1, 2. Waa na wakatandaka lɔkɛndɔ oma la Filipɛ otsha la Tɛsalɔnika, ndo kakɔna kaki lo timba tawɔ?

 VƆ WEKƆ otadimbo weteta anto efula weta l’akona wakasalema oma le waa ɛjɛnyiyɛrɛ wa tomanamana w’ase Rɔmɔ. L’atei wa mindjo yokɛma l’otadimbo ɔsɔ mbele ndo woho wawana mponda, woho wasakana etshimbi wa pusupusu l’ave wakawasale otadimbo, mindjo y’amɛngɔdi wa weho la weho oko asɔlayi, amundji w’okanda ndo etshudi. Apami asato, mbuta ate Pɔɔlɔ, Silasɛ la Timɔte wekɔ lo tande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ ndekana 130 l’otadimbo ɔsɔ watatshu oma la Filipɛ otsha la Tɛsalɔnika. Ɔsɔ komonga lɔkɛndɔ la wɔdu, djekoleko le Pɔɔlɔ la Silasɛ nɛ dia vɔ weki la mpota yakawahomuya la Filipɛ lam’akawakɔmɔla mfimbɔ.​​—Ets. 16:22, 23.

² Kakɔna kakasale apami asɔ diaha ndeka ndjakiyanya di’otale wa lɔkɛndɔ latawatshu? Asawo wakawatasawolaka. Vɔ watohɛ woho wakakome olami wa lokanu la nkumbo kande ambetawudi la Filipɛ. Awui wakete asɔ wakakimanyiya amɛngɔdi asɔ dia vɔ ndeka ndjashikikɛ dia ntetemala mbewoya ɔtɛkɛta wa Nzambi. Koko etena katawasukana l’osomba wa Tɛsalɔnika wele lo dibongo, vɔ wekɔ lo ndjambola woho wayowalongola ase Juda wa l’osomba ɔsɔ. Onde wayowalɔsha ndo mbakɔmɔla mfimbɔ oko kɛnɛ kakaakomɛ la Filipɛ?

3. Lande na kele ekɔ ohomba dia sho mbeka woho wakakondja Pɔɔlɔ dihonga dia nsambisha?

³ Pɔɔlɔ akayotaka l’ɔkɔngɔ diko woho wakandayaokaka lo mukanda wakandayofundɛ Akristo wa la Tɛsalɔnika ate: “Oko wadieyanyu, kaanga mbakatasoyama ntondo ndo mbakawatosalɛ akambo la lɔsɛndji tshɛ la Filipɛ, takakondja dihonga oma le Nzambi kaso dia nyewoya lokumu l’ɔlɔlɔ laki Nzambi l’atei w’ɔlɔshamelo wa wolo.” (1 Tɛs. 2:2) Mɛnamaka di’oko Pɔɔlɔ aki la yema ya wɔma dia mbɔtɔ l’osomba wa Tɛsalɔnika, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa kɛnɛ kakatombe la Filipɛ. Onde wɛ toyaokaka woho wakayaoke Pɔɔlɔ? Onde wɛ mongaka l’okakatanu dia mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ? Pɔɔlɔ akayaɛkɛ le Jehowa dia mbosha wolo  ndo dihonga diaki lande ohomba. Mbeka ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ koka kokimanyiya dia nsala woho akɔ waamɛ.​​—1 Kɔr. 4:16.

