1, 2. a) Waale akɔna wakahomana la Pɔɔlɔ l’asekande l’Ɛfɛsɔ? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo tshapita nyɛ?

 MINDJO, ekoko ndo lofunguso la nyemba y’anto lekɔ lo toshinga t’Ɛfɛsɔ. Anto wambotshumana duyi duyi, ndo lofunge lambotatɛ. Atshindedi ahende wa Pɔɔlɔ wambondama ndo wotatshu lawɔ. Mbala kakɔ ɔtɔi, anto tshɛ wambonya demba lo shinga ya woke yoludi la makashinyi ndo leemba l’anto wele la nkɛlɛ k’efula wambohongomɔ lo dihole dia tɔkɛnyɔ diakoka anto 25 000 mbɔtɔ. Efula ka l’atei w’anto asɔ haweye ndo mbeya kɛnɛ kotongi efungefunge kɛsɔ, koko wakoki hoki hoki ɔnɛ wayanga ndanya tɛmpɛlɔ ndo jambizambi yawɔ ya nɛmɔ Artɛmi. Ko wakahangɔhangɔka ɔnɛ: “Artɛmi kele nzambi ka wolo k’ase Ɛfɛsɔ!”​—Ets. 19:34.

² Ndo mbala kɛnɛ, Satana ambokamba l’olui w’anto wele la nkɛlɛ dia memadia odianganyelo wa lukumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi. Koko aha awui wa ngala ato mbakamba lande. Lo tshapita nyɛ, tayɛna toho ta mayɛlɛ takakambe la Satana dia nshimba olimu ndo ndanya kaamɛ k’Akristo lo ntambe ka ntondo. Kɛnɛ koleki ele, tayɛna dia welo ande ɛsɔ tshɛ wakɔtɔ l’ashi, nɛ dia “ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatatetemalaka mpama ndo nkeketala lo yoho ya wolo.” (Ets. 19:20) Lande na kakadje Akristo asɔ otshumba? L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ waamɛ wadjaso otshumba ndo sho ɛlɔ kɛnɛ. Lo mɛtɛ, otshumba wekɔ wa Jehowa koko aha waso. Koko, l’ɛnyɛlɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo, sho mpombaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kalongolaso. Diɛsɛ l’ekimanyielo ka nyuma ka Jehowa, sho koka monga la waonga wayotokimanyiya dia ntondoya l’olimu aso. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ntondontondo ɛnyɛlɔ k’Apolo.

3, 4. Dui diakɔna diakɛnyi Akula la Piriskila diaki Apolo kodieyaka ndo ngande wakawakandola dui sɔ?

³ Etena kakatatshɔka Pɔɔlɔ otsha l’Ɛfɛsɔ lo lɔkɛndɔ lande la sato la misiɔnɛrɛ, ose Juda ɔmɔtshi lakawelɛka Apolo akakome l’osomba ɔsɔ.  Nde akaye oma l’Alɛksandriya, osomba wa lukumu wa l’Edjibito. Apolo aki la waonga wa laande. Nde akɛsaka lo lolemi. Laadiko dia monga la yimba efula, “nde . . . akayashaka tshɛ l’Afundelo.” Ndo nto, nde “akahɛtahɛtaka la nyuma.” L’ohetoheto tshɛ, Apolo akatɛkɛtaka la dihonga la ntondo k’ampokami w’ase Juda lo shinangɔnga.​—Ets. 18:24, 25.

⁴ Akula la Piriskila wakoke asawo w’Apolo. Aha la taamu vɔ wakangɛnangɛna etena kakawawoke dia nde “aketshaka akambo wendana la Yeso woho wewɔ mɛtɛ.” Kɛnɛ kakandate lo dikambo dia Yeso kaki mɛtɛ. Koko, Atshukanyi asɔ wakɛnyi esadi eto dia nde kombeyaka dui dimɔtshi di’ohomba. Nde “akeyaka paka batisimu ka Joani.” Atshukanyi wakasalaka mvudu y’apɛma asɔ komonga l’ekondjelo k’efula, koko vɔ kombotshama wɔma oma lo diewo dia ntɛkɛta kana kalasa yakɔtɔ Apolo. Koko “vɔ wakawɔshi ndo wakoolembetshiya mboka ka Nzambi woho wetɔ mɛtɛ.” (Ets. 18:25, 26) Ngande wakɔshi ɔtɛkɛtshi wa manamana ndo pami kaki olombɔ kɛsɔ dui sɔ? Mɛnamaka dia nde akɛnya dionga dimɔtshi dioleki ohomba l’atei wa waonga wakoka Okristo kɛnɛmɔla​—Okitshakitsha.

