1, 2. Woho akɔna wa kinumba waleka mbisha paa efula?

EKƆ dui dia kɔlɔ dia mɛna womoto layakonya numba. Sho koka ndjambola awui akɔna wakayookonya lo yoho ya lɔsɛnɔ ya kɔlɔ shɔ. Onde nde akakome numba eke dikɛnda efula l’ɔtɛ wakandahomana l’awui wa ngala kana woho wakoosalɛ ose nkumbo ɔmɔtshi akambo wa kɔlɔ? Onde wola w’efula mbakootshutshuya dia nde ndjasondja lo yoho shɔ? Kana onde nde ambolawɔ omi lawosalɛ awui l’esehe? Awui wa kɔlɔ wa ngasɔ wekɔ lo salema mbala efula l’andja wa kɔlɔ ɔnɛ. Aha la taamu, Yeso Kristo akayakiyanyaka dikambo dia waa numba mɔtshi ndo akaasalɛka akambo w’ɛlɔlɔ efula. Nde akatɛtɛɛ ɔnɛ wanɛ wayatshumoya ndo watshikitanya yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ koka nongamɛ lɔsɛnɔ loleki tshɛ dimɛna.​—Mat. 21:28-32; Luka 7:36-50.

² Koko, tokanyiya woho ɔmɔtshi wa kinumba kotshikitanyi. Ohokanyiya womoto lasɔna ndamɛ yoho ya lɔsɛnɔ ya ngasɔ. Nde mɛnaka yoho ya lɔsɛnɔ ya ngasɔ aha oko dui dia nsɔnyi, koko dui dietawɔma dia nsala! Nde ekɔ lo nomɔlomɔ dia nkondja falanga ndo lokumu lasha olimu ɔsɔ. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, kakɔna kayotota naka womoto ɔsɔ ekɔ la omi l’ɔlɔlɔ ndo lele la kɔlamelo  koko womoto akɔ ambɔsɔna diaha monga la kɔlamelo le nde l’oyango wa monga numba? Woho wa kinumba ka ngasɔ mbishaka paa efula ndo yoho ya lɔsɛnɔ yambɔsɔna womoto la ngasɔ. Kɔlɔ k’efula kokaso ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’ohomba wɛnya lande na kele mbala la mbala Jehowa Nzambi kambaka la woho wele numba dia mɛnya woho wayaokande lo kɛnɛ kendana la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.

3. Ɛkɔndɔ akɔna wayotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ?

³ Dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ diekɔ l’ɛkɔndɔ ehende w’ohomba wele kinumba mɛnyaka yoho ya kɔlɔ efula yakashisha ekambi wa Nzambi wa l’Isariyɛlɛ ndo wa la Juda kɔlamelo. (Ɛzk., tshap. 16 ndo 23) Koko, la ntondo ka sho nsɛdingola dimɛna dimɛna ɛkɔndɔ ɛsɔ, ayonga dimɛna dia sho ntɛkɛta dikambo dia numba kekina ka didjidji. Kinumba kande kakatatɛ edja efula la ntondo ka nshi ya Ɛzɛkiyɛlɛ, kaanga la ntondo ka Isariyɛlɛ monga wodja ndo kekɔ lo ntetemala mpama polo ɛlɔ kɛnɛ. Numba kɛsɔ tɛkɛtama lo Ɛnyɛlɔ, dibuku dia lo Bible di’ekomelo.

4, 5. Ele “Babilɔna ka Woke,” ndo ngande weyaso dui sɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁴ Lo ɛnɛlɔ kakasha Yeso ɔpɔstɔlɔ Joani l’ekomelo ka ntambe ka ntondo T.D., Joani akɛnyi numba kɛsɔ dimɛna dimɛna. Nde mbelamɛka “womoto la numba ka lokolokolo” ndo “Babilɔna ka Woke, nyango waa numba.” (Ɛny. 17:1, 5) L’edja k’ɛnɔnyi nkama, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ndo waa nomb’ewo y’awui wa lo Bible waketɛ lonto lande la mɛtɛ dui di’ehekesa. Anto wa weho la weho wakate dia nde ekɔ didjidji dia Babilɔna, Rɔmɔ kana Ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wa l’Ɔrɔma. Koko l’edja k’ɛnɔnyi akumi, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashihodia lonto la mɛtɛ la “womoto la numba ka lokolokolo” ɔsɔ. Nde mbele tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ngande weyaso dui sɔ?

