Ɛlɔ kɛnɛ, atɛmɔdi efula w’etema ɛlɔlɔ nyangaka mbeya dia kana dietawɔ diawɔ pikama lo kɛnɛ ketsha Bible kana bu. Aha kɛsɔ mbakasalemaka oma l’etatelo ka ntambe ka 16. Lande na? Nɛ dia anto efula komonga l’akoka wa nkondja Bible l’ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ. Etombelo waki la dui ele, atɛmɔdi yema tshitshɛ tsho mbakakokaka mbɛdika kɛnɛ kaketshaka Ɔtɛmwɛlɔ la kɛnɛ kata Bible. Ndo ewandji wa lo Lokristokristo kokimanyiyaka anto lo yɛdikɔ y’efula. Dibuku Ɔkɔndɔ w’ɔtɛmwɛlɔ w’Akristo lo Angɛlɛ mbutaka ɔnɛ: “Ɔtɛmwɛlɔ wa la Suisse waki l’awui wa kɔlɔ. Ewandji wa lo Lokristokristo kombidjaka yimba l’awui wa kɔlɔ, waketawɔka awui w’ɛdiɛngɛ ndo awui wa mindo.”

 L’etena kɛsɔ, Huldrych Zwingli akatatɛ nyanga mɛtɛ kele lo Bible. Kakɔna kakandashola? Ngande wakandakahana l’anto kɛnɛ kakandeke? Ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma lo lɔsɛnɔ ndo waetawɔ ande?

 Etena kakinde l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi, Zwingli akakombola monga Abe ɔmɔtshi w’aseka Mupɛ. Paka oko anto akina wakakombolaka dia monga Abe l’etena kɛsɔ, Zwingli akahombe mbeka filozofi, awui w’ashidi wa l’ɔtɛmwɛlɔ ndo efundelo wa “waa Mɔpɛrɛ”—koko aha Bible.

 Ngande wakatatɛ Zwingli mbishola akambo wa mɛtɛ wa lo Bible? Etena kakinde lo Université de Bâle la Suisse, nde akatatɛ mbeka oma le Thomas Wyttenbach, lakaanya mbekelo ka l’ɔtɛmwɛlɔ ka mbokana kɛtshi a lo dimanyiya onto pɛkato yande lo nkimɔ yangɔ mɔtshi. Lo ndjela ɔkɔndɔdi ɔmɔtshi, Zwingli “akeke oma le [Wyttenbach] dia Kristo akavu mbala 1 dikambo dia pɛkato yaso.” (1 Petero 3:18) Etena kakandoke dia oshinga w’etshungwelo waki Yeso mbele yoho tshɔi yakoka pɛkato yaso dimanyiyama, Zwingli akatone wetshelo w’ɔnɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakakokaka dimanyiya pɛkato y’anto naka onto mbasha falanga. (Etsha 8:20) Koko, Zwingli akatetemala la kalasa ndo akakome osambisha ɔmɔtshi w’aseka Mupɛ ele l’ɛnɔnyi 22.

 Etena kakinde l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi, Zwingli akeke Grɛkɛ l’oyango wa nde nshihodia Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ welamɛ ɔnɛ Daka di’Oyoyo. Nde akasɛdingola nto abuku wakafunde Erasmus ndo akeke dia oko wata Bible, paka Yeso oto mbele Ompakemi lam’asa Nzambi l’anto. (1 Timɔte 2:5) Etombelo waki la dui sɔ ele, Zwingli akatatɛ monga la taamu lo wetshelo w’aseka Mupɛ wata dia anto koka nkamba la wanɛ wayata dia wekɔ asanto dia ndjasukanya la Nzambi.

 Zwingli akatetemala nyanga akambo wa mɛtɛ lam’akinde l’ɛnɔnyi 30 l’ɛmɔtshi. Koko, kaanga mbakidɔ ngasɔ, nde akakambe oko ɔnɔmbɔdi w’ɔtɛmwɛlɔ w’asɔlayi lo ata wakɔlamaka l’Europe l’ɛlɔmbwɛlɔ k’Italie. Lo ta dia la Marignan diakalɔma lo 1515, nde akɛnyi aseka Mupɛ wadiaka nunu di’aseka Mupɛ akina. Ɛnɔnyi engana l’ɔkɔngɔ, Zwingli akatatɛ nsangola l’anya ndo akakimɛka awui efula wa lo Afundelo wa lo Grɛkɛ l’ɔtɛ. Lo 1519, nde akadjasɛka la Zurich, lɛnɛ aki tshunda di’awui wa pɔlitikɛ wa la Suisse. Lɛkɔ mbakandatetawɔka dia Ɔtɛmwɛlɔ hakoke mbetsha dui tshɛ diahɛnya Afundelo. Ngande wakandahombe nkimanyiya anto akina dia mbetawɔ dui sɔ?

