Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA 27

‘Sambisha dimɛna dimɛna’

‘Sambisha dimɛna dimɛna’

Pɔɔlɔ akatetemala nsambisha etena kakinde lo lokanu la Rɔmɔ

Lo ndjela Etsha 28:11-31

1. Kakɔna kakeyaka Pɔɔlɔ l’asekande kakawasha wɛkamu? Ndo Lande na?

 MASUWA wakafundama la ntondo kawɔ ɔnɛ “Ana w’apami wa Zeusɛ,” ondo masuwa wa woke wakɛmbaka mbo ya ndɛ wakonɛ oma lo disɛnga dia Mediteraneya dia Malta otsha l’Italie oya lo 59 T.D. Pɔɔlɔ, ose lokanu lakatalamemaka aki lo masuwa ɔsɔ nde l’asekande w’Akristo Luka la Aristarako. (Ets. 27:2) Otshikitanyi la wanɛ wakakambaka lo masuwa, esambisha ɛsɔ konyangaka dia kokamɛ oma le jambizambi Zeusɛ y’ase Ngirika. (Enda nɔtɛ ka wekelo ka l’Etsha 28:11nwtsty.) Pɔɔlɔ l’asekande wakakambɛka Jehowa, ɔnɛ lakewoya dia Pɔɔlɔ ayotosambisha akambo wa mɛtɛ la Rɔmɔ ndo ayotosamba le Kayisa.​—Ets. 23:11; 27:24.

2, 3. Lende akete masuwa waki Pɔɔlɔ lɔkɔ, ndo onto akɔna akasukɛ Pɔɔlɔ lo lɔkɛndɔ l’otondo?

2 Nshi shato l’ɔkɔngɔ wa vɔ nkoma la Sirakusɛ, osomba wa dimɛna efula wa la Sisiliya wakasɛmanɛka la Atɛna ndo Rɔmɔ, masuwa wakonɛ otsha la Rɛngiyo lo sidɛ ka Italie. Oma laasɔ, diɛsɛ la lɔpɛpɛ l’oma lo sidɛ, masuwa wakakɛndakɛnda esadi ndo wakasale kilɔmɛtrɛ 320 dia nkoma lo dibongo dia Putiyɔli (suke l’osomba wa Naples wa nshi nyɛ) ndo takatokoma lushi la hende.​—Ets. 28:12, 13.

3 Pɔɔlɔ aya l’etenyi k’ekomelo ka lɔkɛndɔ lande l’otsha la Rɔmɔ dia tosamba le Nkumekanga Nɛrɔ. Lo lɔkɛndɔ l’otondo, “Nzambi k’esambelo tshɛ’’ aki kaamɛ la Pɔɔlɔ. (2 Kɔr. 1:3) Oko wayotodiɛna, Nzambi akatetemala mbosukɛ ndo Pɔɔlɔ koshisha ohetoheto ande oko wakinde misiɔnɛrɛ.

“Pɔɔlɔ akasha Nzambi losaka ndo akakeketala” (Etsha 28:14, 15)

4, 5. a) Ngande wakalongola anangɛso wa la Putiyɔli Pɔɔlɔ l’asekande, ndo lande na kakawawoshaka lotshungɔ l’efula? b) Kaanga lo lokanu, ɛlɔlɔ akɔna wakondja anangɛso l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lawɔ la dimɛna?

4 Lam’aki Pɔɔlɔ nde l’asekande la Putiyɔli, Pɔɔlɔ mbutaka ɔnɛ: “Takatane anangɛso laawɔ ndo vɔ wakatɔlɔmbɛ dia sho ntshikala nshi 7 kaamɛ la wɔ. (Ets. 28:14) Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka woho walongɔna Akristo lee! Aha la taamu, anangɛso asɔ wakafutama efula oma l’ekeketshelo ka lo nyuma kakawalongola oma le Pɔɔlɔ ndo asekande. Ko lande na kaki ose lokanu ɔsɔ la lotshungɔ efula ngasɔ? Ondo nɛ dia asɔlayi w’ase Rɔmɔ wakatawolamaka wakɛkɛka otema le nde.