⁵ Numba kɛsɔ ekɔ l’onongo lo woho wasalande awui wa mindo kaamɛ la “nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ” kana ewandji wa pɔlitikɛ. Laasɔ mbokɛmaka hwe dia nde bu owandji ɔmɔtshi wa pɔlitikɛ. Ndo nto, dibuku dia Ɛnyɛlɔ mɛnyaka dia “amundji w’okanda wa la nkɛtɛ” kana dikongɛ di’amundji w’okanda dia l’andja ɔnɛ diekɔ lo ndela l’ɔtɛ wa nyɔi ka Babilɔna ka Woke. Laasɔ, Babilɔna ka Woke hakoke monga didjidji dia dikongɛ di’amundji w’okanda. Ko, eende mɛtɛ? Nde ekɔ l’onongo wa “awui w’ɛdiɛngɛ,” w’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo wa lokeso. Shi enongo ɛsɔ kokaka mɛtɛ le atshunda wa kɔlɔ w’ɛtɛmwɛlɔ wa l’andja ɔnɛ? Tolembete nto dia womoto la numba ɔsɔ ekɔ lo mɛnama oko mbahema kana ekɔ la yema ya shɛngiya laadiko di’atshunda wa pɔlitikɛ wa l’andja ɔnɛ. Nde ekɔ nto lo mpɛnyahɛnya ekambi wa Jehowa Nzambi wa kɔlamelo. (Ɛny. 17:2, 3; 18:11, 23, 24) Shi kɛsɔ mɛtɛ mbasala ɔtɛmwɛlɔ wa kashi polo ndo lo nshi yaso nyɛ?

6. Lo yoho yakɔna yele Babilɔna ka Woke “nyango waa numba”?

⁶ Ko lande na kelamɛ Babilɔna ka Woke aha tsho “womoto la numba ka lokolokolo” koko ndo ɔnɛ “nyango waa numba”? Ɔtɛmwɛlɔ  wa kashi wambatɔna lo taato taheyama mbadia. Vɔ wekɔ la nkombo ndo taato t’ɛtɛmwɛlɔ taheyama mbadia. Ntatɛ etena kakafukutanyema ɛtɛkɛta lo Babɛlɛ k’edjedja kana Babilɔna, toho tshɛ ta wetshelo ta l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi takadiangana ndo dui sɔ diakakonya di’anto ndo dietawɔ diawɔ di’ɛtɛmwɛlɔ pandjɔnɛ l’andja w’otondo. Ndo lo yoho shɔ mbakatatɛ ɛtɛmwɛlɔ w’eyoyo. Ekɔ mɛtɛ dui dia dimɛna dia “Babilɔna ka Woke” mbɔlamɛ lokombo l’osomba wa Babilɔna lɛnɛ akatatɛ ɛtɛmwɛlɔ efula wa kashi! (Eta. 11:1-9) Laasɔ, ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ tshɛ koka mbɔsama oko “ana wa wamato” wa okongamelo ɔtɔi, mbuta ate numba ka lokolokolo ɔtɔi. Satana kambaka mbala efula la ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ dia nkotola anto lo diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ, lo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, lo waetawɔ ndo mbekelo nkina yɔnyɔla Nzambi. Diakɔ diele, Bible kekɔ lo mpɛmɔla ekambi wa Nzambi lo kɛnɛ kendana la okongamelo wa kɔlɔ wambokokanɛ l’andja w’otondo ɔsɔ ɔnɛ: “Anto ami, nyotombe oma l’atei atɔ naka hanyolange ndjotambɛ lo pɛkato yatɔ”!​—Adia Ɛnyɛlɔ 18:4, 5.