4. Lande na kakokaso mbuta dia ondo Pɔɔlɔ akasale la Tɛsalɔnika mingu ndekana shato?

⁴ Ɔkɔndɔ totɛka di’etena kakinde la Tɛsalɔnika, Pɔɔlɔ akasambisha lo shinangɔnga nshi ya sabato shato. Onde kɛsɔ nembetshiyaka dia nde akatshikala l’osomba ɔsɔ mingu shato tsho? Aha ngasɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde nkoma, hateye nshi ngana yakete ntondo ka nde ndjotshɔ mbala ka ntondo lo shinangɔnga. Koko, mikanda ande mɛnyaka dia la Tɛsalɔnika, nde l’asekande wakakambe olimu dia ndjakotshɛ ehomba awɔ. (1 Tɛs. 2:9; 2 Tɛs. 3:7, 8) Ndo nto, etena kakinde lɛkɔ, Pɔɔlɔ akalongola diangɔ mbala hiende oma le anangɛso wa la Filipɛ. (Flpɛ. 4:16) Laasɔ, mbokɛmaka dia ondo nde akasale mingu ndekana shato la Tɛsalɔnika.

5. Kakɔna kakasalaka Pɔɔlɔ dia minanda etema w’anto?

⁵ Oko wakandayonga nto la dihonga dia nsambisha, Pɔɔlɔ akatɛkɛta la wanɛ wakasangana lo shinangɔnga. Oko waki mbekelo kande, “nde akakanaka la wɔ yimba oma lo Afundelo, awalembetshiya ndo awaɛnya lo nkamba l’Afundelo dia aki dimɛna Kristo nsowa ndo mbolɔ oma lo nyɔi, ata ate: ‘Yeso lanyewoyami kele Kristo.’” (Ets. 17:2, 3) Tolembete dia Pɔɔlɔ konyanga dia mambiya ampokami ande koko nde akakane la wɔ yimba. Nde akeyaka dia wanɛ wakayaka lo shinangɔnga wakeyaka ndo wakalɛnyaka Afundelo. Kɛnɛ kakatshikala ele dia vɔ mbashihodia dimɛna. Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akakane la wɔ yimba, akaalembetshiya, ndo akawaɛnya oma l’Afundelo dia Yeso y’ose Nazarɛtɛ mbaki Mɛsiya wakalakema kana Kristo.

6. Ngande wakakanaka Yeso yimba l’anto l’Afundelo ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ?

⁶ Pɔɔlɔ akayele ɛnyɛlɔ ka Yeso lakakambaka l’Afundelo oko etshina ka wetshelo ande. Ɛnyɛlɔ, etena kakandetshaka lo sɛkɛ Yeso akatɛka ampokami dia lo ndjela Afundelo, Ɔna onto pombaka nsowa, mvɔ, ndo mbolɔ. (Mat. 16:21) L’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande, Yeso akɛnama le ambeki ande. Kɛsɔ akɛnya dia kɛnɛ kakandate kaki mɛtɛ. Yeso kokomɛ laasɔ. Sho mbadiaka kɛnɛ kakandatɛ ambeki ande lo sawo dimɔtshi ɔnɛ: “Nde akaalembetshiya akambo wendana la nde wele lo Afundelo tshɛ, ntatɛ oma le Mɔsɛ ndo Amvutshi tshɛ.” Etombelo akɔna wakonge? Ambeki wakate ɔnɛ: “Onde etema aso hawonandemi efula etena kakandayasawolaka la so lo mboka, lam’akandayatodiholɛka Afundelo dimɛna?”​​—Luka 24:13, 27, 32.

7. Lande na kahomba wetshelo aso tombaka oma l’Afundelo?

⁷ Losango lele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi lekɔ la wolo. (Hɛb. 4:12) Diakɔ diele, ɛlɔ kɛnɛ Akristo tondjaka wetshelo awɔ oma l’Ɔtɛkɛta ɔsɔ oko wakasale Yeso, Pɔɔlɔ ndo apɔstɔlɔ akina. Sho la wɔ kanaka yimba l’anto, mbalembetshiyaka Afundelo, ndo mbaɛnyaka kɛnɛ ketshaso lo mbifola Bible dia mɛnya ampokami  kɛnɛ katatɔ. Ndo nto, losango lewoyaso bu laso. Lo kambaka la Bible mbala la mbala, sho kimanyiyaka ampokami dia vɔ nkana yimba la kɛnɛ kawaewoyaso ndo dia vɔ mɛna dia tɔ haye oma lo tokanyi taso, koko ekɔ wetshelo w’oma le Nzambi. Laadiko dia laasɔ, tokime lo yimba dia losango lasambishaso pikama dimɛna l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Sho koka mbɛkɛ otema lɔkɔ tshɛ lo tshɛ. Shi mbeya dui sɔ kotshutshuyaka dia mbewoya losango la dihonga tshɛ oko wakasale Pɔɔlɔ?