 Zwingli aketawɔ dia anto pombaka ntona wetshelo wa kashi w’ɛtɛmwɛlɔ naka wamboka awui wa mɛtɛ wa lo Bible. Ɔnkɔnɛ etena kakandasɔnama oko Abe lo ɔtɛmwɛlɔ wa woke efula wa Grossmünster wa la Zurich, nde akatatɛ esambishelo kande la etelo ka diambo ɔnɛ: Nde hahombe mbadia abuku wa Latin(Latin lectionary) b wakanshilaka ewandji wa lo Lokristokristo l’edja ka ntambe efula. Lo dihole dia nsala ngasɔ, nde akahombe nsambisha Afundelo mbala kakɔ ɔtɔi oma lo Bible, tshapita lo tshapita, oma l’etatelo polo l’ekomelo. Lo dihole dia mbetsha tokanyi ta waa Mɔpɛrɛ dia nembetshiya Afundelo, nde akahombe ntshika di’Afundelo ndjaalembetshiya. Nde akakambe la tenyi dimɔtshi dia Bible dia wɔdu dia nembetshi tenyi dia wolo.—2 Timɔte 3:16.

 Etena kakandasambishaka, Zwingli akakimanyiyaka anto dia mɛna dia Bible kaki ohomba lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi. Nde akalakanyaka atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ watanema lo Bible ndo akasambishaka dia hakoke ntɛmɔla Mariya wa nyango Yeso, nɔmba asanto ndo kombetawɔ tshelo ya l’ɔtɛmwɛlɔ ya mbokana kɛtshi lo dimanyiya onto pɛkato lo nkimɔ yangɔ mɔtshi ndo awui wa mindo wakasalaka ewandji wa lo Lokristokristo. Kakɔna kakasale anto? L’ɔkɔngɔ wa sawo diande dia ntondo, anto amɔtshi wakate vate: “Tatokaka woho w’esambishelo ka ngasɔ.” Ombeyi w’ɛkɔndɔ ɔmɔtshi akafunde lo dikambo di’anto wa l’ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ wakahokamɛka Zwingli ɔnɛ: “Ndo wanɛ wakatshike ntshɔ l’ɔtɛmwɛlɔ l’ɔtɛ wakawakesama oma lo awui w’anyanya ndo wa mindo w’ewamdji wa lo Lokristokristo, wakayokawolaka.”

 Lo 1522, ewandji wa lo Lokristokristo wakasale la wolo dia mbutɛ ewandji wa pɔlitikɛ wa la Zurich dia nshimba anto diaha nsala dui tshɛ dialɔshana l’ɔtɛmwɛlɔ. Etombelo waki la dui sɔ ele, Zwingli akayɔsama oko ɔtɔmbɔki. Lo ntona dia nsɛka dietawɔ diande, nde akatshike monga Abe w’aseka Mupɛ.

 Zwingli komonga nto Abe, koko akatetemala la nsambisha ndo akatetemala nsala la wolo dia mbetawoya anto akina dia mbetawɔ kɛnɛ kakandasale. Nde akayeyamaka efula le anto l’ɔtɛ wa esambishelo kande ndo kɛsɔ akakonya dia nde monga la nɛmɔ efula le ase pɔlitikɛ wa la Zurich. Kaanga mbakinde la nɛmɔ efula le ase pɔlitikɛ, nde akasale la wolo dia mbela etshikitanu l’ɛtɛmwɛlɔ wa la Zurich. Ɛnyɛlɔ lo 1523, nde akayetawoya ewandji wa lɛɛta wa la Zurich dia nshimba wetshelo tshɛ w’ɛtɛmwɛlɔ wahatombi oma l’Afundelo. Lo 1524, nde akawaetawoya dia vɔ mbidja ɔlɛmbɛ di’ɔnɛ ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ekɔ kɔlɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ. Ewandji wa lɛɛta kaamɛ la esambisha wa lo ngelo ndo la lotshungɔ l’anto akina, wakalanya dilambwelo efula, dikishi, esato ndo waa mɔnima. Dibuku Zwingli—God’s Armed Prophet lo Angɛlɛ mbuta ɔnɛ: “Oma laadiko dia woho wakalanya asɔlayi wakawelɛka Vikings mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ dia mbiva diangɔ, Ɔtɛmwɛlɔ wa lo Occident watalanyemaka nto lo yoho shɔ.” Lo 1525, nde akatshutshuya ewandji wa lɛɛta dia nkadimola mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ dia yɔ monga mvudu ya pitadi ndo mbetawɔ dia waa masɛlɛ tshukama. Nde akawasha nto kanyi ya mpɛnya Missa la tshelo mɔtshi kana fɛtɛ ka wɔdu kotombi oma lo Bible. (1 Kɔrɛtɔ 11:23-25) Ambeyi w’ɛkɔndɔ mbutaka dia welo wakadje Zwingli akakonya dia ɛtɛmwɛlɔ wa la Zurich la ewandji wa pɔlitikɛ monga kaamɛ ndo akakonya dia vɔ nsala etshikitanu ndo monga la yoho y’ɔtɛmwɛlɔ y’oyoyo yotshikitanyi la wa ntondo.

