Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

DUI 2

Etsha ɔnayɛ dia monga l’okitshakitsha

Etsha ɔnayɛ dia monga l’okitshakitsha

OKITSHAKITSHA KƐDIKƐDI NA?

Anto wele l’okitshakitsha nɛmiyaka anto akina. Vɔ bu la ndjadiya ndo hawolongamɛ di’anto akina mbaɔsa oko anto wa laande. Ndo nto, onto lele l’okitshakitsha ndjashaka le anto akina ndo nangaka mbeka akambo oma le wɔ.

Mbala efula anto wele l’okitshakitsha mbɔsamaka oko akanga w’ɛhɔdu. Koko lo mɛtɛ, okitshakitsha ekɔ wolo wakimanyiya onto dia mbetawɔ munga yande ndo mbeya elelo ande.

LANDE NA KELE OKITSHAKITSHA EKƆ OHOMBA?

  • Okitshakitsha kimanyiyaka dia monga l’angɛnyi efula. Dibuku dimɔtshi (The Narcissism Epidemic) mbutaka ɔnɛ: “Akanga w’okitshakitsha mbɔtɔka l’anto akina lɔngɛnyi aha l’okakatanu.” Diɔ kotshaka ɔnɛ “vɔ sawolaka l’anto akina ndo mongaka kaamɛ la wɔ aha l’okakatanu.”

  • Ɔnayɛ ayokondja wahɔ lo nshi yayaye lo monga l’okitshakitsha. Naka ɔnayɛ mbeka dia monga l’okitshakitsha nshi nyɛ, kete ayonga dui dia wɔdu le nde dia nkondja olimu etena kayondola. Dɔkɔtɛlɛ Leonard Sax mbutaka ɔnɛ: “Ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka wayakana ndo waheye elelo ande, ayoyonga l’okakatanu etena kayondoyanga olimu. Koko ɔnɛ lakombola mɛtɛ mbeya kɛnɛ kawotɛ onto lawɔkɔnya dia mbosha olimu, mbeyaka nkondja olimu akɔ.” *

WOHO WA MBETSHA ƆNAYƐ DIA MONGA L’OKITSHAKITSHA

Kimanyiya ɔnayɛ diaha ndeka ndjaakana.

TƆNDƆ DIA LO BIBLE: “Naka onto ɔmɔtshi ndjaɔsaka dia nde ekɔ ohomba etena kele nde ekɔ onto l’anyanya, kete nde ekɔ lo ndjakesa.”​—Ngalatiya 6:3.

  • Ewɔ ntɛtɛmɔla ɔnayɛ lo yoho ya kɔlɔ. Ɛtɛkɛta wele oko: “Kɛnɛ tshɛ kalongamɛyɛ kayokotshama” ndo “wɛ koka ndjaala kɛnɛ tshɛ kakombolayɛ ndjaala,” mbeyaka mbokɛma oko wɛ ekɔ lo ntshutshuya ɔnayɛ dia nsala dui dimɔtshi, koko mbala efula aha ngasɔ mbonga akambo. Ondo ɔnayɛ ayoleka ntondoya naka nde ndjadjɛ eyango wele la wɛdimu ndo nsala la wolo dia mbakotsha.

  • Andolaka ɔnayɛ l’awui amɔtshi shikaa. Mbitɛ ɔnayɛ ɔnɛ wɛ ekɔ “ɔna la lokombo,” hatowokimanyiya dia monga l’okitshakitsha. Andolande l’ɔtɛ wa dui dimɔtshi shikaa.

  • Sɛkɛ ɔnayɛ wenya wahombande mbetsha lo réseaux sociaux. Mbala efula lo réseaux sociaux, anto nangaka ndjaatombola ndo mbita akambo efula wakawasale. Ɔsɔ bu okitshakitsha.

  • Keketsha ɔnayɛ dia nɔmbaka edimanyielo aha la ntshimbatshimba. Kimanyiya ɔnayɛ dia mbeya munga kande ndo kietawɔ.

Keketsha ɔnayɛ dia monga la lowando.

TƆNDƆ DIA LO BIBLE: “Nyɛnya dia nyekɔ la lowando.”​—Kɔlɔsayi 3:15.

  • Keketsha ɔnayɛ dia ngɛnangɛna etongelo. Ana pombaka ngɛnangɛna etongelo ndo mbeya dia nsɛnɔ yaso nemanɛka la diangɔ efula diakatongama. Tekɔ l’ohomba wa hiɛlɛlɛ dia mpɛnga, ashi wa nnɔ ndo diangɔ dia ndɛ. Kamba la bɛnyɛlɔ sɔ dia nkimanyiya ɔnayɛ dia ngɛnangɛna la diangɔ di’elangala efula diakatongama.

  • Keketsha ɔnayɛ dia monga la lowando le anto akina. Ohola ɔnayɛ dia onto tshɛ mboleka lo dui dimɔtshi ndo ɔnɛ lo dihole dia nde mboka anto akina kandjema l’ɔtɛ wa diewo diawɔ, nde koka mbeka oma le wɔ.

  • Keketsha ɔnayɛ dia mɛnya lowando. Etsha ɔnayɛ dia “mbokanaka losaka” l’oma k’ɛse otema, koko aha la laadiko di’ɛlɔmɔ. Monga la lowando tokimanyiyaka dia ntetemala monga l’okitshakitsha.

Etsha ɔnayɛ dia ekɔ ohomba kimanyiyaka anto akina.

TƆNDƆ DIA LO BIBLE: “Nyosale akambo tshɛ la okitshakitsha, nyɔshi dia anto akina nyoleka. Tanyendake paka wahɔ anyu hita eto, koko nyendake ndo wahɔ w’anto akina.”​—Filipɛ 2:3, 4.

  • Keketsha ɔnayɛ dia salaka elimu wa la ngelo. Naka wɛ mbitɛ ɔnayɛ dia ndooko ohomba nde nsala elimu wa la ngelo, dui sɔ diayowokonya dia mfɔnya ɔnɛ awui ande ndeka ohomba. Elimu wa la ngelo mbahombande mbetsha lo dihole dia ntondo, ko tɔkɛnyɔ l’ɔkɔngɔ. Ɛnyande woho wele nsala elimu wa la ngelo kondjiyɛka anto akina wahɔ ndo ɔnɛ anto akina koka mbɔlɛnya ndo mbandola.

  • Kɔkɔmiya ɔnayɛ di’ekɔ dimɛna kambɛ anto akina. Kambɛ anto akina ayokimanyiya ɔnayɛ dia monga onto lambotshunda. Ɔnkɔnɛ, kimanyiya ɔnayɛ dia mbeya anto wele l’ohomba w’ekimanyielo. Kɛtshanya la nde kɛnɛ kakokande nsala dia mbakimanyiya. Andola ndo sukɛ ɔnayɛ lo woho wakambɛnde anto akina.

^ od. 8 Oma lo dibuku The Collapse of Parenting.