8-10. a) Kakɔna kakasale ase Tɛsalɔnika etena kakawaasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ? b) Lande na kakoke ase Juda amɔtshi Pɔɔlɔ kandjema? c) Kakɔna kakasale atunyi w’ase Juda?

⁸ Pɔɔlɔ akashile mɛna mɛtɛ k’ɛtɛkɛta wa Yeso w’ɔnɛ: “Ose olimu haleki owandji ande. Naka vɔ wakampɛnyahɛnya, kete wayonyɔhɛnyahɛnya ndo nyu. Naka vɔ wakakitanyiya awui ami, kete wayokitanyiya ndo awui anyu.” (Jni. 15:20) La Tɛsalɔnika, Pɔɔlɔ akahomana l’anto amɔtshi waki suke dia mbetawɔ wetshelo ande ndo akina komonga suke dia nsala dui sɔ. Lo kɛnɛ kendana la wanɛ waketawɔ, Luka akafunde ate: “Amɔtshi l’atei awɔ [ase Juda] wakakome ambetawudi [Akristo], wakasangana la Pɔɔlɔ la Silasɛ ndo leemba la woke l’ase Ngirika wakatɛmɔlaka Nzambi kaamɛ ndo wamato efula wa lokumu wakakome ambetawudi.” (Ets. 17:4) Lo mɛtɛ, ambeki w’eyoyo asɔ wakangɛnangɛna nɛ dia wakaakimanyiya dia nshihodia Afundelo.

⁹ Kaanga mbele anto amɔtshi waketawɔ ɛtɛkɛta wa Pɔɔlɔ, akina wakawomalɛ. Ase Juda amɔtshi wa la Tɛsalɔnika wakoke Pɔɔlɔ kandjema l’ɔtɛ wakandakondja etombelo w’amɛna lo nkonya “leemba la woke l’ase Ngirika” ambetawudi. Ase Juda asɔ wakalange nkonya ase wedja ambetawudi waketsha ase Wedja w’ase Ngirika Afundelo wa lo Hɛbɛru ndo wakɔsaka di’ase Ngirika asɔ waki anto awɔ. Vɔ wakɔshi dia Pɔɔlɔ ekɔ lo mbava ase Ngirika asɔ lo shinangɔnga! Ndo kɛsɔ akomadia ase Juda.

¹⁰ Luka totɛka kɛnɛ kakete oma laasɔ ate: “Ase Juda wakawaoke kandjema, wakasanganya akanga wa kɔlɔ amɔtshi wa lo lobingu waki komonga la elimu wa nkamba, ko wakakenge olui a woke w’anto ndo wakatatɛ mbidja lofunge l’osomba. Vɔ wakɔtɔ la wolo lo luudu laki Jasɔna ko wakayange dia ntondja Pɔɔlɔ la Silasɛ oya le olui w’anto. Lam’akiwɔ kombatana, vɔ wakande Jasɔna kaamɛ la anangɛso amɔtshi ko wakatshu la wɔ le ewandji w’osomba watate la dui dia wolo vate: ‘Anto wambofukutanya nkɛtɛ k’otondo anɛ wamboya polo ndo lendo, ko Jasɔna akaalongola dimɛna oko angɛndangɛnda ande. Anto asɔ tshɛ wekɔ lo ndɔshana l’ɛlɛmbɛ wa Kayisa, wata dia Yeso ekɔ nkumekanga kekina.’” (Ets. 17:5-7) Shɛngiya yakɔna yaki l’ɔlɔshamelo w’oma le olui w’anto ɔsɔ le Pɔɔlɔ l’asekande?