5, 6. Kakɔna kakakimanyiya Apolo dia nyomoleka monga ohomba le Jehowa ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kande?

⁵ Lam’ele nde aketawɔ ekimanyielo ka Akula la Piriskila, Apolo akayoleka monga okambi wa Jehowa wa dimɛna. Nde akatshu otsha l’Akaya ndo lɛkɔ nde “akakimanyiya lo yɛdikɔ y’efula” ambetawudi. Esambishelo kande kaki mɛtɛ ohomba le ase Juda waki l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ wakataka dia Yeso komonga Mɛsiya wakalakema. Luka mbutaka ate: “La dihonga tshɛ ndo lo sɛkɛ, nde akɛnyaka dia ase Juda waki lo dindja, awaɛnya oma l’Afundelo dia Yeso mbele Kristo.” (Ets. 18:27, 28) Apolo mɛtɛ akonge tshondo y’ɔtshɔkɔ le tshumanelo! Sho koka mbuta dia lo tshimbo yande “ɔtɛkɛta wa Jehowa” wakatetemala mpama. Wetshelo akɔna wakondjaso oma le Apolo?

⁶ Ekɔ mɛtɛ ohomba efula di’Akristo monga l’okitshakitsha. Sho tshɛ onto l’onto ekɔ la losha, mbuta ate akoka wa lootɔ, diewo diaya la so, kana awui wamboteka. Koko, okitshakitsha aso mpombaka mbahemɛ losha laso. Naka hatosadi ngasɔ, kete waonga aso w’amɛna koka ndjonga tshondo ya wekamu. Waonga aso w’amɛna koka ndjotokonya dia monga la lotamanya. (1 Kɔr. 4:7; Jak. 4:6) Naka sho monga mɛtɛ l’okitshakitsha, kete tayosala la wolo dia mbɔsa di’anto akina toleka. (Flpɛ. 2:3) Hatotomala naka wambotongola kana tona mbetshama oma le anto akina. Hatototshininala la lotamanya lo tokanyi taso naka ambɛnama dia hatɔtɔnɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ k’oyoyo k’oma le okongamelo. L’edja tshɛ kayotongaka l’okitshakitsha, tayongaka la nɛmɔ le Jehowa ndo le Ɔnande.​—Luka 1:51, 52.

7. Ngande wakatotshikɛ Pɔɔlɔ la Apolo ɛnyɛlɔ k’okitshakitsha?

⁷ Okitshakitsha kimanyiyaka nto diaha monga la shɛmanedi. Satana akalomɔlomɔka mɛtɛ dia mbidja diatɔnelo lam’asa Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Nde otɔngɛnangɛna otondonga apami ahende waki nge asɔ, mbuta ate  Apolo l’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ sɛmanɛ ondo lo nyanga di’onto l’onto nyanga di’ase etshumanelo mbɔsa dia nde mboleki! Vɔ wakakoke sɛmanɛ nɛ dia la Kɔrɛtɔ, Akristo amɔtshi wakatatɛ mbuta ɔnɛ: “Dimi oseka Pɔɔlɔ,” akina vate: “Dimi oseka Apolo.” Onde Pɔɔlɔ l’Apolo wakakeketsha yimba ya diatɔnelo shɔ? Ndooko! Lo dihole dia nsala ngasɔ, Pɔɔlɔ aketawɔ l’okitshakitsha tshɛ dia Apolo akasale olimu efula ndo akanyomowosha ɛkɛndɛ ekina w’olimu. Apolo lo wedi ande akayele ɛlɔmbwɛlɔ kakawosha Pɔɔlɔ. (1 Kɔr. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Vɔ wekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ k’anto wakakambe kaamɛ l’okitshakitsha tshɛ!

