1. Lande na kahayekaka anto amɔtshi?

ANTO mbidjaka welo efula ɛlɔ kɛnɛ dia nkondja kɛnɛ ka ndjasɛnya. Anangɛso efula kambaka wenya efula dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo yawɔ. Anto akina efula mbetshaka wenya efula lo mindaka nkɛndɔ lushi tshɛ otsha l’olimu ntshɔ nkalola. Akina ndjakotshɛka ehomba awɔ lo nkamba elimu wa lo demba wa wolo. L’ekomelo ka lushi, anangɛso l’akadiyɛso wakamba elimu wa wolo asɔ nɛmbaka efula! Etombelo wayongaka ele vɔ hawoyokondjaka wolo wa mbeka.

2. Etena kakɔna kekayɛ?

² Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, sho pombaka ntshungola etena ka mbeka, mbuta ate mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi dimɛna ndo ekanda aso w’Akristo. Diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa ndo lɔsɛnɔ la pondjo nemanɛka la dui sɔ! (1 Tim. 4:15) Anto amɔtshi mbetɔka lushi tshɛ la lɔkɛsɛ dia mbeka etena kele londjo latonge la ngelo ndo yimba yekekɔ yɔɔ l’ɔkɔngɔ wa momuya l’otsho. Akina mbɔsaka minitɛ mɔtshi lo dihole diele bu londjo la dikɔlɔ dia ndɛ mbo ya ndɛ ya lo nyuma ndo nkana la yɔ yimba.

3-4. Etshikitanu akɔna wakasalema lo kɛnɛ kendana l’ekanda watondjama, ndo lande na?

³ Aha la taamu, wɛ koka mbuta ɔnɛ ekɔ ohomba ntshungola etena ka mbeka. Ko awui akɔna wahombaso mbeka? Wɛ koka mbuta ɔnɛ ‘awui wa mbeka wekɔ tɔɔ. Ekɔ wolo mbadia ɛngɔ tshɛ.’ Anto amɔtshi salaka la wolo dia nkondja wahɔ lo mbo ya ndɛ tshɛ ya lo nyuma, koko anangɛso l’akadiyɛso akina wekɔ l’okakatanu dia ntana etena ka nsala dui sɔ. Olui-walɔmbɔla mbeyaka dui sɔ. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ, mbakawasha ɛlɔmbwɛlɔ dia nkitshakitsha mikanda watondjawɔ l’akatshi kana l’Ɛtɛrnɛtɛ.

⁴ Ɛnyɛlɔ, hatoyotondja Annuaire des Témoins de Jéhovah, lam’ele awui efula wakahomana l’anto wakeketsha wekɔ lo  jw.org^® ndo lo emisiɔ wa JW Televiziɔ^® wa ngɔndɔ la ngɔndɔ. Numɛlɔ ya Tshoto y’Etangelo y’anto tshɛ ndo Emɔ! yotondjamaka mbala shato tsho l’ɔnɔnyi. Etshikitanu ɛsɔ kosalema dia sho nyomoleka nkondja etena ka nsala awui akina. Vɔ wakasalema dia tokimanyiya dia ndeka mbidja yimba lo “akambo woleki ohomba.” (Flpɛ. 1:10) Ɛsɔ tɔsɛdingole woho wakokayɛ nshikikɛ awui woleki ohomba ndo nkondja wahɔ tshɛ lo tshɛ oma lo wekelo ayɛ wa Bible.

5-6. Ekanda akɔna wahombaso ndjashikikɛ dia mbeka la yambalo tshɛ?

⁵ Kakɔna kahombaso mbeka ntondo? Sho mɛtɛ pombaka ntshungola etena lushi tshɛ dia mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Lofulo l’avɛsa wakawakongɛ di’ase etshumanelo salaka wadielo wa Bible wa lomingu la lomingu, wakakitshakitshama l’oyango wa tosha etena k’efula dia kanaka yimba lo kɛnɛ kadiaso ndo dia nsala eyangelo efula. Oyango aso pombaka monga aha wa nshidiya la mbadia tsho avɛsa wakawasha, koko nsala dia losango la Bible minanda etema aso ndo ndeka tosukanya la Jehowa.​—Os. 19:14.

⁶ Naa awui akina wahombaso mbeka la yambalo tshɛ? Lo mɛtɛ, sho nangaka nɔngɔsɔla Wekelo wa Tshoto y’Etangelo ndo Wekelo wa Bible wa l’etshumanelo ndo awui akina wa lo losanganya la l’atei wa lomingu. Sho pombaka nto mbadia numɛlɔ tshɛ ya Tshoto y’Etangelo la Emɔ!

