1, 2. Lande na kakakambe Jehowa lo tena dimɔtshi la diangɔ diɛnama etena kakandewoyaka ekambi ande wa la nkɛtɛ akambo wa mɛtɛ?

OHOKANYIYA nkumbo kɛmɔtshi kele l’ana wa totshitshɛ wodjashi la mɛsa weka Bible. Dia nkimanyiya ana dia nshihodia akambo wa mɛtɛ w’oma l’Afundelo, papa ekɔ lo mbaɛnya asango amɔtshi wa wɔdu nembetshiya. Tɔɔla t’ana ndo kɔmatɛrɛ yawɔ ya l’otema ɔtɔi mɛnyaka dia papa ambotondoya. Lo nkamba la esato l’ɛtɛkɛta ande, papa ambokimanyiya ana dia nshihodia wetshelo wendana la Jehowa wele otondonga aha esato ɛsɔ, tshike ana totowokoka nshihodia lo ndjela ɛnɔnyi awɔ.

² Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa akakambe la diangɔ diɛnama dia nkimanyiya anto dia nshihodia akambo wahɛnama wele totowokoka mbashihodia otondonga nde kokamba la yoho shɔ. Ɛnyɛlɔ, dia nembetshiya akambo wa mɛtɛ wa lotshimola wendana la nde, Jehowa akɛnya Ɛzɛkiyɛlɛ ɛnɛlɔ kɛmɔtshi kele l’esato w’amɛna efula. Lo tshapita yetshi ya dibuku nɛ, takasɛdingola osato ɔmɔtshi wa ngasɔ. Nyɛsɔ kakianɛ toleke mbidja yimba l’etenyi kɛmɔtshi shikaa ka l’ɛnɛlɔ ka diambo kɛsɔ kele tende woho wele nshihodia kitshimudi yatɔ koka tokimanyiya dia sho ndeka ndjasukanya la Jehowa.

3. a) Lo ndjela Ɛzɛkiyɛlɛ 1:4, 5, kakɔna kakɛnyi Ɛzɛkiyɛlɛ lo ɛnɛlɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Kakɔna kamboyolembetɛ lo yoho yakɔndɔla Ɛzɛkiyɛlɛ kɛnɛ kakandɛnyi?

³ Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 1:4, 5. Ɛzɛkiyɛlɛ tɛkɛtaka dia “kɛnɛ kakɛnamaka oko ditongami 4 diasɛna” diaki la efanelo ka ondjelo, k’onto, ndo ka nyama. Tolembete woho wakɔndɔla Ɛzɛkiyɛlɛ l’eshikikelo tshɛ kɛnɛ kakandɛnyi lo mbuta dia nde akɛnyi “kɛnɛ kakɛnamaka oko” ditongami diasɛna. Naka wɛ mbadia ɛnɛlɔ k’otondo kele lo Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 1, kete wɛ ayɛna di’omvutshi ɔsɔ akakalolɛ ditelo diele oko “kakɛnamaka oko,” “aki oko,” “kakafɔnaka la.” (Ɛzk. 1:13, 24, 26) Mbokɛmaka hwe dia Ɛzɛkiyɛlɛ akashihodia dia kɛnɛ kakandɛnyi kaki tsho efanelo kana esato w’akambo wa mɛtɛ wahɛnama wele l’olongo.

4. a) Shɛngiya yakɔna yaki la ɛnɛlɔ kɛsɔ le Ɛzɛkiyɛlɛ? b) Kakɔna kele aha la taamu, Ɛzɛkiyɛlɛ akeyaka lo dikambo dia akɛruba?

⁴ Ɛzɛkiyɛlɛ akandama la wɔma w’efula lo kɛnɛ kakandɛnyi ndo kakandoke oma l’ɛnɛlɔ kakɔ. Ɛnamelo ka ditongami nɛi diasɛna sɔ kaki oko “akalanga wa dja wahɛta.” Lowango ladiɔ laki oko “dingadimu.” Londjo la ahafu adiɔ “aki oko londjo la ashi wakɛla” ndo lɔkɛndɔ ladiɔ “aki oko londjo la asɔlayi.” (Ɛzk. 1:13, 14, 24-28; enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Lakendaka ditongami diasɛna.”) L’ɛnɛlɔ kekina, Ɛzɛkiyɛlɛ akayeyaka dia ditongami nɛi diasɛna sɔ diaki “akɛruba,” kana andjelo wele ditongami dia wolo. (Ɛzk. 10:2) Oko wakandole lo nkumbo k’ɛlɔmbɛdi, ondo Ɛzɛkiyɛlɛ akeyaka dia akɛruba mongaka la ntondo ka Nzambi ndo mbokambɛka oko as’olimu Ande.​—1 Ɛk. 28:18; Os. 18:10.

