TSHAPITA 6
Stɛfano—“Lakahomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo lakalodiama la wolo”
Wetshelo wakondjaso oma l’esambishelo ka la dihonga ka Stɛfano la ntondo k’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda
Lo ndjela Etsha 6:8–8:3
1-3. a) La ntondo ka dui diakɔna diakatanema Stɛfano, ndo kakɔna kakandasale? b) Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola?
STƐFANO ekɔ la ntondo k’ase tominadi. Lo shaka ya luudu mɔtshi ondo yaki suke la tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma, apami 71, mbuta ate ase tominadi ta laadiko t’ase Juda mbidjasɛ lo mɛsa w’ombolonga dia sandja Stɛfano. Toshushi tɔsɔ wekɔ anto wa wolo ndo wa lokumu, wele efula ka l’atei awɔ hawɔngɛnangɛna ambeki wa Yeso. Onto lakasanganya ase tominadi tɔsɔ ele ɔlɔmbɛdi a laadiko Kayifasi ndo nde mbakalɔmbɔlaka ase tominadi tɔsɔ lam’akawasɛkɛ Yeso nyɔi ambeta ngɔndɔ ngana. Onde Stɛfano ekɔ la wɔma?
2 Dui dimɔtshi dia diambo diakɛnama l’elungi kande lo diaaso sɔ. Lam’akawendaka toshushi tɔsɔ, vɔ wakɛnyi dia elungi kande “kaki oko ka ondjelo.” (Ets. 6:15) Andjelo wɛmba nsango y’oma le Jehowa Nzambi wekɔ l’ɛkɔkɔ wa monga ki, monga la wɔlamu ndo aha mbayaya. Ngasɔ mbaki ndo Stɛfano ndo kaanga toshushi takohetshaka tɔsɔ wakɛnyi dui sɔ. Ko lande na kakinde kombayaya?
3 Akristo koka nkodja wetshelo ɛlɔ kɛnɛ oma l’okadimwelo wa dimbola sɔ. Sho pombaka nto mbeya kakɔna kakakonya dia Stɛfano nkoma la ntondo k’ase tominadi tɔsɔ. Ngande wakandaamɛ mbetawɔ kande la ntondo ka laasɔ? Ngande wakokaso mbookoya?
“Vɔ wakatshutshuya anto” (Etsha 6:8-15)
4, 5. a) Lande na kakangɛnangɛnaka ase etshumanelo Stɛfano? b) Lo yoho yakɔna yele Stɛfano ‘akahomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo akalodiama la wolo’?
4 Takashile mbeya dia Stɛfano akalangemaka efula l’etshumanelo k’Akristo kaki oma la mbatema. Lo tshapita y’etshi ya dibuku nɛ, takɛnyi dia nde aki l’atei w’apami esambele waki l’okitshakitsha wakayakimɔ la lolango dia nsala olimu ɔmɔtshi wakaalɔmbɛ apɔstɔlɔ. Okitshakitsha ande wakaleke mɛnama lo menda losha lakawosha Nzambi la nsala awui efula. Sho mbadiaka l’Etsha 6:8, dia nde akasalaka “akambo wa diambo efula ndo tolembetelo” oko wakasalaka apɔstɔlɔ amɔtshi. Sho mbadiaka nto dia nde ‘akahomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo akalodiama la wolo.’ Kakɔna kalembetshiya dui sɔ?
5 Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ ‘mpomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi’ koka nto kadimɔma ɔnɛ “tshɔkwama.” Mɛnamaka dia Stɛfano aki onto l’ɔlɔlɔ, ɛkɔmatshitshi ndo akadjaka anto lo demba. Nde akatɛkɛtaka lo yoho yaketawoyaka ampokami ande ndo vɔ wakɛnaka esadi eto di’awui wakandataka wakayaka oma k’ɛse otema ndo woho wakandetawɔka akambo wa mɛtɛ wakandatɛka anto. Nde akalodiama la wolo nɛ dia nyuma ka Jehowa kakakambaka olimu le nde l’ɔtɛ wakandayelaka ɛlɔmbwɛlɔ katɔ. Lo dihole dia monga la lotamanya l’ɔtɛ wa losha ndo akoka waki la nde, nde akɛnyaka dia Jehowa mbahomba nongola lotombo ndo akayakiyanyaka dikambo di’anto wakandasambishaka. Diakɔ diakɔshi atunyi ande dia nde ekɔ waale lewɔ!
