmbɔ la didjidji lo Babilɔna ka Woke, ndooko  okongamelo wakalɔmbɔlaka ekambi wa Nzambi l’ɔtɛmwɛlɔ ndo l’olimu w’esambishelo. Koko l’ekomelo ka lɔhɔmbɔ, ekambi wa Nzambi wakashile ntatɛ nambola elambo wa lotombo wa ngasɔ. Vɔ wakayashaka efula l’olimu w’esambishelo ndo waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa ntombola Nzambi lo nsanganya yawɔ. Oma lo 1919, “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” akaleke mbidja dikako vɔlɛ l’olimu w’esambishelo ndo akakongɛ olimu ɔsɔ lo yoho ya dimɛna efula. (Mat. 24:45-47) Dui sɔ diakɛnyaka woho wakahame lofulo l’anto wakatatɛ ntɛmɔla Jehowa ndo nsambisha akambo wendana la nde!

30. Kakɔna kakasale Yeso dia nkotsha ehomba wa ambeki ande dia vɔ monga la alami w’ɛkɔkɔ w’ɛlɔlɔ?

³⁰ DAKA 4. Wonyelo w’alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ. Kristo akatshungola ekambi wa Nzambi oma le alami wa kɔlɔ, wa lokaki ndo wa kashi wa lo Lokristokristo. L’etshumanelo ka Kristo, alami wakasalaka akambo oko alami wa kashi asɔ wakanyɛma oma l’ahole awɔ. (Ɛzk. 20:38) Oko wele Yeso Olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ, nde ndjashikikɛka dia kana ɛkɔkɔ ande wekɔ lo kokamɛ dimɛna. Lo 1919, nde akasɔnɛ ɔhɔmbɔ ande wa kɔlamelo ndo kɛsɔ. Djui ya tshitshɛ shɔ y’Akristo w’akitami wa kɔlamelo mbalɔmbɔla otondjelo wa mbo ya ndɛ ya lo nyuma l’oyango wa ekambi wa Nzambi kokamɛ dimɛna. L’edjedja ka wonya, dikumanyi diakayolowanyema dia mbisha lonya l’okokelo wa “ɛkɔkɔ wa Nzambi.” (1 Pe. 5:1, 2) Vɔ kambaka mbala la mbala l’awui wakasambiyama wele lo Ɛzɛkiyɛlɛ 34:15, 16 dia mbohola alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo tɔndɔ diakasha Jehowa Nzambi ndo Yeso Kristo.

31. Ngande wakakotsha Jehowa prɔfɛsiya kele lo Ɛzɛkiyɛlɛ 11:19?

³¹ DAKA 5. Kaamɛ ka l’atei w’atɛmɔdi wa Jehowa. L’edja k’ɛnɔnyi nkama, Lokristokristo lakayatɔna lo nunu akumi di’ɛtɛmwɛlɔ, mbidja ndo elui la taato t’ɛtɛmwɛlɔ taheyama mbadia tele bu kaamɛ ndo tahokana kaanga yema. Koko, Jehowa akasale dui dimɔtshi diele mɛtɛ tshondo ya dihindo lo dikambo di’ekambi ande wakakaloyama. Daka diande dia lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ diata ɔnɛ: “Dimi layowasha otema wele kaamɛ,” diakakotshama la lotombo l’efula. (Ɛzk. 11:19) L’andja w’otondo, Kristo ekɔ la miliyɔ y’ambeki woye oma lo ahole wotshikitanyi, ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi, wele l’ekondjelo kotshikitanyi ndo oma l’atshunda wa l’andja w’otondo. Koko, vɔ tshɛ mbetshamaka akambo wa mɛtɛ akɔ waamɛ ndo ndjashaka l’olimu akɔ waamɛ lo yoho ya dimɛna efula. L’otsho w’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akalɔmbɛ l’otema ɔtɔi dia ambeki ande monga kaamɛ. (Adia Joani 17:11, 20-23.) Lo nshi yaso nyɛ, Jehowa ambokadimola dɔmbɛlɔ sɔ lo yoho yoleki tshɛ.