5. a) Ngande wakɛnɛmɔla akɛruba ndo dungi diawɔ woke woke wa nkudu ka Jehowa ndo lotombo lande? b) Lande na kele etenyi kɛsɔ ka l’ɛnɛlɔ toholaka kitshimudi ya lokombo la Nzambi? (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

⁵ Adia Ɛzɛkiyɛlɛ 1:6, 10. Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi nto dia ɔkɛruba tshɛ aki la dungi nɛi, mbuta ate elungi k’onto, ka ntambwɛ, ka ngɔmbɛ ndo ka mpongo. Wɛnɛlɔ wa dungi nɛi ɔsɔ akahombe mambiya Ɛzɛkiyɛlɛ efula lo kɛnɛ kendana la woke woke wa wolo ndo lotombo la Jehowa loleki tshɛ. Lande na? Elungi tshɛ k’etongami kekɔ didjidji dia lɔnɛnɛ, wolo ndo nkudu. Ntambwɛ kekɔ nyama ka l’okonda kele la wolo efula, ngɔmbɛ ekɔ nyama ka lo ngelo ka diambo, mpongo ekɔ fudu kele la nkudu k’efula ndo onto ekɔ kondoko y’etongelo ka Nzambi ka la nkɛtɛ ndo omboledi wa ditongami dikina tshɛ diele la nkɛtɛ. (Os. 8:4-6) Koko l’ɛnɛlɔ kɛsɔ, Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi dia ditongami nɛi diele la wolo sɔ tshɛ diekɔ didjidji dia etongelo, oko wɛnyamidiɔ lo dungi nɛi diele l’ɔkɛruba tshɛ diakemala l’ɛse ka kiti ka lowandji ka Jehowa, Owandji Waheme laadiko dia tshɛ. Ande yoho y’oshika ya mɛnya dia Jehowa koka nkamba l’etongelo kande dia nkotsha sangwelo diande lee! * Lo mɛtɛ, oko wakate omembi w’esambo ɔmɔtshi lo dikambo dia Jehowa, “lɔnɛnɛ lande lekɔ laadiko di’olongo la nkɛtɛ.”​—Os. 148:13.

6. Kakɔna kakakoke nkimanyiya Ɛzɛkiyɛlɛ dia nshihodia kɛnɛ kele didjidji dia dungi nɛi?

⁶ L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi mbeta ndo wa Ɛzɛkiyɛlɛ nkana yimba la kɛnɛ kakandɛnyi, nde akakoke mbohɔ di’ekambi wa  Nzambi wakasɛnaka la ntondo kande wakakambaka la waa nyama lo wɛdikelo wakawasalaka. Ɛnyɛlɔ, Jakɔbɔ laki owandji wa nkumbo akɛdika Juda y’ɔnande la ntambwɛ ndo Bɛnjamina la laondo. (Eta. 49:9, 27) Lande na? Nɛ dia ntambwɛ la laondo wekɔ didjidji dia waonga wakahombe apami asɔ ndjɔkɛnɛmɔla. Ɔnkɔnɛ, la bɛnyɛlɔ diakasambiyama diakafunde Mɔsɛ sɔ lo yimba, Ɛzɛkiyɛlɛ akakoke nshihodia ɔnɛ dungi dia akɛruba diaki nto didjidji dia waonga amɔtshi wa diambo. Ko waonga akɔna asɔ?

7, 8. Waonga akɔna wakakatanyema mbala efula la dungi nɛi dia akɛruba?