7. Onde sho pombaka nkɔmɔ naka hatokoke mbadia kana menda diangɔ efula diatondjawɔ lo sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ ndo lo JW Televiziɔ?

⁷ Wɛ koka mbuta wate ‘ekɔ dimɛna, ko kayotota dia diangɔ dikina diele lo jw.org, mbidja ndo diangɔ diɛnyawɔ lo JW Televiziɔ? Awui wekɔ efula!’ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Mbo ya ndɛ efula yotshikitanyi yekɔ lo alɔnga wa weke lo rɛstora. Kanga rɛstora hokoka pondjo nonga ɛngɔ tshɛ kakawakate. Ɔnkɔnɛ nde ayɔsɔna paka alɔnga amɔtshi ato. Woho akɔ waamɛ mbele, naka wɛ bu l’akoka wa mbadia ɛngɔ tshɛ kele l’Ɛtɛrnɛtɛ, kete tɔkɔmɔke. Adia kana enda kɛnɛ keyɛ l’akoka. Nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kalɔmbama dia mbeka ndo woho wakokaso ndeka nkondja wahɔ oma lo wekelo aso.

8. Wanya akɔna wahombayɛ ntakola etena kalɔngɔsɔlayɛ Tshoto y’Etangelo, ndo wahɔ akɔna wayoyokondja lo nsala dui sɔ?

⁸ Mbeka kɛdikɛdi mbadia l’etete l’oyango wa mbeka dui dimɔtshi di’ohomba. Mbeka bu tsho mbadia esadi esadi etenyi kakawakongɛ dia mbadia ndo mbekɛ eshidi lo ahole w’ekadimwelo. Ɛnyɛlɔ, etena kalɔngɔsɔlayɛ Wekelo wa Tshoto y’Etangelo, adia ntondo awui wayɔtɛkɛtama wele l’etatelo ka sawo. Sɛdingola ɔtɛ wa sawo, ɛtɛ wahɔnyi ndo ambola w’ovuswelo. Oma laasɔ, adia sawo di’otondo ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ ndo la yambalo tshɛ. Dja yimba l’ɔnɔngɔ wɛnya kɛnɛ katasɛdingɔma l’odingɔ, vɔ mongaka mbala tshɛ ɔnɔngɔ wa ntondo wa l’odingɔ tshɛ. Mbala efula ɔnɔngɔ ɔsɔ wayokokimanyiya dia wɛ mbeya kɛnɛ katɛkɛtama l’odingɔ. Etena katayadia sawo, kana yimba lo woho wasukɛ odingɔ tshɛ ɛtɛ wahɔnyi ndo woho wɔtɔnɛwɔ la ɔtɛ wa sawo. Funda tɔtɛkɛta ndo awui wahayashihodia wayoyokombola tosala eyangelo dia nshihodia.

9. a) Lande na ndo ngande wahombaso mbidja yimba lo yoho ya laande lo avɛsa etena kalɔngɔsɔlaso wekelo wa Tshoto y’Etangelo? b) Oko wotamidiɔ lo Jashua 1:8, kakɔna kahombaso nsala laadiko dia mbadia avɛsa?

⁹ Wekelo wa Tshoto y’Etangelo ekɔ wekelo wa Bible. Diakɔ diele, dja yimba lo yoho ya laande lo avɛsa, djekoleko wanɛ  wayowadia etena kayɔsɛdingɔma awui akɔ l’etshumanelo. Sɛdingola lo yoho ya laande woho wasukɛ tɔtɛkɛta toleki ohomba kana ditelo dia lo avɛsa lokanyi loleki ohomba la lo odingɔ. Ndo nto, ɔsa etena ka nkana yimba lo avɛsa wadishayɛ ndo kanyiya woho wakokayɛ nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ layɛ.​—Adia Jashua 1:8.

10. Lo yoho yɔtɔnɛ la Hɛbɛru 5:14, lande na kahomba ambutshi mbɔsaka etena lo ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo dia mbetsha anawɔ woho wa mbeka ndo wa nsala eyangelo?