8. Lo mboka kakɔna kakete Pɔɔlɔ dia kalola l’Ɛfɛsɔ, ndo lande na?

⁸ Pɔɔlɔ akakalola l’Ɛfɛsɔ oko wakandalake. a (Ets. 18:20, 21) Koko tende woho wakandakalola. Mbala k’ekomelo kakatatɛkɛta dia Pɔɔlɔ, nde aki l’Atiyɔka wa la Suriya. Dia nkoma l’Ɛfɛsɔ, nde akakoke mbeta la Sɛlukiya, mbɔtɔ lo masuwa ndo koma esadi eto l’Ɛfɛsɔ. Koko, lo dihole dia nsala ngasɔ, nde “akete lo lɛkɛ l’akona.” Lo ndjela wɛdikelo ɔmɔtshi, lɔkɛndɔ la Pɔɔlɔ lɔtɛkɛtami l’Etsha 18:23 ndo 19:1 aki ondo la kilɔmɛtrɛ kinunu la nkama shamalo! Lande na kakasɔnɛ Pɔɔlɔ mboka ka lotshimbo ka ngasɔ? Nɛ dia nde aki l’oyango wata Bible ɔnɛ “atakeketsha ambeki tshɛ.” (Ets. 18:23) Okowakidiɔ lo kɛndɔ yande hiende ya misiɔnɛrɛ ya ntondo, lɔkɛndɔ la sato lɔsɔ aki lɔkɛndɔ la wolo, koko nde akɔshi dia ekɔ dimɛna nde minda lɔkɛndɔ lɔsɔ. Yimba ya ngasɔ mbele ɛlɔ kɛnɛ l’emendji w’etshimbedi la wadiɛwɔ. Shi sho mandolaka ngandji kawɔ ndo yimba yawɔ ya ndjahondja?

9. Lande na kakahombe djui y’ambeki nyomobatizama ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma le wɔ?

⁹ Lam’akandakome l’Ɛfɛsɔ, Pɔɔlɔ akatane djui y’ambeki oko 12 wa Joani Obatizanyi. Vɔ wakabatizama lo yoho ya batisimu kambeta loowe. Ndo nto, vɔ kombeyaka awui efula kana ndooko dui diendana la nyuma k’ekila. Pɔɔlɔ akawawɛnya ohomba wa batizama lo lokombo la Yeso, ndo l’ɛnyɛlɔ ka Apolo, vɔ wakɛnya okitshakitsha awɔ ndo suke dia mbeka. L’ɔkɔngɔ wa vɔ batizama lo lokombo la Yeso, vɔ wakalongola nyuma k’ekila ndo losha la nsala ahindo. Mɛnamaka dia nkɛndakɛnda nna lo nna l’okongamelo wa Jehowa mbelaka ɛtshɔkɔ.​—Ets. 19:1-7.

10. Lande na kakamɔ Pɔɔlɔ oma lo shinangɔnga ko ntshɔ lo luudu la kalasa, ndo ɛnyɛlɔ kakɔna katoshande l’esambishelo?

¹⁰ Ɛnyɛlɔ kekina k’ohamelo kakayelana la kɛsɔ. Pɔɔlɔ akasambisha la dihonga tshɛ lo shinangɔnga ngɔndɔ shato. Kaanga mbakinde “akamba la yoho y’ekanelo ka yimba yetawoya lo kɛnɛ kendana la Diolelo dia Nzambi,” anto amɔtshi wakakeketsha etema ndo wakakome andɔshi ande. Lo dihole dia  mbetsha wenya l’anto “watɛkɛta kɔlɔ lo dikambo dia Mboka,” Pɔɔlɔ ɔkɔshi tɛdikɔ dia mbisha asawo lo luudu lɔmɔtshi la kalasa. (Ets. 19:8, 9) Anto tshɛ wakalangaka mpama lo nyuma wakahombe mimɔ oma lo shinangɔnga ko ntshɔ lo luundu la kalasa. L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, sho koka mpembola sawo l’onto etena kɛnaso dia nde halange mpokamɛ kana ekɔ lo nanga ewanu. Anto wele oko ɛkɔkɔ walanga mpokamɛ losango laso la keketsha wekɔ tɔɔ!

11, 12. a) Ngande wakatotshikɛ Pɔɔlɔ ɛnyɛlɔ lo nsambisha efula ndo mbɔtɔnganyiya ekongelo l’anto? b) Ngande wasala Ɛmɛnyi wa Jehowa la wolo dia nsambisha efula ndo mbɔtɔnganyiya ekongelo kawɔ ka nsambisha la wenya watanema anto lawakawɔ?