⁷ Afundji wa Bible wakasɛnaka la ntondo ka Ɛzɛkiyɛlɛ wakakambe la ntambwɛ, mpongo ndo ngɔmbɛ dia ntɛkɛta dia waonga akɔna? Todje yimba lo ditelo dia lo Bible nɛ: “Pami ka dihonga kele la otema wele oko wa ntambwɛ.” (2 Sa. 17:10; Tok. 28:1) ‘Mpongo fumbɔka etale otsha la diko,’ ndo “washo atɔ mɛnaka oma l’etale.” (Jɔbɔ 39:27, 29) “Wolo wa ngɔmbɛ mbelaka dinela di’efula.” (Tok. 14:4) Lo ndjela avɛsa asɔ, elungi ka ntambwɛ kekɔ didjidji dia losembwe la dihonga; elungi ka mpongo ekɔ didjidji dia lomba la mɛna akambo etale; elungi ka ngɔmbɛ kekɔ didjidji dia wolo wahadjama anya, oko wadiɛnya ekanda aso mbala efula.

⁸ Ko ayotota lo dikambo dia “elungi ka onto”? (Ɛzk. 10:14) Tɔ pombaka mɛnya dionga diahakoke kɛnɛmɔma oma le nyama, koko paka oma le anto wakatongama l’efanelo ka Nzambi. (Eta. 1:27) Dionga sɔ tanemaka laa nkɛtɛ paka le anto, ndo diɔ tɔtɔmiyama lo wadjango waki Nzambi wata ɔnɛ: “Langa Jehowa Nzambi kayɛ la otema ayɛ tshɛ” ndo “langa wonyayɛ onto oko wayalangayɛ.” (Eoh. 6:5; Lɛw. 19:18) Etena kakitanyiyaso wadjango asɔ lo mbokana ngandji kaha la lokaki, sho kɛnɛmɔlaka dionga dia Jehowa dia ngandji. Oko wakafunde ɔpɔstɔlɔ Joani, “sho mbokaka anto ngandji, nɛ dia Nzambi akatolange ntondo.” (1 Jni. 4:8, 19) Ɔnkɔnɛ, “elungi ka onto” kekɔ didjidji dia ngandji.

9. Waa na wele la waonga wokakatanyemi la dungi di’akɛruba?

⁹ Waa na wele la waonga asɔ? Lam’ele dungi sɔ diekɔ di’akɛruba, waonga asɔ wekɔ le wanɛ tshɛ wele akɛruba wa l’ɛnɛlɔ kɛsɔ wekɔ didjidji diawɔ, mbuta ate nkumbo ka Jehowa ka l’olongo ka ditongami dia lo nyuma diele la kɔlamelo. (Ɛny. 5:11) Ndo nto, oko wele Jehowa Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ l’akɛruba, nde ekɔ nto Kiɔkɔ ya waonga awɔ. (Os. 36:9) Laasɔ, dungi di’akɛruba diekɔ didjidji dia waonga wele la Jehowa ndamɛ. (Jɔbɔ 37:23; Os. 99:4; Tok. 2:6; Mika 7:18) Lo toho takɔna tɛnya Jehowa waonga ande wa diambo asɔ?

10, 11. Naa toho tɔmɔtshi takondjaso wahɔ oma lo woho wakɛnɛmɔla Jehowa waonga anɛi wa weke?

¹⁰ Losembwe. Oko wende Nzambi ‘kalanga losembwe,’ Jehowa ‘hasalɛ ndooko onto akambo la shɔnɔdi.’ (Os. 37:28; Eoh. 10:17)  Laasɔ, diaaso dia monga ndo ntshikala ekambi ande ndo nkondja ɛtshɔkɔ wa pondjo diekɔ le onto tshɛ la l’atei aso oyadi dihole diele la so lo tshunda kana oma lɛnɛ oyeso. Lomba. Oko wende Nzambi kele “kanga lomba lo otema,” Jehowa akatondja dibuku dioludi la “lomba l’oshika.” (Jɔbɔ 9:4; Tok. 2:7) Nkamba l’alako wa lomba w’oma lo Bible tokimanyiyaka dia ndɔshana l’ekakatanu wa lɔsɛnɔ la lushi la lushi ndo nsɛna lɔsɛnɔ lele l’oyango. Wolo. Oko wende Nzambi kele la “nkudu k’efula,” Jehowa kambaka la nyuma kande k’ekila dia tosha “wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto.” Dui sɔ toshaka wolo wa ndɔshana l’ehemba tshɛ wakoka mpomana la so oyadi wa wolo kana washa paa.​—Nah. 1:3; 2 Kɔr. 4:7; Os. 46:1.

