Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA 2

“Nyayoyala ɛmɛnyi ami”

“Nyayoyala ɛmɛnyi ami”

Woho wakalɔngɔsɔla Yeso apɔstɔlɔ ande dia mbisha ɛnyɛlɔ l’olimu w’esambishelo

Lo ndjela Etsha 1:1-26

1-3. Ngande wakakakitɔna Yeso l’apɔstɔlɔ ande ndo ambola akɔna wambɔma?

 APƆSTƆLƆ konanga dia nshi y’amɛna yakawetsha kaamɛ la Yeso nkomɛ. Mingu y’ekomelo yaki mɛtɛ amɛna efula le wɔ! Eolwelo ka Yeso kakashidiya ɔkɛyi awɔ ndo kakawasha ɔngɛnɔngɛnɔ heyama. Aya nshi 40 yɛnama Yeso mbala la mbala le ambeki ande, yawaetshande awui akina ndo yaakeketshande. Koko lushi lɔsɔ, nde akɛnama le wɔ mbala k’ekomelo.

2 Lam’akawasangana lo Dikona di’esongo w’Ɔlivɛ, apɔstɔlɔ wakahokamɛ la yambalo tshɛ kɛnɛ kakataka Yeso. Lam’akandashidiya ntɛkɛta, le wɔ aki oko lo kamula ka sso. Nde akedia anya ndo akaatshɔkɔla. Ko nde akatatɛ mimɔ oma la nkɛtɛ! Ambeki ande wakawendaka lam’akandatadɛka otsha l’olongo. L’ekomelo, dinge diakookombe ko vɔ kombɛna nto. Nde ambotshɔ, koko vɔ wakatetemala mbalɛ l’olongo.​—Luka 24:50; Ets. 1:9, 10.

3 Ɔsɔ aki dui di’ohomba efula lo lɔsɛnɔ l’apɔstɔlɔ. Kakɔna kayowosala wonya ɔnɛ wele Owandji awɔ, Yeso Kristo, ambodɛ l’olongo? Nde akaalɔngɔsɔla dimɛna dia vɔ ntetemala l’olimu wakandatatɛ. Ngande wakandaalɔngɔsɔla di’olimu w’ohomba ɔsɔ ndo kakɔna kakawasale? Ngande wendana dui sɔ l’Akristo ɛlɔ kɛnɛ? Tshapita ya ntondo y’Etsha yekɔ l’ekadimwelo w’amɛna lo ambola asɔ.

“Tolembetelo efula t’eshika” (Etsha 1:1-5)

4. Ngande wakatatɛ Luka mfunda ɔkɔndɔ wele lo dibuku di’Etsha?

4 Lo mbɔtwɛlɔ, Luka akatɔlɔnganya awui ande le Teɔfilɛ, pami kakɔ kaamɛ kakandafundɛ yema la ntondo Evanjiliɔ ande. a Dia mɛnya hwe dia nde ekɔ lo ntetemala la kɛnɛ kakandate ntondo, Luka akatatɛ lo mbuta lo tshena pe awui wele lo Evanjiliɔ ande lo nkamba la tɔtɛkɛta totshikitanyi ndo lo nkotsha towuiwui tokina.

5, 6. a) Kakɔna kakakimanyiya ambeki wa Yeso dia monga la mbetawɔ ka wolo? b) Lande na kataso dia mbetawɔ kele l’Akristo ɛlɔ kɛnɛ mpikama lo “tolembetelo efula t’eshika”?

5 Kakɔna kakakimanyiya ambeki wa Yeso dia monga la mbetawɔ ka wolo? Sho mbadiaka l’Etsha 1:3 lo dikambo dia Yeso ɔnɛ: “Nde akayaɛnya le wɔ la tolembetelo efula t’eshika dia nde aya la lɔsɛnɔ.” Lo Bible, paka “dɔkɔtɛlɛ diokaso ngandji” Luka oto mbakakambe la tshɛkɛta yokadimɔmi ɔnɛ “tolembetelo efula t’eshika.” (Kɔl. 4:14) Wakakambaka la etelo kɛsɔ l’efundelo w’aseka enganga dia nshikikɛ dui dimɛna. Yeso akasha tolembetelo ta ngasɔ. Nde akɛnama le ambeki ande mbala efula, tena dimɔtshi le ɔtɔi kana ahende, tena dikina le apɔstɔlɔ tshɛ ndo lo diaaso dimɔtshi le ambetawudi ndekana 500. (1 Kɔr. 15:3-6) Tolembetelo t’eshika mɛtɛ!