11. Awui akɔna wakawafunde Pɔɔlɔ l’asekande apandjudi wa Diolelo, ndo didjango diakɔna diaki la wɔ lo yimba? (Enda nɔtɛ.)

¹¹ Olui w’anto wele la nkɛlɛ salaka awui wa kɔlɔ. Vɔ mbidɔdɔka la nkɛlɛ oko  ɔkɛdi wambɔmbɔ la elola ndo hawahemɛ nkɛlɛ kawɔ. Ɔsɔ mbele ehomɔ kakakambe l’ase Juda dia mbitshanya Pɔɔlɔ la Silasɛ. Oma laasɔ, l’ɔkɔngɔ wa vɔ “mbidja lofunge” l’osomba, vɔ wakasale la wolo dia mbetawoya ewandji lo mɛnya woke woke wa kɛnɛ kakasale Pɔɔlɔ l’asekande. Dui dia ntondo diakawaafunde aki ɔnɛ Pɔɔlɔ l’asekande apandjudi wa Diolelo “wambofukutanya nkɛtɛ k’otondo,” kanga mbele aha Pɔɔlɔ l’asekande mbakadje lofunge la Tɛsalɔnika! Dui dia hende mbakaleke tshɛ woke. Ase Juda wakaafunde ɔnɛ waa misiɔnɛrɛ wekɔ lo mbewoya dikambo dia Nkumekanga kikina, mbuta ate Yeso, laasɔ vɔ wekɔ lo mɔnyɔla ɛlɛmbɛ wa nkumekanga. a

12. Kakɔna kɛnya dia kɛnɛ kakawafunde Akristo wa la Tɛsalɔnika kakakoke monga l’etombelo wa kɔlɔ efula?

¹² Tohɔ di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakafunde Yeso lo awui akɔ waamɛ. Vɔ wakatɛ Pilato ɔnɛ: “Takatane pami kɛnɛ afukutanya wodja aso . . . ndo ata dia ndamɛ kele Kristo, nkumekanga.” (Luka 23:2) Lo mboka wɔma ɔnɛ nkumekanga ayɔsa dia nde ambodiha washo l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ, Pilato akate dia Yeso ndjakema. Woho akɔ waamɛ mbele, awui wakawafunde Akristo wa la Tɛsalɔnika wotokoka mbela etombelo wa kɔlɔ efula. Dibuku dimɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Aha la mbidja oshimu esɔ, vɔ waki la ntondo ka waale wa wolo nɛ dia ‘onto lakawataka dia ambɔtɔmbɔkwɛ nkumi ya dikanga akakokaka ndjakema.’” Onde wanɛ wakaalɔshaka asɔ wakakoke tondoya?

13, 14. a) Lande na kele welo wakadje olui w’anto waki la nkɛlɛ wakɔtɔ l’ashi? b) Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ dia nde aki la yewo l’ɛnyɛlɔ ka Kristo ndo ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kande?

¹³ Olui w’anto waki la nkɛlɛ ɔsɔ komemadia esambishelo la Tɛsalɔnika. Lande na? Ntondotondo, vɔ kɔmɛna Pɔɔlɔ la Silasɛ. Laadiko dia laasɔ, mɛnamaka di’ewandji w’osomba kɔmbɔsa di’awui wakawaafunde waki mɛtɛ. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbalɔmba dia “mfuta kibawo,” ondo falanga, vɔ wakakimɔ Jasɔna ndo anangɛso akina wakawela la ntondo kawɔ. (Ets. 17:8, 9) Lo ndjela dako dia Yeso diata dia monga “la yewo oko eloyi ndo aha la onongo oko tofudu ta benga,” Pɔɔlɔ akanya demba diaha nde ndjotanema lo waale ndo akatshu tosambisha dihole dikina. (Mat. 10:16) Mbokɛmaka hwe dia dihonga diaki la Pɔɔlɔ kɔmɛnya dia nde komonga la yewo. Ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kande ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁴ Lo nshi yaso nyɛ, mbala efula andjashi Nzambi wa lo Lokristokristo tshutshuyaka elui w’anto dia ndɔsha Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo sɔngwɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔnɛ wambɔtɔmbɔkɔ, vɔ konyaka ewandji wa lɛɛta dia ndɔsha Ɛmɛnyi. Oko wakidiɔ lo ntambe ka ntondo, kandjema mbakonya atunyi aso wa nshi nyɛ dia tohetsha. Oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka ntomba, Akristo wa  mɛtɛ hawoyadje lo waale tshanana. Naka kokaka, sho mbewɔka anto wele la nkɛlɛ kana wambɔtɔmbɔkɔ. Sho nyangaka woho wa ntetemala l’olimu aso lo wɔladi, ondo lo ndjokalola l’ɔkɔngɔ naka nkɛlɛ k’anto kambokitakita.

15. Kakɔna kakasale ase Bɛrɔya etena kakawaasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ?

¹⁵ Dia mbakokɛ, anangɛso wakatome Pɔɔlɔ la Silasɛ la Bɛrɔya, lo kilɔmɛtrɛ oko 65 mangana la lɛnɛ akiwɔ. Kam’akawakome lɛkɔ, Pɔɔlɔ akatshu lo shinangɔnga ndo akatosambisha anto wakasangana lɛkɔ. Vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia totana anto wakaahokamɛ! Luka akafunde di’ase Juda wa la Bɛrɔya “waki la nsaki ka mbeka oleki ase Tɛsalɔnika, nɛ dia vɔ waketawɔ ɔtɛkɛta wa Nzambi la nsaki k’efula ndo wakasɛdingolaka Afundelo la yambalo tshɛ lushi la lushi dia menda kana akambo akɔ waki mɛtɛ.” (Ets. 17:10, 11) Onde ɛtɛkɛta ɛsɔ aki dia mɔnyɔla ase Tɛsalɔnika waketawɔ akambo wa mɛtɛ? Ndooko. Pɔɔlɔ akayafundɛka l’ɔkɔngɔ ate: “Diakɔ mɛtɛ diatetemalaso mbisha Nzambi losaka, nɛ dia lam’akanyalongola ɔtɛkɛta wa Nzambi wakanyoke oma le so, nyu nyakawetawɔ aha oko ɔtɛkɛta w’anto, koko oko wewɔ mɛtɛ, oko ɔtɛkɛta wa Nzambi wele la shɛngiya ya wolo le nyu, nyu ambetawudi.” (1 Tɛs. 2:13) Ko kakɔna kakakonya di’ase Juda wa la Bɛrɔya monga la nsaki k’efula ka mbeka?

16. Lande na katamadiɔ di’ase Bɛrɔya waki la ‘nsaki k’efula ka mbeka’?

¹⁶ Kaanga mbaki akambo asɔ eyoyo le ase Bɛrɔya, vɔ komonga la wendjudi kana diɔnyɔ, ndo vɔ komonga tetawɔ etawɔ. Ntondotondo, vɔ wakahokamɛ la yambalo  y’efula kɛnɛ kakataka Pɔɔlɔ. Oma laasɔ, vɔ wakasɛdingolaka kɛnɛ kakaweke lo mbifola Afundelo wakaakimanyiya Pɔɔlɔ dia nshihodia. Ndo nto, vɔ wakekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’etete, aha tsho lushi la Sabato, koko lushi la lushi. Ndo wakasale dui sɔ “la nsaki k’efula” ndo wakayasha tshɛ dia mbeya kɛnɛ kata Afundelo lo dikambo dia wetshelo w’oyoyo ɔsɔ. Oma laasɔ, vɔ wakɛnya okitshakitsha w’efula dia nsala etshikitanu, nɛ dia “efula l’atei awɔ . . . wakakome ambetawudi.” (Ets. 17:12) Diakɔ diakate Luka dia vɔ waki la ‘nsaki k’efula ka mbeka’!