6-8. a) Naa awui ahende wakawafunde Stɛfano, ndo lande na? b) Lande na kakoka monga ɛnyɛlɔ ka Stɛfano ohomba le Akristo ɛlɔ kɛnɛ?
6 Efula k’anto wakadjanaka la Stɛfano taamu, koko “vɔ kokoka nshika ekolo la ntondo ka lomba lande ndo ka nyuma k’ekila kakɔɔlɔmbɔlaka dia nde ntɛkɛta.” a La nkɛlɛ tshɛ, vɔ ‘wakatshutshuya anto lo woshɛshɛ’ dia sɔngwɛ ombeki wa Kristo waki komonga l’onongo ɔsɔ awui wa kashi. Vɔ wakatshutshuya nto “anto,” dikumanyi la afundji. Diakɔ diakawatɔlɛ Stɛfano la wolo le ase tominadi ta laadiko t’ase Juda. (Ets. 6:9-12) Atunyi ande wakofunde l’ɔtɛ w’awui ahende anɛ: Ɔnɛ nde ambɔtɛnga Nzambi ndo ambɔtɛnga Mɔsɛ. Lo ngande?
7 Afungi wa kashi asɔ wakate dia Stɛfano akatɛngɛ Nzambi lo woho wakandatɛkɛta kɔlɔ lo dikambo dia “dihole nɛ di’ekila,” mbuta ate tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma. (Ets. 6:13) Vɔ wakate dia nde ambɔtɛnga Mɔsɛ lo woho wakandɔnyɔla Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, lo mbuta di’Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wambetaka loowe. Awui wakawofunde asɔ waki awui wa kɔlɔ efula le ase Juda nɛ dia vɔ wakɔsaka tɛmpɛlɔ ndo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ la nɛmɔ d’efula kaamɛ ndo awui wa l’onyɔ wakayokotshama lɔkɔ. Lo menda awui asɔ, le wɔ Stɛfano aki onto la kɔlɔ efula lakahombe paka ndjakema!
8 Lonyangu ko kɛsɔ mbasala anto amɔtshi wayata dia wekɔ atɛmɔdi ɛlɔ kɛnɛ dia salɛ ekambi wa Nzambi kɔlɔ. Polo ɛlɔ kɛnɛ, ase ɛtɛmwɛlɔ watɔlɔsha tshutshuyaka ewandji wa lɛɛta dia mpɛnyahɛnya Ɛmɛnyi wa Jehowa. Kakɔna kakokaso nsala etena katohindɛwɔ akambo wa kashi? Tokondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Stɛfano.
Etsha 7:1-53)
Sambisha la dihonga awui wendana la “Nzambi ka lotombo” (9, 10. Kakɔna kakate amɔnyɔdi lo kɛnɛ kendana la sawo dia Stɛfano la ntondo ka tominadi ta laadiko t’ase Juda ndo kakɔna kahatahombe mbohɛ?
9 Oko wakatatshi, Stɛfano kombayaya ndo elungi kande kaki oko ka ondjelo lam’akandahokamɛka awui wakawofundaka. Ndo Kayifasi akakadimɔ le nde ndo akawombola ate: “Onde ngasɔ mbediɔ?” (Ets. 7:1) Etena kakakoke ka Stɛfano nsamba ko nde akɔshi ɔtɛkɛta.
10 Amɔnyɔdi amɔtshi mbutaka dia kaanga mbaki sawo dia Stɛfano otale, nde kɔmɛnya di’awui wakawofundaka waki kashi. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, Stɛfano akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka woho wa sho ‘mamɛ’ lokumu l’ɔlɔlɔ. (1 Pe. 3:15) Tatohɛke dia wakofunde ɔnɛ nde ambɔtɛnga Nzambi lo mɔnyɔla tɛmpɛlɔ ndo ɔnɛ nde ambɔtɛnga Mɔsɛ lo ntɛkɛta kɔlɔ dikambo di’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Stɛfano akakadimola lo mɛnya lo tshena pe tena sato dia l’ɔkɔndɔ w’Isariyɛlɛ ndo akadje dikako vɔlɛ lo tokanyi tɔmɔtshi. Tɔsɛdingole tena sato sɔ lo ɔmɔmɔ.
11, 12. a) Ngande wakakambe Stɛfano dimɛna l’ɛnyɛlɔ k’Abrahama? b) Lande na kele aki ohomba dia Stɛfano ntɛkɛta dikambo dia Yɔsɛfu?
