1. Lande na mbeka akambo wendana l’andjelo?

JEHOWA nangaka dia sho mbeya akambo wendana la nkumbo kande. Andjelo wekɔ etenyi kɛmɔtshi ka nkumbo kaki Nzambi. Lo Bible vɔ mbelamɛka “ana wa Nzambi.” (Jɔbɔ 38:7) Kakɔna kasala andjelo? Ngande wakawakimanyiya anto lo nshi y’edjedja? Onde vɔ koka tokimanyiya ɛlɔ kɛnɛ?—Enda nɔtɛ ka la koma 8.

2. Oma lende akaye andjelo? Ndo andjelo angana wakatongama?

² Tekɔ l’ohomba wa mbeya oma lɛnɛ akaye andjelo. Kɔlɔsayi 1:16 totɛka dia l’ɔkɔngɔ wa Jehowa ntonga Yeso, “mbakatongama diangɔ dikina tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ.” Mbidja ndo andjelo. Andjelo angana wakatongama? Bible mbutaka dia andjelo wekɔ miliyɔ nkama.—Osambo 103:20; Ɛnyɛlɔ 5:11.

3. Kakɔna katotɛ Jɔbɔ 38:4-7 lo dikambo di’andjelo?

³ Bible tetshaka nto dia Jehowa akatonge andjelo la ntondo ka nde ntonga nkɛtɛ. Ngande wakawayaoke etena kakawɛnyi nkɛtɛ? Dibuku dia Jɔbɔ totɛka dia vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Vɔ waki nkumbo ka suke suke kakakambɛka Jehowa kaamɛ.—Jɔbɔ 38:4-7.

4. Ngande weyaso di’andjelo ndjashaka le anto?

⁴ Andjelo wokoyashaka nshi tshɛ le anto ndo lo sangwelo diaki Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ ndo di’anto. (Tokedi 8:30, 31; 1 Petero 1:11, 12) Vɔ wakahombe mboka kɔlɔ efula etena kakatɔmbɔkɔ Adama  l’Eva. Vɔ pombaka ndeka mboka kɔlɔ ɛlɔ kɛnɛ dia mɛna di’anto efula bu l’okitanyiya le Jehowa. Koko etena kayatshumoya onto ɔmɔtshi ndo kakalolande le Nzambi, andjelo ngɛnangɛnaka. (Luka 15:10) Andjelo ndjashaka efula le wanɛ wakambɛ Nzambi. Jehowa kambaka l’andjelo dia nkimanyiya ndo nkokɛ ekambi ande wa la nkɛtɛ. (Hɛbɛru 1:7, 14) Nyɛsɔ tende bɛnyɛlɔ dimɔtshi.

5. Ngande wakakimanyiya andjelo ekambi waki Nzambi lo nshi y’edjedja?

 ⁵ Jehowa akatome andjelo ahende dia nkimanyiya Lɔta nde la nkumbo kande dia vɔ mpandɔ oma lo elanyelo k’osomba wa Sɔdɔma la Ngɔmɔra. (Etatelo 19:15, 16) Ɛnɔnyi nkama la ntondo ka laasɔ, omvutshi Danyɛlɛ akakashema lo difuku dia ntambwɛ, koko yɔ kombosalɛ kɔlɔ. Nde akate ate: “Nzambi kami akatumi ondjelo ande ndo akadihi enyɔ wa ntambwɛ.” (Danyɛlɛ 6:22) Etena kaki ɔpɔstɔlɔ Petero lo lokanu, Jehowa akatome ondjelo dia totshungola. (Etsha 12:6-11) Andjelo wakakimanyiya nto Yeso etena kakinde la nkɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa nde batizama, “andjelo wakookimanyiya.” (Makɔ 1:13) La ntondo ka Yeso ndjakema, ondjelo ɔmɔtshi “akookeketsha.”—Luka 22:43.

6. a) Ngande weyaso dia andjelo kimanyiyaka ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ? b) Ambola akɔna wayangaso nkondja ekadimwelo?

⁶ Ɛlɔ kɛnɛ, andjelo hawoyɛnama le anto. Koko, Nzambi aakatetemala nkamba l’andjelo dia nkimanyiya ekambi ande. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ondjelo wa Jehowa atodingaka wanɛ wawoka wɔma, ndo ataatshungolaka.” (Osambo 34:7) Lande na keso l’ohomba w’ekokelo? Nɛ dia tekɔ la atunyi wa wolo wayanga tosalɛ kɔlɔ. Naa atunyi asɔ? Oma lende akawaye? Ngande wayangawɔ dia tosalɛ kɔlɔ? Dia nkondja ekadimwelo lo ambola asɔ, tɔsɛdingole lo tshena pe kɛnɛ kakatombe yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Adama l’Eva tongama.

