1. Ngande wakokaso mbokoya Jehowa Shɛso ka ngandji?

JEHOWA tolangaka efula. (Jni. 3:16) Sho nangaka mbokoya Shɛso ka ngandji. Diakɔ diatotɛ Bible ɔnɛ “nyokane kandji, nyokane ngandji k’onto l’ɔnango, [ndo] nyokane kɛtshi k’efula” djekoleko wanɛ “wotɔ la so lo mbetawɔ.” (1 Pe. 3:8; Ngal. 6:10) Etena konga ase nkumbo kaso ka lo nyuma l’ekakatanu, sho nangaka mbakimanyiya.

2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

² Onto tshɛ lalanga monga ose nkumbo ka Jehowa ayonga l’ekakatanu. (Makɔ 10:29, 30) Ondo tayoleka diɛnɛ l’ehemba oko wataleke ekomelo ka dikongɛ nɛ nsukana. Ngande wakokaso kimanyiyana? Nyɛsɔ tɔsɛdingole wetshelo wakokaso nkondja oma l’ɛkɔndɔ wa lo Bible wendana la Lɔta, Jɔbɔ ndo Naɔmi. Tayɔsɛdingola nto ekakatanu ɛmɔtshi wahomana l’anangɛso l’akadiyɛso ɛlɔ kɛnɛ ndo tayɛna woho wakokaso mbakimanyiya dia ndɔshana la wɔ.

3. Oko wadiɛnya 2 Petero 2:7, 8, naa yɛdikɔ ya kɔlɔ yakɔshi Lɔta, ndo etombelo akɔna wakonge?

³ Lɔta akɔshi yɛdikɔ ya kɔlɔ etena kakandasɔnɛ dia todjasɛ lo osomba wa Sɔdɔma wakayashaka anto l’awui wa mindo lo yɛdikɔ y’efula. (Adia 2 Petero 2:7, 8.) Osomba ɔsɔ waki l’ɔngɔnyi efula, koko Lɔta akonge l’ekakatanu efula l’ɔtɛ wakandatshu todjasɛ lo Sɔdɔma. (Eta. 13:8-13; 14:12) Mɛnamaka dia wadɛnde akalangaka efula osomba kana anto amɔtshi waki  lɛkɔ diakɔ diele nde kokitanyiya Jehowa. Nde akavu etena kakalɔsha Nzambi mvula ka dja ndo ka mbɔkɔ lɛkɔ. Ndo tokanyiya yema lo dikambo di’ana wa wamato ahende wa Lɔta. Vɔ waki l’amambedi wakayovɔ la mvula ka dja lo Sɔdɔma. Lɔta akashisha luudu lande, lomombo lande ndo kɛnɛ kakaleke kandji ele, nde akavusha wadɛnde. (Eta. 19:12-14, 17, 26) L’etena ka ekiyanu kɛsɔ, onde Jehowa komonga la solo dia lotutsha otsha le Lɔta? Ndooko.

4. Ngande wakɛnya Jehowa solo dia lotutsha otsha le Lɔta? (Enda osato wele lo lohoso.)

⁴ Kaanga mbakasɔnɛ Lɔta dia todjasɛ lo Sɔdɔma, la kɛtshi tshɛ Jehowa akatome andjelo dia tooshimbɛ nde la nkumbo kande. Koko, lo dihole dia nde nkitanyiya esadi eto didjango dia andjelo dia ntomba esadi eto oma lo Sɔdɔma, Lɔta “akatshimbatshimbaka.” Andjelo wakahombe mbokimɛ lo lonya ndo mbokimanyiya nde la nkumbo kande dia ndawɔ oma l’osomba akɔ. (Eta. 19:15, 16) Oma laasɔ andjelo wakawotɛ dia ndawɔ otsha lo lɛkɛ l’akona. Koko lo dihole dia nkitanyiya Jehowa, Lɔta akalɔmbɛ dia ntshɔ lo shombasomba mɔtshi yaki suke. (Eta. 19:17-20) La solo dia lotutsha tshɛ Jehowa akahokamɛ ndo aketawɔ dia Lɔta ntshɔ lo shombasomba yakɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Lɔta akoke wɔma mbidjasɛ lɛkɔ, ko akatodjasɛ lo lɛkɛ l’akona lakawotɛ Jehowa ntondo dia nde ntshɔ. (Eta. 19:30) Jehowa akɛnya mɛtɛ solo dia lotutsha dia mamba! Ngande wakokaso mbookoya?