11 Nshi y’ewandji wa nkumbo. (Ets. 7:1-16) Stɛfano akatatɛ ntɛkɛta dikambo di’Abrahama lele ase Juda wakɔlɛmiyaka efula l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande. Oma lo dui diakandasange lawɔ lolemi sɔ, Stɛfano akɛnya dia Jehowa “Nzambi ka lotombo,” akɛnama lo nshi y’edjedja le Abrahama la Mezɔpɔtamiya. (Ets. 7:2) L’etena kɛsɔ, pami kɛsɔ aki ɔngɛndangɛnda lo Nkɛtɛ ya Daka. Abrahama komonga oyadi la tɛmpɛlɔ kana l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Laasɔ, ngande wakoka onto mbuta ɔnɛ kɔlamelo le Nzambi pombaka paka nemanɛ l’awui asɔ?
12 Wanɛ wakahokamɛka Stɛfano wakɔsaka nto Yɔsɛfu ya kanula y’Abrahama la nɛmɔ di’efula. Ko Stɛfano akawaohola di’anango wa pɛtɛ pɛtɛ la Yɔsɛfu, mbuta ate ewandji wa nkumbo wa waoho w’Isariyɛlɛ wakahɛnyahɛnya onto ɔlɔlɔ ɔsɔ ndo wakoosondja oko mfumbe. Koko Nzambi akakambe la Yɔsɛfu dia mbitsha ase Isariyɛlɛ oma lo ndjala ka kasha. Aha la taamu, Stɛfano akeyaka dimɛna awui wafɔna Yɔsɛfu la Yeso Kristo, koko nde kɔtɛkɛta mbala kakɔ ɔtɔi awui asɔ dia ampokami ande ntetemala mbohokamɛ.
13. Ngande wele woho wakatɛkɛta Stɛfano akambo wendana la Mɔsɛ akɛnya dia kɛnɛ kakawofunde lo dikambo dia Mɔsɛ komonga mɛtɛ, ndo kɛsɔ akokimanyiya dia ntɛkɛta dui diakɔna?
13 Lo nshi ya Mɔsɛ. (Ets. 7:17-43) Stɛfano akatɛkɛta awui efula wendana la Mɔsɛ, ndo dui sɔ aki dimɛna nɛ dia efula k’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda waki Asaduka wanɛ waki kombetawɔka abuku akina wa lo Bible onyake paka wanɛ wakafunde Mɔsɛ. Tohɔ dia wakafunde Stɛfano ɔnɛ nde ambɔtɛnga Mɔsɛ. Koko okadimwelo ande wakɛnya ɔnɛ dui sɔ bu mɛtɛ nɛ dia ɛtɛkɛta ande wakɛnyaka dia nde akɔsaka Mɔsɛ ndo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ la nɛmɔ. (Ets. 7:38) Nde akɛnya dia lam’aki Mɔsɛ l’ɛnɔnyi 40, anto wakandalange shimbɛ wakootone. Ndo ndekana ɛnɔnyi 40 l’ɔkɔngɔ diko, anto asɔ wakayotona nto mbala la mbala lowandji lande. b Lo nsala ngasɔ, Stɛfano akɛnya dui di’ohomba nɛ: Mbala efula ekambi wa Jehowa tonaka anto wasɔnande dia mbalɔmbɔla.
14. Okambelo wa l’ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ akasukɛ dui diakɔna etena kakatɛkɛtaka Stɛfano?
14 Stɛfano akohola anto wakohokamɛka dia Mɔsɛ akatatshi di’omvutshi ɔmɔtshi wele oko nde ayotomba l’Isariyɛlɛ. Omvutshi akɔna ɔsɔ, ndo ngande wayondolongwama? Stɛfano akasale dia ndjokadimola ambola asɔ l’ekomelo. Nde akɛnya dui dikina di’ohomba nɛ: Mɔsɛ akɛnyi dia dihole tshɛ koka nkoma ekila, oko wakidiɔ lo nkɛtɛ yaki nsuke la dikombokombo diakalongolaka lɛnɛ akatɛkɛtaka Jehowa lande. Onde laasɔ sho koka mbuta di’ɔtɛmwɛlo wa Jehowa pombaka nkomɛ paka lo luudu lɔmɔtshi loto, ɛnyɛlɔ oko tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma? Tende dui sɔ.
