Onde wɛ fɔnyaka di’ana w’anto koka nshidiya ekakatanu watoshishɛ wɔladi, lotui tshitshi ndo watotsha wɔma dikambo dia nshi yayaye? Lo mɛtɛ, dia nshidiya ekakatanu aso, sho pombaka mbeya kɛnɛ kele lo kiɔkɔ yawɔ.

Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Tom laki la hemɔ ndo lakayovɔka. Lande na kakandavu? Dɔkɔtɛlɛ diakasakɛ Tom ntondo ka nde mvɔ mbutaka ate: “Lam’akɛnama tolembetelo ta ntondo ta hemɔ kande, ndooko onto lakayange dia mbeya kɛnɛ kaki lo kiɔkɔ ya hemɔ kɛsɔ.” Mɛnamaka di’adɔkɔtɛlɛ wakasakɛka Tom ntondo wakawoshaka tsho ekanga dia nde mboka dimɛna.

Onde ndo ana w’anto mbahemba nkandola ekakatanu wa l’andja ɔnɛ lo yoho shɔ? Ɛnyɛlɔ, dia nshidiya awui wa ngala, ewandji wa lɛɛta mbidjaka ɛlɛmbɛ, vidéo-surveillance ndo fudiaka apulushi. Koko tɛdikɔ tɔsawɔ tɔsɔ tekɔ la wahɔ lo yoho mɔtshi tsho, nɛ dia tɔ hatɔlɔshana la kɛnɛ kele lo kiɔkɔ y’awui wa kɔlɔ asɔ. Yoho yasala anto akambo mɛnyaka mɛtɛ kɛnɛ kakanyiyawɔ, kɛnɛ ketawɔwɔ ndo kɛnɛ kakombolawɔ.

Daniel ladjasɛ lo wodja ɔmɔtshi wa l’Amérique du Sud, wodja wakayonga woola efula, mbutaka ate: “Taki ntondo la lɔsɛnɔ la dimɛna. Sho kɔfɔnyaka kaanga mfɔnya ɔnɛ wevi wɔtɔnɛ l’ekoma wokonga. Koko wonya ɔnɛ, wɔladi waya bu l’osomba ndo lo tongelongelo. L’ɔtɛ w’ekakatanu wendana l’ekondjelo wa lo wodja, tambɛna hwe di’anto efula wekɔ ekadi, hawɔlɛmiya nsɛnɔ y’anto ndo diangɔ diawɔ.”

Pami kɛmɔtshi kelɛwɔ Elias akalawɔ ta oma lo ɛstɛ ka Moyen-Orient ndo l’ɔkɔngɔ nde akayeka Bible. Nde mbutaka ate: “Ɛlɔngɔlɔngɔ efula w’oma lo ngelo kakamotɔ wakakeketshamaka oma le nkumbo yawɔ, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ndo wa pɔlitikɛ dia ndjasha l’ata ndo nkoma anto wa lokumu. Wakatɛka ndo atunyi aso wa lo wodja okina woho akɔ waamɛ! Awui asɔ tshɛ wambokimanyiya dia mɛna di’ekɔ kɔlɔ ndjaɛkɛ le ɛnɔmbɔdi w’ana w’anto.”

Dibuku di’edjedja diele la lomba l’oshika mbutaka mɛtɛ ɔnɛ:

• “Otema w’onto mbɛlɛka otsha lo kɔlɔ oma ko dikɛnda diande.”​—Etatelo 8:21.

• “Otema ndeka diangɔ dikina tshɛ lokeso ndo vɔ wekɔ kɔlɔ efula. Akɔna akoka mbeeya?”​—Jɛrɛmiya 17:9.

• “Oma l’otema mbatotombaka tokanyi ta kɔlɔ, diakatanelo, . . . awui wa mindo wa dieyanelo, wovi, awui wa kashi.”​—Mateo 15:19.

Ana w’anto bu l’akoka wa minya waonga wa kɔlɔ wele l’etema w’anto waatshutshuya dia salɛ anto akina kɔlɔ. Diakɔ diele, waonga asɔ wekɔ lo tatetemala ntshɔ otsha lo kɔlɔ, oko wɛnyamidiɔ l’ekakatanu wakatatɛkɛta lo sawo dietshi. (2 Timɔte 3:1-5) Akambo asɔ wekɔ lo salema, kaanga mbele anto efula wekɔ l’ewo ɛlɔ kɛnɛ ndo dihomɔ efula diawakimanyiya dia nsawola oleki nshi y’edjedja! Ko lande na keso bu l’akoka wa mbidja wɔladi l’andja ɔnɛ? Onde sho nyangaka dia nsala awui efula oleki kɛnɛ kakokaso nsala? Onde sho pembaka nsala kɛnɛ kahakoke salema?

