Laketawɔ kanyi yaki Nzambi lo dikambo dia dikila

Onganga ɔmɔtshi akɔndɔla ɔkɔndɔ ande

DIMI laki lo luudu lasalema nsanganya lo lopitadi, lewoya olui ɔmɔtshi w’enganga etombelo w’oma lo epaso ɔmɔtshi wakasalema. Ɔkɔnyi ɔsɔ akavu l’ɔtɛ wa tumeur kaki lande. Dimi “lakate dia kɛnɛ kaki lo kiɔkɔ ya nyɔi k’ɔkɔnyi ɔsɔ ele hémolyse wakawosale, mbuta ate globules rouges yande yakadiakema ndo nto nde aki la insuffisance rénale wa wolo wakaye oma lo woho wakawokaloya lokema la dikila.”

Prɔfɛsɛrɛ kɛmɔtshi akemala ko akate la nkɛlɛ tshɛ ate: “Onde wɛ nangaka mbuta dia sho kombokaloya woho wa dikila dia dimɛna?” Ko lakokadimola nte: “Aha kɛsɔ mbalangami mbuta.” Lakɛnya lo filmɛ woho wakahembɔma awondo (reins) waki ɔkɔnyi ndo lakakotsha nte: “Tekɔ lo mɛna lo filmɛ kengo woho wakavu globules rouges ya l’awondo ndo kɛsɔ mbakayokonya diaha awondo ande nkamba nto olimu awɔ.” * Anto wakadɔdɔ la nkɛlɛ ndo lakome lɔsɔyi dia mbalembetshiya dui sɔ. Kaanga mbakimi onganga w’ɔlɔngɔlɔngɔ ko onto ɔsɔ prɔfɛsɛrɛ ka lo kalasa y’adidi, dimi lakatshininala paka lo kɛnɛ kakamate.

Etena kakasalema dui sɔ, dimi komonga Ɔmɛnyi wa Jehowa. Dimi lakotɔ lo 1943 la Sendai, osomba ɔmɔtshi wa lo nɔrdɛ ka Japon. Lam’ele papa aki pathologiste, mbuta ate onto leeka awui wele lo kiɔkɔ ya hemɔ ndo ombewi wa hemɔ ya l’ɔtɛ, lakɔshi yɛdikɔ ya nsala kalasa y’aseka enganga. Lo ɔnɔnyi ami wa hende wa kalasa shɔ, lo 1970, lakatshukana la Masuko.

Lakalongola wetshelo wa laadiko wendana la mbeya kiɔkɔ ya hemɔ

Lam’akamashidiya kalasa yami, Masuko akakambaka olimu dia nkotsha ehomba aso. Lakalangaka efula awui w’aseka enganga. Lakatshikala onyɔ hwe lo menda woho wakatongama demba di’onto. Koko, ndooko lushi lakamakane yimba dia mbeya dia kana Otungi ɔmɔtshi ekɔ. Lakafɔnyaka di’eyangelo wendana l’awui w’aseka enganga ayokimanyiya dia dimi monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango. Diakɔ diele, l’ɔkɔngɔ wa dimi nkoma onganga, lakɔshi yɛdikɔ ya monga spesialistɛ l’awui wendana la mbeya kiɔkɔ ya hemɔ, tolembetelo tɛnya di’onto ekɔ la hemɔ kapanda, kana mbeya etombelo wele la hemɔ.

Etena kakamasalaka ɛkɔnyi wakavu la hemɔ ka kansɛrɛ epaso, lakatatɛ monga la taamu lo kɛnɛ kendana l’etombelo w’ɛlɔlɔ wele l’okaloyelo wa dikila. Ɛkɔnyi wele la kansɛrɛ kambotshɔ etale mongaka mbala mɔtshi l’anɛmi l’ɔtɛ washishawɔ dikila efula. Lam’ele chimiothérapie konyaka anɛmi wolo, mbala efula enganga fundɛka ɛkɔnyi dia vɔ mbakaloya dikila. Koko lekɔ lo mɛna diele oko okaloyelo wa dikila mbayolekaka mpandjola kansɛrɛ lo tenyi dikina dia demba. Oyadi ekɔ ngasɔ kana bu, ɛlɔ kɛnɛ tambeya di’okaloyelo wa dikila konyaka lo kɛnɛ kelamɛ ɔnɛ immunosupression, mbuta ate tshelo yele tɔtshɔngu ta lo demba hayokamba olimu awɔ ndo dui sɔ koka mbidja ɔkɔnyi lo waale wa monga la tumeur kana nkonya wanɛ wele la kansɛrɛ esadi eto lo nyɔi. *