15, 16. a) Lande na kele ntɛkɛta dia tabɛrnaklɛ aki dui di’ohomba etena kakasambaka Stɛfano? b) Ngande wakatɛkɛta Stɛfano dia tɛmpɛlɔ ka Sɔlɔmɔna etena kakandasambaka?
15 Tabɛrnaklɛ ndo tɛmpɛlɔ. (Ets. 7:44-50) Stɛfano akohola ase tominadi dia la ntondo ka tɛmpɛlɔ monga la Jɛrusalɛma, Nzambi akatɛ Mɔsɛ dia mbika tabɛrnaklɛ, mbuta ate luudu la dipɛma lakawatɛmbaka. Onto akɔna lakakoke sombɔ mbuta ɔnɛ tɛmpɛlɔ ndeka tabɛrnaklɛ etena kele Mɔsɛ ndamɛ akatɛmɔla lɔkɔ?
16 Lam’akayokaka Sɔlɔmɔna tɛmpɛlɔ la Jɛrusalɛma, nyuma ka Nzambi kakootshutshuya dia mbisha wetshelo w’ohomba efula lo dɔmbɛlɔ di’osapwelo. Oko wakadiɛnya Stɛfano, “Ɔnɛ-Laheme-Tshɛ hadjasɛ lo mvudu yakakama l’anya w’anto.” (Ets. 7:48; 2 Ɛk. 6:18) Jehowa koka nkamba la tɛmpɛlɔ dia nkotsha asangwelo ande, koko nde hadihami lɔkɔ. Laasɔ, lo ngande wakoka atɛmɔdi ande mbɔsa di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi nemanɛka paka la luudu lɔmɔtshi lakake anto? Stɛfano akakomiya ekanelo kande ka yimba la dui di’ohomba efula lo shila ɛtɛkɛta w’oma lo dibuku dia Isaya w’ɔnɛ: “Olongo kele kiti kami ka lowandji ndo nkɛtɛ kekɔ kihona k’ekolo ami. Luudu la ngande layonyombikɛ? mbata Jehowa. Kana lende ele dihole diami dia momuya?”—Ets. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.
17. Ngande wele ɛtɛkɛta wa Stɛfano a) wakɛnya dionga di’aki l’anto wakoohokamɛka b) wakɛnya di’awui wakawoofundaka waki kashi?
17 Polo lanɛ, onde wɛ hetawɔ dia Stɛfano akɛnya la mayɛlɛ tshɛ eyango waki la wanɛ wakofundaka? Nde akɛnya nto dia sangwelo dia Jehowa diekɔ lo tatshu otsha la ntondo koko diɔ hadioshikimadi dihole ɔtɔi lo ndjela mbekelo y’anto. Wanɛ wakangɛnangɛnaka ntɛmɔla lo luudu l’olangala efula laki la Jɛrusalɛma lɔsɔ, ndo wakayashaka lo mbekelo ndo l’awui w’ashidi wakatombe oma l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakohɛ tshɛ lo tshɛ lande na kakashama Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ndo lande na kakakama tɛmpɛlɔ! Lo yoho ya mayɛlɛ, ekanelo ka yimba ka Stɛfano kakonyiya dimbola di’ohomba nɛ: Shi tayoleka ndjela Ɛlɛmbɛ dimɛna ndo mbɔsa tɛmpɛlɔ la nɛmɔ lo nkitanyiya Jehowa? Lo mɛtɛ, oma lo ɛtɛkɛta ande Stɛfano akaamɛ lo yoho ya dimɛna efula kɛnɛ kakandasalaka nɛ dia nde akakitanyiyaka Nzambi dimɛna dimɛna.
18. L’awui akɔna wahombaso mbokoya Stɛfano?
18 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo sawo dia Stɛfano? Tambɛna dia nde akeyaka Afundelo dimɛna. Sho lawɔ pombaka monga anto weka Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’etete dia sho monga anto “walembetshiya ɔtɛkɛta w’akambo wa mɛtɛ dimɛna.” (2 Tim. 2:15) Loshilambo ndo yewo yaki la Stɛfano toshaka wetshelo okina. Wanɛ wakohokamɛka waki la nkɛlɛ k’efula! Koko nde akatɛkɛta edja efula l’awui wakawasangaka lolemi lo ntɛkɛta awui wakawayashaka lɔkɔ. Nde akatɛkɛta nto l’anto asɔ la loshilambo lo mbaelɛ “waa papa.” (Ets. 7:2) Sho lawɔ pombaka mbewoya akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi la “lotutsha ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula.”—1 Pe. 3:15.