¹¹ Ondo Pɔɔlɔ akashaka asawo lo kalasa shɔ lushi tshɛ oma l’eshidi 11 wa pindju polo l’eshidi 4 wa dikɔlɔ. (Enda nɔtɛ ka wekelo kele l’Etsha 19:9, nwtsty.) Ɔsɔ aki wenya waki mindjo komongaka ndo waki yanyi wolo, ko anto wakomuyaka yema oma l’elimu awɔ ndo wakalɛka yangɔ. Naka Pɔɔlɔ akasambishaka ngasɔ l’edja k’ɛnɔnyi ehende, kete nde aketsha wenya ndekana 3 000. b Ɔsɔ ekɔ nto ɔkɔkɔ okina wakatetemala ɔtɛkɛta wa Jehowa mpama ndo nkeketala lo yoho ya wolo. Pɔɔlɔ akakambe olimu la wolo ndo aki suke dia ndjaɔtɔnganyiya l’awui wakahomanaka la nde. Nde akatshikitanya ekongelo kande dia mbɔtɔnɛ la wonya wakoka le anto wakandasambishaka. Naa etombelo waki la dui sɔ? “Anto tshɛ waki lo prɔvɛnsɛ ka Aziya, oyadi ase Juda kana ase Ngirika [wakoke] ɔtɛkɛta wa Nkumadiɔndjɔ.” (Ets. 19:10) Pɔɔlɔ mɛtɛ akasambisha dimɛna dimɛna!

¹² Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ sambishaka efula ndo ndjaɔtɔnganyiyaka l’anto wasambishawɔ. Sho salaka la  wolo dia ntana anto l’ahole ndo lo wenya wakokawɔ tanema. Sho sambishaka lo toshinga, lo bingu, ndo l’ahole wemala mituka. Sho sambishaka lo telefɔnɛ kana lo mikanda. Ndo l’esambishelo ka luudu la luudu, sho salaka la wolo dia nsambisha wenya waleka anto tanema lawakawɔ.

13, 14. a) Jehowa akasha Pɔɔlɔ wolo wa nsala na? b) Munga kakɔna kakasale ana wa Skeva, ndo ngande wasala ase Lokristokristo munga ka woho akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ?

¹³ Luka totɛka di’olimu wa Pɔɔlɔ waki l’etombelo w’amɛna nɛ dia Jehowa akasha Pɔɔlɔ dikoka dia nsala “akambo wa diambo.” Anto wakatɔlaka oyadi ahɔndɔ kana ahɔndɔ w’olimu wa Pɔɔlɔ le ɛkɔnyi, ko ɛkɔnyi wakakɔnɔka. Ndo ɛdiɛngɛ wakatombaka lo yoho shɔ. c (Ets. 19:11, 12) Woho wakakitaka Satana tatala ɔsɔ akakotola yambalo y’anto, koko aha paka lo yoho ya dimɛna.

¹⁴ “Ase Juda amɔtshi waketetaka dia tatondjaka ɛdiɛngɛ” wakayange dia nsala ahindo oko Pɔɔlɔ. Amɔtshi wakayangaka dia tondja ɛdiɛngɛ lo nkamba la lokombo la Yeso kana la Pɔɔlɔ. Luka tɛkɛtaka di’ana esambele wa Skeva, owandji ɔmɔtshi w’ɛlɔmbɛdi wakasale dui sɔ. Ɔdiɛngɛ akawatɛ ate: “Dimi mbeyaka Yeso ndo dimi mbeyaka Pɔɔlɔ, ko nyu waa na wenyu?” Ko pami kaki l’ɔdiɛngɛ akakungusɔ oya le ase akadikadi asɔ oko nyama ka mpango, ko wakalawɔ, wele la mpota. (Ets. 19:13-16) “Ɔtɛkɛta wa Jehowa” mɛtɛ wakadje otshumba, nɛ dia otshikitanu wakɛnama hwe lam’asa wolo waki la Pɔɔlɔ la akadikadi w’ase ɔtɛmwɛlɔ wa kashi asɔ. Ɛlɔ kɛnɛ miliyɔ y’anto wekɔ lo ndjakesa ɔnɛ mbelɛ tsho lokombo la Yeso ndo mbuta tsho di’onto ekɔ “Okristo” kete ambokoka. Koko oko wakɛnya Yeso, paka wanɛ wasala lolango la She lele l’olongo mbele l’elongamelo k’oshika kendana la nshi yayaye.​—Mat. 7:21-23.