¹¹ Ngandji. Oko wende Nzambi ‘koludi tɔɔ la ngandji ka kɔlamelo,’ Jehowa hakalɛki pondjo atɛmɔdi ande wa kɔlamelo. (Os. 103:8; 2 Sa. 22:26) Ɔnkɔnɛ, oyadi tekɔ lo diɛnɛ la hemɔ kana lotshundu l’osombe hayotosha diaaso dia nsala akambo efula l’olimu wa Jehowa woho wakatasalaka ntondo, sho sambemaka lo mbeya ɔnɛ Jehowa mbohɔka ngandji kakatɛnya lo dikambo diande lo nshi yakete. (Hɛb. 6:10) Mbokɛmaka hwe dia, tamboshilaka nkondja wahɔ efula oma lo woho wɛnya Jehowa losembwe, lomba, wolo ndo ngandji kande, ndo tayotetemala nkondja wahɔ oma lo waonga ande anɛi wa weke asɔ lo nshi yayaye.

12. Kakɔna kahombaso mbohɔka lo dikambo dia dikoka diaso dia nshihodia waonga wa Jehowa?

¹² Lo mɛtɛ, sho pombaka nama lo yimba ɔnɛ oko weso anto, sho koka nshihodia akambo wendana la waonga wa Jehowa paka ‘emamu wa mboka yande tsho.’ (Jɔbɔ 26:14) “Nshihodia Kanga-Wolo-Tshɛ ekɔ dui diahatakoke minda,” nɛ dia “woke woke ande hawomanema mfundo.” (Jɔbɔ 37:23; Os. 145:3) Ɔnkɔnɛ, tamboshihodia dia waonga wa Jehowa wekɔ efula kahakoke mbadiema kana mbidjama lo ndjalo lam’asawɔ (Adia Rɔmɔ 11:33, 34.) Lo mɛtɛ, ɛnɛlɔ ka Ɛzɛkiyɛlɛ tɔamɛ mɛnyaka dia waonga wa Jehowa haweyama mbadia ndo bu la elelo. (Os. 139:17, 18) Dikambo diakɔna dia lo ɛnɛlɔ kɛnɛ diatɔtɔmiya mɛtɛ k’ohomba kɛsɔ?

13, 14. Dungi nɛi dia akɛruba diekɔ didjidji dia na, ndo lande na kakokaso mbuta ngasɔ?

¹³ Ɛzɛkiyɛlɛ akɛnyi lo ɛnɛlɔ dia ɔkɛruba tshɛ aki, aha l’elungi ɔtɔi, koko la dungi nɛi. Dui sɔ ɛnyadiɔ? Tohɔ dia l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, lofulo anɛi kambemaka mbala efula dia mɛnya lofulo lele kokele kana la tshɛ lo tshɛ. (Isa. 11:12; Mat. 24:31; Ɛny. 7:1) Diakɔ diele lo ɛnɛlɔ ka laande kɛsɔ, Ɛzɛkiyɛlɛ shilaka lofulo la anɛi mbala oko 11! (Ɛzk. 1:5-18) Ko akokaso mbuta? Oko wele akɛruba anɛi wekɔ didjidji dia ditongami dikina tshɛ dia lo nyuma diele la kɔlamelo, mbele dungi nɛi dia akɛruba etena kɛnamadiɔ kaamɛ, diekɔ didjidji dia waonga tshɛ wele la Jehowa. *

 ¹⁴ Dia mɛnya woho wele kitshimudi ya dungi nɛi di’akɛruba koka nembetshiya waonga ndekana anɛi, tende wɛdikelo wendana la etshimbi ɛnɛi wa lo ɛnɛlɔ kɛnɛ. Otshimbi tshɛ wekɔ woke efula, koko etena kɛnama etshimbi akɔ ɛnɛi kaamɛ, vɔ hawɛnama tsho oko etshimbi ɛnɛi wa weke efula, koko vɔ mongaka ehikamelo kahemi pusupusu lɔkɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, etena kɛnama dungi nɛi kaamɛ, diɔ hadiɛnama tsho oko waonga anɛi wa diambo, koko vɔ mongaka ehikamelo ka lonto la diambo la Jehowa.