19. Losango lakɔna la kilombo lakewoya Stɛfano la dihonga tshɛ ase tominadi ta laadiko t’ase Juda?
19 Tatetawɔke pondjo dia wɔma w’ɔnɛ tayonyangiya anto toshimba dia mbewoya Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana mengesola losango lele lɔkɔ. Stɛfano ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le so. Nde akakoke mɛna aha la taamu di’ase tominadi waki l’etema wa kɔlɔ asɔ kombetawɔ kɛnɛ kakandataka. Ɔnkɔnɛ, oko wakandatshutshuyama la nyuma k’ekila, nde akakomiya sawo diande lo mbaɛnya la dihonga tshɛ dia vɔ waki oko watshɛwɔ wanɛ wakatone Yɔsɛfu, Mɔsɛ ndo amvutshi tshɛ. (Ets. 7:51-53) Lo mɛtɛ, toshushi ta lo tominadi ta laadiko t’ase Juda tɔsɔ mbakadiake Mɛsiya lele Mɔsɛ ndo amvutshi tshɛ wakatatshi di’oyelo ande. Lo mɛtɛ, vɔ wakɔnyɔla Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo yoho yoleki tshɛ kɔlɔ!
“Nkumadiɔndjɔ Yeso, olongole lumu lami” (Etsha 7:54–8:3)
20, 21. Kakɔna kakasale ase tominadi ta laadiko t’ase Juda lam’akawoke ɛtɛkɛta wa Stɛfano, ndo kakɔna kakasale Jehowa dia mbokeketsha?
20 Akambo wa mɛtɛ wakate Stɛfano wakomadja toshushi. Dia nama lokumu lawɔ ndo diaha mbotshama sɔnyi, vɔ wakakakatanyɛka Stɛfano wanyu l’ɔtɛ w’akambo asɔ. Pami ka kɔlamelo kɛsɔ akɛnyi dia hawotowoka kandji, woho wakiwɔ komboka Nkumɛnde Yeso kandji.
21 Stɛfano aki mɛtɛ l’ohomba wa dihonga dia tokomɛ kɛnɛ kaki la ntondo kande ndo aha la taamu, nde akakeketshama efula oma l’ɛnɛlɔ kakawɛnya Jehowa. Stɛfano akɛnyi lotombo la Nzambi, ndo nde akɛnyi Yeso emadi lo lonya l’omi la Jehowa! Lam’akatɛkɛta Stɛfano dia kɛnɛ kakandɛnyi l’ɛnɛlɔ kakɔ, toshushi takosandjaka wakadihe anya l’atoyi awɔ. Lande na? La ntondo ka laasɔ, Yeso akate la ntondo ka tominadi takɔ taamɛ dia nde kele Mɛsiya ndo ndooko edja nde ayonga lo lonya l’omi la She. (Makɔ 14:62) Ɛnɛlɔ kakɛnyi Stɛfano kakashikikɛ dia kɛnɛ kakate Yeso kaki mɛtɛ. Ase tominadi ta laadiko t’ase Juda mbakafunge ndo mbakadiake Mɛsiya. Ko ase tominadi wakasange lolemi vɔ tshɛ aha la ntshimbatshimba dia ndjaka Stɛfano l’ave. c
22, 23. Lo woho akɔna wɔfɔna nyɔi ka Stɛfano la ka Nkumɛnde, ndo ngande wahomba Akristo wa nshi nyɛ monga la woho w’eshikikelo kaki la Stɛfano?
22 Stɛfano akadiakema paka oko wakadiakema Nkumɛnde, koko nde aki la wɔladi wa l’etei k’otema, nde akayaɛkɛ tshɛ le Jehowa ndo nde akalɔmbɛɛ wanɛ wakodiake edimanyelo. Nde akate ate: “Nkumadiɔndjɔ Yeso olongole lumu lami.” Ondo l’ɔtɛ wakandatetemala mɛna l’ɛnɛlɔ Ɔna onto ele kaamɛ la Jehowa. Aha la taamu, Stɛfano akeyaka ɛtɛkɛta w’ekeketshelo wa Yeso ɛnɛ: “Dimi lekɔ eolwelo ndo lɔsɛnɔ.” (Jni. 11:25) L’ekomelo, Stɛfano akalɔmbɛ Nzambi la dui dia wolo ɔnɛ: “Jehowa le, towashake dilanya l’ɔtɛ wa pɛkato kɛnɛ.” L’ɔkɔngɔ wa nde mbuta ngasɔ, nde akalale djɔ ya nyɔi.—Ets. 7:59, 60.
