Kɛnɛ kahakoke ambeyi wa siansɛ totɛ

MPOKAMƐ LO

Mɛnamaka dia ondo ambeyi wa siansɛ wakeke awui tshɛ wendana l’andja, koko ekɔ ambola amɔtshi w’ohomba efula wewɔ bu l’akoka wa nkadimola.

Onde ambeyi wa siansɛ koka totɛ woho wakatatɛ andja ndo lɔsɛnɔ? Okadimwelo wa wɔdu ele ɔnɛ ndooko. Anto amɔtshi mbutaka ɔnɛ ase siansɛ weka woho wele andja kokaka nembetshiya woho wakatatɛ andja. Koko, Marcelo Gleiser, lahetawɔ dia Nzambi ekɔ, lele ombetsha wendana la awui wa tɔɔtɔ lo kalasa y’adidi ya Dartmouth kadimolaka ɔnɛ: “Sho tatalembetshiya woho wakatatɛ andja.”

Woho akɔ waamɛ mbele, lo dikambo dia kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ, sawo dimɔtshi dia lo jurnalɛ mɔtshi (Science News) mbutaka ɔnɛ: “Mbeyaka monga dui dia wolo efula dia nshikikɛ woho wakatatɛ mɛtɛ lɔsɛnɔ la Nkɛtɛ: Wave ndo emindo efula wakoka tɛnya mɛtɛ kɛnɛ kakasalema lo nshi yakatatɛ nkɛtɛ ntongama wamboshishɔka aya edja efula.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia ase siansɛ watakondja okadimwelo wa dimbola nɛ: Ngande wakatatɛ andja ndo lɔsɛnɔ?

Koko wɛ mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Naka lɔsɛnɔ la la nkɛtɛ lakatongama, ko ele otungi alɔ?’ Ondo ndo wɛ amboyaokaka ambola wayela anɛ: ‘Naka Otungi ɔmɔtshi wele la lomba ndo la ngandji ekɔ, ko lande na ketawɔnde dia anto wakandatonge sowaka? Lande na kambolola ɛtɛmwɛlɔ efula wotshikitanyi? Lande na ketawɔnde dia atɛmɔdi ande nsala awui efula wa kɔlɔ?’

Hatokoke ntana ekadimwelo wa ambola asɔ lo siansɛ. Koko kɛsɔ halange mbita ɔnɛ wɛ hakoke ntana ekadimwelo wa shikaa lo ambola asɔ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, anto efula wakatane ekadimwelo w’amɛna lo Bible.

Naka wɛ nangaka mɛna lande na kele ase siansɛ efula wakɔshi etena ka mbeka awui wa lo Bible wata dia wakayonga la mbetawɔ le Otungi, ɔtɔ lo jw.org. Yanga lam’ofundjiwɔ ɔnɛ: “Points de vue sur l’origine de la vie.”

Siansɛ ndo bible wakawaetawoya

Ombeyi wa shimi w’elɛwɔ Georgiy N. Koidan, mbutaka ɔnɛ:

“Olimu ami mendanaka mbala efula la ‘tshumanya’ molécules. Wɛ pombaka nkongɛ awui efula la ntondo. Naka wɛ mbohɛ awui efula la ntondo, kete molécules kokaka ndana. Kaanga mbele olimu ami ɔsɔ wekɔ wolo efula, vɔ wekɔ wɔdu lo mbɛdika la nunu dia reactions chimiques wasalema l’etei ka tɔtshɔngu tasɛna dia ntondja waa molécules chimiques ya diambo. Dui sɔ konyakami dia mbetawɔ ɔnɛ ekɔ Nzambi kɛmɔtshi keya awui efula wendana la shimi toleka.

“Etena kakamekaka Bible, lakashihodia dia tɔ keema oko abuku akina. Bible kakashile la fundama ambeta oko ɛnɔnyi 2000, koko dimi mɛnaka dia alako wa lɔkɔ wekɔ ohomba efula polo ndo nshi nyɛ. Kɛnɛ katatɔ lo woho wa nkandola ekakatanu wa lo nkumbo, wa l’olimu ndo wa l’asukanyi kekɔ mɛtɛ. Lakayokomaka lo mbita ɔnɛ ekɔ paka onto ɔmɔtshi lele la yimba efula toleka mbakoka mbisha alako w’amɛna wa ngasɔ.”

Yan-Der Hsuuw, ombetsha ɔmɔtshi wa embryologie mbutaka ɔnɛ:

“Etena tshɛ katahame eholoko l’otema, tɔtshɔngu tshɛ pombaka nkamba kaamɛ dia nkadimola tɔtshɔngu tɔmɔtshi wa nɛrɛ, eshisha, weka, dikila ndo diangɔ dikina ko l’ekomelo ndjokenga tshondo y’onto. Hatoshihodia mɛtɛ woho wakoma tɔtshɔngu tɔsɔ eholoko. Woho wɛnami ɔsɔ, lɔsɛnɔ pombaka ndja oma le otungi ɔmɔtshi wele la yimba efula.

“Woho wahama eholoko l’otema wa womoto, oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Osambo 139:15, 16, mɛnyakami dia ondo awui asɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ k’oma la mbishola ambeyi wa siansɛ l’ɛnɔnyi akumi weke ka mbeta. Ngande wakoka elembetshielo wa mɛtɛ ɛsɔ fundama edja efula ngasɔ aha la Otungi mbisholɛ ofundji?”

Enda vidɛo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Rocío Picado Herrero : Un professeur de chimie parle de sa foi. Yanga ɔtɛ a dui wa vidɛo shɔ lo jw.org.

Enda ndo lo...

TSHOTO Y'ETANGELO

Awui wa siansɛ wekɔ la elelo awɔ

Dui dimɔtshi dia lo ɔkɔndɔ waa awui wa siansɛ akatshutshuya Carl Sagan dia mfunda ate: “Kaanga onto kongaka la yimba y’efula nde koka monga onto la kɔlɔ.”

EMƆ!