1. Kakɔna katosha Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

SHO koka ntondoya oseka okakatanu tshɛ, nɛ dia Jehowa ekɔ Ombetsha aso wa Woke. (Isa. 30:20, 21) Ɔtɛkɛta ande toshaka kɛnɛ tshɛ keso l’ohomba dia monga “l’akoka tshɛ ndo la kɛnɛ tshɛ kahombama dia nsala olimu w’ɔlɔlɔ tshɛ.” (2 Tim. 3:17) Naka sho ndjela wetshelo wa lo Bible, kete tayonga la lomba ndeka wanɛ wasukɛ “lomba la andja ɔnɛ.”​—1 Kɔr. 3:19; Os. 119:97-100.

2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

² Oko wayotodiɛna, mbala efula lomba la andja ɔnɛ, monyiyaka nsaki yaso ya demba. Diakɔ diele, sho koka monga l’okakatanu dia ntona nkanyiya ndo nsala akambo oko anto wa l’andja ɔnɛ. Diakɔ diata Bible ɔnɛ: “Nyoyalame diaha onto ɔmɔtshi nyonda oko mfumbe lo tshimbo y’akambo wa filozofi, ndo awui w’anyanya wa lokeso lo ndjela mbekelo y’anto.” (Kɔl. 2:8) Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakatatɛ anto mbetawɔ awui w’anyanya wa lokeso kana kashi hiende ya Satana. Lo dikambo tshɛ, tayɛna lande na kele lomba l’andja ɔnɛ lekɔ enginya ndo woho wele lomba l’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndeka oseka ɛngɔ tshɛ kakoka andja ɔnɛ tosha etale.

3-4. Etshikitanu akɔna wakonge lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo l’États-Unis l’etatelo ka ntambe ka 20?

³ L’États-Unis, l’etatelo ka ntambe ka 20 akayoyala otshikitanu wa woke lo woho wakayɔsa anto awui wa dieyanelo. Ntondo, anto efula waketawɔka dia dieyanelo salemaka paka le atshukanyi ndo diɔ komonga dui diakahombaka tɛkɛtama lo sɛkɛ. Koko atɔndɔ asɔ wakɔnyɔma ndo kanyi y’anto nsala kɛnɛ kalangawɔ yakakokanɛ.

⁴ Ɛnɔnyi wa 1920 polo 1929 akeyama oko ɛnɔnyi w’ofukutanu, nɛ dia etshikitanu wendana la lɔkɛwɔ wakonge efula.  Onyangiyangi ɔmɔtshi akate ate: “Filmɛ, tɔkɛnyɔ, esambo, abuku ndo awui akina efula wakatatɛ nkeketsha awui wa dieyanelo.” Lo ɛnɔnyi ɛsɔ, woho wakanɔka anto lokombe akakonyaka anto dia nkanyiya awui wa dieyanelo ndo wakayotatɛ ndɔta ahɔndɔ wele bu la wɛdimo. Oko wakadite Bible lo dikambo dia nshi y’ekomelo, anto wayoleka monga “anangi w’ɛngɛnɔngɛnɔ.”​—2 Tim. 3:4.

5. Kakɔna kakatombe lo kɛnɛ kendana la kanyi yele l’ase andja ɔnɛ lo dikambo di’atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ oma ko ɛnɔnyi wa 1960?

⁵ Lo ɛnɔnyi wa 1960, anto efula wakatatɛ mbidjasɛ kaamɛ aha la tshukana, awala wa lam’asa pami la pami kana womoto la womoto wakayonga efula ndo odiakelo w’awala wakayala efula. Tɔkɛnyɔ efula takayoleka mɛnya awui wa dieyanelo lo sɛkɛ. L’ɛnɔnyi akumi weke kambeta, etombelo wa kɔlɔ wakayala lo woho wakonge anto la lɔkɛwɔ la kɔlɔ akɛnama lo toho efula. Ofundji ɔmɔtshi akafunde ɔnɛ naka anto “hawoyele atɔndɔ wendana l’awui wa dieyanelo, dui sɔ mongaka l’etombelo wa kɔlɔ,” ɛnyɛlɔ nkumbo yele ambutshi hawodjasɛ kaamɛ, nkumbo yele ombutshi ɔmɔtshi akanya ase nkumbo yimba, ɔkɔmwɛlɔ ndo anto wele mfumbe y’esato wɛnyawɔ anto etakataka. Hemɔ yasambemɛ oma l’awui wa dieyanelo, ɛnyɛlɔ sida, yekɔ djembetelo mɔtshi yɛnya dia yimba y’andja ɔnɛ yekɔ enginya.​—2 Pe. 2:19.