7. Kakɔna kasala anto l’ɔtɛ wakesamawɔ oma le Satana?

⁷ Takeke lo tshapita 3 dia ondjelo ɔmɔtshi akatɔmbɔkwɛ Nzambi ndo aki la nsaki ka mbolɛ anto akina. Bible mbowelɛka ɔnɛ Satana Diabolo. (Ɛnyɛlɔ 12:9)  Satana akalange nto dia anto akina tɔmbɔkwɛ Nzambi. Nde akatondoya dia nkesa Eva ndo oma l’etena kɛsɔ nde ekɔ lo nkesa anto efula. Koko, anto amɔtshi wele oko Aabɛlɛ, Ɛnɔka ndo Nɔa wakatshikala la kɔlamelo le Jehowa.—Hɛbɛru 11:4, 5, 7.

8. a) Ngande wakakome andjelo amɔtshi ɛdiɛngɛ? b) Kakɔna kakasale ɛdiɛngɛ dia vɔ shimbamɛ oma lo Elola?

⁸ Lo nshi ya Nɔa, andjelo amɔtshi wakatɔmbɔkɔ ndo wakatshike ahole wakawadjasɛka l’olongo dia vɔ ndjɔsɛna oko anto la nkɛtɛ. Lande na? Bible totɛka dia vɔ wakalange ndjotshuka wadi. (Adia Etatelo 6:2.) Koko aki dui dia kɔlɔ di’andjelo nsala ngasɔ. (Judɛ 6) L’ɛnyɛlɔ k’andjelo wa kɔlɔ asɔ, anto efula wa l’etena kɛsɔ wakakome anto wa kɔlɔ ndo wa ngala. Ko Jehowa akɔshi yɛdikɔ ya ndanya anto wa kɔlɔ lo dindja nkɛtɛ k’otondo la elola. Koko nde akashimbɛ ekambi ande wa kɔlamelo. (Etatelo 7:17, 23) Dia vɔ shimbamɛ, andjelo wa kɔlɔ asɔ wakakalola otsha l’olongo. Bible mbelɛka andjelo wa kɔlɔ asɔ ɔnɛ ɛdiɛngɛ. Vɔ wakete lo wedi wa Satana dia tɔmbɔkwɛ Nzambi ndo Diabolo akakome owandji awɔ.—Mateo 9:34.

9. a) Kakɔna kakakomɛ ɛdiɛngɛ etena kakawakalola otsha l’olongo? b) Kakɔna kayangaso nsɛdingola lo etenyi kayela?

⁹ Lam’ele vɔ wakatɔmbɔkɔ, Jehowa kombetawɔ di’ɛdiɛngɛ nkalola nto lo nkumbo kande. (2 Petero 2:4) Ɛdiɛngɛ hawoyokoka nto nkadimɔ anto, koko vɔ wekɔ ‘lo minganyiya nkɛtɛ k’otondo.’ (Ɛnyɛlɔ 12:9; 1 Joani 5:19) Nyɛsɔ tende woho wewɔ l’akoka wa nkesa kana minganyiya anto efula.—Adia 2 Kɔrɛtɔ 2:11.

10. Ngande wakesa ɛdiɛngɛ anto?

¹⁰ Ɛdiɛngɛ kesaka anto lo toho efula totshikitanyi. Etena konga anto la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ, vɔ salaka  dikambo sɔ mbala kakɔ ɔtɔi kana lo tshimbo y’onto ɔmɔtshi lele oko osaki w’alɔhɔ kana onto lasala akambo wa maji. Losambi la l’ɛdiɛngɛ mbelamɛka ɔnɛ diɔtɔnganelo dia l’ɛdiɛngɛ. Koko Bible todjangɛka dia sho mangana l’oseka ɛngɔ tshɛ kele la losambi l’ɛdiɛngɛ. (Ngalatiya 5:19-21) Lande na? Oko wakamba mengenga la djonga dia minda nyama, ɛdiɛngɛ kambaka la lokeso dia minda anto ndo mbalɔmbɔla.—Enda nɔtɛ ka la koma 26.

11. Lo awui akɔna wasala anto diendja ndo lande na kahombaso mbewɔ tshelo shɔ?

¹¹ Diendja ekɔ djonga mɔtshi l’atei wa tolonga takamba la wɔ. Etena kavusha anto amɔtshi wakiwɔ wa ngandji, kana etena katatawɔ hemɔ, kana naka onto ɔmɔtshi akawave diangɔ diawɔ kana naka wambomama onto ɔmɔtshi dɔka, vɔ ndjashaka lo diendja. Anto efula fɔnyaka dia diendja bu pɛkato, koko Bible mɛnyaka dia Jehowa hetawɔ dia ekambi ande ndjasha lo diendja.—Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 18:14.