7. Lande na kakitanyiyaso ɔhɛmwɛlɔ wata ɔnɛ “nyotombe” oma lo Babilɔna ka Woke?

⁷ Onde wɛ ambokitanyiya ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ? Tohɔ dia Jehowa ndamɛ mbakatonge anto dia monga la ‘ehomba wa lo nyuma.’ (Mat. 5:3) Ehomba ɛsɔ koka kotshama lo yoho ya dimɛna paka lo tshimbo y’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa. Ekambi wa Jehowa nangaka ndjaanganya l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Koko Satana Diabolo ekɔ l’oyango wotshikitanyi. Nde nangaka minda ekambi wa Nzambi lo djonga ya woho wa kinumba kɛsɔ. Mbala efula nde tondoyaka. Lo nshi ya Ɛzɛkiyɛlɛ, ɔkɔndɔ mɛnyaka dia ekambi wa Nzambi wakayasha efula lo kinumba ka lo nyuma. Ekɔ dui dia dimɛna dia sho nsɛdingola ɔkɔndɔ ɔsɔ nɛ dia vɔ koka tetsha akambo efula wendana la atɔndɔ wa Jehowa, losembwe ndo kɛtshi kande.

8-10. Dui diakɔna di’ohomba dialɔmbama l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi diatokimanyiya dia nshihodia woho wayaoka Jehowa naka ekambi ande wamboyasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi? Sha ɛnyɛlɔ.

⁸ Lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ, Jehowa kambaka la ɛnyɛlɔ ka numba lo yoho ya laande dia mɛnya woho wayaokande. Ɛzɛkiyɛlɛ akasambiyama la nyuma dia mfunda ɛkɔndɔ ehende wa diambo wɛnya lonyangu ndo kɔlɔ kakoke Jehowa lo woho waki ekambi ande komonga la kɔlamelo, lo woho wakawayasha lo lɔkɛwɔ la mindo. Lande na kakandahombe mbowaɛdika la waa numba?

⁹ Dia sho mboka okadimwelo, sho pombaka ntondo mbohɔ dui di’ohomba dialɔmbama diendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi diakatɛnyi lo tshapita 5 ya dibuku nɛ. Lo Ɛlɛmbɛ wakandasha ase Isariyɛlɛ, Jehowa akate ɔnɛ: “Toyalake la nzambi nkina laadiko diami [kana, “dia mbidjami tɔfwɛfwɛ,” nɔtɛ]. . . . dimi Jehowa Nzambi kayɛ lekɔ Nzambi kalɔmba dia mamemami paka dimɛ oto.” (Eto. 20:3, 5) L’ɔkɔngɔ diko, nde akayokaka epole ɔsɛkɛ lo dui dia mɛtɛ sɔ lo mbuta ɔnɛ: “Nyu hanyokoke kusamɛ jambizambi kina, dikambo Jehowa mbeyamaka oko ɔnɛ lalɔmba dia mbomamema paka ndamɛ oto. Lo mɛtɛ, nde ekɔ Nzambi kalɔmba dia mbomamema  paka ndamɛ oto.” (Eto. 34:14) Ɔsɔ mbele yoho yoleki tshɛ dimɛna yakokiya Jehowa dui sɔ hwe. Hatokoke ntɛmɔla Jehowa lo yoho yetawɔma naka hatɔɔtɛmɔdi paka ndamɛ oto.

¹⁰ Sho mbeyaka nkamba l’ɛnyɛlɔ ka diwala. Oyadi omi kana wadi, onto l’onto nongamɛka dia olonganyi ande monga la kɔlamelo le nde. Naka olonganyi ɔmɔtshi amboyasha lo ngandji ka lam’asa pami la womoto kana ambodja yambalo yendana l’awui wa dieyanelo le onto okina la l’andja wa diwala, olonganyi okina ayonga la shadiya ya mboka kandjema ndo mbɔsa dia olonganyi ande amboosalɛ kɔlɔ efula. (Adia Hɛbɛru 13:4.) Woho akɔ waamɛ mbele, lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ, Jehowa mbɔsaka dia ekambi ande wakayakimɔ paka le nde wamboosalɛ kɔlɔ k’efula etena katɛmɔlawɔ tozambizambi ta kashi. Nde kɛnɛmɔlaka woho wayaokande dia wamboosalɛ kɔlɔ efula lo Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 16.