17. Naa ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatotshikɛ ase Bɛrɔya, ndo ngande wakokaso ntetemala mbaokoya l’ɔkɔngɔ wa sho nkoma ambetawudi?

¹⁷ Ase Bɛrɔya asɔ kɔfɔnya dia kɛnɛ kakawasale etena kakawaasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ kayofundama l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ayonga ɛnyɛlɔ ka dimɛna le so. Vɔ wakasale paka kɛnɛ kakalongamɛka Pɔɔlɔ la Jehowa dia vɔ nsala. Ndo sho lawɔ, kɛsɔ mbakeketshaso anto dia nsala, mbuta ate nsɛdingola Bible la yambalo y’efula l’oyango wa mbetawɔ kawɔ pikama dimɛna l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ko onde nsaki k’efula konga la so ka mbeka komɛka l’ɔkɔngɔ wa sho nkoma ambetawudi? Ndooko. Koko sho ndjolekaka nomɔlomɔ dia mbetshama oma le Jehowa ndo nkamba la wetshelo w’oma le nde. Lo nsala ngasɔ, tayetawɔ dia Jehowa tokenga ndo tolowanya lo ndjela lolango lande. (Isa. 64:8) Kɛsɔ ayosala dia sho monga ohomba le Shɛso lele l’olongo ndo tayowɔngɛnyangɛnya.

18, 19. a) Lande na kakamɔ Pɔɔlɔ oma la Bɛrɔya, ndo ngande wakandɛnya etete kakokaso mbokoya? b) Waa na wakahombe Pɔɔlɔ nsambisha oma laasɔ ndo lende?

¹⁸ Pɔɔlɔ kotshikala edja la Bɛrɔya. Sho mbadiaka ɔnɛ: “Koko lam’akoke ase Juda w’oma la Tɛsalɔnika dia Pɔɔlɔ aki lo nsambisha ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo la Bɛrɔya, vɔ wakaye lɛkɔ dia ndjofukutanya ndo ndjɔtɔmbɔsha elui w’anto. Ɔnkɔnɛ, aha la ntshimbatshimba, anangɛso wakatɛ Pɔɔlɔ dia nde mpolɔ otsha lo ndjale, koko Silasɛ la Timɔte wakatshikala lɛkɔ. Wanɛ wakatatshindɛka Pɔɔlɔ wakatshu la nde polo l’Atɛna ndo l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbatɛ dia Silasɛ la Timɔte ndja le Pɔɔlɔ aha la ntshimbatshimba, vɔ wakakalola.” (Ets. 17:13-15) Ande woho wakatetemala atunyi wa lokumu l’ɔlɔlɔ asɔ lee! Laadiko dia mbitshanya Pɔɔlɔ oma la Tɛsalɔnika, vɔ wakaye polo la Bɛrɔya dia ndjosala kɛnɛ kakawasale la Tɛsalɔnika, koko welo awɔ tshɛ wakɔtɔ l’ashi. Oko wakandeyaka di’ɛtshi ka nkɛtɛ kaki woke, nde akatshu tosambisha dihole dikina. Nyɛsɔ tosalake la wolo tshɛ dia welo wa wanɛ walanga nshimba olimu w’esambishelo kitaka tatala!

¹⁹ L’ɔkɔngɔ wa nde nsambisha dimɛna dimɛna ase Juda wa la Tɛsalɔnika ndo wa la Bɛrɔya, Pɔɔlɔ mɛtɛ akeke akambo efula wendana l’ohomba wa nsambisha la dihonga ndo wa kanaka l’anto yimba oma l’Afundelo. Katokoyake ɛnyɛlɔ kande. Koko Pɔɔlɔ aki suke la pomana l’ampokami w’otshikitanyi, mbuta ate ase Wedja wa l’Atɛna. Ngande wakahombe dui sɔ salema? Tayeya lo tshapita yayela.