6 Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, mbetawɔ k’Akristo wa mɛtɛ mpikama lo “tolembetelo efula t’eshika.” Onde tekɔ la tolembetelo tɛnya dia Yeso akasɛnɛ lanɛ la nkɛtɛ, akavu dikambo dia pɛkato yaso ndo akolɔ? Eelo, tolembetelo tekɔ! Ɛkɔndɔ w’eshika w’anto wakɛnyi Yeso wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama toshaka tolembetelo teso la tɔ ohomba. Mbeka ɛkɔndɔ ɛsɔ ndo nɔmba dia mbeya woho wa nkamba la wɔ ayokeketsha mbetawɔ kaso efula. Tohɔ dia tolembetelo t’eshika mbakimanyiya dia ntshikitanya mbetawɔ k’oshika la mbetawɔ ka kashi. Ekɔ ohomba monga la mbetawɔ k’oshika dia nkondja lɔsɛnɔ la pondjo.​—Jni. 3:16.

7. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatshikɛ Yeso ambeki ande lo kɛnɛ kendana la nsambisha ndo mbetsha?

7 Yeso “akatɛkɛtaka akambo wendana la Diolelo dia Nzambi.” Ɛnyɛlɔ, nde akalembetshiya prɔfɛsiya yakɛnyaka dia Mɛsiya akahombe nsowa ndo mvɔ. (Luka 24:13-32, 46, 47) Etena kakalembetshiyaka Yeso ɔkɛndɛ ande wa Mɛsiya, nde akadjaka dikako vɔlɛ lo Diolelo dia Nzambi nɛ dia nde mbaki Nkumekanga kakasɔnama. Mbala tshɛ Yeso akasambishaka dia Diolelo dia Nzambi ndo kɛsɔ mbasala ambeki ande ɛlɔ kɛnɛ.​—Mat. 24:14; Luka 4:43.

“Polo ndo l’ahole woleki etale wa lo nkɛtɛ” (Etsha 1:6-12)

8, 9. a) Naa tokanyi ta kashi tohende taki l’apɔstɔlɔ? b) Ngande wakangola Yeso ekanelo kaki l’apɔstɔlɔ ndo wetshelo akɔna wakondjaso ɛlɔ kɛnɛ?

8 Losanganya la lo Dikona di’esongo w’Ɔlivɛ mbaki losanganya l’ekomelo lakasale Yeso l’ambeki ande lanɛ la nkɛtɛ. Vɔ wakambola la waasaso tshɛ ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ, onde wɛ ayanga mbololɛ Isariyɛlɛ diolelo l’etena kɛnɛ?” (Ets. 1:6) Lo dimbola sɔ, apɔstɔlɔ wakɛnya tokanyi ta kashi tohende taki la wɔ. Ya ntondo, vɔ wakɔsaka dia Diolelo dia Nzambi diayokaloyama le Isariyɛlɛ wa l’emunyi. Ya hende, vɔ wakalongamɛka dia Diolelo dia Nzambi diayotatɛ mbolɛ ‘l’etena kɛsɔ.’ Ngande wakaakimanyiya Yeso dia ntshikitanya ekanelo kawɔ?