¹⁰ Lo mɛtɛ, ambutshi nangaka dia Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo wa lomingu la lomingu monga etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ le anawɔ. Koko, kaanga mbahomba ambutshi nkongɛ awui amɔtshi lo dikambo di’Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo, vɔ hawohombe mbɔsa dia vɔ pombaka nɔngɔsɔla awui amɔtshi wa laande kana diangɔ dimɔtshi dia kawotake lomingu tshɛ. Etena kenda ase nkumbo emisiɔ wa ngɔndɔ la ngɔndɔ wa JW Televiziɔ kana kakɛnyawɔ kɛnyɔ mɔtshi ya laande, ɛnyɛlɔ oko nsala waato wa Nɔa lo Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo, ekɔ nto ohomba mbetsha ana woho wakokawɔ mbekaka. Ɛnyɛlɔ vɔ pombaka mbeka woho wa nɔngɔsɔlaka nsanganya kana woho wa nsala eyangelo lo dimbola dimɔtshi diakawawambola la kalasa. (Adia Hɛbɛru 5:14.) Naka vɔ mbetsha etena kɛmɔtshi dia mbeka dui dimɔtshi dia lo Bible la ngelo, kete ayonga dui dia wɔdu le wɔ dia mbidja yimba lo awui watawɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo, nsanganya ya weke yele ondo hayotongaka nshi tshɛ la tovidɛo. Lo mɛtɛ, edja kasalema wekelo ayolemanɛ la ɛnɔnyi ndo lonto l’ana.

11. Lande na kele ekɔ ohomba mbetsha ambeki aso wa Bible woho wa mbeka dimɛna vɔamɛ?

¹¹ Ambeki aso wa Bible vɔ lawɔ wekɔ l’ohomba wa mbeya woho wa mbeka. Etena kekewɔ eyoyo, sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kawaɛnaso wekɛ eshidi tsho lo ekadimwelo etena kalɔngɔsɔlawɔ wekelo wa Bible kana nsanganya ya l’etshumanelo. Koko sho pombaka mbetsha ambeki aso wa Bible woho wakokawɔ nsala eyangelo ndo woho wakokawɔ mbeka vɔamɛ dimɛna. Lo nsala ngasɔ, etena kayotomba awui amɔtshi, lo dihole dia mbala kakɔ ɔtɔi ntshɔ le anto akina wa l’etshumanelo dia nyanga ekimanyielo, vɔ wayeya woho wakokawɔ nkondja alako w’eshika vɔamɛ lo nsala eyangelo l’ekanda aso.

12. Eyango akɔna wahombaso ndjadjɛ etena kekaso?

¹² Naka wɛ halange mbeka, kete ondo wɛ koka mfɔnya dia wɛ hatɔngɛnangɛna wekelo. Koko wɛ koka mbɔngɛnangɛna. Wɛ koka  ntatɛ mbeka lo mbɔsa paka etena ka tshitshɛ keto ndo oma laasɔ tafudiaka yema yema. Onga l’oyango. Lo mɛtɛ, oyango aso woleki tshɛ ele wa ndeka ndjasukanya la Jehowa. Oyango okina wakokaso ndjadjɛ esadi eto ele nyanga okadimwelo lo dimbola diakambola onto ɔmɔtshi kana nsala eyangelo lo dui dimɔtshi diambotokomɛ.

13. a) Lembetshiya wanya wakoka ɔlɔngɔlɔngɔ ntakola dia mamɛ dietawɔ diande la kalasa. b) Ngande wakokayɛ nkamba la dako diele lo Kɔlɔsayi 4:6?

¹³ Ɛnyɛlɔ, onde wɛ ekɔ ɔlɔngɔlɔngɔ wɔtɔ kalasa? Ondo asekayɛ wa la kalasa mbetawɔka wetshelo w’ohilwelo. Wɛ nangaka mamɛ wetshelo wa lo Bible, koko ondo wɛ ekɔ lo mboka dia wɛ bu l’akoka wa nsala dui sɔ. Diakɔ diele wɛ pombaka mbeka! Wɛ koka ndjadjɛ eyango ehende ɛnɛ: 1) nkeketsha mbetawɔ kayɛ ɔnɛ Nzambi mbakatonge diangɔ tshɛ ndo 2) ndowanya akoka ayɛ wa mamɛ akambo wa mɛtɛ. (Rɔmɔ 1:20; 1 Pe. 3:15) Wɛ koka ndjambola ɔnɛ: ‘Awui akɔna wata asekami wa la kalasa dia nsukɛ wetshelo w’ohilwelo?’ Oma laasɔ nsala eyangelo wa lotshimola lo nkamba la ekanda aso. Nembetshiya dietawɔ diayɛ mbeyaka monga ko bu wolo oko wafɔnyayɛ. Anto efula mbetawɔka tsho wetshelo w’ohilwelo l’ɔtɛ wa onto ɔmɔtshi lalɛmiyawɔ akawatɛ ɔnɛ wekɔ mɛtɛ. Naka wɛ ntana dui dimɔtshi kana awui ahende wakokayɛ kahana la wɔ, wɛ koka nkimanyiya onto ɔmɔtshi lele mɛtɛ la nsaki ka ntana ekadimwelo.​—Adia Kɔlɔsayi 4:6.