23 Lo yoho shɔ mbakakome Stɛfano ombeki wa Kristo wa ntondo wakadiakema. (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ ‘Omvwedi’ lo woho akɔna?”) Lonyangu ko, kɛsɔ kokomɛ tsho paka le Stɛfano. Polo ndo lo nshi yaso nyɛ, ekambi ɛmɔtshi wa kɔlamelo wa Jehowa wekɔ lo ndjakema oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ, ase pɔlitikɛ ndo anto akina w’etema kɔlɔ watɔlɔsha. Kaanga mbediɔ ngasɔ, tekɔ l’ɛkɔkɔ wa monga l’eshikikelo oko kaki la Stɛfano. Kakianɛ Yeso ekɔ lo mbolɛ oko Nkumekanga ndo She akawosha wolo efula. Ndooko kakoka mboshimba dia mbolola ambeki ande wa kɔlamelo wavɔ.—Jni. 5:28, 29.
24. Ngande wakasha Pɔɔlɔ lonya l’odiakelo wa Stɛfano ndo shɛngiya yakɔna yakayonga la nyɔi k’onto laki la kɔlamelo ɔsɔ?
24 Lam’aketaka akambo asɔ tshɛ, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wakawelɛka Saolo akɛnaka. Nde lawɔ aketawɔ nyɔi ka Stɛfano, nde kakalamaka ahɔndɔ w’anto wakokaka Stɛfano ave. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, nde mbakayoleka mbela ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo efula. Koko nyɔi ka Stɛfano aki la shɛngiya ya wolo efula. Ɛnyɛlɔ kande kakakeketsha Akristo akina dia vɔ ntetemala ntshikala la kɔlamelo ndo mbidja otshumba oko nde. Ndo nto, Saolo ɔnɛ lakayelamɛ l’ɔkɔngɔ Pɔɔlɔ, akayokiyanaka efula lo woho wakandetawɔ dia Stɛfano ndjakema. (Ets. 22:20) Nde akasukɛ wanɛ wakadiake Stɛfano ko l’ɔkɔngɔ nde akayosuyaka ate: “[Laki] ntondo ɔtɛnganyi, osoyanyi ndo ɔsɛndji.” (1 Tim. 1:13) Mɛnamaka dia Pɔɔlɔ kombohɛ Stɛfano ndo sawo diande dia dimɛna dia lushi lɔsɔ. L’asawo amɔtshi wakasha Pɔɔlɔ, ndo lo mikanda wakandafunde, nde akakalolɛ awui wakate Stɛfano lo sawo diande. (Ets. 7:48; 17:24; Hɛb. 9:24) L’edjedja ka wonya, Pɔɔlɔ akayele ɛnyɛlɔ ka mbetawɔ ndo ka dihonga kakatshike Stɛfano, pami ‘kakahomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa Nzambi ndo kakalodiama la wolo.’ Onde sho tayoyela ɛnyɛlɔ kande?
a L’atei w’atunyi ande mbaki ndo ase “Shinangɔnga y’Atshungɔmi.” Ondo ase Rɔmɔ mbakawande ko l’ɔkɔngɔ diko vɔ ndjaatshungola kana waki ase mfumbe wakayokomaka ase wedja wakakome ambetawudi. Amɔtshi wakaye oma la Kilikiya, ɛnyɛlɔ oko Saolo k’ose Taraso. Ɔkɔndɔ hashikikɛ dia kana ndo Saolo mbaki l’atei w’ase Kilikiya asɔ waki koshika ekolo la ntondo ka Stɛfano.
b Ɛtɛkɛta wa Stɛfano wekɔ l’awui wahatanema l’ahole akina lo Bible. Ɛnyɛlɔ olowanyelo wakalongola Mɔsɛ l’Edjibito, ɛnɔnyi waki lande lam’akandalawɔ mbala ka ntondo oma l’Edjibito ndo edja kakandatshikala la Midiyana.
c Ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ wakashaka ase tominadi ta laadiko t’ase Juda lotshungɔ la ndjaka onto. (Jni. 18:31) Lo mɛtɛ, mɛnamaka dia Stɛfano akadiakema oma le leemba l’anto lakawokaka nkɛlɛ, koko aha kɛsɔ mbakɔsɛkɛ tominadi.