Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Nɔtɛ ya la koma

Nɔtɛ ya la koma

1 JEHOWA

Jehowa mbele lokombo la Nzambi ndo lɔ nembetshiyaka dia “Nde salaka dia ndjaala.” Jehowa mbele Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ ndo nde mbakatonge ɛngɔ tshɛ. Nde ekɔ la wolo wa nsala kɛnɛ tshɛ kɔsande yɛdikɔ ya nsala.

Lo Hɛbɛru, lokombo la Nzambi lakafundamaka la alɛta anɛi. Lo Ɔtɛtɛla, alɛta akɔ ko JHWH. Lokombo la Nzambi tanemaka mbala suke la 7 000 lo Hɛbɛru ka ntondotondo kakafundama Bible. Anto wa l’andja w’otondo wekɔ lo nkamba la lokombo la Jehowa lo toho totshikitanyi, lo litɛkɛta lo yoho yaleka anto mbeya l’ɔtɛkɛta awɔ.

Tshap. 1, od. 15

2 BIBLE “KAKASAMBIYAMA OMA LE NZAMBI”

Nzambi mbele kiɔkɔ ya Bible, koko nde akakambe l’anto dia kifunda. Ɔsɔ ekɔ oko owandji ɔmɔtshi mbatɛ sekeletɛlɛ dia mfunda mukanda wele la tokanyi tande. Nzambi akakambe la nyuma kande k’ekila dia nɔmbɔla afundji wa Bible dia vɔ mfunda tokanyi tande. Nyuma ka Nzambi kakaalɔmbɔla lo toho totshikitanyi, tena dimɔtshi tɔ kakawaɛnya waɛnɛlɔ kana alɔ wakawahombe mfunda.

Tshap. 2, od. 5

3 ATƆNDƆ

Ɔsɔ ekɔ wetshelo wa lo Bible walembetshiya akambo wa mɛtɛ w’ohomba. Ɛnyɛlɔ, tɔndɔ diata dia “lɔngɛnyi la kɔlɔ ndanyaka mbekelo y’ɛlɔlɔ” tetshaka di’anto wekesanɛ la so koka monga la shɛngiya y’ɔlɔlɔ kana ya kɔlɔ le so. (1 Kɔrɛtɔ 15:33) Ndo tɔndɔ diata dia “onto l’onto ayona kɛnɛ konɛnde” tetshaka dia hatokoke mbewɔ etombelo w’oma l’etsha aso.—Ngalatiya 6:7.

Tshap. 2, od. 12

4 PRƆFƐSIYA

Ɔsɔ ekɔ losango l’oma le Nzambi. Mbeyaka monga elembetshielo wa lolango la Nzambi, wetshelo wendana la lɔkɛwɔ, wa didjango kana dombwelo. Koka monga nto losango lendana la dui dimɔtshi diayosalema lo nshi yayaye. Bible kekɔ la prɔfɛsiya efula yamboshila kotshama.

Tshap. 2, od. 13

5 PRƆFƐSIYA YENDANA LA MƐSIYA

Prɔfɛsiya efula ya lo Bible yendana la Mɛsiya yakakotshama le Yeso. Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Prɔfɛsiya yendana la Mɛsiya.”

Tshap. 2, od. 17, nɔtɛ

6 SANGWELO DIA JEHOWA LO DIKAMBO DIA NKƐTƐ

Jehowa akatonge nkɛtɛ dia yɔ monga paradiso di’anto wawoka ngandji mbidjasɛ lɔkɔ. Sangwelo diande sɔ diatatshikitana. Kem’edja, Nzambi ayonya akambo wa kɔlɔ ndo ayosha anto ande lɔsɛnɔ la pondjo.

Tshap. 3, od. 1

7 SATANA DIABOLO

Satana ekɔ ondjelo wakatatɛ tɔmbɔkwɛ Nzambi. Nde mbelamɛka Satana, kitshimudi ate “Ɔndɔshi,” nɛ dia nde akalɔshana la Jehowa. Nde mbelamɛka nto Diabolo, kitshimudi ate “Omamanyishi.” Wakawosha lokombo lɔsɔ nɛ dia nde akate kashi lo dikambo dia Nzambi ndo akakese anto.