5 Woho akɔ waamɛ mbele ndo lo nshi yaso nyɛ, ekambi wa Jehowa wele lo nkanu ndo lo mpango ya lokanu kondjaka lotshungɔ ndo waɛsɛ akina l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lawɔ l’Okristo. Ɛnyɛlɔ, la Roumanie pami kɛmɔtshi kakawasɛkɛ lokanu l’ɛnɔnyi 75 l’ɔtɛ wa wovi akatatɛ mbeka Bible ndo akasale etshikitanu w’amɛna efula lo lɔsɛnɔ. L’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lande, ewandji wa lokanu wakawoshaka lotshungɔ la ntomba aha l’asɔlayi tawolamaka dia tosombɛ ase lokanu diangɔ! Kɛnɛ koleki tshɛ ele, lɔkɛwɔ laso la dimɛna tombolaka Jehowa.​—1 Pe. 2:12.

6, 7. Naa ngandji ka laande kakɛnya anangɛso wa la Rɔmɔ ?

6 Oma la Putiyɔli, ondo Pɔɔlɔ l’asekande wakakɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ 50 dia nkoma la Capua lo Mboka ka l’Apiyo katshɔ polo la Rɔmɔ. Onto lakatakɛndakɛndaka l’otadimbo wakasalema dimɛna l’abanga ɔsɔ, akakokaka mɛna ekonda l’eswe wa l’Italie ndo l’ahole amɔtshi akɛnaka ndjale ka Mediteraneya. Otadimbo ɔsɔ waketaka nto lo marais Pontis, ɛtshi ka nkɛtɛ kaki la lɔtɛkɛ efula lɛnɛ aki lobingu la Apiyo, lo kilɔmɛtrɛ oko 60 ntondo ka nkoma la Rɔmɔ. Luka akafunde dia ‘lam’akoke anangɛso wa la Rɔmɔ losango la so,’ efula l’atei awɔ wakaye polo lo lobingu la Apiyo, ndo akina wakatokongaka lo Tavɛrnɛ Shato, mbuta ate dihole diakomuyaka ase okanda diaki lo kilɔmɛtrɛ 50 la Rɔmɔ. Ande ngandji mɛtɛ kakawatɛnya lee!​—Ets. 28:15.

7 Dihole dia Lobingu l’Apiyo komonga dihole dia dimɛna dia amɛngɔdi wambɔlɛmba momuya. Horace, ofundji wa pɔɛmɛ w’ose Rɔmɔ akate dia “dihole sɔ diakalolanɛka la amɛngɔdi wa lo masuwa ndo alami wa waa ɔtɛlɛ waki akanga w’etako.” Nde akafunde “dia ashi wa lawɔ waki mindo efula.” Ofundji ɔsɔ akatone kaanga ndɛ yangɔ lo dihole sɔ. Koko kaanga mbaki dihole sɔ kɔlɔ efula ngasɔ, anangɛso wakaye oma la Rɔmɔ waketawɔ dia nkonga Pɔɔlɔ la wanɛ wakayayaka la nde lawɔ dia ndjɔkɛndakɛnda la wɔ etenyi kambotshikala polo la Rɔmɔ.

8. Lande na kakoke Pɔɔlɔ Nzambi losaka ‘etena kakandɛnyi’ anango?

8 Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Lam’akawaɛnyi Pɔɔlɔ, nde akasha Nzambi losaka ndo akakeketala.” (Ets. 28:15) Eelo, kam’akandɛnyi anangɛso wakawokaka ngandji asɔ, wele amɔtshi nde akawaeyaka, Pɔɔlɔ akakeketala ndo akasambema. Lande na kakasha Pɔɔlɔ Nzambi losaka? Nde akeyaka dia ngandji ka l’otema ɔtɔi ekɔ olowa wa nyuma ka Nzambi. (Ngal. 5:22) Polo ɛlɔ kɛnɛ, nyuma k’ekila tshutshuyaka Akristo dia ndjahondja dikambo di’asekawɔ ndo dia nkimanyiya wanɛ wele lo dihombo.​—1 Tɛs. 5:11, 14.

9. Ngande wakokaso mbokoya kɛnɛ kakasale anangɛso wakaye ndjolongola Pɔɔlɔ?

9 Ɛnyɛlɔ, nyuma k’ekila tshutshuyaka Akristo dia nongola emendji w’etshimbedi, waa misiɔnɛrɛ ndo ekambi ekina wa lo tena tshɛ, wele efula kawɔ wakayahondja awui efula dia ndeka kambɛ Jehowa. Yambola ɔnɛ: ‘Onde dimi koka nyomoleka nsukɛ wembwelo w’omendji w’otshimbedi, ondo lo mbahangia kana mbaelɛ ndjɔlɛ yangɔ nde la wadɛnde naka nde ambotshuka? Onde dimi koka nkongɛ dia nsambisha kaamɛ lawɔ?’ Lo nsala ngasɔ, wɛ ayokondja ɛtshɔkɔ efula. Ɛnyɛlɔ, ohokanyiya ɔlɔ waki l’anangɛso wa la Rɔmɔ lo mboka woho wakakɔndɔlaka Pɔɔlɔ l’asekande awui w’amɛna wakahomana lawɔ.​—Ets. 15:3, 4.

“L’ahole tshɛ anto wekɔ lo ntɛkɛta kɔlɔ” (Etsha 28:16-22)

10. Ngande waki lɔsɛnɔ la Pɔɔlɔ la Rɔmɔ ndo kakɔna kakandasale yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nkoma la Rɔmɔ?

10 Lam’akatokoma Pɔɔlɔ la wanɛ wakatatshɔka la nde la Rɔmɔ, “wakasha Pɔɔlɔ lotshungɔ la nde mbidjasɛ nde la ɔsɔlayi wakoolamaka lo luudu lakandafutɛka.” (Ets. 28:16) Mbala efula diaha ose lokanu ndawɔ, wakookelekaka mɔlɔla wakakimɛka ɔsɔlayi wakoolamaka. Kanga mbakidiɔ ngasɔ, Pɔɔlɔ aki osambisha wa Diolelo ndo mɔlɔla kombodiha onyɔ. Ɔnkɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nde momuya nshi shato oma lo lɔkɛndɔ, Pɔɔlɔ akelɛ ɛnɛnɛ w’ase Juda dia ndjaeyanya lewɔ ndo nsambisha.

11, 12. Etena kakatɛkɛta Pɔɔlɔ l’ase Juda wa la Rɔmɔ, ngande wakandasale dia minya tokanyi ta kɔlɔ takakoke monga la wɔ?

11 Pɔɔlɔ akate ate: “Analengo, kaanga mbakimi kosalɛ anto kɔlɔ kana mɔnyɔla mbekelo ya watshɛso, dimi lakakimɔma oko ose lokanu oma la Jɛrusalɛma lo anya w’ase Rɔmɔ. Ndo l’ɔkɔngɔ wa vɔ nsɛdingola dikambo diami, vɔ wakalange tshungolami, nɛ dia vɔ kotana ndooko ɔkɔkɔ wa ndjakami. Koko lam’ele ase Juda wakatone, dimi lakɛnyi ohomba nɔmba dia Kayisa menda dikambo diami, koko aha ɔnɛ dimi laki la dikambo dimɔtshi dia mfunda wodja aso.”​—Ets. 28:17-19.

12 Lo mbelɛ ase Juda wakohokamɛka ɔnɛ “analengo,” Pɔɔlɔ akalange mɛnya diɔtɔnganelo dia dimɛna diaki lam’asawɔ ndo dia vɔ minya tokanyi ta kɔlɔ takawakoke monga la tɔ. (1 Kɔr. 9:20) Nde akɛnya nto hwe dia nde kondja dia ndjofunda asekande ase Juda, koko dia ndjosamba le Kayisa. Ase Juda waki la Rɔmɔ kombeya dia Pɔɔlɔ akalɔmbɛ dia ndjosamba le Kayisa. (Ets. 28:21) Lande na kele ase Juda waki la Judeya kotoma losango lɔsɔ? Dibuku dimɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Masuwa waki Pɔɔlɔ lɔkɔ waki l’atei wa masuwa wa ntondo wakakome l’Italie l’ɔkɔngɔ wa nshi ya tshitshi, laasɔ akakoke monga ko akɛndji w’ewandji w’ase Juda wa la Jɛrusalɛma watakome kana mukanda wakawatome wendana la dui sɔ watakome.”

13, 14. Ngande wakatatɛ Pɔɔlɔ ntɛkɛta dia Diolelo ndo ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kande?