11. Kakɔna kakakɔndɔla Jehowa lo dikambo dia Jɛrusalɛma ndo woho wakandatatɛ?

¹¹ Lo tshapita 16 ya Ɛzɛkiyɛlɛ mbele dihole diakaleke Jehowa ntɛkɛta efula lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ ndo lɔkɔ mbele dihole diatanema prɔfɛsiya kɛmɔtshi l’atei wa prɔfɛsiya ya Jehowa yoleki etale lo Afundelo wa lo Hɛbɛru tshɛ. Jehowa akaleke ntɛkɛta dikambo dia osomba wa Jɛrusalɛma oko didjidji dia wodja wa Juda waki komonga la kɔlamelo. Nde kɔndɔlaka ɔkɔndɔ wa kɔlɔ ndo wa lonyangu wendana la woho wakatatɛ Juda ndo woho wakandayosala kɔlɔ. Jɛrusalɛma akatatɛ oko ɔna etshike laha l’okimanyedi, lele mindo ndo lahawadje yimba. Ambutshi ande waki ase Kanana w’apanganu waki lo ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. Lo mɛtɛ, Jɛrusalɛma aki edja efula l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ase Jɛbusɛ, dioho dimɔtshi di’ase Kanana polo lam’akayɔlɛndjaka Davidɛ osomba ɔsɔ. Jehowa akayoka ɔna etshike ɔsɔ kɛtshi, akawɛdia ndo akookokɛ. L’edjedja ka wonya, nde akayokomaka oko wadi le nde. Lo mɛtɛ, ase Isariyɛlɛ wakayodjasɛka l’osomba waki lo sheke ya diokanelo vɔ la Jehowa yakawetawɔ vɔamɛ dia mbɔtɔ lɔkɔ lo nshi ya Mɔsɛ. (Eto. 24:7, 8) L’ɔkɔngɔ wa Jɛrusalɛma nkoma kapitalɛ ka wodja, Jehowa akayitshɔkɔla, akayingɔnya, ndo akayietɛ olangala oko wakoka pami k’ɔngɔnyi ndo kele la lowandji salɛ wadɛnde lo mbosha dɛngalɛnga dia ngandji.​—Ɛzk. 16:1-14.

12. Ngande wakɔtɔ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi la Jɛrusalɛma?

¹² Tende kɛnɛ kakatombe oma laasɔ. Jehowa akate ate: “Wɛ akatatɛ ndjaɛkɛ lo olangala ayɛ ndo wɛ akayala numba l’ɔtɛ wa lokumu layɛ. Wɛ akafudia etsha ayɛ wa kinumba le onto tshɛ laketaka laawɔ, ko olangala ayɛ wakongaka wande.” (Ɛzk. 16:15) Lo nshi ya Sɔlɔmɔna, Jehowa akatshɔkɔla ndo akangɔnya efula ekambi ande, diakɔ diele Jɛrusalɛma akakome osomba wakaleke olangala, osomba mɛtɛ wakaleke esomba tshɛ wa lo nshi y’edjedja. (1 Ku. 10:23, 27) Koko, yema yema ɔtɛmwɛlɔ wa kashi wakayotatɛ mbɔtɔ la Jɛrusalɛma. Lo nyanga dia ngɛnyangɛnya lokema la wadiɛnde w’ase wedja ekina, Sɔlɔmɔna akatatɛ mbidja Jɛrusalɛma  mindo la ɔtɛmwɛlɔ wa tozambizambi t’apanganu. (1 Ku. 11:1-8) Ndo nkumi ya dikanga nkina yakayɔhɛnaka lo kiti ka lowandji wakayosala akambo woleki kɔlɔ, wakayodja wodja w’otondo mindo la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Ngande wakayaoke Jehowa lo kɛnɛ kendana la ditshelo dia kinumba ndo diaha la kɔlamelo sɔ? Nde akate ate: “Akambo asɔ hawokoke salema ndo hawohombaki ntomba pondjo.” (Ɛzk. 16:16) Koko ekambi ande wakanganɛ ɛsɔ wakaleke nyɔngɔmɛ l’akambo wa kɔlɔ!

13. Ekambi wa Nzambi wa la Jɛrusalɛma waki l’onongo wa kɔlɔ kakɔna?

¹³ Ohokanyiya paa ndo lonyangu laki la Jehowa etena kakandɛnya kɔlɔ k’ekambi ande wakandasɔnɛ lo mbuta ate: “Wɛ akɔshi anayɛ wa apami ndo anayɛ wa wamato wakayambotɛ, ko wɛ akaalambola le dikishi sɔ dia vɔ ndɛma. Shi etsha ayɛ wa kinumba wakatambe elelo? Wɛ akadiake anami wa apami ndo wɛ akaalambola oko elambo lo mbatshumba lo dja.” (Ɛzk. 16:20, 21) Akambo wa kɔlɔ ka ditshi wakasale anto waki la Jɛrusalɛma asɔ wakɛnya woho wele Satana kanga kɔlɔ ka mamba. Nde mɛtɛ nangaka dia nkotola ekambi wa Jehowa lo ditshelo dia kɔlɔ dia ngasɔ! Koko, Jehowa mɛnaka awui tshɛ. Nzambi kokaka nɔngɔsɔla kaanga awui woleki tshɛ kɔlɔ wasala Satana ndo nde ayosala akambo la losembwe.​—Adia Jɔbɔ 34:24.