Lo 1975, mbakamahomana la dikambo diakamatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ. Prɔfɛsɛrɛ kakasale ɔkɔnyi epaso aki manyi l’awui wendana la hématologie. Laasɔ nde aki la shadiya ya momala etena kakamate di’okaloyelo wa dikila mbakadiakisha ɔkɔnyi. Koko lakatetemala la sawo diami, ko nkɛlɛ kande kakatatɛ nkitakita yema yema.

Hemɔ ndo nyɔi aya bu

Aki oya l’etena kɛsɔ mbakalongola wadɛmi womoto ɔmɔtshi l’osombe laki Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa. Nde akakambe la tshɛkɛta “Jehowa” lo mbɔtwɛlɔ kande ndo wadɛmi akawombola dia mbeya kɛnɛ kalembetshiya Jehowa. Womoto ɔsɔ akokadimola ate: “Jehowa ekɔ lokombo la Nzambi ka mɛtɛ.” Masuko akadiaka Bible oma ko dikɛnda diande, koko lo Bible kande, wakahɛnya lokombo la Nzambi la lokombo la “NKUMADIƆNDJƆ.” Wonya ɔnɛ, nde ambeya dia Nzambi ekɔ onto lele la lokombo!

Mbala kakɔ ɔtɔi Masuko akatatɛ mbeka Bible nde l’Ɔmɛnyi wa Jehowa w’osombe ɔsɔ. Lam’akamakalola la ngelo oma la lopitadi lo 1:00 wa pindju, wadɛmi akambutɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ ate: “Bible mbutaka dia hemɔ ndo nyɔi hatonga nto!” Ko lakokadimola nte: “Ɔsɔ ayonga dui dia dimɛna efula!” Nde akatetemala ate: “Lam’ele andja w’oyoyo waya suke, dimi halolange wɛ mbetsha wenya ayɛ wetshetsha.” Lakafɔnya dia nde ombutɛ dia dimi ntshika olimu ami w’onganga, ko lakomala efula, ko dimi la nde takawane efula.

Koko wadɛmi kopekɔ dia nomialomia nsaki kami l’akambo wa mɛtɛ. Nde akayangaka avɛsa w’amɛna lo dɔmbɛlɔ ndo akamɛnyakawɔ. Ɛtɛkɛta wa lo Ondaki 2:22, 23 wakananda otema ami lo yoho ya laande. Divɛsa diakɔ mbutaka ɔnɛ: “Kakɔna mɛtɛ kakondja onto oma lo olimu ande tshɛ wa wolo ndo tokanyi tawɔlɔmbɔla dia nkamba olimu wa wolo l’ɛse olongo? . . . Kaanga l’otsho, otema ande hawomuya. Dui sɔ nto diekɔ anyanya.” Divɛsa sɔ diakendanaka mɛtɛ la mi, nɛ dia lakayashaka yanyi oko yanyi otsho oko otsho l’awui ami w’aseka enganga aha la dimi monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ.

Lushi la samalo lɔmɔtshi la pindju, lo Ngɔndɔ k’esambele 1975, etena kakatshu wadɛmi otsha lo Mbalasa ka Diolelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa, dimi lakɔshi yɛdikɔ la shashimoya dia dimi lawɔ ntshɔ. Wadɛmi akambe efula etena kakandamɛnyi lo mbalasa ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa wakanongola dimɛna heyema. Ntatɛ oma l’etena kɛsɔ, lakɔtɔka nsanagnya tshɛ ya Lushi la lomingu. Oko ngɔndɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi akatatɛ mbeka la mi Bible. Ngɔndɔ shato l’ɔkɔngɔ wa wadɛmi membwama mbala ka ntondo oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa, nde akabatizama.

Lambetawɔ kanyi ya Bible lo dikambo dia dikila

Kombeta edja, lakeke dia Bible mbutɛka Akristo dia ‘ntona dikila.’ (Etsha 15:28, 29; Etatelo 9:4) Lam’ele laki la taamu lo kɛnɛ kendana la etombelo w’ɛlɔlɔ wele la okaloyelo wa dikila, dimi komonga l’okakatanu dia mbetawɔ kanyi yaki Nzambi lo dikambo dia dikila. * Dimi lakate nte: ‘Naka Otungi ɔmɔtshi ekɔ ndo kɛsɔ mbatande, kete tɔ pombaka monga dimɛna.’