6. Ngande wele woho wɔsa ase andja ɔnɛ awui wa dieyanelo kotshaka oyango wele la Satana?

⁶ Yoho yɔsa andja ɔnɛ awui wa dieyanelo kotshaka oyango wele la Satana. Aha la taamu, nde nangaka mɛna anto wakamba la woshasha wa Nzambi ɔsɔ lo yoho ya kɔlɔ ndo wɔnyɔla woshasha wa diwala wakasha Nzambi anto ɔsɔ. (Ɛf. 2:2) Awui wa mindo wa dieyanelo mɔnyɔlaka aha tsho woshasha wa dimɛna wakasha Jehowa wa diwutshi, koko vɔ shimbaka wanɛ wayasha lɔkɔ diaha vɔ nkondja lɔsɛnɔ la pondjo.​—1 Kɔr. 6:9, 10.

7-8. Lande na kele kanyi ya Bible lo dikambo di’awui wa dieyanelo ntshikitana etale la kanyi y’andja ɔnɛ?

⁷ Anto wetawɔ lomba l’andja ɔnɛ mɔnyɔlaka atɔndɔ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ ndo vɔ fɔnyaka dia vɔ bu ohomba. Anto asɔ koka mimbola ɔnɛ: ‘Lande na kakatotonge Nzambi la nsaki ya dieyanelo ndo oma laasɔ ko totɛ ɔnɛ tanyoyishidiyake?’ Dimbola sɔ ndja oma lo kanyi yele l’anto efula ɔnɛ onto tshɛ kokaka nsala kɛnɛ tshɛ kalangande.  Koko aha ngasɔ mbatetsha Bible. Tɔ tetshaka woho wakokaso mbahemɛ nsaki tshɛ ya kɔlɔ. (Kɔl. 3:5) Laadiko dia laasɔ, Jehowa akasha anto woshasha wa diwala, wakoka mbakimanyiya dia nshidiya nsaki ya dieyanelo lo yoho ya dimɛna. (1 Kɔr. 7:8, 9) Lo yoho shɔ, wadi l’omi kokaka ngɛnangɛna dieyanelo aha la nyanga ndo ndjakiyanya l’ɔtɛ w’etombelo wa kɔlɔ waya oma l’awui wa mindo wa dieyanelo.

⁸ Otshikitanyi la lomba l’andja ɔnɛ, Bible tetshaka dia sho monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo di’awui wa dieyanelo. Tɔ mbutaka ɔnɛ dieyanelo kokaka monga kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Tok. 5:18, 19) Koko, Bible mbutaka ɔnɛ: “Onto l’onto l’atei anyu pombaka mbeya woho wa mbahemɛ demba diande hita dia diɔ monga ekila ndo la kɛnɛmɔ, aha la lokaki, nsɔngu ka dieyanelo kambotamba elelo oko ase wedja waheye Nzambi.”​—1 Tɛs. 4:4, 5.

9. a) L’etatelo ka ntambe ka 20, ngande wakakeketshama ekambi wa Jehowa dia ndjela lomba la l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi loleki tshɛ? b) Dako diakɔna dia lomba diatanaso lo 1 Joani 2:15, 16? c) Oko woshilamidiɔ lo Rɔmɔ 1:24-27, ditshelo dia kɔlɔ diakɔna diahombaso mbewɔ?

⁹ L’etatelo ka ntambe ka 20, ekambi wa Jehowa kokesama la awui w’anyanya wa lokeso w’anto “[waka]nya yimba tshɛ lo ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ.” (Ɛf. 4:19) Vɔ wakayele atɔndɔ wa Jehowa nna lo nna. Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka tanu 15, 1926, yakate ɔnɛ “pami kana womoto pombaka monga pudipudi lo tokanyi ndo l’etsha, djekoleko otsha le onto lele bu pami kana womoto oko nde.” Oyadi awui akɔna wakasalaka anto wa l’andja ɔnɛ wakaadinge, ekambi wa Jehowa wakayele lomba la l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi loleki tshɛ. (Adia 1 Joani 2:15, 16.) Tekɔ mɛtɛ la lowando dia monga l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi! Tekɔ nto la lowando le Jehowa nɛ dia nde toshaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma l’etena kahombama dia tokimanyiya dia nshika tanga la ntondo ka lomba l’andja ɔnɛ. *​—Adia Rɔmɔ 1:24-27.