Tshap. 3, od. 4

8 ANDJELO

Jehowa akatonge andjelo edja efula la ntondo ka ntonga nkɛtɛ. Vɔ wakatongama dia sɛnaka l’olongo. Andjelo wekɔ ndekana miliyɔ lokama. (Danyɛlɛ 7:10) Vɔ wekɔ la nkombo ndo la waonga wotshikitanyi ndo andjelo wa kɔlamelo tonaka l’okitshakitsha tshɛ di’anto mbatɛmɔla. Vɔ ntshikitana ɛkɛndɛ ndo wekɔ l’elimu wotshikitanyi. Elimu ɛmɔtshi l’atei w’elimu akɔ mbele ndo kambaka la ntondo ka kiti ka Jehowa ka lowandji, mbewoya nsango y’oma le nde, nkokɛ ndo nɔmbɔla ekambi ande wa la nkɛtɛ, mbisha alanya w’oma le nde ndo sukɛ olimu w’esambishelo. (Osambo 34:7; Ɛnyɛlɔ 14:6; 22:8, 9) Lo nshi yayaye, vɔ wayɔlɔsha kaamɛ la Yeso lo ta dia Aramangɛdɔna.—Ɛnyɛlɔ 16:14, 16; 19:14, 15.

Tshap. 3, od. 5; Tshap. 10, od. 1

9 PƐKATO

Kɛnɛ tshɛ kakanyiyaso kana kasalaso kahalange Jehowa kana kahɔtɔnɛ la lolango lande ekɔ pɛkato. Lam’ele pɛkato ndanyaka diɔtɔnganelo diaso la Nzambi, nde akatosha ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ watokimanyiya dia mbewɔ nsala pɛkato la okonda. Lo etatelo, Jehowa akatonge ɛngɔ tshɛ kokele, koko etena kakasɔnɛ Adama l’Eva dia mpindolɛ Jehowa, vɔ wakasale pɛkato ndo vɔ komonga nto kokele. Vɔ wakatshunde esombe ndo wakavu ndo lam’ele sho takahowɔ pɛkato oma le Adama, sho lawɔ tshundaka esombe ndo mvɔka.

Tshap. 3, od. 7; Tshap. 5, od. 3

10 ARAMANGƐDƆNA

Ɔsɔ ekɔ ta diaki Nzambi dia ndanya andja waki Satana ndo akambo wa kɔlɔ tshɛ.

Tshap. 3, od. 13; Tshap. 8, od. 18

11 DIOLELO DIAKI NZAMBI

Diolelo diaki Nzambi ekɔ lowandji lakashikikɛ Jehowa l’olongo. Yeso Kristo ekɔ lo mbolɛ oko Nkumekanga kadiɔ. Lo nshi yayaye, Jehowa ayokamba la Diolelo dia minya akambo wa kɔlɔ tshɛ. Diolelo diaki Nzambi diayɔlɔmbɔla nkɛtɛ k’otondo.

Tshap. 3, od. 14

12 YESO KRISTO

Nzambi akatonge Yeso la ntondo k’oseka ɛngɔ kekina tshɛ. Jehowa akatome Yeso la nkɛtɛ dia ndjovwelɛ anto tshɛ. L’ɔkɔngɔ wa Yeso ndjakema, Jehowa akawolola. Yeso ekɔ lo mbolɛ kakianɛ l’olongo oko Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi.

Tshap. 4, od. 2

13 PRƆFƐSIYA KA MINGU 70

Bible kakatatshi etena kakahombe mɛnama Mɛsiya. Akahombe monga l’ekomelo k’etena k’elamɛ mingu 69, kakatatɛ lo ɔnɔnyi 455 N.T.D. ndo kakakomɛ lo ɔnɔnyi 29 T.D.