32. Ngande wayaokayɛ lo kɛnɛ kendana l’okotshamelo wa prɔfɛsiya y’okaloyelo? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Prɔfɛsiya yendana la lɔhɔmbɔ ndo l’okaloyelo.”)

³² Onde wɛ hangɛnangɛna nsɛna l’etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ k’okaloyelo kɛnɛ? Tekɔ lo mɛna okotshamelo wa prɔfɛsiya ya Ɛzɛkiyɛlɛ l’akambo tshɛ wendana la ɔtɛmwɛlɔ aso ɛlɔ kɛnɛ. Sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ngɛnangɛnaka ekambi ande paka oko wakandatatshi lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ ate: ‘Dimi  layonyɔngɛnangɛna.’ (Ɛzk. 20:41) Onde wɛ shihodiaka diɛsɛ diele la yɛ dia monga l’atei w’anto asɔ wele kaamɛ, waleshama dimɛna, watombola Jehowa l’andja w’otondo, mbuta ate anto wakatshungɔma oma lo lɔhɔmbɔ la lo nyuma l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi nkama? Koko, prɔfɛsiya mɔtshi ya Ɛzɛkiyɛlɛ yendana l’okaloyelo yayonga l’okotshamelo wa woke efula lo nshi yayaye.

33-35. a) Naa kitshimudi yaki la prɔfɛsiya kele lo Ɛzɛkiyɛlɛ 36:35 le ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ? b) Naa kitshimudi yele la prɔfɛsiya kakɔ le ekambi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Nshi ya ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ.”)

³³ Oko wambotodiɛna, ‘nshi ya ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ’ yakatatɛ l’okaloyelo wa nkumi ya dikanga ya l’ɔlɔndji wa Davidɛ etena kakahema Yeso l’okudi lo 1914. (Ɛzk. 37:24) Oma laasɔ, Jehowa akasha Kristo wolo wa nkaloya ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi l’atei w’ekambi Ande l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi nkama wa lɔhɔmbɔ la lo nyuma. Ko, onde olimu wa Yeso w’okaloyelo wakakomɛ laasɔ? Ndooko! Olimu ɔsɔ wayotetemala lo yoho ya diambo lo nshi yayaye, ndo prɔfɛsiya ya Ɛzɛkiyɛlɛ tɛnyaka akambo watosha ɔngɛnɔngɛnɔ.

³⁴ Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛnɛ wata ɔnɛ: “Anto wayota vate: ‘Ɛtshi ka nkɛtɛ kaki tɔngɔ to kaya oko ekambɔ ka Ɛdɛna.’” (Ɛzk. 36:35) Kitshimudi yakɔna yaki la daka sɔ le Ɛzɛkiyɛlɛ ndo le asekande waki lo lɔhɔmbɔ? Vɔ konongamɛ mɛtɛ dia dui sɔ kotshama tshɛ lo tshɛ, mbuta ate lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ wate kana oko nkɛtɛ yakawakalola lɔkɔ yakahombe monga oko nkɛtɛ ya l’ekambɔ ka ntondo, kana paradiso, ekambɔ kakalɔngɔsɔla Jehowa ndamɛ! (Eta. 2:8) Koko, aha la taamu, vɔ wakashihodia dia Jehowa akawashikikɛ dia nkɛtɛ yawɔ yakawakalola lɔkɔ yayonga amɛna ndo yayɔngɔnya diangɔ efula.

³⁵ Kakɔna kalembetshiya daka diakɔ diaamɛ sɔ le so ɛlɔ kɛnɛ? Hatolongamɛ dia dui sɔ kotshama lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ le so ɛlɔ kɛnɛ, l’andja wa kɔlɔ ɔnɛ walɔmbɔla Satana Diabolo. Koko, sho shihodiaka dia ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ lo kotshama lo yoho ya lo nyuma ɛlɔ kɛnɛ. Oko weso ekambi wa Jehowa, tekɔ lo nsɛna lo wodja wa lo nyuma wakakaloyama, lɛnɛ akambaso dimɛna ndo lɛnɛ etɛso olimu ande w’ekila dui dioleki ohomba lo nsɛnɔ yaso. Wodja wa lo nyuma ɔsɔ wekɔ lo tahame yema yema ndo wekɔ lo takome paradiso. Ko kayotota lo dikambo dia nshi yayaye?