15. Lo kɛnɛ kendana l’ɛdiɛngɛ ndo la diangɔ diele la losambi l’ɛdiɛngɛ, ngande wakokaso mbokoya ase Ɛfɛsɔ?

¹⁵ Nsɔnyi kakalɔmbɔ ana wa Skeva akakonya di’anto tshɛ mboka Nzambi  wɔma, ndo kɛsɔ akakonya di’anto efula nkoma ambetawudi ndo ntshika ditshelo dia diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ. Ase Ɛfɛsɔ wakayatambiya tshavu l’awui wa maji. Awui wendana la mpako ndo diangɔ dia sengi dia lofunda diakatanemaka tshavutshavu l’ahole tshɛ. Ase Ɛfɛsɔ efula wakɔshi yɛdikɔ ya mbela abuku awɔ wa maji ndo mbatshumba lo sɛkɛ, kaanga mbele abuku asɔ waki la nɛmɔ dia nunu akumi dia dɔlara lo nshi nyɛ. d Luka mbutaka ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ, ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatatetemalaka mpama ndo nkeketala lo yoho ya wolo.” (Ets. 19:17-20) Ɔsɔ mɛtɛ aki nyang’otshumba wakadje akambo wa mɛtɛ awui w’ɛdiɛngɛ! Ase Ɛfɛsɔ waki la kɔlamelo asɔ wakatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Ndo sho mbasɛna l’andja wele lo shɛngiya ya wolo y’awui w’ɛdiɛngɛ. Naka tambɛna dia tekɔ l’ɛngɔ kɛmɔtshi kele la losambi l’ɛdiɛngɛ, sho pombaka kinya aha la ntshimbatshimba oko wakasale ase Ɛfɛsɔ! Tosale tshɛ kakokaso nsala dia mangana l’awui w’ɛdiɛngɛ.

16, 17. a) Kɔndɔla woho wakatɔmbɔsha Dɛmɛtɛriyo anto l’Ɛfɛsɔ. b) Ngande wakɛnya ase Ɛfɛsɔ woho wakawatshutshuyama?

¹⁶ Tɔtɛkɛtɛ dia yoho yakamba la Satana yakatɛkɛta Luka lam’akandate dia “ofukutanu wa wolo wakatombe lo kɛnɛ kendana la Mboka.” Aha oshimu mbakandadjaka esɔ. e (Ets. 19:23) Dɛmɛtɛriyo, otshudi wa mfɛsa mbakatondja ofukutanu ɔsɔ. Nde akakotola yambalo y’etshudi ekina lo mbaohola ɔnɛ diɛsɛ l’osondjelo wa dikishi mbewɔ ɛngɔnyi. Nde akawaɛnya dia losango lasambisha Pɔɔlɔ layowashishiya falanga nɛ dia Akristo hawɔtɛmɔla dikishi. Ko nde akalomialomia ngandji ka wodja le ampokami ande lo mbatɛ dia Artɛmi jambizambi yawɔ ya womoto ndo tɛmpɛlɔ kayɔ “kayɔsama oko ɛngɔ k’anyanya.”​—Ets. 19:24-27.

¹⁷ Dɛmɛtɛriyo akakondja kɛnɛ kakandalange. Etshudi wa mfɛsa wakatatɛ mpangɔhangɔ ɔnɛ “Artɛmi kele nzambi ka wolo k’ase Ɛfɛsɔ!” ndo lofunguso lakonge l’osomba, anto wakatshu lo dihole dia tɔkɛnyɔ oko wakatatshi l’etatelo ka tshapita nyɛ. f Pɔɔlo akalange mbɔtɔ lo dihole dia tɔkɛnyɔ dia tɔtɛkɛta l’olui w’anto, koko ambeki wakooshimbe la wolo tshɛ di’aha nde ndjadja lo waale. Alɛksandɛrɛ akemala l’atei w’olui w’anto ndo akalange ntɛkɛta. Lam’ele nde aki ose Juda, nde akalange nembetshiya otshikitanu wele lam’asa  ase Juda l’Akristo asɔ. Koko vɔ kombetawɔ elembetshielo ande. Lo mɛna dia nde ekɔ ose Juda, vɔ wakahangɔhangɔ nto ɔnɛ “Artɛmi kele nzambi ka wolo k’ase Ɛfɛsɔ!” l’edja ka wenya a ntango oko ehende. Kɛsɔ mbasala ndo ɛlɔ wanɛ watɔmbɔsha anto dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. Vɔ konyaka anto diaha mboka ndooko dui.​—Ets. 19:28-34.