Ngande weyaso dia tɔ kakakomɛ lo 29 T.D.? Mingu 69 yakatatɛ lo ɔnɔnyi 455 N.T.D. etena kakakome Nɛhɛmiya la Jɛrusalɛma ndo kakandatatɛ nyomoka osomba nto. (Danyɛlɛ 9:25; Nɛhɛmiya 2:1, 5-8) Lomingu ɔtɔi ekɔ la nshi 7. Koko lo prɔfɛsiya kɛnɛ, mingu ya lɔkɔ bu mingu ya nshi 7, koko mingu ya ɛnɔnyi esambele, lo ndjela ɔlɛmbɛ wa prɔfɛsiya wa “lushi 1 ekɔ ɔnɔnyi 1.” (Walelo 14:34; Ɛzɛkiyɛlɛ 4:6) Kɛsɔ nembetshiyaka dia lomingu tshɛ mbiviyaka ɛnɔnyi esambele ndo di’ɔnɛ mingu 69 ekɔ ɛnɔnyi 483 (69 x 7). Naka sho mbadia ɛnɔnyi 483 ntatɛ oma lo 455 N.T.D., ayotokonya lo ɔnɔnyi 29 T.D. Ɔsɔ mɛtɛ mbele ɔnɔnyi wakabatizama Yeso ndo wakandakome Mɛsiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Prɔfɛsiya kakɔ kaamɛ kakatatshi dia lomingu lokina, kana ɛnɔnyi ekina esambele. Lo etena kɛsɔ, lo ɔnɔnyi 33 T.D., Mɛsiya akahombe ndjakema, ndo ntatɛ l’ɔnɔnyi 36 T.D., lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi lakahombe sambishama lo wedja tshɛ, koko aha tsho le ase Juda.—Danyɛlɛ 9:24-27.

Tshap. 4, od. 7

14 WETSHELO WA KASHI WA LOSATO L’OSANTO

Bible mbetshaka dia Jehowa Nzambi mbele Otungi ndo di’ɔnɛ nde akat nge Yeso la ntondo ka diangɔ dikina tshɛ. (Kɔlɔsayi 1:15, 16) Yeso bu Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. Ndooko lushi lakandate dia nde mbɛdima la Nzambi. Nde akate ate: “Papa ndekami.” (Joani 14:28; 1 Kɔrɛtɔ 15:28) Koko ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi mbetshaka Losato l’osanto mbuta ate, Nzambi ɔtɔi ekɔ etondo esato: Papa, Ɔna ndo nyuma k’ekila. Tshɛkɛta “Losato l’osanto” hayotanema lo Bible. Ɔsɔ ekɔ wetshelo wa kashi.

Nyuma k’ekila ekɔ wolo wa Nzambi wakamba olimu, wolo ande wahɛnama wakambande la wɔ dia nsala lolango lande. Tɔ bu onto. Ɛnyɛlɔ, Akristo wa lo ntambe ka ntondo “wakalodiama la nyuma k’ekila,” ndo Jehowa akate ate: “Dimi layotshola nyuma kami le weho w’anto tshɛ.”—Etsha 2:1-4, 17.

Tshap. 4, od. 12; Tshap. 15, od. 17

15 KURUSƐ

Etena katɛmɔla Akristo wa mɛtɛ Nzambi, vɔ hawokambe la kurusɛ. Lande na?

  1.  Aya edja efula kakamba ɛtɛmwɛlɔ wa kashi la kurusɛ. Lo nshi y’edjedja, wakakambaka la tɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa diangɔ diakatongama ndo lo sɛlɛmɔni ya dieyanelo y’apanganu. Lo ɛnɔnyi 300 wa ntondo l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso, Akristo kokambaka la kurusɛ l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Edja efula l’ɔkɔngɔ, mbakayɔtshiyaka Constantin, owandji w’ase Rɔmɔ kurusɛ oko djembetelo ya Lokristo. Wakakambe la tɔ dia nyanga di’anto efula mbetawɔ Lokristo. Koko kurusɛ ndooko la losambi la Yeso Kristo. Dibuku dimɔtshi (The New Catholic Encyclopedia) nembetshiyaka ɔnɛ: “Anto wakakambaka la kurusɛ la ntondo ka Yeso mbotɔ ndo l’ahole wele anto waheye Kristo.”