9 Yeso akeyaka dimɛna dia kanyi ya ntondo yaki la wɔ shɔ yayɔlɔngɔswama kem’edja. Nshi dikumi l’ɔkɔngɔ, ambeki ande wakahombe mɛna eotwelo ka wodja w’oyoyo, mbuta ate Isariyɛlɛ wa lo nyuma! Diɔtɔnganelo diaki lam’asa Nzambi l’Isariyɛlɛ wa lo demba diaki suke la nkomɛ. Lo kɛnɛ kendana la kanyi ya hende, Yeso akawaohola la ngandji tshɛ ɔnɛ: “Bu ohomba dia nyu mbeya tena kana deko diakakitsha Papa lo wolo ande hita.” (Ets. 1:7) Jehowa mbele Owandji wa tena la deko. La ntondo ka Yeso mvɔ, ndamɛ akasuya dia kaanga Ɔna heye “lushi kana wonya” wayoya ekomelo, koko “paka Papa ndamɛ.” (Mat. 24:36) Polo ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wayakiyanya amboleka dia mbeya lushi layoya ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ wekɔ lo ndjakiyanya dia mbeya dui diahendana la wɔ.

10. Dionga diakɔna diaki l’apɔstɔlɔ diahombaso mbokoya ndo lande na?

10 Sho pombaka mbewɔ dia ntɛkɛta kɔlɔ lo dikambo di’apɔstɔlɔ wa Yeso, wanɛ waki la mbetawɔ k’efula. L’okitshakitsha tshɛ, vɔ waketawɔ engwelo kakawasha Yeso. Kaanga mbele dimbola diawɔ diakɛnya dia waki lo dindja, diɔ mɛnyaka dia vɔ waki la dionga dia dimɛna. Yeso akakeketshaka ambeki ande mbala la mbala ɔnɛ: “Nyosungukalake.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) Vɔ wakasungukalaka lo nyuma ndo wakaambalɛka dia mɛna tolembetelo tɛnya dia Jehowa ayanga nsala dui dimɔtshi. Dionga sɔ mbahombaso monga la diɔ ɛlɔ kɛnɛ. Dui sɔ diamboleka tshɛ monga ohomba “lo nshi y’ekomelo” nyɛ.​—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. a) Ɔkɛndɛ akɔna wakasha Yeso ambeki ande? b) Lande na kele aki dimɛna dia Yeso ntɛkɛta dia nyuma k’ekila lam’akandasha ambeki ande ɔkɛndɛ wa nsambisha?

11 Yeso akohola apɔstɔlɔ dui diakawahombe ndeka ndjakiyanya lɔkɔ. Nde akate ate: “Nyayolongola wolo lam’ayoya nyuma k’ekila le nyu ndo nyayoyala ɛmɛnyi ami la Jɛrusalɛma, lo Judeya y’otondo, la Samariya polo ndo l’ahole woleki etale wa lo nkɛtɛ.” (Ets. 1:8) Losango la eolwelo ka Yeso lakahombe ntondo mbewoyama la Jɛrusalɛma lɛnɛ akandadiakema. Oma lɛkɔ, losango lakɔ lakahombe diangana la Judeya y’otondo, ko la Samariya ndo l’ahole woleki etale.

12 Dui dia dimɛna ele, Yeso akasha ambeki ande ɔkɛndɛ wa nsambisha l’ɔkɔngɔ wa nde mbaohola daka di’ɔnɛ nde ayowatomɛ nyuma k’ekila dia ndjakimanyiya. Etelo “nyuma k’ekila” tanemaka ndekana mbala 40 lo dibuku di’Etsha. Kɛsɔ mɛnyaka hwe dia hatokoke nsala lolango la Jehowa aha l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila. Diakɔ diele, ekɔ ohomba efula dia sho nɔmbaka mbala la mbala dia nkondja nyuma k’ekila! (Luka 11:13) Nshi nyɛ mambotoleka tshɛ monga l’ohomba atɔ.

13. Naa woke woke w’olimu wakawasha ekambi wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ ndo lande na kahombaso mbokamba l’otema ɔtɔi?