14. Waa na waki akadiyɔ ahende w’otema ɔtɔi wa Jɛrusalɛma lo ɛnyɛlɔ kakakambe la Jehowa, ndo akɔna akaleke nsala kɔlɔ lo vɔ asato?

¹⁴ Koko, Jɛrusalɛma komboka nsɔnyi l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lande la kɔlɔ. Nde akatetemala la kinumba kande. Jehowa akate dia nde akayoleka ndo numba nkina lo monga la dionga diaha mboka nsɔnyi nɛ dia nde akatshindaka anto akina wakasalaka awui wa mindo la nde! (Ɛzk. 16:34) Nzambi akate dia Jɛrusalɛma aki oko “nyango,” mbuta ate waoho w’apanganu wakolɛka l’etena kɛmɔtshi lo wodja. (Ɛzk. 16:44, 45) Lo ntetemala nkamba l’ɛnyɛlɔ ka nkumbo, Nzambi akate dia Samariya mbaki enondo wa Jɛrusalɛma la womoto, ɔnɛ lakayasha ntondo kande lo lɔsɛnɔ la kinumba ka l’ɔtɛmwɛlɔ. Nzambi akatɛkɛta nto dikambo dia kadiyɛnde kekina, mbuta ate Sɔdɔma kakandakambe la nde lanɛ lo yokedi nɛ dia laasɔ ko nde ambolanyemaka edja efula l’ɔtɛ w’otako ndo akambo ande wa mindo. Kɛnɛ kakalange Jehowa mbuta ele dia Jɛrusalɛma akaleke akadiyɛnde Samariya ndo kaanga Sɔdɔma nsala akambo wa kɔlɔ! (Ɛzk. 16:46-50) Ekambi wa Nzambi wakatetemala minya yimba lo lokema l’ɛhɛmwɛlɔ wakawalongola ndo wakatetemala l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ awɔ.

15. Oyango akɔna waki la Jehowa lam’akandalanya Jɛrusalɛma, ndo dui sɔ diakasha elongamelo kakɔna?

¹⁵ Kakɔna kakahombe Jehowa nsala? Nde akalake Jɛrusalɛma ɔnɛ: “Dimi layanga nsanganya wanɛ tshɛ wakolanga wangɛnangɛnayɛ” ndo “dimi layokokimɔ lo anya awɔ.” Apanganu wakookanaka la ekambi ande ntondo wakahombe ndanya Jɛrusalɛma, ndanya olangala ande ndo mimba diangɔ diande dia nɛmɔ. Jehowa akate ate: “Vɔ wayokooka ave ndo wayokodiaka la tokuwa tawɔ ta ta.” Oyango akɔna waki la Jehowa lo mbela kilombo kɛsɔ?  Oyango ande komonga wa nshila ekambi ande oshiki. Koko Jehowa akɛnya oyango ande lo mbuta ɔnɛ: “Dimi layokumiya kinumba kayɛ.” Nzambi akakotsha ɔnɛ: “Nkɛlɛ kami kayokoma l’ekomelo katɔ, ko yɛnyi yakokami yayomɔ oma le yɛ; ko dimi layotshikala ki ndo hatokiyama nkɛlɛ nto.” Oko wakatɛnyi lo tshapita 9 ya dibuku nɛ, oyango wa Jehowa oma ko nshi y’edjedja aki dia nkaloya ekambi ande l’ɔkɔngɔ wa vɔ monga lo lɔhɔmbɔ. Lande na? Nde akate ate: “Dimi dimɛ layohɔ sheke yakamadje la yɛ lo nshi yayɛ ya dikɛnda.” (Ɛzk. 16:37-42, 60) Otshikitanyi la ekambi ande, Jehowa aki la kɔlamelo y’efula!​—Adia Ɛnyɛlɔ 15:4.

