Yeso akate ate: “Wodja wayɔlɔsha wodja okina ndo diolelo diayɔlɔsha diolelo dikina. Adidimu wa nkɛtɛ wa wolo wayoyala, ndjala ya kasha ndo elando lo dihole la dihole.” (Luka 21:10, 11) Awui asɔ tshɛ wasalema l’etena kakɔ kaamɛ mbakahombe mɛnya djembetelo ya nshikaa yɛnya dia “Diolelo diaki Nzambi diaya suke.” Onde awui asɔ wambosalemaka l’etena kakɔ kaamɛ ndo l’andja w’otondo? Tɔsɛdingole awui akɔ.

1. ATA

Lo 1914, ta dimɔtshi dia woke diakalɔma diele diatalɔmaka l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto w’otondo! Ambeyi w’ɛkɔndɔ mbutaka mbala la mbala dia ɔnɔnyi 1914 wakatshike nsango l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto, nɛ dia l’ɔnɔnyi ɔsɔ mbakalɔma ta dia ntondo dia l’andja w’otondo. Lo ta sɔ mbakawatatɛ nkamba la ekoma wa welo wadiaka lokema l’anto, ɛnyɛlɔ aviyɔ wakasha waa mbɔmbɛ oma l’olongo, ekoma wele oko mashinyi ndo wakakambe ndo la edinga wa lɔlɛngɔ ndo ekoma ekina wadiaka anto. Ta sɔ diakayelana la ta dia hende dia l’andja w’otondo diakawatatɛ ntondja ndo nkamba la mbɔmbɛ atɔmikɛ mbala ka ntondo. Ntatɛ oma ko 1914, anto wekɔ lo ndɔsha ata lo dihole la dihole ndo ata asɔ wekɔ lo ndjaka miliyɔ y’anto.

2. ADIDIMU WA NKƐTƐ

Dibuku dimɔtshi (Academic Britannica), mbutaka dia ɔnɔnyi tshɛ adidimu wa nkɛtɛ wa weke oko 100 wekɔ lo “ndanya mvudu lo yɛdikɔ y’efula.” Ndo alapɔlɔ ɛmɔtshi wa lo tshunda dia (Centre américain d’études géologiques (USGS) mbutaka ɔnɛ: “Lo ndjela ɛkɔndɔ w’edjedja (ntatɛ oma l’ɛnɔnyi oko 1900), tekɔ lo nongamɛ adidimu wa nkɛtɛ wa weke oko 16 ɔnɔnyi tshɛ.” Kaanga mbakoka anto amɔtshi mbuta dia adidimu wa nkɛtɛ waya bu efula l’ɔtɛ waya anto la toho t’amɛna efula ta mbeya la ntondo ɔnɛ didimu dia nkɛtɛ diayoyala, kɛnɛ kele mɛtɛ ele, l’andja w’otondo adidimu wa nkɛtɛ wa wolo wekɔ lo nsoya anto ndo wekɔ lo ndjaka anto lo yɛdikɔ yele yatasalemaka ndooko lushi.

 3. NDJALA YA KASHA

Ndjala ya kasha ndjaaka mbala efula oma lo ata, kɔta mishiko, ekakatanu wa wolo wendana la ekondjelo, ɛtɛtɔ bu lo dikambɔ kana woho waya nkɛtɛ shɛnga l’ɔtɛ wa taanyi ta wolo. