Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA 25

“Lambɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diami!”

“Lambɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diami!”

Pɔɔlɔ akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka woho wa mamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ

Lo ndjela Etsha 25:1–26:32

1, 2. a) Pɔɔlɔ aki la ntondo k’okakatanu akɔna? b) Naa dimbola dionyiyama lo woho wakalɔmbɛ Pɔɔlɔ dia Kayisa menda dikambo diande?

 Pɔɔlɔ ekɔ lo ntetemala namema wolo lo lokanu la Kayisariya. Ɛnɔnyi ehende la ntondo lam’akandakalola la Judeya, ase Juda wakayange mbala shato y’etondo dia mbodiaka lo nshi ngana tsho. (Ets. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Polo kakianɛ atunyi ande watatondoya dia mbosalɛ kɔlɔ koko watahekɔ. Lo mɛna dia nde ekɔ paka lo waale wa vɔ mbosalɛ kɔlɔ, Pɔɔlɔ akatɛ Fɛsto nguvɛrnɛrɛ k’ose Rɔmɔ ate: “Lambɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diami!”−Ets. 25:11.

2 Onde Jehowa akasukɛ yɛdikɔ ya Pɔɔlɔ ya nɔmba dia nkumekanga ka Rɔmɔ menda dikambo diande? Okadimwelo wa dimbola sɔ wekɔ ohomba efula le so, sho wanɛ wasambisha dimɛna dimɛna lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi lo nshi y’ekomelo nyɛ. Sho pombaka mbeya dia kana Pɔɔlɔ akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka ndjela lo kɛnɛ kendana la “mamɛ ndo lo nshikikɛ lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta.”​—Flpɛ. 1:7.

‘La ntondo ka dihole dia kilombo kemadimi’ (Etsha 25:1-12)

3, 4. a) Kakɔna kaki ledia ka kɛnɛ kakalɔmbɛ ase Juda dia Pɔɔlɔ ndjolomboshama la Jɛrusalɛma ndo ngande wakandahande oma lo nyɔi? b) Ngande wasukɛ Jehowa ekambi ande wa nshi nyɛ oko wakandasukɛ Pɔɔlɔ?

3 Nshi shato l’ɔkɔngɔ wa nde mbɔsa lowandji, Fɛsto nguvɛrnɛrɛ k’oyoyo ka Judeya akatshu la Jɛrusalɛma. a Lɛkɔ, nde akahokamɛ woho wakafundaka ewandji w’ɛlɔmbɛdi ndo apami wa lokumu w’ase Juda Pɔɔlɔ ɔnɛ nde ambosala awui wa kɔlɔ efula. Vɔ wakeyaka dia nguvɛrnɛrɛ k’oyoyo kɛsɔ akasɛngiyamaka oma le ewandji ande dia nsala dia vɔ ntetemala nsɛna lo wɔladi l’ase Juda tshɛ. Diakɔ diakawalɔmbɛ Fɛsto dia mbasalɛ dui dimɔtshi ɔnɛ: Elɛ Pɔɔlɔ dia djolomboshama la Jɛrusalɛma. Koko sheke ya kɔlɔ yaki ledia ka kɛnɛ kakawalɔmbɛ kɛsɔ. Atunyi asɔ wakakongɛ dia ndjaka Pɔɔlɔ lo mboka ka lam’asa Kayisariya la Jɛrusalɛma. Koko Fɛsto akatone lo mbuta ɔnɛ: “Ɛnɔmbɔdi anyu kawotshu kaamɛ la mi [la Kayisariya] ndo kawotoofunde naka lo mɛtɛ nde akasale dui dimɔtshi dia kɔlɔ.” (Ets. 25:5) Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akahande oma lo nyɔi mbala kɛsɔ nto.