16, 17. a) Lande na kahatayota ɔnɛ Ohola la Oholiba wekɔ didjidji dia prɔfɛsiya dia Lokristokristo? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wamato w’otema ɔtɔi wa numba.”) b) Wetshelo akɔna w’ohomba wakokaso nkondja oma lo Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 16 ndo 23?

¹⁶ Lo tshimbo ya sawo diande di’otale ndo di’ohomba efula diele lo Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 16, Jehowa tetshaka awui w’ohomba wendana la atɔndɔ ande wosembwe, woho wende la losembwe ndo kɛtshi kande k’efula. Ngasɔ mbakokaso mbuta ndo lo dikambo dia Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 23. Akristo wa mɛtɛ mbidjaka yimba ɛlɔ kɛnɛ lo nsango yokɛma hwe ya Jehowa yendana la kinumba ka lo nyuma k’ekambi ande. Hatokombolaki pondjo dia nyangiya Jehowa oko wakasale Juda la Jɛrusalɛma! Ɔnkɔnɛ, sho pombaka ntona tshɛ lo tshɛ woho w’ɔtɛmwɛlɔ tshɛ wa dikishi. Kɛsɔ mendanaka la lokaki ndo la nsaki ka lomombo la l’emunyi, awui wakoka monga toho tɔmɔtshi t’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. (Mat. 6:24; Kɔl. 3:5) Sho nangaka ntetemala monga la lowando lo woho wambokaloya Jehowa la kɛtshi tshɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi lo nshi y’ekomelo nyɛ ndo lo woho wele nde hetawɔki pondjo dia vɔ mbidjama mindo! Nde ambodjaka kaamɛ l’Isariyɛlɛ wa lo nyuma “sheke ya pondjo,” yahalanaki pondjo oma lo tshelo yaha monga la kɔlamelo kana kinumba. (Ɛzk. 16:60) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔshi la nɛmɔ diɛsɛ diele la so dia monga kaamɛ l’ekambi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ wele pudipudi.

¹⁷ Ko, kakɔna katetsha ɛtɛkɛta wa Jehowa otsha le waa numba wele lo Ɛzɛkiyɛlɛ lo dikambo dia “numba ka lokolokolo,” mbuta ate Babilɔna ka Woke? Nyɛsɔ tende.

18, 19. Awui akɔna wafɔna wɛnaso lam’asa numba yɔtɛkɛtami lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ la numba kɔtɛkɛtami lo dibuku dia Ɛnyɛlɔ?

¹⁸ Jehowa hatshikitana. (Jak. 1:17) Woho wakandayaoke lo dikambo dia ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ekɔ woho akɔ waamɛ l’ɔkɔndɔ w’otondo wa numba ka lokolokolo kɛsɔ. Diakɔ diele, hataambe lo mɛna woho wɔtɔnɛ awui efula lam’asa kilombo kande kendana la waa numba yɔtɛkɛtami lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ la kɛnɛ kayokomɛ “numba ka lokolokolo” kɔtɛkɛtami lo dibuku dia Ɛnyɛlɔ.

¹⁹ Ɛnyɛlɔ, tolembete dia dilanya dia waa numba diɔtɛkɛtami lo prɔfɛsiya ya Ɛzɛkiyɛlɛ kondja mbala kakɔ ɔtɔi oma le Jehowa, koko oma le wedja wele ekambi wa Nzambi waki komonga la kɔlamelo wakasalaka awui wa mindo wa lo nyuma la wɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi diekɔ  l’onongo lo woho wasaladiɔ awui wa mindo wa ngasɔ la “nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ.” Ko oma lende ayoya dilanya dia tshunda sɔ? Sho mbadiaka dia ase pɔlitikɛ asɔ “wayohetsha womoto la numba, wayowohandjola vwa ndo wayowotshika otakataka, vɔ wayɔlɛ emunyi ande ndo wayowotshumba oshiki lo dja.” Lande na kayosala mandji ya l’andja ɔnɛ dui dia diambo dia ngasɔ? Nɛ dia Nzambi ‘ayodja lo etema awɔ dia vɔ nkotsha kanyi yande.’​—Ɛny. 17:1-3, 15-17.