13 Ko Pɔɔlɔ akatɛkɛta dia losango la Diolelo lo nkamba l’etelo kakahombe nomialomia nsaki k’ase Juda wakoohokamɛka. Nde akate ate: “Diakɔ diakamalɔmbɛ dia nyɛna ndo ntɛkɛta la nyu nɛ dia l’ɔtɛ w’elongamelo ka Isariyɛlɛ mbemi la mɔlɔla ɔnɛ.” (Ets. 28:20) Elongamelo kɛsɔ kakendanaka la Mɛsiya ndo la Diolelo diande diakasambishaka etshumanelo k’Akristo. Dikumanyi di’ase Juda wakakadimola vate: “Tambɛna ɔlɔlɔ kohokamɛ dia mbeya kanyi yayɛ lo dikambo sɔ, nɛ dia lo mɛtɛ, lo kɛnɛ kendana la yaato y’ɔtɛmwɛlɔ nyɛ, sho mbeyaka dia l’ahole tshɛ anto wekɔ lo ntɛkɛta kɔlɔ lo dikambo diayɔ.”​—Ets. 28:22.

14 Etena kakondjaso diaaso dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ, sho koka mbokoya Pɔɔlɔ lo monyiya nsaki k’onto l’ɛtɛkɛka kana nkamba la ambola watshutshuya ampokami dia nkana yimba. Alako w’amɛna koka tanema l’ekanda wele oko Comment raisonner a partir des Écritures, Kondja wahɔ lo Kalasa k’olimu wa teokrasi ndo Yasha lo wadielo ndo lo wetshelo. Onde wɛ ekɔ lo nkamba dimɛna l’ekanda walembetshiya Bible ɛsɔ?

Ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka woho wa “nsambisha dimɛna dimɛna” (Etsha 28:23-29)

15. Lo awui akɔna anɛi wakatotshikɛ Pɔɔlɔ ɛnyɛlɔ l’esambishelo kande?

15 Lushi lakawokana, ase Juda wa lɛkɔ “wakaye efula ka mamba” lo dihole diakandadjasɛka. Ko Pɔɔlɔ akaalembetshiya “oma ko pindju polo dikɔlɔ, . . . lo nsambisha dimɛna dimɛna akambo wendana la Diolelo dia Nzambi dia mbaetawoya awui wendana la Yeso, wele lo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ndo lo Amvutshi.” (Ets. 28:23) Esambishelo ka Pɔɔlɔ toshaka ɛnyɛlɔ l’awui anɛi w’ohomba. Dui dia ntondo, nde akaleke ntɛkɛta dia Diolelo dia Nzambi. Dui dia hende, nde akalange nkotola yambalo y’ampokami lo mbaetawoya. Dui dia sato, nde akakambe l’Afundelo dia kana lawɔ yimba. Dui dia nɛi, nde akakɛnɛmɔla dionga dia ndjahondja lo nsambisha “oma ko pindju polo dikɔlɔ.” Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna le so lee! Etombelo akɔna wakayala? Luka mbutaka ɔnɛ: “Anto amɔtshi wakatatɛ mbetawɔ,” koko akina kombetawɔ. Anto kosanga nto lolemi lam’asawɔ. Ndo Luka tetemalaka mbuta dia anto “wakatatɛ ntshɔ.”​—Ets. 28:24, 25a.

16-18. Lande na kele woho wakatone ase Juda waki la Rɔmɔ losango la Pɔɔlɔ kombowambiya, ndo ahombaso nsala etena katona anto losango la so?

16 Kɛnɛ kakasale anto kɛsɔ komambiya Pɔɔlɔ nɛ dia tɔ mbɔtɔnɛka la prɔfɛsiya ka lo Bible ndo l’awui wokohomanaka la Pɔɔlɔ. (Ets. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Ɔnkɔnɛ, nde akatɛ wanɛ wakatone mbohokamɛ wakatatɛ ntshɔ ɔnɛ: “Diakɔ diakatɛ nyuma k’ekila watshɛnyu lo tshimbo y’omvutshi Isaya ate: ‘Tshɔka otsha le anto anɛ ndo towate wate: “Nyu mɛtɛ nyayohokamɛ, koko hanyotoshihodia, ndo nyu mɛtɛ nyayenda koko hanyotɛna. Nɛ dia etema w’anto anɛ waya lonyu.”’” (Ets. 28:25b-27) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi “lonyu” lanɛ mɛnyaka otema waya “wolo oko dive” ko losango la Diolelo hayokoka mbɔtɔ. (Ets. 28:27) Ɔsɔ mɛtɛ aki kɔlɔ ka ditshi!

17 Otshikitanyi l’ampokami ande w’ase Juda, Pɔɔlɔ akakomiya lo mbuta dia ‘ase wedja wayohokamɛ.’ (Ets. 28:28; Os. 67:2; Isa. 11:10) Nde aki l’eshikikelo di’ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ mɛtɛ, nɛ dia nde akɛnyi woho waketawɔ ase Wedja efula losango la Diolelo!​—Ets. 13:48; 14:27.