5-6. Ngande wakokaso nkamba la 1 Tɛsalɔnika 5:14 dia mbokoya Nzambi?

⁵ L’ɛnyɛlɔ ka Lɔta, ose nkumbo kaso ka lo nyuma ɔmɔtshi koka mbɔsa tɛdikɔ ta kɔlɔ ndo monga l’ekakatanu efula. Naka dui sɔ diambosalema, kakɔna kayotosala? Sho koka pembama dia mbotɛ ɔnɛ wɛ ambona kɛnɛ kakayonɛ, ndo ngasɔ mbediɔ mɛtɛ. (Ngal. 6:7) Koko, sho kokaka nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Sho koka mbokoya Jehowa lo woho wakandakimanyiya Lɔta. Lo ngande?

⁶ Jehowa akatome andjelo aha tsho dia tɔhɛmɔla Lɔta, koko ndo dia towokimanyiya dia mpandɔ lo mpokoso ka la Sɔdɔma. Woho akɔ waamɛ mbele, sho pombaka mpɛmɔla ɔnangɛsɔ naka tambɛna dia nde olanga nsala dui dimɔtshi diakoka ndjosoya. Koko sho koka monga nto suke dia mbokimanyiya. Kaanga naka nde hakitanyiya esadi eto alako wohikami lo Bible wambondolongola, sho pombaka monga la solo dia lotutsha. Onga oko andjelo ahende asɔ. Lo dihole dia mpekɔ ndo ntshika ɔnangɛso, sho pombaka nyanga toho t’amɛna ta mbokimanyiya. (1 Jni. 3:18) Sho koka mbokimɛ lo lonya lo yoho ya didjidji ndo mbokimanyiya dia nkitanyiya alako w’amɛna wambondolongola.​—Adia 1 Tɛsalɔnika 5:14.

7. Ngande wakokaso mbokoya Jehowa lo woho wakandɔsaka Lɔta?

⁷ Jehowa otokoka ndeka mbidja yimba lo wandja wa Lɔta. Koko, nde akayosambiyɛ Petero dia mbuta dia Lɔta aki onto ɔlɔlɔ. Tekɔ mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ nɛ dia Jehowa todimanyiyaka wandja aso! (Os. 130:3) Onde hatokoke mbokoya Jehowa lo woho wakandɔsaka Lɔta? Naka sho ndeka mbidja yimba lo waonga w’amɛna w’anangɛso l’akadiyɛso, kete tayoleka monga la solo dia lotutsha otsha le wɔ. Ondo vɔ la wɔ wayoleka monga suke dia mbetawɔ ekimanyielo kayotowasha.

8. Kakɔna kayototshutshuya kɛtshi dia nsala?

⁸ Otshikitanyi la Lɔta, Jɔbɔ kodiɛnɛ l’ɔtɛ wa yɛdikɔ ya kɔlɔ yakandɔshi. Koko, nde akadiɛnɛ l’ekakatanu efula, akashisha lomombo lande, dihole diaki la nde lo tshunda ndo yoonge yande ya dimɛna. Kɛnɛ kakaleke kɔlɔ ele nde la wadɛnde wakavusha anawɔ tshɛ. Ndo nto, angɛnyi asato wa Jɔbɔ wa  kashi wakoomamatanyɛ. Naa ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakakonya asambi asato wa kashi wa Jɔbɔ diaha mbooka kɛtshi? Vɔ koshihodiaka mɛtɛ woho waki okakatanu ande. Etombelo waki la dui sɔ ele, vɔ wakasha tokanyi ta kɔlɔ ndo wakasalɛ Jɔbɔ akambo aha la kɛtshi. Akokaso nsala dia mbewɔ nsala munga ka ngasɔ? Teye dia paka Jehowa oto mbeeya akambo tshɛ wendana la okakatanu wele l’onto. Hokamɛ la yambalo tshɛ kɛnɛ kakotɛ onto lele la paa. Sala akambo efula lo dihole dia mpokamɛ tsho kɛnɛ katande ndo nsala la wolo nto dia nshihodia paa kele la nde. Paka lo nsala ngasɔ mbakokayɛ mɛnya dia wɛ mbokaka ɔnanyɔ kana kadiyɛyɛ kɛtshi ka mɛtɛ.