18, 19. a) Ngande wakayɔladia owandji w’osomba w’Ɛfɛsɔ anto waki la nkɛlɛ? b) Ngande wakokamɛ mbala mɔtshi Ɛmɛnyi wa Jehowa oma le ewandji wa lɛɛta ndo ngande wakokaso mbisha lonya lo dikambo sɔ?

¹⁸ L’ekomelo, owandji w’osomba akayɔdia olui w’anto ɔsɔ. L’ekanelo ka yimba ka dimɛna, owandji ɔsɔ akashikikɛ ase Ɛfɛsɔ dia Akristo asɔ hawotolanya tɛmpɛlɔ ndo jambizambi yawɔ, ɔnɛ Pɔɔlɔ ndo asekande hawosadi ndooko dui dia kɔlɔ dikambo dia tɛmpɛlɔ ka Artɛmi ndo tominadi takalɔngɔsɔma dia menda awui wa ngasɔ tekɔ. Ondo dui diakaleke ohomba diakandatɛ anto waki la nkɛlɛ asɔ ele ɔnɛ vɔ wekɔ lo waale wa mɔnyɔla ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ lo tɔmbɔsha anto lo yoho ya kɔlɔ nganɛ. Ko nde akatɛ onto tshɛ dia kalola lakande. Diɛsɛ l’ɛtɛkɛta w’amɛna ndo wa lomba ɛsɔ, nkɛlɛ kawɔ kakashile mbala kakɔ ɔtɔi, paka oko wakawomala mbala kakɔ ɔtɔi.​—Ets. 19:35-41.

¹⁹ Ɔsɔ komonga mbala ka ntondo ndo k’ekomelo di’owandji ɔmɔtshi wa lɛɛta nsala dia kokɛ ambeki wa Yeso. Ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi l’ɛnɛlɔ dia lo nshi y’ekomelo nyɛ, atshunda wa l’andja ɔnɛ wele nge ndo wokongɛmi dimɛna wɔsama lo yoho ya didjidji oko nkɛtɛ, wayɔmɛna elola k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wayɔhɛnyahɛnya Satana ambeki wa Yeso. (Ɛny. 12:15, 16) Kɛsɔ mbasalema. Mbala efula, toshushi tele la losembwe kokɛka tshungɔ yele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia nsangana dia ntɛmɔla kana dia nsambisha anto akina. Ndo lɔkɛwɔ laso la dimɛna kimanyiyaka efula dia mbidja etshumba ɛsɔ. Ondo lɔkɛwɔ laki la Pɔɔlɔ akakonya di’ewandji ɛmɔtshi wa l’Ɛfɛsɔ mbɔngɛnangɛna ndo mbɔɔsa la nɛmɔ, diakɔ diakawasale tshɛ dia mbokokɛ. (Ets. 19:31) Nyɛsɔ tosale dia losembwe laso ndo lɔkɛwɔ laso la dimɛna monga la shɛngiya le anto wahomana laso. Hateye pondjo shɛngiya yakoka monga la lɔkɛwɔ laso la dimɛna.

20. a) Ngande wayaokayɛ lo woho wakahame ɔtɛkɛta wa Jehowa lo ntambe ka ntondo ndo woho watawahame ɛlɔ kɛnɛ? b) Yɛdikɔ yakɔna yamboyɔsa lo kɛnɛ kendana l’etshumba wadja Jehowa ɛlɔ kɛnɛ?

²⁰ Shi ekɔ dui dia dimɛna efula mɛna woho wele “ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatatetemalaka mpama ndo nkeketala” lo ntambe ka ntondo? Ekɔ dui dia dimɛna mɛna woho watokimanyiya Jehowa dia mbidja etshumba lo dombo ɛlɔ kɛnɛ. Onde wɛ ayolanga nkondja diɛsɛ dia mbisha lonya kaanga lo yɛdikɔ ya tshitshɛ l’etshumba ɛsɔ? Naka eelo, kete kondja wahɔ oma lo bɛnyɛlɔ diɔsɛdingodiso. Onga l’okitshakitsha, tetemala kɛndakɛnda l’okongamelo wa Jehowa watatshu otsha la ntondo, yashaka efula l’esambishelo, hembola losambi l’awui w’ɛdiɛngɛ ndo nsala tshɛ dia losembwe ndo lɔkɛwɔ layɛ la dimɛna mbisha esambishelo ka dimɛna efula.