18 L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, tatomalake etena katona anto lokumu l’ɔlɔlɔ. Sho mbeyaka dimɛna dia efula k’anto hawotɔtɔ lo mboka ka lɔsɛnɔ. (Mat. 7:13, 14) Koko, etena kɔtɔ anto wele suke dia mbetawɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, sho pombaka ngɛnangɛna ndo mbalongola l’otema ɔtɔi.​—Luka 15:7.

“Awasambisha Diolelo dia Nzambi” (Etsha 28:30, 31)

19. Ngande wakakambe Pɔɔlɔ dimɛna l’etena kakinde lo lokanu?

19 Luka akakomiya ɔkɔndɔ ande la dui dia dimɛna efula ndo diasalanganya otema ɔnɛ: “[Pɔɔlɔ] akatshikala ɛnɔnyi 2 w’etondo lo luudu lande hita lakandafutɛka ndo nde akalongolaka dimɛna wanɛ tshɛ wakayaka le nde, awasambisha Diolelo dia Nzambi ndo etsha akambo wendana la Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo hwe hwe ndo aha l’onto mboshimba.” (Ets. 28:30, 31) Pɔɔlɔ aki mɛtɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’onto lalongɔna, laki la mbetawɔ ndo l’ohetoheto!

20, 21. Shila anto amɔtshi wakakondja wahɔ oma l’esambishelo ka Pɔɔlɔ la Rɔmɔ.

20 Onto ɔmɔtshi lele Pɔɔlɔ akoolongola la ngandji tshɛ ele pami kakawelɛka Ɔnɛsimo, ose fumbe ɔmɔtshi lakalawɔ oma la Kɔlɔsayi. Pɔɔlɔ akakimanyiya Ɔnɛsimo dia nkoma Okristo ndo nde lo wedi ande akayokoma le Pɔɔlɔ ‘ɔnangɛnde la kɔlamelo ndo la ngandji.’ Pɔɔlɔ akate lo dikambo dia Ɔnɛsimo ate nde ekɔ “ɔnami hita layami tshondo ya she.” (Kɔl. 4:9; Filɛ. 10-12) Ɔnɛsimo mɛtɛ akakeketsha Pɔɔlɔ efula! a

21 Anto akina nto wakakondja wahɔ oma l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka Pɔɔlɔ. Nde akafundɛ ase Filipɛ ɔnɛ: “Kɛnɛ kakankomɛ akakadimɔ lo wahɔ wa lokumu l’ɔlɔlɔ dia lɔ ntshɔ otsha la ntondo, dia lokanu lemi l’ɔtɛ wa Kristo mbeyama le alami tshɛ wa nkumekanga k’ase Rɔmɔ ndo le anto akina tshɛ. Kakianɛ, efula k’anangɛso wa lo Nkumadiɔndjɔ wambokeketshama l’ɔtɛ wa lokanu lami ndo vɔ tshɛ wekɔ lo mɛnya dihonga di’efula diele la wɔ dia mbewoya ɔtɛkɛta wa Nzambi aha la mboka wɔma.”​—Flpɛ. 1:12-14.

22. Ngande wakakambe Pɔɔlɔ dimɛna la nshi yakinde lo lokanu la Rɔmɔ?

22 Pɔɔlɔ akakambe la nshi yakinde lo lokanu la Rɔmɔ dia mfunda mikanda efula wakenga Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ. b Akristo wa lo ntambe ka ntondo wanɛ wakawafundɛ mikanda ɛsɔ wakakondja wahɔ oma lo mikanda akɔ. Sho lawɔ koka nkondja wahɔ oma lo mikanda wa Pɔɔlɔ nɛ dia alako wakasambiyama wakandafunde wekɔ ohomba ɛlɔ kɛnɛ oko wakiwɔ etena kakawafundama.​—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, ngande walama Akristo wa nshi nyɛ ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ kaanga mbawandawɔ lo nkanu aha la vɔ nkongola onongo?

