Lo nkumbo mɔtshi, vɔ nongamɛka di’ana nsala elimu wa la ngelo ndo vɔ salaka dikambo sɔ aha l’okakatanu. Lo nkumbo kina, ambutshi hawoyoleka nongamɛ ndo kɛsɔ konyaka ana diaha vɔ ndeka nkamba elimu wewɔ l’akoka wa nkamba.

Anyangiyangi mɛnaka dia mbekelo kɛsɔ ndekaka monga lo wedja wa l’Ehotwelo ka wonya, lɛnɛ ele ana wekɔ tsho andeshi lo dihole dia monga wanɛ wakamba olimu. Steven lele ombutshi mbutaka ate: “Ana tshikalaka la ngelo paka dia nkɛnya tɔkɛnyɔ ta lo vidɛo, mbɔtɔ l’Ɛtɛrnɛtɛ ndo menda televiziɔ. Tekɔ lo nongamɛ awui yema tshitshɛ tsho oma le wɔ.”

Kakɔna kafɔnyayɛ? Onde elimu wa la ngelo wekɔ mɛtɛ ohomba aha tsho dia mbetɛ ngelo pudipudi koko ndo dia ohamelo w’ɔna?

Ambutshi amɔtshi mengengaka mbisha ɔna elimu wa la ngelo, djekoleko etena kɛnawɔ dia ɔna ekɔ la awui efula wa nsala wele oko adevɔara ndo elimu watosalemaka l’ɔkɔngɔ wa kalasa. Koko, ɛsɔ tɔsɛdingole wahɔ ɛmɔtshi wa elimu wa la ngelo.

Elimu wa la ngelo kimanyiyaka di’ɔna mpama dimɛna. Ana wele la mbekelo ka salaka elimu wa la ngelo ndeka nkotsha la kalasa ndo ɔsɔ bu dui dia diambo. Nsala elimu wa la ngelo kimanyiyaka di’ɔna mpamia wɛkamu ande, mbahemɛ nsaki yande, mbokimayiya dia nde monga l’eshikikelo, ndo awui asɔ tshɛ wekɔ ohomba dia nde mbeka.

Elimu wa la ngelo kimanyiyaka ana dia vɔ kambɛ anto akina. Anto amɔtshi wakɛnyi di’ana wele la mbekelo ka salaka elimu wa la ngelo mbɔsamaka oko epalanga lo tshunda. Ɔsɔ keema dui dia diambo nɛ dia elimu wa la ngelo mbalowanyaka dia vɔ mbetsha ntondo ehomba w’anto akina lo dihole dia wawɔ hita. Lo wedi okina, Steven lakatatɛkɛtshi diande la diko mbutaka ate: “Naka ndooko dui dialongamɛwɔ le wɔ, kete ana mɛnaka dia vɔ pombaka kɔma anya ko anto akina mbasalɛka olimu ndo vɔ mbolaka la kanyi ya kɔlɔ lo kɛnɛ kalɔmbamawɔ dia nsala lo lɔsɛnɔ lo kɛnɛ kendana la mɛmba ɛkɛndɛ ndo nkamba olimu efula.”

Elimu wa la ngelo kimanyiyaka dia kaamɛ monga lo nkumbo. Diɛsɛ la welo wadjawɔ lo elimu wa la ngelo, ana hawoshihodia tsho dia wekɔ la nɛmɔ lo nkumbo koko vɔ shihodiaka dia wekɔ ndo la ɔkɛndɛ lo nkumbo. Wetshelo ɔsɔ koka nshishɔ naka ambutshi ndekaka mbetsha elimu wasalema l’ɔkɔngɔ wa kalasa lo dihole dia ntondo oleki elimu wa la ngelo. Yambola wate: ‘Wahɔ akɔna wayonga naka ɔnami amboleka monga la diɔtɔnganelo  la wanɛ wakɛnya la nde ponde ko aya bu la diɔtɔnganelo la ase nkumbo?’