10-11. Kakɔna kakahɛmɔla Bible kakahombe ndjosalema lo nshi y’ekomelo?

¹⁰ Bible kakahɛmɔla dia lo nshi y’ekomelo, “anto wayoyalanga.” (2 Tim. 3:1, 2) Bu dui dia diambo nɛ dia andja ɔnɛ keketshaka yimba ya lokaki. Dibuku dimɔtshi mbutaka dia l’ɛnɔnyi wa 1970 “abuku efula wakakeketsha yimba ya ndjalanga.” Abuku amɔtshi “wakakeketsha ambadi dia mbeya, mbetawɔ ndo ngɛnangɛna woho wewɔ.” Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’awui amɔtshi wakatama lo dibuku dimɔtshi l’atei awɔ ɔnɛ: “Yalanga wɛmɛ, nɛ dia wɛ ekɔ onto la dimɛna ndo loleki olangala ndo ndooko onto lokoleki l’andja ɔnɛ.” Dibuku diakɔ keketshaka kanyi y’ɔnɛ “onto ndamɛ mbayashikikɛ lɔkɛwɔ lahombande monga la lɔ lohikami lo nkum’otema kande ndo lo ɛlɛmbɛ wele lo mbekelo yawɔ wele amɛna le nde.”

¹¹ Onde wɛ ambokaka kanyi shɔ? Satana akakeketsha Eva dia nde nsala dui diakɔ diaamɛ. Nde akate ate Eva koka ‘ndjala oko Nzambi, ndo mbeya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ.’ (Eta. 3:5) Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula ndekaka ndjaɛkɛ lo tokanyi tawɔ hita woho wele le wɔ, oyadi Nzambi, ndooko onto lakoka mbatɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, lɔkɛwɔ lɔsɔ lamboleka mɛnama djekoleko lo woho wɔsa anto diwala.

12. Kanyi yakɔna yambokokanɛ lo dikambo dia diwala l’andja ɔnɛ?

¹² Bible mbetshaka wadi l’omi dia nɛmiyana onto l’onto ndo nɛmiya dɔkɔlɔkɔ diawɔ dia diwala. Tɔ keketshaka atshukanyi  dia monga la nsaki k’efula ka mbidjasɛka kaamɛ lo mbuta ɔnɛ: “Pami ayotshika she la nyango ndo ayomamatana la wadɛnde, ko vɔ 2 wayoyala demba 1.” (Eta. 2:24) Otshikitanyi l’awui asɔ, wanɛ wasɛngiyama la yimba y’andja ɔnɛ keketshaka kanyi yotshikitanyi y’ɔnɛ olonganyi tshɛ pombaka ndeka mbidja yimba l’ehomba ande hita. Dibuku dimɔtshi diendana l’odiakelo wa diwala mbutaka ɔnɛ: “Dɔkɔlɔkɔ diatosalaka anto la ntondo ka tshukana di’ɔnɛ tayodjasɛka ‘lo edja tshɛ kayotoyalaka sho akɔ ahende la lɔsɛnɔ lanɛ la nkɛtɛ,’ diakahɛnyama la dɔkɔlɔkɔ diele l’elelo di’ɔnɛ tayodjasɛka ‘lo edja tshɛ kayotokanaka sho akɔ ahende ngandji.’” Woho wɔsa anto diwala ngasɔ ambokonya nkumbo efula dia kakitɔna ndo waya l’ekiyanu efula. Aha la taamu, kanyi yaha la dilɛmiɛlɔ yele l’andja ɔnɛ lo dikambo dia diwala yekɔ enginya.

13. Ɔkɔkɔ akɔna ɔmɔtshi wɛnya lande na kahetsha Jehowa akanga w’etako?