14-16. a) Kakɔna kahombayɛ nsala dia ndeka mbeya awui wa lo dibuku dimɔtshi dia lo Bible diahayaleke mbeya? b)  Lo nkamba la avɛsa woshilami, lembeshiya woho wakokayɛ ndeka nshihodia dibuku dia Amɔsɛ. (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Onga oko onto lɛna woho wasalema awui watayeke lo Bible!”)

¹⁴ Tɔshi dia lo ekongelo ka losanganya layaye la l’etshumanelo tayeka awui wakafunde omvutshi ɔmɔtshi l’atei wa wanɛ welɛwɔ amvutshi wa totshitshɛ ondo wahayaleke mbeya. Nna dia ntondo diahombaso ntakola ele mfudia nsaki kaso ka mbeya awui efula wakafunde omvutshi akɔ. Ngande wakokayɛ nkotsha oyango ɔsɔ?

¹⁵ Ntondotondo, yambola wate: ‘Kakɔna keyami lo dikambo di’ofundji wa dibuku nɛ? Akinde, lende akandadjasɛka, akandasalaka?’ Awui wendana l’ofundji koka kolembetshiya nto lande na kakandasɔnɛ tɔtɛkɛta kana bɛnyɛlɔ diakakambe la nde. Etena kadiayɛ Bible, yanga ditelo diakɛnɛmɔla lonto l’ofundji.

¹⁶ Oma laasɔ, ayonga ohomba mbeya dihole ndo etena kakafundama dibuku. Wɛ koka nsala dui sɔ aha l’okakatanu lo nyanga lo “Nkombo y’abuku wa lo Bible” otsha l’ekomelo ka Bible—Ekadimwelo k’andja w’oyoyo. Laadiko dia laasɔ, wɛ koka nsɛdingola tablo: Amvutshi ndo nkumi ya dikanga lo Apandisɛ A6. Naka dibuku dia lo Bible diekayɛ diekɔ dibuku dia prɔfɛsiya, kete wɛ koka nsala la wolo dia mbeya awui wakasalemaka lo nshi yakawadifundaka. Waonga kana ditshelo diakɔna dia kɔlɔ diakalangaka omvutshi mingola anto? Waa na wakasɛnaka lo nshi yande? Dia nshihodia awui dimɛna, ondo wɛ pombaka menda abuku akina wa lo Bible. Ɛnyɛlɔ, dia nshihodia tshɛ lo tshɛ kɛnɛ kakasalemaka lo nshi y’omvutshi Amɔsɛ, wɛ ayokondja wahɔ lo menda avɛsa wa lo dibuku dia 2 Nkumi ya dikanga ndo 2 Ɛkɔndɔ, woshilami lo rɛferansɛ ɛmɔtshi wa lo Amɔsɛ 1:1 watomawɔ lɛkɔ. Laadiko dia laasɔ, wɛ koka nsɛdingola awui wakafunde Hɔsɛa lele ondo akasɛnaka lo nshi ya Amɔsɛ. Abuku asɔ tshɛ wayokokimanyiya dia mbeya dimɛna awui waketaka lo nshi  ya Amɔsɛ.​—2 Ku. 14:25-28; 2 Ɛk. 26:1-15; Hɔs. 1:1-11; Amɔ. 1:1.

17-18. Lo nkamba la bɛnyɛlɔ dia l’edingɔ kana l’ɛnyɛlɔ kayɛ wɛmɛ, ɛnya woho wele mbidja yimba lo towuiwui ta totshitshɛ koka mbetɛ wekelo wa Bible dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ.