  2.  Yeso kovɔ lo kurusɛ. Tɔtɛkɛta ta lo Grɛkɛ tokadimɔmi ɔnɛ “kurusɛ” nembetshiyaka “ekundji kosembwe tɔɔ,” “osembe” kana “osongo.” Dibuku dimɔtshi (The Companion Bible) nembetshiyaka ɔnɛ: “Ndooko tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ ka lo [Daka di’Oyoyo] yele kaanga la kanyi ya esembe ehende weketanyi.” Yeso akavu l’ekundji kosembwe tɔɔ.

  3.  Jehowa halange dia sho nkamba la ekishi kana mpingu l’ɔtɛmwɛlɔ aso.—Etombelo 20:4, 5; 1 Kɔrɛtɔ 10:14.

Tshap. 5, od. 12

16 EOHWELO

Yeso akadjangɛ ambeki ande dia salaka Eohwelo ka nyɔi kande. Vɔ salaka dui sɔ ɔnɔnyi tshɛ, Ngɔndɔ ka Nisana 14, datɛ diakɔ diaamɛ diakasalaka ase Isariyɛlɛ fɛtɛ k’Elekanelo. Mapa ndo vinyɔ, yele didjidji dia demba la dikila dia Yeso mbetshetshamaka le onto tshɛ laya lo Eohwelo. Wanɛ wayotolɛ la Yeso l’olongo mbalɛ mapa ndo mbanɔ vinyɔ. Wanɛ wele l’elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ mbɔtɔka la dilɛmiɛlɔ tshɛ lo Eohwelo, koko vɔ hawole mapa kana nnɔ vinyɔ.

Tshap. 5, od. 21

17 ANIMA

Lo Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ka l’Ɔtɛtɛla, vɔ nkamba la tshɛkɛta “anima” dia ntɛkɛta dikambo dia 1) onto, 2) nyama kana 3) lɔsɛnɔ l’onto kana la nyama. Bɛnyɛlɔ dimɔtshi diɔ nɛ:

  • Onto. “Lo nshi ya Nɔa . . . anto angana ato mbakahande, mbuta ate anima 8.” (1 Petero 3:20) Lanɛ, tshɛkɛta “anima” nembetshiyaka anto, mbuta ate Nɔa ndo wadɛnde, anawɔ w’apami asato la wadi w’anande.

  • Nyama. “Nzambi akate ate: ‘Dikɛndakɛnda [“anima,” nɔtɛ] diasɛna dialolane lo ashi ndo ditongami diafumbɔ diafumbɔke l’olongo!’ Oma laasɔ, Nzambi akate ate: ‘Ditongami diasɛna [“anima,” nɔtɛ] diayale la nkɛtɛ lo ndjela weho adiɔ, dongalonga, nyama yayakotola ndo nyama ya l’okonda ya la nkɛtɛ lo ndjela weho ayɔ.’ Ko dui sɔ diakasalema.”—Etatelo 1:20, 24.

  • Lɔsɛnɔ l’onto kana la nyama. Jehowa akatɛ Mɔsɛ ate: “Wanɛ tshɛ wakayangaka dia kodiaka [“wakayangaka anima ayɛ,” nɔtɛ] wambovɔ.” (Etombelo 4:19) Etena kaki Yeso la nkɛtɛ, nde akate ate: “Dimi lekɔ olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ. Olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ kimɔka lɔsɛnɔ lande [“anima,” nɔtɛ] lo wahɔ w’ɛkɔkɔ.”—Joani 10:11.

    Ndo nto, etena kasala onto dui dimɔtshi la ‘anima ande tshɛ,’ dui sɔ nembetshiyaka dia nde disalaka la lolango lande ndo l’akoka ande tshɛ. (Mateo 22:37; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:5) Tshɛkɛta “anima” koka nto kambema dia mɛnya nsaki kana mposa kele la etongami kasɛna. Onto lambovɔ kana odo mbeyaka mbelamɛ ɔnɛ anima wambovɔ.—Walelo 6:6; Tokedi 23:2; Isaya 56:11; Hangayi 2:13.