20. Kakɔna kɛnya dia kilombo kayokomɛ Babilɔna kayonga k’ekomelo?

²⁰ Ɔnkɔnɛ, Jehowa ayokamba la wedja wa l’andja ɔnɛ dia mbela kilombo kande le ɛtɛmwɛlɔ wa kashi tshɛ, mbidja ndo ɛtɛmwɛlɔ efula wa lo Lokristokristo. Kilombo kɛsɔ kayonga k’ekomelo, edimanyielo hatoyala ndo hawototshikɛ nto ɔtɛmwɛlɔ wa kashi diaaso dikina dia nsala etshikitanu. Dibuku dia Ɛnyɛlɔ mɛnyaka dia Babilɔna “hɛnamaki nto pondjo.” (Ɛny. 18:21) Andjelo wa Nzambi wayɔngɛnangɛna l’ɔtɛ wa nyɔi kande wata vate: “Nyotombole Jah! Ndo dinga di’olongwelo ande diekɔ lo mbidɛ pondjo pondjo.”  (Ɛny. 19:3) Kilombo kɛsɔ kayotshikalaka pondjo pondjo. Ɔtɛmwɛlɔ wa kashi hawetawɔmaki pondjo nto dia monga ndo mbidja ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi mindo. Kilombo ka wolo ndo olanyelo wa Babilɔna ayotondja lo yoho ya didjidji dinga diayodɛka pondjo pondjo.

21. Elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ayonga etatelo k’etena kakɔna ndo kayokomɛ etena kakɔna?

²¹ Etena kayɔlɔsha mandji ya l’andja ɔnɛ Babilɔna ka Woke, vɔ wayokotsha kilombo ka Nzambi, mbuta ate dui dimɔtshi dia woke diayokotsha sangwelo dia Jehowa. Dui sɔ diayonga etatelo ka mfɔnu ka woke, etena k’ofukutanu kele katayalaka. (Mat. 24:21) Aramangɛdɔna mbuta ate ta diayɔlɔsha Jehowa dikongɛ nɛ di’akambo dia kɔlɔ mbayonga kondoko ya mfɔnu kɛsɔ. (Ɛny. 16:14, 16) Oko wayodiɛnya totshapita tayela ta dibuku nɛ, dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ diekɔ l’awui efula wa totɛ lo kɛnɛ kendana la woho wayotatɛ mfɔnu ka woke. L’etena kaakatakonge dui sɔ, naa wetshelo w’ohomba w’oma lo Ɛzɛkiyɛlɛ tshapita 16 ndo 23 walangaso nkimɛ ndo nkamba lawɔ?

22, 23. Ngande wakoka monga woho wɔtɛkɛtami waa numba lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ ndo dia Ɛnyɛlɔ la shɛngiya l’olimu aso w’ekila?

²² Satana nangaka mbidja wanɛ wele l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi mindo. Kɛnɛ kaleka tshɛ mbɔngɛnyangɛnya ele nkondja diaaso dia tonya oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ko todja lo yoho ya lɔsɛnɔ yele oko waa numba yɔtɛkɛtami lo dibuku dia Ɛzɛkiyɛlɛ. Sho pombaka mbohɔ dia Jehowa hetawɔ di’onto nsɛmanɛ la nde l’ɔtɛmwɛlɔ, kana onto nshisha kɔlamelo! (Wal. 25:11) Sho pombaka mbidja yimba dia mangana etale l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi diaha ‘minanda ɛngɔ kele mindo’ lo washo wa Nzambi. (Isa. 52:11) L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔ waamɛ, sho namaka lomangemange laso la kɔlamelo tshɛ lo kɛnɛ kendana l’ewanu ndo ata w’ase pɔlitikɛ wa l’andja wambaatɔna ɔnɛ. (Jni. 15:19) Sho mbɔsaka ngandji ka wodja oko ɔtɛmwɛlɔ okina wa kashi wasukɛ Satana ndo sho hatoyasha lo dikambo sɔ.

²³ Laadiko dia tshɛ, nyɛsɔ tohɔke diɛsɛ diele la so dia ntɛmɔla Jehowa lo tɛmpɛlɔ kande ka lo nyuma ka pudipudi. Etena kangɛnangɛnaso diɛsɛ sɔ, nyɛsɔ toleke ndjashikikɛ diaha monga la diɔtɔnganelo l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ndo la kinumba kawɔ!