13 Kitshimudi y’etelo k’ɔnɛ “ahole woleki etale wa lo nkɛtɛ” yakatshikitana ntatɛ lo ntambe ka ntondo polo lo nshi yaso nyɛ. Koko oko wakatadiɛnyi lo tshapita yetshi, Ɛmɛnyi wa Jehowa waketawɔ l’otema ɔtɔi ɔkɛndɛ wa nsambisha, weya dia Nzambi nangaka di’anto wa weho tshɛ mboka losango la Diolelo diande. (1 Tim. 2:3, 4) Onde wɛ ekɔ lo ndjasha tshɛ l’olimu washimbɛ nsɛnɔ ɔsɔ? Ndooko olimu okina wa dimɛna ndo washa ɔngɛnɔngɛnɔ oko vɔ! Jehowa ayokosha wolo wele layɛ ohomba dia nkamba olimu ɔsɔ. Dibuku di’Etsha diayokɛnya toho t’amɛna ndo dionga dia monga ladiɔ dia mbookamba dimɛna dimɛna.

14, 15. a) Kakɔna kakate andjelo lo dikambo di’okalwelo wa Kristo ndo akawalange nembetshiya? (Enda ndo nɔtɛ.) b) Ngande wele okalwelo wa Kristo wakasalema “woho” wakandatshu?

14 Oko wakataditshi l’etatelo ka tshapita nyɛ, Yeso akamɔ oma la nkɛtɛ, akadɛ l’olongo ndo apɔstɔlɔ kombɛna nto. Koko apɔstɔlɔ 11 wakatetemala memala waalɛ l’olongo. Ko andjelo ahende wakɛnama ndo wakawatɛ la ngandji tshɛ ɔnɛ: “Apami w’ase Ngalileya le, lande na kendanyu otsha l’olongo? Yeso lambɔsama oma l’atei anyu otsha l’olongo ayoya woho wawɛnanyu atatshu otsha l’olongo.” (Ets. 1:11) Onde andjelo wakalange mbuta dia Yeso ayokalola la woho akɔ waamɛ wa demba oko wadietsha ase ɛtɛmwɛlɔ? Ndooko, aha kɛsɔ mbakawalange mbuta. Ngande weyaso dui sɔ?

15 Andjelo wakate dia Yeso ayokalola “woho wawɛnanyu atatshu.” b Woho akɔna wakandatshu? Nde kɔmɛnama nto le anto etena kakatɛkɛtaka andjelo. Paka apami angana ato, mbuta ate apɔstɔlɔ mbakɛnyi dia nde ambomɔ oma la nkɛtɛ ko ambotshɔ le She l’olongo. Woho akɔ waamɛ mbakahombe Yeso nkalola. Ndo ngasɔ mbakasalema dui sɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, paka wanɛ wele la shɛnɔdi ya lo nyuma mbeya dia Kristo ekɔ lo mbolɛ oko nkumekanga. (Luka 17:20) Sho pombaka nshihodia tolembetelo ta woongelo ande ndo tiewoya anto akina dia vɔ lawɔ mbeya dia nshi yaya bu nto efula.

“Otɛnya ɔnɛ lamboyɔsɔna” (Etsha 1:13-26)

16-18. a) Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’Etsha 1:13, 14 lo woho wakasanganaka Akristo dia ntɛmɔla? b) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Mariya wa nyango Yeso? c) Lande na kele nsanganya y’Akristo ohomba ɛlɔ kɛnɛ?

16 Mbokɛmaka di’apɔstɔlɔ “wakakalola la Jɛrusalɛma l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.” (Luka 24:52) Ko ngande wakawahombe nkamba l’ɛlɔmbwɛlɔ ndo la wetshelo wakawalongola oma le Kristo? Divɛsa 13 ndo 14 di’Etsha tshapita 1, tɛnyaka dia vɔ wakasangana “lo luudu la la diko,” ndo sho mbeyaka awui efula wendana la nsanganya ya ngasɔ. Lo nshi shɔ, mvudu efula ya la Palɛstinɛ yaki la etajɛ wakawadɛka otsha lɛkɔ lo kimbandola k’oma l’andja. Onde “luudu la la diko” latɛkɛtama l’Etsha 12:12 mbaki luudu la nyango Makɔ? Oyadi aki ngasɔ kana bu, ɔsɔ aki shambrɛ yaha kawotake, koko ya dimɛna yakakokaka ambeki wa Yeso nsangana lɔkɔ. Ko waa na waki lo losanganya lɔsɔ, ndo kakɔna kakawasale?