4 Lo tena tshɛ diakasambaka Pɔɔlɔ, Jehowa akosukɛ lo tshimbo ya Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo. Tohɔ dia l’ɛnɛlɔ Yeso akatɛ ɔpɔstɔlɔ ande ɔsɔ ɔnɛ: “Onga la dihonga!” (Ets. 23:11) Ɛlɔ kɛnɛ nto, ekambi wa Nzambi mpomanaka l’ekakatanu ndo anto mbawanɛka dia mbasalɛ kɔlɔ. Jehowa hatohandja oma l’ekakatanu tshɛ, koko nde toshaka lomba ndo wolo wa mbikikɛ. Sho koka mbala tshɛ mendɛ lo “wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto” watosha Nzambi kaso ka ngandji.​—2 Kɔr. 4:7.

5. Ngande wakasalɛ Fɛsto Pɔɔlɔ akambo?

5 Nshi ngana l’ɔkɔngɔ, Fɛsto “akadjasɛ lo dihole dia kilombo” la Kayisariya. b Pɔɔlɔ la wanɛ wakonfundaka waki la ntondo kande. Dia mɛnya dia wakofundaka awui wa kashi, Pɔɔlɔ akate ate: “Dimi kosalɛ Ɛlɛmbɛ w’ase Juda kana tɛmpɛlɔ kana Kayisa pɛkato.” Pɔɔlɔ kosala ndooko dui dia kɔlɔ ndo akahombe tshungɔ. Ko kakɔna kayosala Fɛsto? Lo nyanga dia ngɛnyangɛnya ase Juda nde akambola Pɔɔlɔ ɔnɛ: “Onde wɛ nangaka ntshɔ la Jɛrusalɛma dia tolomboshama lɛkɔ l’ɔtɛ w’akambo asɔ la ntondo kami?” (Ets. 25:6-9) Ɔsɔ komonga yɛdikɔ ya dimɛna! Naka Pɔɔlɔ kaloyama nto la Jɛrusalɛma, kete atunyi ande wayonga toshushi tande ndo ndooko onyake wayowodiaka. Lo diaaso nɛ Fɛsto akɛmbɛ dui sɔ l’awui wa pɔlitikɛ lo dihole dia nsambola dikambo dimɛna. La ntondo ka laasɔ, Pɔsɔ Pilato laki nguvɛrnɛrɛ akasalɛ ose lokanu okina lakaleke Pɔɔlɔ woho akɔ waamɛ. (Jni. 19:12-16) Ɛlɔ kɛnɛ nto, toshushi koka mbetawɔ dia tshutshuyama oma le ewandji wa pɔlitikɛ. Diakɔ diele hatohombe mamba etena kahembolɛ toshushi Ɛmɛnyi wa Jehowa dombo lo yoho ya wɛngɛngɛ.

6, 7. Lande na kakalɔmbɛ Pɔɔlɔ dia Kayisa menda dikambo diande ndo ɛnyɛlɔ kakɔna kakandatshikɛ Akristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ?

6 Woho wakalangaka Fɛsto dia ngɛnyangɛnya ase Juda akakoke nkonya dia Pɔɔlɔ ndjakema. Diakɔ diakakambe Pɔɔlɔ la lotshungɔ laki lande la monga ose Rɔmɔ. Nde akatɛ Fɛsto ɔnɛ: “La ntondo ka dihole diaki Kayisa dia kilombo lɛnɛ ahombami nomboshama kemadimi. Dimi kosalɛ ase Juda ndooko kɔlɔ, oko wamboyodieya wɛmɛ dimɛna. . . . Lambɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diami!” Etena kakalɔmbaka onto dia Kayisa tenda dikambo diande dui sɔ diakahombaka paka salema. Kɛsɔ mbakashikikɛ Fɛsto lo mbuta ɔnɛ: “Oko wamboyɔlɔmba dia Kayisa menda dikambo diayɛ, wɛ pombaka ntshɔ le Kayisa.” (Ets. 25:10-12) Lo nɔmba dia tominadi ta laadiko nyomenda dikambo diande Pɔɔlɔ akatshike ɛnyɛlɔ kayela Akristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ. Etena kayanga atunyi aso ‘nkamba l’ɛlɛmbɛ dia tosalɛ kɔlɔ,’ Ɛmɛnyi wa Jehowa kambaka l’ɛlɛmbɛ waseka lɛɛta dia mamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ. c​—Os. 94:20.