¹⁷ Ekɔ dimɛna mbadia Bible la nsaki k’efula ka mbeya. Ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mbadia tshapita 12 ya prɔfɛsiya ka Zɛkariya, yatɛkɛta dikambo dia nyɔi ka Mɛsiya. (Zɛk. 12:10) Etena kakomayɛ lo divɛsa dia 12, wɛ ayadia ɔnɛ “nkumbo ka luudu la Natana” wayolela efula etena kayovɔ Mɛsiya. Lo dihole dia mbeta esadi esadi, wɛ pombaka memala ndo ndjambola ɔnɛ: ‘Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa luudu la Natana la Mɛsiya? Onde ekɔ yoho mɔtshi yakokayɛ nsala dia mbeya akambo efula?’ Wɛ koka nsala eyangelo. Rɛferansɛ watoma otsha lo avɛsa akina koka kotoma lo 2 Samuɛlɛ 5:13, 14, lɛnɛ ayoyadia ɔnɛ Natana aki ɔnaki nkumekanga Davidɛ. Rɛferansɛ okina wa lo Luka 3:23, 31, mɛnyaka dia Yeso ekɔ kanula ya Natana lo tshimbo ya Mariya. (Enda nɔtɛ ka wekelo ka lo Luka 3:23 “Yɔsɛfu ɔnaki Heli.”) Mbala kakɔ ɔtɔi dui sɔ diambokotola yambalo yayɛ! Wɛ mbeyaka dia wakate dia Yeso ekɔ kanula ya Davidɛ. (Mat. 22:42) Koko Davidɛ aki l’ana ndekana 20. Onde bu dui dia diambo dia Zɛkariya ntɛkɛta lo yoho ya laande dikambo dia luudu la Natana oko wanɛ wele l’ɔkɔkɔ wa ndela dikambo dia nyɔi ka Yeso?

¹⁸ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kekina. Lo Luka tshapita ya ntondo, sho mbadiaka ɔnɛ ondjelo Ngabriyɛlɛ akaye le Mariya ndo akawotɛ awui wendana la ɔna lakandahombe mbota ate: “Nde ayoyala woke, wayowelɛ vate Ɔna aki Ɔnɛ-Laheme-Tshɛ  ndo Jehowa Nzambi ayowosha kiti ka lowandji ka Davidɛ she, ko nde ayonga Nkumekanga lo luudu la Jakɔbɔ pondjo pondjo.” (Luka 1:32, 33) Sho ndekaka mbidja yimba lo etenyi ka ntondo ka losango la Ngabriyɛlɛ, etenyi k’ɔnɛ Yeso akahombe mbelamɛ ɔnɛ “Ɔna aki Ɔnɛ-Laheme-Tshɛ.” Koko Ngabriyɛlɛ akate nto dia Yeso “ayonga Nkumekanga.” Ɔnkɔnɛ sho koka ndjambola kɛnɛ kakakoke nembetshiya ɛtɛkɛta wa Ngabriyɛlɛ otsha le Mariya. Onde nde akɔshi dia Ngabriyɛlɛ akataka ɔnɛ Yeso ayokita nkumekanga Hɛrɔdɛ kana nkumekanga kekina ka l’Isariyɛlɛ? Otondonga Yeso aki nkumekanga, tshike Mariya otonga nyango nkumekanga, ndo nkumbo kande kotodjasɛka lo lokombo la nkumekanga. Koko ndooko ɔkɔndɔ wɛnya dia Mariya akatɛ Ngabriyɛlɛ dia nde ngɛnangɛnaka dihole sɔ ndo ndooko dihole diadaso ɔnɛ Mariya akalɔmbɛ dihole dia laadiko lo Diolelo oko wakasale ambeki ahende wa Yeso. (Mat. 20:20-23) Towuiwui ta totshitshɛ tɔsɔ, toshikikɛka ɔnɛ Mariya aki womoto laki l’okitshakitsha w’efula!

19-20. Oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Jakɔba 1:22-25 ndo 4:8, eyango akɔna wahombaso ndjadjɛ etena kekaso?

¹⁹ Nyɛsɔ tohɔ di’oyango aso woleki tshɛ etena kekaso Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ekanda aso w’Akriso ele dia ndeka ndjasukanya la Jehowa. Sho nangaka nto mɛna hwe “woho w’onto” weso ndo etshikitanu wahombaso nsala dia ngɛnyangɛnya Nzambi. (Adia Jakɔba 1:22-25; 4:8.) L’etatelo ka wekelo tshɛ, sho pombaka nɔmba Jehowa nyuma kande. Sho pombaka mbɔlɔmba dia nde tokimanyiya dia sho nkondja wahɔ tshɛ lo tshɛ oma l’awui akɔ ndo ndjaɛna woho watɛnande.

²⁰ Nyɛsɔ sho tshɛ tonge oko okambi wa Nzambi wɔtɛkɛtshiwɔ lo Osambo ɔnɛ: “Nde ngɛnangɛnaka lo ɛlɛmbɛ wa Jehowa, ndo nde mbadiaka ɛlɛmbɛ Ande la dui dia l’ɛse la yanyi ndo l’otsho. . . . kɛnɛ tshɛ kasalande kayolowana.”​—Os. 1:2, 3.