9. Kakɔna kayotoshimba kɛtshi dia nsala, ndo lande na?

⁹ Kɛtshi kayotoshimba diaha nsanya awui wa kɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’ekakatanu wele l’anto akina. Kanga lɔtɛndɔ hakeketsha etshumanelo, koko nde mbidjaka diatɔnelo. (Tok. 20:19; Rɔmɔ 14:19) Nde hokana ngandji koko nde tondjaka ɛtɛkɛta w’otondjatondja ndo ɛtɛkɛta ande koka mpomuya onto lele la paa. (Tok. 12:18; Ɛf. 4:31, 32) Ayoleka dimɛna sho mbika washo lo waonga w’amɛna wele l’onto ndo nkanyiya woho wakokaso mbokimanyiya dia ndɔshana l’ehemba.

10. Kakɔna katetsha ɛtɛkɛta wele lo Jɔbɔ 6:2, 3?

¹⁰ Adia Jɔbɔ 6:2, 3. Lo tena dimɔtshi, Jɔbɔ akatɛkɛta “ɔtɛkɛtatɛkɛta.” Koko, nde akayonyanga l’ɔtɛ w’awui amɔtshi wakandate. (Jɔbɔ 42:6) L’ɛnyɛlɔ ka Jɔbɔ, ɛlɔ kɛnɛ onto lakikɛ ekakatanu koka ntɛkɛta ɔtɛkɛtatɛkɛta, lo mbuta awui wayondoyonyanga. Ahombaso nsala? Lo dihole dia mbɔnyɔla, sho pombaka mbooka kɛtshi. Tohɔ dia Jehowa kosangoya dia sho diɛnɛ l’ekakatanu kana ekiyanu wele la so ɛlɔ kɛnɛ. Diakɔ diele ekɔ dui diokɛma naka okambi wa Jehowa wele la kɔlamelo ambotondja ɛtɛkɛta w’otondjatondja etena  kende l’ekiyanu w’efula. Kaanga naka nde ambotondja ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo dikambo dia Jehowa kana diaso, tatosasɛke dia mbooka kɛlɛ kana mbolombosha l’ɔtɛ w’ɛtɛkɛta ɛsɔ.​—Tok. 19:11.

11. Ngande wakoka dikumanyi mbokoya Elihu etena kashawɔ alako?

¹¹ Lo tena dimɔtshi onto ladiɛnɛ l’ekakatanu ekɔ nto l’ohomba w’alako amɔtshi kana ohokwelo wa dimɛna. (Ngal. 6:1) Ngande wasala dikumanyi dui sɔ? Vɔ pombaka mbokoya Elihu lakahokamɛ Jɔbɔ la kɛtshi tshɛ. (Jɔbɔ 33:6, 7) Elihu akayosha alako paka l’ɔkɔngɔ wa nde nshihodia tokanyi ta Jɔbɔ. Dikumanyi diayela ɛnyɛlɔ ka Elihu pokamɛka la yambalo tshɛ ndo salaka la wolo dia nshihodia okakatanu wele l’onto. Oma laasɔ, etena kashawɔ alako, ondo vɔ ndjolekaka minanda otema w’ompokami awɔ.