7 Ɔnkɔnɛ, l’ɔkɔngɔ wa mbetsha ɛnɔnyi ehende lo lokanu l’ɔtɛ w’awui wakinde kosala, Pɔɔlɔ akakondja diaaso dia tosamba la Rɔmɔ. Koko la ntondo ka nde ntshɔ, owandji okina akalange mɛnana la nde.

Sho nɔmbaka dia lɛɛta lokina menda dikambo diaso etena katohembolɛwɔ onongo kɔlɔ

“Dimi kotona nkitanyiya” (Etsha 25:13–26:23)

8, 9. Lande na kakatshu nkumekanga Angripa la Kayisariya?

8 Nshi ngana l’ɔkɔngɔ wa Fɛsto mboka woho wakalɔmbɛ Pɔɔlɔ dia tosamba le Kayisa, nkumekanga Angripa nde la kadiyɛnde Bɛrnisɛ wakaye “ndjembola” nguvɛrnɛrɛ k’oyoyo kɛsɔ. d Lo nshi yakolɛka ase Rɔmɔ, ewandji waki la mbekelo ka ndjendaka wa nguvɛrnɛrɛ y’eyoyo. Lo ndjandola Fɛsto lo woho wakandakome nguvɛrnɛrɛ, Angripa akayange dia keketsha diɔtɔnganelo dia pɔlitikɛ ndo lɔngɛnyi lakayongaka ohomba l’ɔkɔngɔ.​—Ets. 25:13.

9 Fɛsto akatɛ Angripa dia Pɔɔlɔ, ko dui sɔ diakakotola yambalo yande. La wedi a pindju, emboledi ehende ɛsɔ wakadjasɛ lo dihole dia kilombo. Koko lowandji lawɔ ndo ɛnamelo kawɔ ka diambo kakaleke kotola yambalo y’anto oleki ɛtɛkɛta wakahombe mbuta ose lokanu laki la ntondo kawɔ.​—Ets. 25:22-27.

10, 11. Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ dilɛmiɛlɔ diande otsha le Angripa ndo naa awui wakasale Pɔɔlɔ lo nshi yakete wakandatɛ nkumekanga kɛsɔ?

10 La dilɛmiɛlɔ tshɛ Pɔɔlɔ akasha nkumekanga Angripa losaka dia mbosha diaso dia nsamba la ntondo ka nde lo mɛnya dia nkumekanga akeyaka dimɛna dimɛna mbekelo tshɛ ndo ɛkɔhɔtanya wa lam’asa ase Juda. Oma laasɔ Pɔɔlɔ akatɛkɛta dia lɔsɛnɔ lande ɔnɛ: “Lo ndjela yaato y’ɔtɛmwɛlɔ yoleki awui wolo lo ɔtɛmwɛlɔ aso, dimi lakasɛnɛ oko Ofarisɛ.” (Ets. 26:5) Oko wakinde Ofarisɛ, Pɔɔlɔ akakongɛka oyelo wa Mɛsiya. Etena kɛnɛ kayande Okristo, nde ekɔ lo mbuta l’ohetoheto tshɛ dia Yeso Kristo mbele Oshimbedi wakongɛ anto. Ɔkɔkɔ wakinde la ntondo ka kilombo lushi lɔsɔ ele l’ɔtɛ wa dietawɔ diakandasange la wanɛ wakofundaka diendana l’elongamelo k’ɔnɛ alaka wakalake Nzambi watshɛwɔ wayokotshama. Dui sɔ diakaleke tshutshuya Angripa dia mpokamɛ kɛnɛ kayanga mbuta Pɔɔlɔ. e

