Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Elongamelo kekɔ mɛtɛ la shɛngiya le onto?

Elongamelo kekɔ mɛtɛ la shɛngiya le onto?

Elongamelo kekɔ mɛtɛ la shɛngiya le onto?

LAM’AKINDE l’ɛnɔnyi dikumi eto, Daniel akonge la hemɔ ka kansɛrɛ ɔnɔnyi ɔtɔi. Adɔkɔtɛlɛ la ewotɔ ande tshɛ wakashisha elongamelo. Koko, Daniel koshisha elongamelo kande. Nde aki la eshikikelo dia lushi lɔmɔtshi, nde ayokoma onyangiyangi ɔmɔtshi ndo ayotana okanga wakoka mbookimanyiya lo hemɔ kande. Oyelo wa dɔkɔtɛlɛ diakeyaka nsaka woho wa kansɛrɛ kaki lande akokimanyiya dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, lushi lakahombe dɔkɔtɛlɛ ndja dia ndjowembola, dɔkɔtɔlɛ diakɔ kondjoya l’ɔtɛ wa wekamu ɔmɔtshi waki lande. Daniel akashisha elongamelo. Ɔsɔ aki mbala ka ntondo kakakɔmɔ Daniel ngasɔ. Nde akayovɔka nshi ngana tsho l’ɔkɔngɔ.

Oseka onganga ɔmɔtshi lakeke shɛngiya yele la elongamelo ndo ya nshisha elongamelo lo yoonge ya demba, akashile ɛnyɛlɔ kaki Daniel. Ondo wɛ ambokaka ɛkɔndɔ wele oko waki Daniel. Ɛnyɛlɔ, ɔkɔndɔ w’osombe ɔmɔtshi waya langa lambɛlɛ okonda, koko lakombola mɛna dui dimɔtshi diambondokongɛ edja efula, ɛnyɛlɔ wembwelo wa lakinde ɔmɔtshi la ngandji kana fɛtɛ kɛmɔtshi ka lushi la eotwelo. L’ɔkɔngɔ wa nde nkotsha nsaki yande, nde hatshimbatshimba kete ambovɔ. Kakɔna katosalemaka lo akambo wa ngasɔ? Onde laasɔ elongamelo koka monga tsho wolo ɔmɔtshi oko wafɔnya anto amɔtshi?

Anyanginyangi efula wa l’awui w’aseka enganga mbutaka dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ, elongamelo ndo nsaki nkina y’amɛna mongaka la shɛngiya ya dimɛna efula lo lɔsɛnɔ ndo lo yoonge ya demba yaki onto. Koko vɔ hawosange lolimi lo dikambo sɔ. Anyanginyangi amɔtshi w’asekawɔ mbutaka dia ɔsɔ ekɔ tokanyi tetawɔma le anto efula, ndo vɔ suyaka dia awui wa lo demba mbele lo kiɔkɔ ya hemɔ ya lo demba.

Aha ɛlɔ la loyi mamonga anto la taamu lo kɛnɛ kendana la nɛmɔ diele la elongamelo. Ambeta ɛnɔnyi nunu, filozofɛ k’ose Ngirika kakawelɛka Aristote, lakawalɔmbɛ dia nembetshiya elɛwɔ elongamelo akate ate: “Elongamelo ekɔ oko onto lɛna dɔ asɛna.” Lo nshi yaso nyɛ, pami kɛmɔtshi k’ose États-Unis kakawelɛka Benjamin Franklin akate hwe ate: “Onto lasɛna la elongamelo vɔka otema hwe.”

Ko kanyi yakɔna yahombaso mbetawɔ? Laasɔ, elongamelo kekɔ nshi tshɛ okombwelo w’anyanya kana yoho mɔtshi yatana ekeketshelo lo dɔ? Ko kana ekɔ ɛkɔkɔ ɛmɔtshi shikaa wa kiɛna oko ɛngɔ kɛmɔtshi k’ohomba efula, ɛngɔ kɛmɔtshi kele ohomba lo yoonge yaso ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ aso sho tshɛ, ɛngɔ kɛmɔtshi kohikami ndo kele la wahɔ mɛtɛ le so?