15. Naa dui dia mɛtɛ diananda otema diakeke Ɛzɛkiyɛlɛ oma lo ɛnɛlɔ ka ntondo kakandalongola?

¹⁵ Lo ɛnɛlɔ ka ntondo kɛsɔ, Ɛzɛkiyɛlɛ akakondja wetshelo lo dui dimɔtshi di’ohomba ndo diananda otema diendana la diɔtɔnganelo diande la Jehowa. Naa dui diakɔ? Dui dia mɛtɛ sɔ mɛnyama l’ɛtɛkɛta w’etatelo wa lo dibuku di’omvutshi akɔ. L’ɔkɔngɔ wa mbuta dia nde aki “lo wodja w’ase Kaladiya,” Ɛzɛkiyɛlɛ, akakotsha lo mbuta akambo wendana la kɛnɛ kakookomɛ ate: “Lonya la Jehowa lakawahema lɛkɔ.” (Ɛzk. 1:3) Tolembete dia Ɛzɛkiyɛlɛ akate dia nde akɛnyi ɛnɛlɔ kɛsɔ, aha la Jɛrusalɛma, koko lɛkɔ,  mbuta ate la Babilɔna. * Ko dui sɔ akadiɛnya Ɛzɛkiyɛlɛ? Dui sɔ diakawɛnya ɔnɛ: Kaanga mbakinde lo lɔhɔmbɔ mangana etale la Jɛrusalɛma ndo tɛmpɛlɔ kayɔ, nde komangana etale la Jehowa ndo l’ɔtɛmwɛlɔ Ande. Woho wakɛnama Jehowa le Ɛzɛkiyɛlɛ la Babilɔna mɛnyaka dia okaloyelo w’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Nzambi konemanɛka la dihole kana woho waki onto. Koko, dui sɔ diakalemanɛka la woho waki otema wa Ɛzɛkiyɛlɛ ndo la nsaki kande ka kambɛ Jehowa.

16. a) Ekeketshelo kakɔna kakokaso nkondja oma l’ɛnɛlɔ ka Ɛzɛkiyɛlɛ? b) Kakɔna kakotshutshuya dia kambɛ Jehowa l’otema ayɛ tshɛ?

¹⁶ Lande na kele dui dia mɛtɛ sɔ diakeke Ɛzɛkiyɛlɛ tosambaka efula ɛlɔ kɛnɛ? Dui sɔ toshikikɛka ɔnɛ etena kakambɛso Jehowa l’otema ɔtɔi, nde tshikalaka suke la so oyadi dihole dieso, woho akɔna wambotɔkɔmɔ kana la ntondo k’akambo wakoka mpomana la so lo lɔsɛnɔ. (Os. 25:14; Ets. 17:27) L’ɔtɛ wa ngandji k’efula ka kɔlamelo kokande okambi ande tshɛ, Jehowa hahekɔ esadi. (Eto. 34:6) Ɔnkɔnɛ, Jehowa ekɔ la ngandji ka kɔlamelo oya le so. (Os. 100:5; Rɔmɔ 8:35-39) Ndo nto, ɛnɛlɔ kɛsɔ ka diambo kendana la woho wele Jehowa ekila ndo wolo ande wahadjama anya toholaka dia Jehowa mbahombaso ntɛmɔla. (Ɛny. 4:9-11) Ande lowando lahombaso monga la lɔ lo woho wakakambe Jehowa la waɛnɛlɔ asɔ oko diangɔ diɛnama dia tokimanyiya dia sho nshihodia akambo amɔtshi w’ohomba wendana la nde ndo la waonga ande lee! Nshihodia dimɛna dimɛna waonga w’amɛna wa Jehowa tosukanyaka la nde ndo totshutshuyaka dia sho mbotombola ndo mbookambɛ l’otema aso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ.​—Luka 10:27.

17. Ambola akɔna wayotɔsɛdingola lo totshapita tayela?

¹⁷ Lonyangu ko, lo nshi ya Ɛzɛkiyɛlɛ, ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wakadjama mindo. Ngande wakasalema dui sɔ? Kakɔna kakasale Jehowa? Kitshimudi yakɔna yele l’akambo w’edjedja asɔ le so ɛlɔ kɛnɛ? Ambola asɔ wayokadimɔma lo totshapita tayela.