Tshap. 6, od. 5; Tshap. 15, od. 17

18 NYUMA

Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru ndo ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi “nyuma” lo Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo ka l’Ɔtɛtɛla mbeyaka nembetshiya diangɔ diotshikitanyi. Koko tɔ mendanaka mbala tshɛ l’ɛngɔ kɛmɔtshi kahɛnama le anto, kele oko lɔpɛpɛ kana loowe lahɛnga onto kana nyama. Tɔtɛkɛta tɔsɔ mbeyaka nto mendana la ditongami dia lo nyuma ndo la nyuma k’ekila, mbuta ate wolo wa Nzambi wakamba olimu. Bible hetsha dia ɛngɔ kɛmɔtshi kele le onto tetemalaka nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nde mvɔ.—Etombelo 35:21; Osambo 104:29; Mateo 12:43; Luka 11:13.

Tshap. 6, od. 5; Tshap. 15, od. 17

19 NGƐHƐNA

Ngɛhɛna ekɔ lokombo l’okidi ɔmɔtshi waki suke la Jɛrusalɛma lɛnɛ akawatshumbaka mindo. Ndooko djembetelo yɛnya dia lo nshi yaki Yeso, nyama kana anto wakasoyamaka kana wakatshumbamaka wasɛna l’okidi ɔsɔ. Ɔnkɔnɛ, Ngɛhɛna hɛnya dihole diahɛnama lɛnɛ asoyama anto wakavu kana lɛnɛ atshumbamawɔ pondjo pondjo. Etena kakatɛkɛtaka Yeso dia wanɛ wakakashemaka lo Ngɛhɛna, nde akatɛkɛtaka lo kɛnɛ kendana la elanyelo ka tshɛ lo tshɛ.—Mateo 5:22; 10:28.

Tshap. 7, od. 20

20 DƆMBƐLƆ DIA NKUMADIƆNDJƆ

Ɔsɔ ekɔ dɔmbɛlɔ diakasha Yeso etena kakandetsha ambeki ande woho wa nɔmba. Diɔ mbelamɛka nto ɔnɛ dɔmbɛlɔ dia Shɛso kana dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ. Ɛnyɛlɔ, Yeso akatetsha dia nɔmbaka ɔnɛ:

  • “Lokombo layɛ lakidiame”

    Sho nɔmbaka dia Jehowa mbɛdia lokombo lande kana lokumu lande oma lo kashi tshɛ. Dia onto tshɛ lele l’olongo kana la nkɛtɛ mbɔsa lokombo la Nzambi la kɛnɛmɔ ndo lilɛmiya.

  • “Diolelo diayɛ diaye”

    Sho nɔmbaka dia lowandji laki Nzambi ndanya andja wa kɔlɔ waki Satana, dia lɔ mbolɛ nkɛtɛ k’otondo ndo dia mbetɛ nkɛtɛ paradiso.

  • “Lolango layɛ latshame la nkɛtɛ”

    Sho nɔmbaka dikambo dia sangwelo diaki Nzambi dia nkɛtɛ ndola l’anto wele l’okitanyiya, wa kokele wakoka nsɛna pondjo pondjo lo paradiso oko wakalange Jehowa etena kakandatonge anto.

Tshap. 8, od. 2

21 OSHINGA W’ETSHUNGWELO

Jehowa akakimɔ oshinga w’etshungwelo dia nshimbɛ anto oma lo pɛkato la nyɔi. Oshinga w’etshungwelo mbaki oshinga wakahombama mfuta dia nsomba lɔsɛnɔ l’onto la kokele lakashisha pami ka ntondo Adama ndo nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diele lam’asa anto la Jehowa diakalana. Nzambi akatome Yeso la nkɛtɛ dia nde mvwelɛ atshi wa pɛkato tshɛ. Diɛsɛ la nyɔi ka Yeso, anto tshɛ wekɔ la diaaso dia nsɛna pondjo pondjo ndo dia nkoma kokele.