11 Lo mbohɔ woho wakandahɛnyahɛnyaka Akristo ntondo, Pɔɔlɔ akate ate: “Dimi lo wedi ami, lakɛnyi dia dimi pombaka nsala tshɛ dia ndɔsha lokombo la Yeso y’ose Nazarɛtɛ . . . Lam’ele dimi lakawaokaka [ambeki wa Kristo], nkɛlɛ k’efula, dimi lakakome polo ndo lo mbahɛnyahɛnya ndo l’esomba ekina.” (Ets. 26:9-11) Pɔɔlɔ kombidja oshimu esɔ lo mbuta ngasɔ. Anto efula wakeyaka woho wakandahɛnyahɛnyaka Akristo l’esehe tshɛ. (Ngal. 1:13, 23) Ondo Angripa akayambolaka ɔnɛ: ‘Kakɔna kakayotshikitanyaka pami kɛnɛ?’

12, 13. a) Ngande wakakɔndɔla Pɔɔlɔ woho wakandakome Okristo? b) Ngande ‘wakangitɔka Pɔɔlɔ laadiko di’ɛsɔngɔ’?

12 Okadimwelo tanemaka l’ɛtɛkɛta wakayele wakate Pɔɔlɔ ɔnɛ: “Lam’akamatatshɔka otsha la Damasɛkɛ la lotshungɔ ndo la wolo w’oma le ewandji w’ɛlɔmbɛdi, nkumekanga le, lam’akimi la midi lo mboka, osase wa wolo woleki ndo osase wa wonya wakahɛtɛ oma l’olongo lo dihole diakimi dimi la wanɛ wakatatshɔka la mi. Ndo lam’akatakɔ sho tshɛ la nkɛtɛ, dimi lakoke dui diambutɛ l’ɔtɛkɛta wa Hɛbɛru ɔnɛ: ‘Saolo, Saolo, lande na kampɛnyahɛnyayɛ? Laadiko di’ɛsɔngɔ mbangitɔyɛ, wɛ ayoyasalɛ kɔlɔ.’ Ko dimi lakate nte: ‘Nkumadiɔndjɔ, wɛ na?’ Ko Nkumadiɔndjɔ akate ate: ‘Dimi Yeso kahɛnyahɛnyayɛ’” f​—Ets. 26:12-15.

13 La ntondo ka dihindo diakɛnama Yeso le nde sɔ, ekɔ oko Pɔɔlɔ ‘akangitɔka laadiko di’ɛsɔngɔ.’ Oko nyama kakahombe djahomuya tshanana lo mingitɔ l’ɛsɔngɔ wa tɔsɔdi, Pɔɔlɔ akayahomuya lo nyuma lo ndɔshana la lolango la Nzambi. Lo mɛnama le Pɔɔlɔ lo mboka k’otsha la Damasɛkɛ, Yeso lakolwama akasale dia pami k’otema ɔlɔlɔ kakanganyiyama kɛsɔ ntshikitanya ekanelo kande ka yimba.​—Jni. 16:1, 2.

14, 15. Kakɔna kakate Pɔɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’etshikitanu wakandasale lo lɔsɛnɔ lande?

14 Pɔɔlɔ akatshikitanya lɔsɛnɔ lande tshɛ lo tshɛ. Nde akatɛ Angripa ɔnɛ: “Dimi kotona nkitanyiya ɛnɛlɔ k’oma l’olongo kɛsɔ. Dimi lakɛmbɛ losango lɔnɛ ntondo le ase Damasɛkɛ, oma laasɔ le ase Jɛrusalɛma ndo l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Judeya k’otondo, ko le ase wedja dia vɔ pombaka ndjatshumoya ndo nkadimɔ le Nzambi lo nsala akambo wɛnya dia wamboyatshumoya.” (Ets. 26:19, 20) Aya ɛnɔnyi efula wakotshande ɔkɛndɛ wakawosha Yeso Kristo lo ɛnɛlɔ lushi lɔmɔtshi la midi. Naa etombelo wakonge? Wanɛ waketawɔka lokumu l’ɔlɔlɔ lakasambishaka Pɔɔlɔ wakayatshumoya oma lo lɔkɛwɔ lawɔ la mindo ndo oma l’awui wa kɔlɔ ko wakakomaka ekambi wa Nzambi. Vɔ wakakomaka anto w’ɛlɔlɔ wakasukɛka ndo wakakitanyiyaka ɛlɛmbɛ di’awui nkɛndakɛnda dimɛna.