Lakeke nto dia pɛkato k’Adama mbele lo kiɔkɔ ya hemɔ ndo ya nyɔi. (Rɔmɔ 5:​12) L’etena kɛsɔ, lakasalaka wekelo wendana la hemɔ ka artériosclérose. Etena katshundaso, wesho wa l’eshisha susamaka, ndo kɛsɔ konyaka lo hemɔ ya lo doyi, ya lo awondo ndo nkina. Mbokɛmaka mɛtɛ dia eongelo kele bu kokele kakatahowɔ mbahomba monga lo kiɔkɔ ya dui sɔ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, ohetoheto waki lami l’awui w’aseka enganga wakayokitakitaka. Paka Jehowa Nzambi mbele l’akoka wa nshidiya hemɔ ndo nyɔi!

Lo Ngɔndɔ ka sato 1976, ngɔndɔ esambele l’ɔkɔngɔ wa dimi ntatɛ mbeka Bible, lakatshike ambeki ami waki lo lopitadi la l’inivɛrsite. Lakoke wɔma dia kana hatonga nto l’akoka wa nkamba oko onganga, koko lakatane olimu lo lopitadi lokina. Lakabatizama Ngɔndɔ ka tanu 1976. Lakɛnyi dia yoho yoleki dimɛna ya nkamba la lɔsɛnɔ lami ele nkamba oko osambisha wa lo ntena tshɛ, kana oko ombatshi mboka, olimu wakamatatɛ nkamba lo Ngɔndɔ k’esambele 1977.

Lakaamɛ kanyi ya Nzambi lo dikambo dia dikila

Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1979, dimi la Masuko takonɔ l’etshumanelo kɛmɔtshi ka la Chiba, kaki l’ohomba efula w’apandjudi. Lakakambaka olimu waki kɔmbɔsɛkami lushi l’otondo lo lopitadi. Lushi lami la ntondo l’olimu, olui ɔmɔtshi w’enganga wasalana epaso wakadinge. Vɔ wakamimbola la kɔkɔmiya tshɛ ɔnɛ: “Wɛ lele Ɔmɛnyi wa Jehowa, kakɔna kayoyosala naka wamboya l’ɔkɔnyi wele l’ohomba wa vɔ mbokaloya dikila?”

Lakaalembetshiya la dilɛmiɛlɔ tshɛ dia layoyela kɛnɛ kata Nzambi lo dikambo dia dikila. Dimi lakawatɛ dia ekɔ esakelo ɛmɔtshi wahawakambe la dikila ndo layosala tshɛ kemi l’akoka dia nkimanyiya ɛkɔnyi ami. L’ɔkɔngɔ wa sho nkɛtshanya oko wonya a tango, owandji w’enganga ɛsɔ akakadimola ate: “Lamboka. Koko naka wamboya l’ɔkɔnyi wamboshisha dikila efula, sho tayokandola dikambo sɔ, aha la wɛ mbekama l’atei.” Owandji ɔsɔ akeyamaka oko onto l’awui wolo, koko oma l’ɔkɔngɔ w’ɔkɛtshanyelo ɔsɔ, takayongaka la diɔtɔnganelo dia dimɛna ndo nde nɛmiyaka nshi tshɛ dietawɔ diami.

Dilɛmiɛlɔ diami dia dikila diakɔtɔ l’ohemba

Lam’akiso la Chiba, mbakatatɛ wokelo wa Bɛtɛlɛ k’oyoyo la Ebina la Japon (Bɛtɛlɛ ekɔ lokombo lasha Ɛmɛnyi wa Jehowa mbalasa kalɔmbɔla olimu lo wodja). Dimi la wadɛmi takatshɔka mbala ɔtɔi lo lomingu dia tosakɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wakayakimɔ la lolango wakakambaka lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ mɔtshi ngana, takalongola leeta la tokamba lo tena tshɛ lo Bɛtɛlɛ ka la Ebina. Ɔnkɔnɛ, Lo Ngɔndɔ ka sato 1981, takatokonɔ lo tshanda mɔtshi lo mvudu yakawahangiya anto wakayakimɔ la lolango 500. La pindju, lakasha lonya dimi l’anto akina l’ɔlɔngɔswɛlɔ wa komba ya lo dihole diakakamaka Bɛtɛlɛ ndo l’ɔkɔngɔ a midi, lakasalaka anto ɛgzamɛ.