 Olimu wakaleke ohomba wa Zwingli aki okadimwelo wa Bible. L’ɛnɔnyi wa 1520, nde akakambe kaamɛ l’olui wa waa nomb’ewo mɔtshi dia nkadimola Bible lo nkamba la yoho ya wɔdu. Wakadiaka divɛsa tshɛ oma lo Hɛbɛru la Grɛkɛ ndo oma lo dikadimwelo diaki l’etena kɛsɔ, mbidja ndo ekadimwelo ka lo Grɛkɛ ka la Septante ndo ka Latino Vulgate. Wakahombaka mbadia divɛsa tshɛ oma lo ɔtɛkɛta wakadiafundama ko tayelaka woho wakadiakadimɔma lo dikadimwelo diaki lawɔ. Oma laasɔ, wakahombaka nkɛtshanya elembetshielo wa divɛsa ndo l’ekomelo ko vɔ mfunda kɛnɛ kambowoka. Etombelo waki l’olimu awɔ wa nembetshiya ndo nkadimola Ɔtɛkɛta wa Nzambi ele wakayotondja Bible ka Zurich lo 1531.

 Ondo Zwingli aki onto lakataka mɛtɛ koko nde kombidjaka yimba lo waetawɔ w’anto akina ndo aki ngala. Ɛnyɛlɔ lo 1525, nde akasha lonya lo asui wa waa Anabaptistes wakatonaka dietawɔ diande diata dia ana w’akɛnda wakahombaka batizama. Etena kakatatɛ aseka lɛɛta nsɛkɛ anto lokanu la nyɔi le onto tshɛ lakatetemalaka ntona batisimu k’ana w’akɛnda, nde kombuta dia yɛdikɔ ya nyɔi yaki kɔlɔ. Nde akatshutshuya ewandji wa pɔlitikɛ dia nkamba l’asɔlayi dia dianganya diewoyelo sɔ. Koko, ɛtɛmwɛlɔ efula wa wolo w’aseka Mupɛ wa la Suisse wakatonaka dietawɔ diande sɔ. Kɛsɔ kakakonya lo ta dia lam’asa ase wodja. Zwingli akatshu kaamɛ l’asɔlayi oma la Zurich otsha lo dihole diakalɔmaka ta lɛnɛ akandatodiakema ele l’ɛnɔnyi 47.

 Aha la taamu, Huldrych Zwingli akasale dui dimɔtshi diakatshikala lo ɛkɔndɔ kaanga mbakinde komonga la lokumu efula oko waki la Martin Luther ndo Jean Calvin. Zwingli akanya awui efula oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa la Rɔmɔ w’aseka Mupɛ oleki Luther ndo welo wakandadje akasale di’anto mbetawɔ tokanyi taki Calvin aha l’okakatanu. L’ɔtɛ ɔsɔ mbakandelamɛ Onto la sato lakela etshikitanu.

 Kɛnɛ kakasale Zwingli aki l’etombelo w’amɛna ndo wa kɔlɔ. L’oyango wa dianganya tokanyi tande, nde akayatambiya tshavu l’awui wa pɔlitikɛ ndo w’ata. Lo nsala ngasɔ, nde kondjotondoya dia ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso Kristo lakatone ndjatambiya l’awui wa pɔlitikɛ ndo laketsha ambeki ande dia nanga atunyi awɔ, koko aha mbadiaka.—Mateo 5:43, 44; Joani 6:14, 15.

 Koko lo wɛdi okina, Zwingli mbeyamaka oko ombeki w’oshika wa Bible wakayashikikɛ dia nkahana l’anto kɛnɛ kakandeke. Nde akashola awui efula wa mɛtɛ w’oma lo Bible ndo akakimanyiya anto akina dia nsala woho akɔ waamɛ.