12. a) Lande na kele ekɔ waale nyanga dia ntɛkɛta la wanɛ wambovɔ? b) Lande na kahayatambiya ekambi waki Nzambi lo waa sɛlɛmɔni yele la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ?

¹² Ɛdiɛngɛ kambaka la lokeso lokina dia minda anto. Vɔ nyangaka dia tetawoya dia sho kokaka ntɛkɛta la wanɛ wakavu ndo di’ɔnɛ wanɛ wakavu wekɔ lo ntetemala nsɛna dihole dimɔtshi ndo vɔ koka ntɛkɛta la so kana tosalɛ kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, onto ɔmɔtshi lakavusha ɔngɛnyi ande kana owotɔ ande ɔmɔtshi, mbeyaka ntshɔ le onto ɔmɔtshi lele oko ɔnɛ latɛkɛtsha dimu lawotɛ dia nde koka ntɛkɛta la wanɛ wakavu. Onto latɛkɛtsha dimu mbeyaka mbutɛ onto ɔsɔ dui di’ɔngɛnyangɛnya diendana l’ɔngɛnyi ande kana owotɔ ande wakavu ndo kaanga mbokoya dui di’onto akɔ lakavu. (1 Samuɛlɛ 28:3-19) Sɛlɛmɔni efula yatosalemaka  etena kavɔ onto mbikama lo dietawɔ di’ɔnɛ anto wambovɔka wekɔ lo ntetemala nsɛna dihole dikina. L’atei wa sɛlɛmɔni shɔ mbele ndo otanda, osalelo wa awui amɔtshi lo datɛ diakavu onto, tokitsha diangɔ lo waombo, sɛlɛmɔni yatowosalɛka wadi aki odo, pami kovushisha wadɛnde kana olalelo wa l’andja. Etena katona Akristo dia ndjasha lo sɛlɛmɔni shɔ, ase nkumbo kana ase ngelo yawɔ mbeyaka mbaɔnyɔla, mbatɛnga kana ntona monga la diɔtɔnganelo lawɔ. Koko Akristo mbeyaka dia wanɛ wambovɔ bu la lɔsɛnɔ dihole dikina. Hatokoke pondjo ntɛkɛta lawɔ ndo vɔ hawokoke tosalɛ kɔlɔ. (Osambo 115:17) Onga la yewo y’efula. Toyangake pondjo dia nsawola la wanɛ wambovɔka kana ɛdiɛngɛ ndo toyatambiyake pondjo lo waa sɛlɛmɔni yele la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ.—Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 18:10, 11; Isaya 8:19.

13. Kakɔna kakasale anto efula wakokaka ɛdiɛngɛ wɔma?

¹³ Ɛdiɛngɛ hawokomɛ tsho lo nkesa anto, koko vɔ mbaotshaka ndo wɔma. Ɛlɔ kɛnɛ, Satana l’ɛdiɛngɛ ande mbeyaka dia etena kambaatshikalɛ ka la ntondo ka Nzambi mbanya oma la nkɛtɛ ‘kaya mondo,’ diakɔ diambowoleka monga ngala ndo todjawodi oleki nshi yakete. (Ɛnyɛlɔ 12:12, 17) Koko, nunu di’anto wakasɛnaka ntondo lo wɔma w’ɛdiɛngɛ waya bu la wɔma ɔsɔ nto. Ngande wakawashidiya wɔma waki lawɔ w’ɛdiɛngɛ?

14. L’ɛnyɛlɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ngande wakokaso mpembola losambi l’ɛdiɛngɛ?

¹⁴ Bible totɛka woho wa nshika ntanga la ntondo k’ɛdiɛngɛ ndo wa mpembola losambi la wɔ. Ɛnyɛlɔ, anto amɔtshi wa l’osomba w’Ɛfɛsɔ waki la  diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ la ntondo ka vɔ ndjeka akambo wa mɛtɛ. Kakɔna kakawasale dia mpembola losambi l’ɛdiɛngɛ? Bible mbutaka ɔnɛ: “Anto efula wakasalaka akambo wa maji wakatshumanya abuku awɔ ndo wakaatshumbe la ntondo k’anto tshɛ.” (Etsha 19:19) Lam’ele vɔ wakalange nkoma Akristo, vɔ wakatshumbe abuku awɔ tshɛ wendana la akambo wa maji. Yɛdikɔ ya ngasɔ yekɔ ohomba ɛlɔ kɛnɛ. Onto tshɛ lalanga kambɛ Jehowa pombaka mangana la diangɔ diele la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ. L’atei wa diangɔ sɔ mbele ndo abuku, tojurnalɛ, diendja dia tɔɔtɔ, filmɛ, mishiki, tɔkɛnyɔ, ndo kaanga waa foto ya weke yɛnya dia akambo wa maji, w’ɛdiɛngɛ bu kɔlɔ koko dia ngɛnyangɛnya anto. L’atei wa diangɔ sɔ mbele nto ndo diangɔ dialɔta anto dia ndjakokɛ oma lo kɔlɔ.—1 Kɔrɛtɔ 10:21.