Tatɛ etena kele ɔna eke dikɛnda. Anto amɔtshi mbutaka ɔnɛ ambutshi pombaka nkahanya elimu wa la ngelo etena kele ana weke l’ɛnɔnyi esato. Akina mbutaka dia ntatɛ dui sɔ etena kele ɔna eke l’ɛnɔnyi ehende ndo kaanga etena kekende kiɛndakɛnda efula. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, ana w’akɛnda nangaka nkamba kaamɛ l’ambutshi awɔ ndo mbaokoya.—Tɔndɔ dia lo Bible: Tokedi 22:6.

Kahanya elimu wa la ngelo lo ndjela ɛnɔnyi wele l’ana. Ɛnyɛlɔ, ɔna lele l’ɛnɔnyi esato kokaka tɔngɔna diangɔ dia tɔkɛnyɔ, tɔngɔna ɛngɔ kɛmɔtshi kambɔkɔ kana ntshumanya ahɔndɔ wahombama solama. Ana w’epalanga koka mɔmba luudu lo nkamba la aspirateur, nsola mutuka ndo mbahɛ diangɔ dia ndɛ. Dja yimba lo akoka wele l’ɔnayɛ. Wɛ koka mamba lo osalosalo wayonga l’ɔnayɛ dia nsala elimu wa la ngelo.

Sala dia elimu wa la ngelo wonge l’atei w’awui woleki ohomba. Dui sɔ koka monga wolo naka ɔnayɛ pomanaka la adevɔara wa wolo lushi tshɛ. Koko, dibuku Nɛmɔ diele la waɛsɛ (Angɛlɛ) mbutaka ɔnɛ minya yimba diaha ɔna nkamba elimu wa la ngelo l’oyango wa nde monga la pwɛ y’efula “ekɔ djembetelo yɛnya dia hateye awui akɔna woleki ohomba.” Oko wakataditshi l’etatelo, elimu wa la ngelo kimanyiyaka ana dia vɔ monga ambeki w’eshika. Ndo wekelo wekawɔ ayowakimanyiya etena kayowonga la nkumbo yawɔ hita.—Tɔndɔ dia lo Bible: Filipɛ 1:10.

Dja yimba lo oyango lo dihole dia etombelo wayonga la dui sɔ. Koka mbɔsa etena k’otale di’ɔna ndjoshidiya nsala kɛnɛ kakombolayɛ. Wɛ koka nto mɛna dia nde ambosala olimɔ akɔ lo yoho ya dimɛna efula. Naka dui dia ngasɔ diambosalema, ewɔ dia nyomahatanyiyɛ ɔna olimu okina. Oyango ayɛ bu wa nde nsala olimu paka oko opalanga, koko oyango ayɛ ele wa nkimanyiya ɔnayɛ dia nde mbeya ɔkɛndɛ ande ndo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo nkamba olimu.—Tɔndɔ dia lo Bible: Ondaki 3:22.

Dja yimba lo difuto diahombama. Anto amɔtshi mbutaka ɔnɛ mfuta anayɛ dia vɔ nkamba elimu wa la ngelo mbaetshaka dia vɔ mɛmba ɛkɛndɛ. Akina mbutaka dia dui sɔ konyaka ana dia vɔ mbidja yimba paka lo kɛnɛ kakokawɔ nkondja oma lo nkumbo lo dihole dia vɔ mbidja yimba lo kɛnɛ kakokawɔ nsala dia nkimanyiya nkumbo. Vɔ mbutaka nto ɔnɛ ɔna koka ntona dia nsala elimu wa la ngelo etena kende la falanga efula, ndo ɔsɔ ekɔ djembetelo yɛnya dia wahɔ waya lo nkamba elimu wa la ngelo ayoshishɔ. Wetshelo akɔna wakondjaso? Koka monga dimɛna diaha falanga yashaso ɔna monga oko difuto l’ɔtɛ wasalande elimu wa la ngelo.