12. Shɛngiya yakɔna yakonge la nyɔi ka omi aki Naɔmi ndo anande le Naɔmi?

¹² Naɔmi aki womoto laki la kɔlamelo lakalangaka Jehowa. Koko l’ɔkɔngɔ w’omɛnde ndo anande ahende mvɔ, nde akalange ntshikitanya lokombo lande la Naɔmi otsha lo “Mara,” mbuta ate “ololo.” (Ruta 1:3, 5, 20, nɔtɛ, 21) Ruta laki okilo wa Naɔmi akatshikala kaamɛ la nde edja tshɛ kakinde l’ehemba. Ruta akasha Naɔmi aha tsho ekimanyielo kahombama, koko akakambe ndo l’ɛtɛkɛta w’esambelo. Ruta akɛnya Naɔmi ngandji ndo akoosukɛ lo nkamba l’ɛtɛkɛta w’oma k’ɛse otema.​—Ruta 1:16, 17.

13. Lande na kele wanɛ wambovusha elonganyi l’ohomba w’osukɔ aso?

¹³ Etena kavusha ose nkumbo kaso ka lo nyuma olonganyi ande, nde ekɔ l’ohomba w’osukɔ aso. Wadi l’omi koka mbɛdikama la esongo ehende watoole suke suke. L’edja k’ɛnɔnyi, edio w’esongo akɔ mbeketanaka. Etena kakundɔ osongo ɔmɔtshi l’atei awɔ kana kavɔwɔ, osongo okina koka sɛngiyama efula. Woho akɔ waamɛ mbele, etena kavusha onto ɔmɔtshi olonganyi ande, nde koka monga la lɔkɔnyɔ l’efula edja efula. Paula, * lakavusha omɛnde la shashimoya mbutaka ate: “Lɔsɛnɔ lami lakatshikitana tshɛ lo tshɛ ndo lakayaoke dia laya bu l’okimanyedi. Lakashisha ɔngɛnyi ami w’oshika. Lakasawolaka l’omɛmi awui tshɛ. Nde akangɛnangɛnaka kaamɛ la mi ndo akasukɛka lo tena diakimi l’ekakatanu. Tena tshɛ nde akapokamɛka etena kakamɔkɔndɔlɛka ekakatanu ami. Lakayaoke mɛtɛ oko onto lambowohembola l’ahende.”

14-15. Ngande wakokaso nsamba onto lambovusha olonganyi ande?

¹⁴ Ngande wakokaso nsamba onto lambovusha olonganyi ande? Nna dia ntondo di’ohomba ele, nsawola la nde kaanga naka wɛ mbokaka nsɔnyi kana bu l’ɛtɛkɛta wa shikaa wa mbuta. Paula, lakatatɛkɛtshi oma la diko mbutaka ate: “Dimi shihodiaka dia nyɔi konyaka anto dia monga la lɔkɔnyɔ. Vɔ ndjakiyanyaka ɔnɛ wayota ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, naka onto hate ndooko dui.” Ondo onto lele la lɔkɔnyɔ halongamɛ dia sho mbuta dui dimɔtshi dia laande. Paula mbutaka ate: “Lakangɛnangɛnaka etena kakataka angɛnyi ami tsho ɔnɛ, ‘lekɔ la lonyangu l’ɔtɛ wa kɛnɛ kambokokomɛ.’”

¹⁵ William lakavusha wadɛnde ambeta ɛnɔnyi ɛmɔtshi mbutaka ate: “Dimi ngɛnangɛnaka etena kakɔndɔla anto awui w’amɛna wendana la wadɛmi; dui sɔ shikikɛkami dia nde akalangemaka ndo akalɛmiyamaka. Osukɔ wa ngasɔ wekɔ tshondo y’ekimanyielo k’efula le mi. Ɛtɛkɛta awɔ sambakami nɛ dia lakalangaka wadɛmi efula ndo nde aki ohomba efula  lo lɔsɛnɔ la mi.” Wadi aki odo lelɛwɔ Bianca mbutaka ate: “Dimi sambemaka etena kalɔmba anto akina kaamɛ la mi ndo kambadiɛwɔ divɛsa ɔtɔi kana ahende. Vɔ kimanyiyakami etena katɛkɛtawɔ lo dikambo dia omɛmi ndo etena kapokamɛwɔ naka lɔɔtɛkɛta lo dikambo diande.”

16. a) Ahombaso salɛ onto lambovusha lakinde ɔmɔtshi lokande ngandji? b) Lo ndjela Jakɔba 1:27, ɔkɛndɛ akɔna wele la so?