15. Kakɔna nto kahombaso nsala dia nshika ntanga la ntondo ka Satana ndo k’ɛdiɛngɛ?

¹⁵ Ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ w’Akristo wa l’Ɛfɛsɔ asɔ ntshumba abuku awɔ wa maji, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde dia vɔ wakahombe “ndɔ ta” ndo ndɔshana “la ɛdiɛngɛ.” (Ɛfɛsɔ 6:12) Kaanga mbakawatshumbe abuku awɔ, ɛdiɛngɛ wakatetemalaka nyanga dia mbasalɛ kɔlɔ. Ko kakɔna nto kakawahombe nsala? Pɔɔlɔ akawatɛ ate: “Nyokimɛke engawo ka woke ka mbetawɔ kayonyokimanyiya dia nyima [kana memadia] mpito tshɛ yalombalomba ya kanga kɔlɔ.” (Ɛfɛsɔ 6:16) Oko wakokɛ engawo ɔsɔlayi lo ta, mbetawɔ kaso koka tokokɛ. Naka tekɔ l’eshikikelo ka wolo dia Jehowa koka tokokɛ, kete tayonga l’akoka wa nshika ntanga la ntondo ka Satana ndo k’ɛdiɛngɛ.—Mateo 17:20.

16. Ngande wakokaso nkeketsha mbetawɔ kaso otsha le Jehowa?

¹⁶ Ngande wakokaso nkeketsha mbetawɔ kaso le Jehowa? Sho pombaka mbadiaka Bible lushi tshɛ ndo  mbeka dia ndjaɛkɛ le nde dia nde tokokɛ. Naka tekɔ la wɛkamu wa shikaa le Jehowa, kete Satana l’ɛdiɛngɛ hawotonga l’akoka watosalɛ kɔlɔ.—1 Joani 5:5.

17. Kakɔna nto kayotokokɛ oma le ɛdiɛngɛ?

¹⁷ Naa dui dikina diakahombe Akristo wa l’Ɛfɛsɔ nsala? Vɔ wakasɛnaka l’osomba wakalole l’awui w’ɛdiɛngɛ. Diakɔ diakawatɛ Pɔɔlɔ dia vɔ ‘nɔmbaka lo diaaso tshɛ.’ (Ɛfɛsɔ 6:18) Vɔ wakahombe nɔmba Jehowa dia nde mbakokɛka tena tshɛ. Ko kayotota dikambo diaso? Sho lawɔ tekɔ lo nsɛna l’andja woludi l’awui w’ɛdiɛngɛ. Diakɔ diele sho lawɔ pombaka nɔmba Jehowa dia nde tokokɛ ndo kambaka la lokombo lande etena kalɔmbaso. (Adia Tokedi 18:10.) Naka sho ntetemala nɔmba Jehowa dia nde totshungola oma le Satana, Jehowa ayokadimola lo alɔmbɛlɔ aso.—Osambo 145:19; Mateo 6:13.

18, 19. a) Ngande wakokaso mbidja otshumba lo ta dialɔso la Satana ndo l’ɛdiɛngɛ? b) Dimbola diakɔna diayokadimɔma lo tshapita yayela?

¹⁸ Naka sho mangana lo lɔsɛnɔ laso l’ɛngɔ tshɛ kele la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ ndo ndjaɛkɛ le Jehowa dia nde tokokɛ, kete tayokoka nshika ntanga la ntondo ka Satana ndo k’ɛdiɛngɛ. Hatohombe mbowaoka wɔma. (Adia Jakɔba 4:7, 8.) Jehowa ndeka ɛdiɛngɛ wolo la fwa. Nde akawasha dilanya lo nshi ya Nɔa ndo nde ayowalanya lo nshi yayaye. (Judɛ 6) Tohɔ dia sho bu shoamɛ lo ta diaso. Jehowa ekɔ lo nkamba l’andjelo ande dia tokokɛ. (2 Nkumi ya dikanga 6:15-17) Sho koka monga l’eshikikelo dia oma l’ekimanyielo ka Jehowa, tayokoka mbidja otshumba lo ta dialɔso la Satana ndo l’ɛdiɛngɛ.—1 Petero 5:6, 7; 2 Petero 2:9.

¹⁹ Ko naka Satana l’ɛdiɛngɛ wekɔ lo mbela asui efula, lande na kele Nzambi atawalanya? Dimbola sɔ diayokadimɔma lo tshapita yayela.