Tshap. 8, od. 21; Tshap. 9, od. 13

22 LANDE NA KELE ƆNƆNYI WA 1914 OHOMBA EFULA?

Prɔfɛsiya ka lo Danyɛlɛ Tshapita 4 totɛka dia Nzambi akahombe nshikikɛ Diolelo diande lo 1914.

Prɔfɛsiya: Jehowa akɛnya nkumekanga Nɛbukadinɛza dɔ dia prɔfɛsiya diendana la osongo wa woke wakahombe kɔtama. Lo dɔ diakɔ, nde akɛnyi mɔlɔla wa lowolo wakadingama l’ehekele k’osongo akɔ dia kishimba diaha tɔ mɔnga l’edja ka “tena 7.” Oma laasɔ, osongo akɔ wakahombe ndjɔmɔnga nto.—Danyɛlɛ 4:1, 10-16.

Kɛnɛ kalembetshiya prɔfɛsiya kɛsɔ le so: Osongo ɔsɔ ekɔ didjidji dia lowandji laki Nzambi. L’edja k’ɛnɔnyi efula, Jehowa akakambe la nkumi ya dikanga ya la Jɛrusalɛma dia vɔ nɔmbɔla wodja w’Isariyɛlɛ. (1 Ɛkɔndɔ 29:23) Koko nkumi ya dikanga shɔ yakayoshisha kɔlamelo ndo ɛlɔmbwɛlɔ kayɔ kakakomɛ. Jɛrusalɛma yakalanyema l’ɔnɔnyi 607 N.T.D. Ɔsɔ mbaki etatelo ka “tena 7.” (2 Nkumi ya dikanga 25:1, 8-10; Ɛzɛkiyɛlɛ 21:25-27) Lam’akate Yeso dia “ase wedja wayɔhɔtshahɔtsha Jɛrusalɛma polo ndo etena kakashikikɛma k’ase wedja kambokoka,” nde akatɛkɛtaka dikambo dia “tena 7.” (Luka 21:24) Ɔnkɔnɛ, “tena 7” kokomɛ etena kaki Yeso la nkɛtɛ. Jehowa akalake dia nsɔna Nkumekanga l’ekomelo ka “tena 7.” Lowandji la nkumekanga k’oyoyo kɛsɔ, mbuta ate, Yeso ayela ekambi wa Nzambi wa lo nkɛtɛ k’otondo ɛtshɔkɔ efula wa pondjo.—Luka 1:30-33.

Edja ka “tena 7”: “Tena 7” akaviya ɛnɔnyi 2520. Naka sho mbadia ɛnɔnyi 2520 ntatɛ oma l’ɔnɔnyi 607 N.T.D., tayokoma l’ɔnɔnyi wa 1914. L’ɔnɔnyi ɔsɔ mbaketɛ Jehowa Yeso ɔnɛ lele Mɛsiya Nkumekanga ka Diolelo dia Nzambi l’olongo.

Ngande wakondjaso lofulo la 2520? Bible mbutaka dia tena sato l’etenyi ekɔ nshi 1260. (Ɛnyɛlɔ 12:6, 14) Ɔnkɔnɛ, “tena 7” ekɔ lofulo lɔsɔ ndodia l’ahende, kana nshi 2520. Nshi 2520 ekɔ ɛnɔnyi 2520 lo ndjela ɔlɛmbɛ wa prɔfɛsiya wa “lushi 1 ekɔ ɔnɔnyi 1.”—Walelo 14:34; Ɛzɛkiyɛlɛ 4:6.

Tshap. 8, od. 23

23 MIKAYƐLƐ ARKANDJELO

Tshɛkɛta “arkandjelo” nembetshiyaka “owandji w’andjelo.” Bible tɛkɛtaka paka dia arkandjelo ɔtɔi ndo Mikayɛlɛ mbele lokombo lande.—Danyɛlɛ 12:1; Judɛ 9.