¹⁶ Paka oko wakatshikala Ruta kaamɛ la Naɔmi laki wadi aki odo, mbele sho pombaka ntetemala nsukɛ wanɛ wakavusha onto ɔmɔtshi lokawɔ ngandji. Paula, lakatatɛkɛtshi oma la diko mbutaka ate: “Kam’akavu omɛmi, lakakondja osukɔ w’efula. Koko l’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, anto wakayoyasha l’elimu awɔ wa lushi la lushi. Koko, lɔsɛnɔ lami lakatshikitana tshɛ lo tshɛ. Mongaka ekimanyielo k’efula etena kashihodia anto akina dia onto lele la lɔkɔnyɔ ekɔ l’ohomba w’osukɔ ngɔndɔ kana ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ wa nde mvusha.” Lo mɛtɛ, anto ntshikitana. Mɛnamaka dia amɔtshi ndjaɔtɔnganyiyaka la dikambo diawɔ esadi eto. Koko le akina, etena tshɛ kasalawɔ dui diakawasalaka la wakiwɔ wa ngandji wakavu, mbaoholakawɔ. Woho wonga anto la lɔkɔnyɔ ntshikitana. Tohɔ dia Jehowa toshaka diɛsɛ ndo ɔkɛndɛ wa nkokɛ wanɛ wakavusha olonganyi awɔ.​—Adia Jakɔba 1:27.

17. Lande na kele wanɛ wele elonganyi awɔ wakasɛkɛ l’ohomba w’osukɔ aso?

¹⁷ Elonganyi ɛmɔtshi diɛnɛka la lɔkɔnyɔ l’efula ndo ekiyanu l’ɔtɛ wambasɛka elonganyi  awɔ. Joyce, lele omɛnde akɔsɛkɛ dia mbidjasɛ la womoto okina mbutaka ate: “Kandji konga lo ndjaka diwala ndekaka ndo kandji k’ɔnɛ omɛmi ambovɔ. Otondonga nde akavu la aksida kana la hemɔ, tshike totondonga ɔnɛ nde kambolanga dui sɔ. Koko omɛmi ndamɛ mbakasɛkɛ. Lakashama sɔnyi k’efula.”

18. Akokaso nsala dia nkimanyiya wanɛ waya bu l’elonganyi?

¹⁸ Etena kasalɛso wanɛ waya bu l’elonganyi towuiwui t’ɛlɔlɔ, sho mbashikikɛka dia sho mbaokaka ngandji. Etena kayawɔ vɔamɛ, vɔ wekɔ l’ohomba w’angɛnyi w’eshika. (Tok. 17:17) Ngande wakokayɛ mɛnya dia wɛ ekɔ ɔngɛnyi awɔ w’oshika? Wɛ koka mbaelɛ dia vɔ ndjɔlɛ yangɔ ya ndɛ. Ndo wɛ koka mbetsha wenya kaamɛ la wɔ dia nkɔkɔla demba kana l’esambishelo. Yoho kina ele mbalɔmbaka mbala mɔtshi dia vɔ ndjoyela ɔtɛmwɛlɔ anyu wa lo nkumbo. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete wɛ ayɔngɛnyangɛnya Jehowa nɛ dia nde ekɔ “suke la wanɛ wele l’etema wambatɛ” ndo nde ekɔ “okokedi wa wadi waki edo.”​—Os. 34:18; 68:5.

19. Lo ndjela 1 Petero 3:8, kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?

¹⁹ Kem’edja, etena kayɔlɔmbɔla Diolelo dia Nzambi nkɛtɛ, “asui [tshɛ] wayohamɛ.” Tekɔ lo nongamɛ l’asolo walomɔlomɔ etena kele “akambo wa ntondo hawotohɔma nto, ndo hawotoya lo otema nto.” (Isa. 65:16, 17) Polo ndo lam’ayoya lushi lɔsɔ, nyɛsɔ tosukanɛke onto la wonyande ndo tɛnya oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha aso dia sho nangaka onto tshɛ la lo nkumbo kaso ka lo nyuma.​—Adia 1 Petero 3:8.