Ɔkɔnyi ami ɔmɔtshi aki Ilma Iszlaub, lakaye oma l’Australie oko misiɔnɛrɛ lo 1949. Nde aki la hemɔ ka leucémie, woho ɔmɔtshi wa kansɛrɛ ka lo dikila. Enganga wakawotɛ dia ngɔndɔ ngana tsho mambotshikalɛ dia nde nsɛna. Ilma akatone dia ntaloya lɔsɛnɔ lande lo mbetawɔ okaloyelo wa dikila ndo nde akasɔnɛ dia nsɛna nshi yambootshikalɛ lo Bɛtɛlɛ. Lam’ele l’etena kɛsɔ ko ekanga wafudia globules rouges, ɛnyɛlɔ oko érythropoïétine watonge, dikila diande diakakitakitaka mbala mɔtshi polo lo gramɛ 3 kana 4, (etena kele onto pombaka monga la gramɛ oma lo 12 polo 15)! Lakasale tshɛ dia mbosakɛ. Ilma akonge la mbetawɔ ka nge polo lam’akandavu Ngɔndɔ ka ntondo 1988, ɛnɔnyi oko esambele l’ɔkɔngɔ!

L’edja k’ɛnɔnyi, anto amɔtshi wakayakimɔ la lolango lo filialɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo Japon wakonge l’ohomba wa salema epaso. Enganga wa lo mpitadi ya l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ waketawɔ mbasala epaso aha la nkamba la dikila. Vɔ wakambelɛka lo shambrɛ yakawasalaka anto epaso dia mendanaka, ndo mbala mɔtshi dimi lakaakimanyiyaka. Laki la lowando le enganga ɛsɔ lo woho wakawalɛnyaka kanyi y’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo dikambo dia dikila. Lam’akamakambaka kaamɛ la wɔ, lakakondja waaso efula dia nsawola la wɔ akambo wendana la dietawɔ diami. Atete edja, ɔmɔtshi l’atei w’enganga ɛsɔ akakome Ɔmɛnyi wa Jehowa wambobatizama.

Eelo, welo wakadje enganga dia sakɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa aha la nkamba la dikila wakakimanyiya l’ohamelo w’awui w’aseka enganga. Osalelo w’epaso aha la nkamba la dikila ambɛnya dia vɔ wekɔ l’etombelo w’amɛna ndo wekelo wambosalema mɛnyaka di’ɛkɔnyi kɔlɔnganaka esadi ndo hawonge l’ekakatanu efula l’ɔkɔngɔ w’epaso.

Lekɔ lo ntetemala mbeka awui wedana la Onganga Woleki Woke

Aha la mbohɛ dia nyanga mbeya awui w’eyoyo w’aseka enganga, lekɔ lo ntetemala mbeka awui wendana la Jehowa, Onganga Woleki Woke. Nde hadje tsho yimba lo ɛnamelo k’onto, koko nde mɛnaka lonto la letei k’otema. (1 Samuɛlɛ 16:7) Oko onganga, dimi salaka la wolo sakɛ onto lo tshɛ kande, koko aha tsho hemɔ kande. Esakelo mongaka w’amɛna efula.

Lekɔ lo ntetemala nkamba lo Bɛtɛlɛ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ ami woleki tshɛ mongaka nshi tshɛ wɔnɛ wa nkimanyiya anto akina dia mbeya Jehowa, mbidja ndo kanyi yande lo dikambo dia dikila. Dimi nɔmbaka Jehowa Nzambi, Onganga Woleki Woke, dia nde nkomiya aha la ntshimbatshimba waa hemɔ ndo nyɔi.​—Kɔndwama oma le Yasushi Aizawa.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

[Efundelo wa l’etei]

“Lakaalembetshiya dia esakelo wahawakambe la dikila wekɔ ndo layosalaka tshɛ kemi l’akoka dia sakɛ ɛkɔnyi ami”

[Efundelo wa l’etei]

“Epaso wasalema aha la nkamba la dikila wamonga la etombelo w’amɛna efula”

[Esato]

La diko: Asha sawo di’oma lo Bible

Lo lomi: Dimi la wadɛmi Masuko, ɛlɔ kɛnɛ