15 Koko le ase Juda wakalɔshaka Pɔɔlɔ, ɛlɔlɔ ɛsɔ tshɛ waki anyanya. Pɔɔlɔ akate ɔnɛ: “L’ɔtɛ w’akambo asɔ mbakaminde ase Juda lo tɛmpɛlɔ ndo mbakawayange ndjakami. Koko lam’ele lakakondja ekimanyielo k’oma le Nzambi, dimi lekɔ lo ntetemala nsambisha polo ndo ɛlɔ kɛnɛ la ntondo k’anto wa totshitshɛ ndo k’ɛnɛnɛ.”​—Ets. 26:21, 22.

16. Ngande wakokaso mbokoya Pɔɔlɔ etena katɛkɛtaso la toshushi ndo l’ewandji lo kɛnɛ kendana la dietawɔ diaso?

16 Oko weso Akristo wa mɛtɛ, sho la dia mongaka “nshi tshɛ suke” dia mamɛ mbetawɔ kaso. (1 Pe. 3:15) Etena katɛkɛtaso l’ewandji dia dietawɔ diaso, ayonga dimɛna sho nsala kɛnɛ kakasale Pɔɔlɔ la ntondo ka Angripa ndo ka Fɛsto. Lo mbutɛ ewandji wa laadiko ɛsɔ woho watshikitanya akambo wa mɛtɛ wa lo Bible nsɛnɔ, mbuta ate nsɛnɔ yaso ndo ya wanɛ wetawɔ losango laso, sho koka minanda etema w’ewandji ɛsɔ.

“Wɛ kokaka mbetawoyami dia dimi nkoma Okristo” (Etsha 26:24-32)

17. Kakɔna kakasale Fɛsto lam’akasambaka Pɔɔlɔ ndo ngande wahomanaso l’awui wa woho akɔ ɛlɔ kɛnɛ?

17 Ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ wetawoya wakananda etema w’ewandji ehende ɛsɔ. Tende kɛnɛ kakete: “Lam’akataka Pɔɔlɔ akambo asɔ dia ndjaswɛ, Fɛsto akate la dui dia wolo ate: ‘Pɔɔlɔ, wɛ ambodjɔ dadi! Ewo kayɛ k’efula kambokodjoya dadi!’” (Ets. 26:24) Kɛnɛ kakate Fɛsto kɛsɔ mbasala anto ɛlɔ kɛnɛ. Anto efula mbɔsaka wanɛ wetsha kɛnɛ kata mɛtɛ Bible oko anto wele bu la tomba. Mbala efula ase tomba wa l’andja ɔnɛ hawetawɔ wetshelo wa lo Bible wa eolwelo.

18. Ngande wakakadimola Pɔɔlɔ Fɛsto, ndo kɛsɔ akayokonya dia Angripa mbuta ate na?

18 Pɔɔlɔ akakadimola nguvɛrnɛrɛ ɔnɛ: “Shakasaka Fɛsto le, dimi hambidjwe dadi, koko lekɔ lo mbuta akambo wa mɛtɛ ndo w’eshika. Lo mɛtɛ, nkumekanga katɛmi awui hwe hwe mbeyaka akambo asɔ dimɛna . . . Nkumekanga Angripa, onde wɛ mbetawɔka Amvutshi? Dimi mbeyaka dia wɛ mbetawɔka.” Koko Angripa akatɛ Pɔɔlɔ ate: “Lo tshenyi ya wonya tsho, wɛ kokaka mbetawoyami dia dimi nkoma Okristo.” (Ets. 26:25-28) Oyadi l’otema ɔtɔi mbakate Angripa ɛtɛkɛta ɛsɔ kana bu, vɔ wakɛnya di’esambishelo ka Pɔɔlɔ kakananda nkumekanga kɛsɔ.