36, 37. Alaka akɔna wayokotshama lo paradiso ka lo nshi yayaye?

³⁶ L’ɔkɔngɔ wa ta dia woke dia Aramangɛdɔna, Yeso ayohamia olimu ande w’okaloyelo lo nkɛtɛ nyɛ ya mɛtɛ mɛtɛ. L’ɛlɔmbwɛlɔ kande k’Ɛnɔnyi Kinunu, nde ayɔlɔmbɔla anto dia nkadimola nkɛtɛ k’otondo kɛnɛ dia tɔ monga ekambɔ ka Ɛdɛna, mbuta ate paradiso oko wookosangoyaka Jehowa dia tɔ monga! (Luka 23:43) Oma laasɔ, anto tshɛ wayonga kaamɛ lam’asawɔ ndo wayodjasɛka la nkɛtɛ. Waale hatonga nto lo dihole tshɛ. Ohokanyiya etena kayokotshama prɔfɛsiya kɛnɛ: “Dimi layodja sheke ya wɔladi kaamɛ  la wɔ ndo dimi layotshanya nyama ya mpango ya l’okonda oma lo wodja, dia vɔ mbidjasɛ lo lotui tshitshi l’oswe ndo ndala djɔ lo ekonda.”​—Ɛzk. 34:25.

³⁷ Onde wɛ koka nkanyiya dui sɔ? Wɛ ayonga l’akoka wa membola oseka dihole tshɛ dia la nkɛtɛ aha la mboka wɔma. Ndooko nyama kayokosalɛ kɔlɔ. Ndooko waale wayofukutanya wɔladi ayɛ. Wɛ ayokoka nkɛndakɛnda wɛmɛ lo ngamba k’okonda atangɛnangɛna woho wewɔ olangala efula, wɛ koka kaanga ndala lɛkɔ l’ekokelo ka dimɛna, ele l’eshikikelo dia wɛ ayemɔ dimɛna tshɛ ki!

38. Ngande wayaokayɛ lo kɛnɛ kendana l’okotshamelo wa daka diele lo Ɛzɛkiyɛlɛ 28:26?

³⁸ Tayɛna ndo ekotshamelo ka daka nɛ: “Vɔ wayodjasɛ [lo wodja] lo lotui tshitshi ndo wayohika mvudu ndo wayokamba dikambɔ dia vinyɔ, ndo wayodjasɛ lo lotui tshitshi etena kayomela kilombo le wanɛ tshɛ waadingi wawaɔnyɔla ko vɔ wayohomba mbeya dia dimi kele Jehowa Nzambi kawɔ.” (Ɛzk. 28:26) L’ɔkɔngɔ wa atunyi tshɛ wa Jehowa mimɔ, tayonga lo lotui tshitshi ndo lo wɔladi w’efula la nkɛtɛ. Tayokokɛ nkɛtɛ, ndo tayoyakokɛ shoamɛ ndo wakiso wa ngandji, tayoka mvudu y’amɛna dia mbidjasɛ ndo tayokamba dikambɔ dia vinyɔ.

39. Lande na kakokayɛ monga la eshikikelo dia prɔfɛsiya ya Ɛzɛkiyɛlɛ yendana la paradiso yayokotshama?

³⁹ Onde wɛ mbɔsaka dia alaka asɔ wekɔ oko alɔ le yɛ? Ohɔ kɛnɛ kamboyoshila mɛna lo nshi nyɛ ya ‘ɔlɔngɔswɛlɔ wa akambo tshɛ.’ Kaanga mbele Satana ekɔ lo tɔlɔsha wolo, Yeso akalongola wolo wa nkaloya ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi l’etena kɛnɛ kamboleka andja ntshɔ lo kɔlɔ. Ande eshikikelo ka diambo kɛnya dia alaka waki Nzambi tshɛ wakandalake lo tshimbo ya Ɛzɛkiyɛlɛ wayokotshama lee!