17 Tolembete dia aha apɔstɔlɔ ato kana apami ato mbaki lo losanganya lɔsɔ. “Wamato amɔtshi” waki lɔkɔ, mbidja ndo Mariya wa nyango Yeso. Ɔsɔ mbele mbala k’ekomelo katɛkɛta Bible dia Mariya wa nyango Yeso. Sho koka mbuta dia Mariya akaye lo losanganya lɔsɔ, aha dia ndjoyanga lokumu, koko dia ndjɔtɛmɔla kaamɛ l’anango ndo l’akadiyɛnde wa lo nyuma. Aki mɛtɛ esambelo le nde dia monga kaamɛ lo diaasɔ sɔ l’anande akina anɛi w’apami waki kokoma ambetawudi ntondo ka Yeso mvɔ. (Mat. 13:55; Jni. 7:5) L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo wa eolwelo k’ɔnangɛwɔ, vɔ wakayokoma ambetawudi.​—1 Kɔr. 15:7.

18 Tende nto ɔkɔkɔ wakasangana ambeki wa Yeso asɔ: “Vɔ tshɛ wakatetemalaka nɔmba la oyango waamɛ.” (Ets. 1:14) Le Akristo, nsangana dia ntɛmɔla okongaka nshi tshɛ dui di’ohomba efula. Sho sanganaka dia keketshana, dia mbetshama, dia nongola alako ndo kɛnɛ koleki ele dia ntɛmɔla Jehowa, Shɛso lele l’olongo. Alɔmbɛlɔ ndo esambo wa lotombo wembaso lo waaso asɔ mbɔngɛnyangɛnyaka ndo wekɔ ohomba efula le so. Tatotshikake pondjo mbɔtɔ lo nsanganya y’ekila ndo yakeketsha shɔ!​—Hɛb. 10:24, 25.

19-21. a) Wetshelo akɔna wakondjaso l’ɔkɛndɛ w’ohomba waki la Petero l’etshumanelo? b) Lande na kakahombama ntana onto la mpɛna Judasɛ ndo wetshelo akɔna wakondjaso lo woho wakasalema ɔsɔnwɛlɔ?

19 Ambeki wa Kristo wakayonga l’ohomba wa ndjakongɛ dimɛna ndo Petero akasha lonya dia dui sɔ salema. (Divɛsa 15-26) Shi ekɔ dui dia dimɛna efula mɛna woho wakayosala Petero ehamelo wa lo nyuma lo mingu yakayele ntatɛ lam’akandanguna Nkumɛnde mbala shato? (Makɔ 14:72) Sho tshɛ salaka pɛkato ndo ekɔ ohomba mbohɔ dia Jehowa “ekɔ ɔlɔlɔ ndo suke dia dimanyiya” wanɛ wayatshumoya l’otema ɔtɔi.​—Osa. 86:5.

20 Petero akɛnya dia pombaka nyanga ɔpɔstɔlɔ okina dia mpɛna Judasɛ lakafunge Yeso. Ko onto akɔna? Ɔpɔstɔlɔ w’oyoyo ɔsɔ pombaka monga onto lakatetetaka la Yeso l’esambishelo ndo lakɛnyi eolwelo Kande. (Ets. 1:21, 22) Kɛsɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ kakalake Yeso ndamɛ ɔnɛ: “Nyu wanɛ wakandjele nyayodjasɛ ndo nyu lo kiti ya lowandji 12 ndo nyayolombosha waoho 12 w’Isariyɛlɛ.” (Mat. 19:28) Mɛnamaka dia Jehowa akalange di’apɔstɔlɔ 12 wakayele Yeso l’olimu w’esambishelo lanɛ la nkɛtɛ ndjokenga “ave wa weke 12” w’etshina ka Jɛrusalɛma y’Oyoyo. (Ɛny. 21:2, 14) Ngasɔ mbakakimanyiya Nzambi Petero dia nshihodia dia prɔfɛsiya kata ɔnɛ “onto okina onge lo dihole diande di’omendji” kakendanaka la Judasɛ.​—Os. 109:8.