19. Kakɔna kakate Fɛsto la Angripa lo dikambo dia Pɔɔlɔ l’ekomelo ka kilombo?

19 Ko Angripa la Fɛsto wakemala dia mɛnya dia kilombo kambokomɛ. “Lam’akawatatombaka, vɔ wakatatɛkɛtaka lam’asawɔ vate: ‘Ndooko kɔlɔ kakasale onto ɔnɛ kakokande ndjakema kana kelekama ɛkɔdi wa lokanu.’ Ndo nto, Angripa akatɛ Fɛsto ate: ‘Pami kɛnɛ akakoke tshungɔma otondonga ndamɛ kɔnɔmba dia Kayisa menda dikambo diande.’” (Ets. 26:31, 32) Vɔ wakeyaka dia pami kɛsɔ komonga l’onongo. Ondo oma l’etena kɛsɔ vɔ wakayoleka nɛmiya Akristo.

20. Etombelo akɔna wakonge l’esambishelo ka Pɔɔlɔ le ewandji?

20 Mɛnamaka dia ndooko ɔnɔmbɔdi wa wolo wa l’ɔkɔndɔ ɔnɛ waketawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi. Onde aki dui dia lomba di’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ mɛnama la ntondo kawɔ? Eelo. Woho ‘wakatɔlama Pɔɔlɔ la ntondo ka nkumi ya dikanga la waa nguvɛrnɛrɛ’ la Judeya akawosha diaaso dia nsambisha ewandji wa la Rɔmɔ wele aki wolo mbasambisha woho okina. (Luka 21:12, 13) Ndo nto, etsha ande ndo kɔlamelo yande la ntondo k’ehemba akakeketsha mbetawɔ k’anango l’akadiyɛnde.​—Flpɛ. 1:12-14.

21. Naa etombelo w’ɛlɔlɔ wakondjaso lo ntetemala l’olimu wa Diolelo?

21 Ngasɔ mbediɔ ndo ɛlɔ kɛnɛ. Ntetemala l’olimu wa Diolelo kaanga lo dombo ndo l’ɔlɔshamelo koka mbela etombelo w’ɛlɔlɔ. Sho koka nsambisha ewandji wa lɛɛta wele mongaka wolo sho mbasambisha lo toho tokina. Woho wakikɛso la kɔlamelo mbeyaka monga kiɔkɔ y’ekeketshelo le anangɛso l’akadiyɛso w’Akristo ndo koka mbatshutshuya dia nsambisha dimɛna dimɛna la dihonga tshɛ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi.

a Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Nguvɛrnɛrɛ k’ose Rɔmɔ Pɔrkiyo Fɛsto.”

b “Dihole dia kilombo” diaki la kɔsa kaki laadiko dia lɔyɛnga. Woho waki dihole sɔ laadiko akɛnyaka dia tɛdikɔ takɔsaka toshushi oma lo dihole sɔ mbaki tɛdikɔ t’ekomelo ndo takahombaka nɛmiyama. Pilato akadjasɛ lo dihole dia kilombo dia mpokamɛ awui wakawafundaka Yeso.

c Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Nɔmba kilombo kekina dia mamɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ.”

d Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Nkumekanga Hɛrɔdɛ Angripa II.”

e Oko wakinde Okristo, Pɔɔlɔ aketawɔka dia Yeso mbele Mɛsiya. Diakɔ diakawɔsaka ase Juda oko ɔpɔsta nɛ dia vɔ wakatone Yeso.​—Ets. 21:21, 27, 28.

f Lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ w’ɔnɛ nde akatakɛndakɛndaka “la midi,” nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka ɔmɛngɔdi kotatshɔka esadi wamboleka, nde akomuyaka la midi wonya waki yanyi wolo. Mɛnamaka lanɛ woho wakatatshɔka Pɔɔlɔ esadi esadi dia tɔhɛnyahɛnya Akristo.”