¹³ Bible mbutaka ɔnɛ: “Onto tshɛ lele la otema w’otako ekɔ ɛngɔ ka wɔnɔnyi le Jehowa.” (Tok. 16:5) Lande na kahetsha Jehowa akanga w’etako? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele nɛ dia wanɛ wakɛnɛmɔla yimba ya ndjalanga mongaka etako oko Satana. Ohokanyiya yema, Satana akeyaka ɔnɛ Yeso ekɔ onto lele Nzambi akakambe la nde dia ntonga diangɔ tshɛ, koko akawotɛ dia mbokɛ adwe ndo mbɔtɛmɔla! (Mat. 4:8, 9; Kɔl. 1:15, 16) Wanɛ wele la kanyi ya ndjaɔsa la nɛmɔ di’efula shikikɛka dia lomba l’andja ɔnɛ lekɔ enginya le Nzambi.

14. Ngande watokimanyiya Rɔmɔ 12:3 dia monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diaso?

¹⁴ Bible tokimanyiyaka dia sho monga la kanyi yele la wedimo lo dikambo diaso. Tɔ mbutaka dia ndjalanga lo yɛdikɔ mɔtshi ekɔ dimɛna. Yeso akate ate: “Langa wonyayɛ onto oko wayalangayɛ,” dui sɔ mɛnyaka dia sho pombaka monga la wɛdimo lo woho wadjaso yimba l’ehomba aso. (Mat. 19:19) Koko, Bible tetshaka dia hatohombe ndjaɔsa dia sho ndeka anto akina. Koko, tɔ mbutaka ɔnɛ: “Tanyotshake  ndooko dikambo la yimba y’ewanu kana la lokaki, koko nyosale akambo tshɛ la okitshakitsha, nyɔshi dia anto akina nyoleka.”​—Flpɛ. 2:3; adia Rɔmɔ 12:3.

15. Oko le yɛ lande na kele alako wa lo Bible wendana la yimba ya ndjalanga wekɔ ohomba?

¹⁵ Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula wɔsama dia wekɔ akanga wa tomba mɔnyɔlaka alako wa lo Bible wendana la ndjaɔsa la nɛmɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ naka wɛ mbɔsa di’anto akina koleka, kete wɛ ayonga onto l’anyanya ndo ɔnɛ anto akina wayokahemɛ. Ko, etombelo akɔna wambonga la yimba yakeketsha andja ɔnɛ waki Satana ya ndjalanga? Awui akɔna wakayɛnyi? Onde anto wele la lokaki mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Onde vɔ mongaka la nkumbo yele l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Onde vɔ mongaka l’angɛnyi w’eshika? Onde vɔ mongaka la diɔtɔnganelo dia ma ma la Nzambi? Lo ndjela awui wakayɛnyi, awui akɔna wonga l’etombelo w’amɛna, ndjela lomba l’andja ɔnɛ kana ndjela lomba lele lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

16-17. Lo awui akɔna wahombaso monga la lowando, ndo lande na?

¹⁶ Anto wayela alako wa wanɛ walɔmbɔma la yimba y’andja ɔnɛ wekɔ oko ɔmɛngɔdi wambola osekande ɔmɛngɔdi mboka etena kele vɔ akɔ ahende wambonganɛ. Yeso akate lo dikambo di’akanga wa “tomba” wa lo nshi yande ɔnɛ: “Ɛnɔmbɔdi wa totshungu mbewɔ. Naka kanga tshungu ayɔlɔmbɔla kanga tshungu, kete vɔ akɔ 2 wayɔkɔ lo difuku.” (Mat. 15:14) Lo mɛtɛ, lomba l’andja ɔnɛ lekɔ enginya le Nzambi.

¹⁷ Alako wa lomba wa lo Bible mɛnamaka mbala tshɛ ɔnɛ wekɔ “ohomba dia mbetsha, dia mpangwɛ, dia mingola ndo dia mpokola lo losembwe.” (2 Tim. 3:16, nɔtɛ) Tekɔ mɛtɛ la lowando le Jehowa l’ɔtɛ wakambande l’okongamelo ande dia tokokɛ oma lo yimba y’andja ɔnɛ! (Ɛf. 4:14) Mbo ya ndɛ ya lo nyuma yatoshande toshaka wolo weso la wɔ ohomba dia ndjela atɔndɔ w’oma l’Ɔtɛkɛta ande. Tekɔ mɛtɛ la diɛsɛ dia nɔmbɔma la lomba lahadjama anya lele lo Bible!