21 Ngande wakasalema ɔsɔnwɛlɔ? Vɔ wakasalema lo wokelo w’owale, tshelo yakasalemaka efula lo nshi yakafundamaka Bible. (Tok. 16:33) Koko, ɔsɔ mbele mbala k’ekomelo katɛkɛta Bible dia wokelo w’owale. Ekɔ oko otshulwelo wa nyuma k’ekila akayokonya dia tshelo shɔ mbeta loowe. Tende lande na kakoke apɔstɔlɔ owale. Vɔ wakalɔmbɛ ɔnɛ: “Jehowa le, wɛ keya etema w’anto tshɛ, otɛnya ɔnɛ lamboyɔsɔna l’atei w’apami 2 anɛ.” (Ets. 1:23, 24) Vɔ wakalange dia Jehowa nsɔna. Ko Matiyasɛ akasɔnama, ɔnɛ lele ondo aki l’atei w’ambeki 70 wele Yeso akaatome dia tosambisha. Ko Matiyasɛ akayokoma ɔmɔtshi l’atei wa “apɔstɔlɔ 12.” c​—Ets. 6:2.

22, 23. Lande na kahombaso ndjela l’okitanyiya tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka wanɛ walɔmbɔla etshumanelo ɛlɔ kɛnɛ?

22 Awui asɔ tshɛ toholaka woho wele ekɔ ohomba di’ekambi wa Nzambi nkamba oko okongamelo. Polo ɛlɔ, apami wakoka wekɔ lo sɔnama dia monga emendji lo tshumanelo. Dikumanyi sɛdingolaka dimɛna dimɛna kɛnɛ kalɔmbama l’Afundelo lo dikambo di’emendji ndo vɔ nɔmbaka dia nɔmbwama la nyuma k’ekila. Diakɔ diɔsa ase etshumanelo apami asɔ oko nyuma k’ekila mbaasɔna. Lo wedi aso, sho ndjelaka ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ l’okitanyiya tshɛ ndo kɛsɔ salaka di’awui nkɛndakɛnda dimɛna l’etshumanelo.​—Hɛb. 13:17.

Sho ndjelaka l’okitanyiya tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ k’emendji wakasɔnama

23 Lam’ele vɔ wakakeketshama lo woho wakawɛnyi Yeso mbala la mbala lam’akandolɔ, ndo lo woho wakayokongɛma awui dimɛna, ambeki wakalɔngɔswama dimɛna lo kɛnɛ kakaakongɛka. Tshapita yayela yayotolembetshiya awui wa diambo wakasalema.

a L’Evanjiliɔ ande, Luka akelɛ pami kɛsɔ ɔnɛ “shakasaka Teɔfilɛ” dia mɛnya dia Teɔfilɛ aki onto la lokumu laki atakome ombetawudi. (Luka 1:3) Koko lanɛ lo Etsha, Luka ambowelɛ tsho ɔnɛ: “Teɔfilɛ.” Nomb’ewo mɔtshi mbutaka dia Teɔfilɛ akakome ombetawudi l’ɔkɔngɔ wa mbadia Evanjiliɔ wa Luka, diakɔ diele Luka akayonya tshɛkɛta ya lokumu, ko ndjowelɛ oko ɔnango la lo nyuma.

b Lanɛ Bible akakambe la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ troʹpos, yɛnya “woho wasalema dikambo,” koko aha mor·pheʹ, tshɛkɛta yalembetshiya “woho wele dikambo.”

c Pɔɔlɔ akayɔsɔnama l’ɔkɔngɔ dia monga “ɔpɔstɔlɔ w’ase wedja,” koko nde kombadiema l’ɔnɔngɔ w’apɔstɔlɔ 12. (Rɔmɔ 11:13; 1 Kɔr. 15:4-8) Nde kondjela Yeso lam’akandatasambishaka lanɛ la nkɛtɛ, laasɔ nde takandakoke nkondja diɛsɛ dia laande sɔ.