Mikayɛlɛ mbele Ɔnɔmbɔdi w’andjelo wa kɔlamelo waki Nzambi. Ɛnyɛlɔ 12:7 mbutaka ɔnɛ: “Mikayɛlɛ l’andjelo ande wakalɔ la dragɔ . . . l’andjelo ande.” Dibuku dia Ɛnyɛlɔ mbutaka dia Yeso mbele Ɔnɔmbɔdi wa alembe waki Nzambi, ɔnkɔnɛ Mikayɛlɛ ekɔ lokombo lokina laki Yeso.—Ɛnyɛlɔ 19:14-16.

Tshap. 9, od. 4

24 NSHI Y’EKOMELO

Etelo kɛsɔ mendanaka la etena kayosalema akambo wa weke la nkɛtɛ ntondo ka Diolelo diaki Nzambi ndanya andja waki Satana. Prɔfɛsiya ka lo Bible kambaka la ditelo dia woho akɔ waamɛ diele oko “etena k’ekomelo ka dikongɛ di’akambo” ndo “woongelo wa Ɔna onto,” dia ntɛkɛta dikambo dia etena kakɔ kaamɛ. (Mateo 24:3, 27, 37)“Nshi y’ekomelo” yakatatɛ etena kakatatɛ Diolelo diaki Nzambi mbolɛ l’olongo lo 1914 ndo yayokomɛ etena kayolanyema andja waki Satana lo Aramangɛdɔna.—2 Timɔte 3:1; 2 Petero 3:3.

Tshap. 9, od. 5

25 EOLWELO

Eolwelo kɛdikɛdi etena kasha Nzambi onto lakavu lɔsɛnɔ nto. Bible tɛkɛtaka dikambo di’anto divwa wakolɔ. Elidja, Elisha, Yeso, Petero, ndo Pɔɔlɔ wakolola anto. Ahindo asɔ wakasalema paka oma lo wolo wa Nzambi. Jehowa akalake dia eolwelo “k’anto w’ɛlɔlɔ ndo k’anto wa kɔlɔ” kayoyala la nkɛtɛ. (Etsha 24:15) Bible tɛkɛtaka nto dikambo dia eolwelo k’otsha l’olongo. Eolwelo kɛsɔ salemaka etena kolola Nzambi wanɛ wakasɔnama kana akitami w’esɔ dia vɔ tɔsɛna l’olongo kaamɛ la Yeso.—Joani 5:28, 29; 11:25; Filipɛ 3:11; Ɛnyɛlɔ 20:5, 6.

Tshap. 9, od. 13

26 DIƆTƆNGANELO DIA L’ƐDIƐNGƐ

Diɔtɔnganelo dia l’ɛdiɛngɛ ekɔ tshelo ya kɔlɔ ya nyanga dia ntɛkɛta l’ɛdiɛngɛ mbala kakɔ ɔtɔi kana lo tshimbo ya onto ɔmɔtshi lele oko osaki w’alɔhɔ, ɔnɛ latɛkɛtsha dimu kana onto lasala akambo wa maji. Anto wele la losambi l’ɛdiɛngɛ salaka dikambo sɔ nɛ dia vɔ mbetawɔka wetshelo wa kashi w’ɔnɛ nyuma ya anto sɛnaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo komaka ekishi wele la wolo efula. Ɛdiɛngɛ nyangaka nto dia ntshutshuya anto diaha vɔ nkitanyiya Nzambi. Awui wa tɔɔtɔ, diendja, maji, wetshi, dikanyiyakanyiya ekɔ nto l’atei w’awui wɛnya losambi l’ɛdiɛngɛ. Abuku efula, tojurnalɛ, diendja dia tɔɔtɔ, filmɛ, waa foto ya weke ndo kaanga esambo mɛnyaka dia awui w’ɛdiɛngɛ, wa maji, bu kɔlɔ koko dia ngɛnyangɛnya anto. Sɛlɛmɔni efula yatosalemaka etena kavɔ onto, yele oko tokitsha diangɔ lo waombo, otanda, osalelo wa awui amɔtshi lo datɛ diakavu onto, sɛlɛmɔni yatowosalɛka wadi aki odo kana olalelo wa l’andja, yekɔ nto la diɔtɔnganelo l’ɛdiɛngɛ. Anto kambaka mbala efula la ekanga etena kayangawɔ dia nkamba la wolo w’ɛdiɛngɛ.—Ngalatiya 5:20; Ɛnyɛlɔ 21:8.