23 Etena kakandatshungɔ kahatɛkɛtami lo dibuku di’Etsha, ko Pɔɔlɔ ambetsha ɛnɔnyi ɛnɛi lo lokanu: Ehende la Kayisariya ndo ehende la Rɔmɔ. c (Ets. 23:35; 24:27) Koko nde akatetemala nama ɔngɛnɔngɛnɔ ande ndo akasalaka tshɛ kakinde l’akoka wa nsala l’olimu wa Nzambi. Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, kaanga mbewɔ lo nkanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa hawoshisha ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ ndo wekɔ lo ntetemala nsambisha. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Adolfo, lakandama lo lokanu l’Espagne l’ɔtɛ wa lomangemange lande l’Okristo. Owandji ɔmɔtshi akawotɛ ate: “Wɛ ambotambiya efula. Tambetɛ lɔsɛnɔ layɛ lanɛ lo lokanu ololo oko kondjo, koko lo yɛdikɔ yatataleke kosalɛ awui wa kɔlɔ, mbatayaleke ngɛnangɛna ndo ntodja ɛtɛkɛta w’amɛna.”

24 L’edjedja ka wonya, ewandji wa lokanu wakayɛkɛka etema le Adolfo polo lo hawoyodiha viudu yande ya lokanu. Asɔlayi wakayaka ndjowoka ambola wendana la Bible. Ɔsɔlayi ɔmɔtshi akɔtɔ lo viudu ya lokanu ya Adolfo dia mbadia Bible ko Adolfo “mendaka” anto weteta diaha vɔ mbɛɛna. Ko ndjonga aya ose lokanu olama ɔsɔlayi lo dihole di’ɔsɔlayi mbolama. Bɛnyɛlɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wele la kɔlamelo wele oko Adolfo diatotshutshuya dia ndeka “mbewoya ɔtɛkɛta wa Nzambi aha la mboka wɔma,” kaanga l’atei w’ekakatanu.

25, 26. L’ɛse k’ɛnɔnyi 30, naa prɔfɛsiya ka diambo kakakotsha Pɔɔlɔ ndo ngande wasalema dui sɔ ɛlɔ kɛnɛ?

25 Ɔpɔstɔlɔ wa Kristo waki lo lokanu ɔsɔ “[aka]sambisha Diolelo dia Nzambi” le wanɛ tshɛ wakayaka ndjowenda. L’ɛtɛkɛta wa diambo ɛsɔ mbakomɛ ɛkɔndɔ w’amɛna efula wa lo dibuku di’Etsha! Lo tshapita ya ntondo, takɛnyi ɔkɛndɛ wakasha Yeso ambeki ande etena kakandawatɛ ɔnɛ: “Nyayolongola wolo lam’ayoya nyuma k’ekila le nyu ndo nyayoyala ɛmɛnyi ami la Jɛrusalɛma, lo Judeya y’otondo, la Samariya polo ndo l’ahole woleki etale wa lo nkɛtɛ.” (Ets. 1:8) L’ɛse k’ɛnɔnyi 30 l’ɔkɔngɔ, losango la Diolelo “lakasambishama lo etongelo tshɛ kele l’ɛse olongo.” d (Kɔl. 1:23) Ɔsɔ mɛtɛ aki djembetelo yakɛnya wolo wele la nyuma ka Nzambi!​—Zɛk. 4:6.

26 Ɛlɔ kɛnɛ, nyuma kakɔ kaamɛ kɛsɔ kekɔ lo mbisha atshikadi w’anango Kristo kaamɛ ndo asekawɔ “ɛkɔkɔ ekina” wolo wa ntetemala “nsambisha dimɛna dimɛna akambo wendana la Diolelo dia Nzambi” lo wedja ndekana 240! (Jni. 10:16; Ets. 28:23) Onde ndo wɛ mbayasha tshɛ l’olimu ɔsɔ?

a Pɔɔlɔ akalange tshikala la Ɔnɛsimo, koko kɛsɔ otɔnyɔla ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ ndo lotshungɔ la Filɛmɔna, laki nkumɛnde la Ɔnɛsimo ndo laki nde lawɔ Okristo. Ɔnkɔnɛ, Ɔnɛsimo akakalola otsha le Filɛmɔna la mukanda wakalɔmbɛ Pɔɔlɔ Filɛmɔna dia nongola l’ɔlɔlɔ tshɛ fumbe kande kele aya ɔnango la lo nyuma.​—Filɛ. 13-19.

c Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Lɔsɛnɔ la Pɔɔlɔ l’ɔkɔngɔ wa 61 T.D.

d Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Lokumu l’ɔlɔlɔ ‘lakasambishama lo etongelo tshɛ.’