Oyadi kaanga sho kokaka nshidiya ekakatanu wa l’andja ɔnɛ lo yoho ya dihindo, hatotonga pondjo l’akoka wa mbidja wɔladi tshɛ lo tshɛ. Lande na? Nɛ dia tekɔ l’elelo.

 Kɛnɛ kele mɛtɛ ele: “[Onto] bu la lotshungɔ la nɔmbɔla kaanga ekolo ande.” (Jɛrɛmiya 10:23) Lo mɛtɛ, sho kotongama dia ndjalɔmbɔla. Ndo nto, oko wakiso kotongama dia sɛnaka l’ashi kana lo loowa, mbakiso kotongama dia nɔmbɔla asekaso anto!

Ɛnyɛlɔ, onde anto lo tshɛ kawɔ nangaka di’anto akina mbatɛ woho wa nsɛna kana atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ wahombawɔ ndjela? Onde anto nangaka di’anto akina mbatɛ kanyi yahomba monga lawɔ lo awui amɔtshi, ɛnyɛlɔ otondjelo wa diemi, dilanya dia nyɔi kana woho wahombawɔ mpokola anawɔ? Ɔsɔ ekɔ tsho awui amɔtshi wadja diatɔnelo lam’asa anto. Kaanga mbakokadiɔ monga wolo mbetawɔ akambo asɔ, kɛnɛ kata Bible kekɔ mɛtɛ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, sho bu l’akoka kana la lotshungɔ la nɔmbɔla asekaso anto. Ko lende akokaso ntana ekimanyielo?

Okadimwelo woleki dimɛna ele, ndjaɛkɛ le Otungi aso. Nɛ dia nde mbakatotonge! Otshikitanyi la kɛnɛ kakoka anto akina mfɔnya, nde hatohɛ. Sho mɛnaka woho wayakiyanyande lo dikambo diaso oma lo lomba latanema lo Bible. Etena kashihodiaso dibuku dia laande sɔ, sho ndekaka nto ndjaeya dimɛna. Ndo sho koka nshihodia lande na kele ɔkɔndɔ w’ana w’anto wekɔ dui dia diambo. Sho kokaka mɛna lande na kakafunde ombeyi wa filozofi ɔmɔtshi w’ose Allemagne ɔnɛ: “Anto ndo mandji hawokondja kaanga wetshelo ɔtɔi oma l’ɔkɔndɔ awɔ, diakɔ diahawatshikitanya kɛwɔ yawɔ.”

Pami kɛmɔtshi ka lomba akafunde ate: “Lomba lamboyindjama oma le ana alɔ tshɛ,” kana oma l’etombelo alɔ. (Luka 7:35) Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka lomba lɔsɔ tanemaka lo Isaya 2:22, diata ɔnɛ: “Lo wahɔ anyu hita, nyotshike ndjaɛkɛ le onto.” Dako dia dimɛna sɔ koka tokimanyiya di’aha nongamɛ dui dimɔtshi diahasalemaki pondjo. Kenneth ladjasɛ l’osomba ɔmɔtshi wa l’Amɛrikɛ wa lo Nɔrdɛ, osomba wakalole l’awui wa ngala mbutaka ate: “Ase pɔlitikɛ efula ndakaka dia nɔngɔsɔla akambo, koko vɔ bu l’akoka wa nsala dui sɔ. Woho wewɔ bu l’akoka wa nsala dikambo sɔ, mboholakami mbala efula lomba la lo Bible.”

Daniel lakatatɛkɛtshi la diko akafunde ate: “Awui weta lushi la lushi shikikɛkami di’anto bu l’akoka wa nɔmbɔla dimɛna. . . . Aha l’ɔtɛ weyɛ la falanga lo bankɛ kana l’ɔngɔnyi, mbayoyokokamɛ lo nshi yayaye. Lekɔ lo mɛna woho wasowa anto l’ekiyanu lo dikambo sɔ.”

Bible hatokimanyiya tsho di’aha nongamɛ dui dimɔtshi diahasalemaki pondjo. Koko tɔ toshaka nto elongamelo oko wayotodiɛna.