Tshap. 10, od. 10; Tshap. 16, od. 4

27 LOWANDJI LA JEHOWA

Jehowa mbele Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ ndo nde mbakatonge andja w’otondo. (Ɛnyɛlɔ 15:3) Diakɔ diele nde mbakanga diangɔ tshɛ ndo ekɔ la lowandji tshɛ laadiko di’etongelo kande. (Osambo 24:1; Isaya 40:21-23; Ɛnyɛlɔ 4:11) Nde akasha ɛngɔ tshɛ kakandatonge ɛlɛmbɛ. Jehowa ekɔ nto la lowandji la nsɔna anto amɔtshi dia monga ɛnɔmbɔdi. Sho sukɛka lowandji laki Nzambi etena kawokaso ngandji ndo kokitanyiyaso.—1 Ɛkɔndɔ 29:11.

Tshap. 11, od. 10

28 OTONDJELO WA DIEMI

Otondjelo wa diemi salemaka lo ndjaka la lolango ɔna lele atotɔ. Aha wosalemi oma lo aksida kana diemi dɔamɛ ntomba. Ntatɛ oma lam’akengamande, ɔna bu tsho etenyi kɛmɔtshi ka demba dia nyango, koko ɔna ekɔ tshondo y’onto.

Tshap. 13, od. 5

29 OKALOYELO WA DIKILA

Ɔsɔ ekɔ tshelo y’aseka enganga ya nkaloya dikila di’ama dikila kana yangɔ mɔtshi oma lo tangɔ tɔnɛi ta weke tele lo dikila lo demba di’onto oma le onto okina kana dikila diakombami. Tangɔ tɔnɛi ta weke tele lo dikila ele plasma, globule rouge, globule blanc ndo plaquette.

Tshap. 13, od. 13

30 OHOKWELO

Lo Bible, tshɛkɛta “ohokwelo” bu etelo kekina ka tshɛkɛta dilanya. Etena kahokɔmaso, sho ndakanyemaka, mbetshamaka ndo mingɔmaka. Jehowa hatosha pondjo dilanya lo yoho ya tshambandeko kana la ngala. (Tokedi 4:1, 2) Jehowa mbishaka ambutshi ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Ohokwelo washande mongaka ohokwelo wa dimɛna efula wakoka mɛtɛ nkimanyiya onto dia nde mbetawɔ dilanya. (Tokedi 12:1) Jehowa nangaka ekambi ande ndo nde mbowaetshaka. Nde mbashaka alako wangola tokanyi ta kɔlɔ ndo waakimanyiya dia vɔ mbeya woho wa nkanyiya ndo nsala akambo lo yoho y’ɔngɛnyangɛnya. Le ambutshi, ohokwelo mendanaka ndo la nkimanyiya anawɔ dia vɔ nshihodia ɛkɔkɔ wahombawɔ monga l’okitanyiya. Vɔ nembetshiyaka nto mbowaetsha dia mboka Jehowa ngandji, nanga Ɔtɛkɛta ande Bible ndo nshihodia atɔndɔ wele lɔkɔ.

Tshap. 14, od. 3

31 ƐDIƐNGƐ

Vɔ wekɔ ditongami dia kɔlɔ dia lo nyuma diahɛnama, diele la wolo woleki anto. Ɛdiɛngɛ wekɔ andjelo wa kɔlɔ. Vɔ wakakome kɔlɔ etena kakawayaetɛ vɔamɛ atunyi wa Nzambi lo ntona mbokitanyiya. (Etatelo 6:2; Judɛ 6) Vɔ wakete lo wedi wa Satana dia ntɔmbɔkwɛ Jehowa.—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:17; Luka 8:30; Etsha 16:16; Jakɔba 2:19.

Tshap. 16, od. 4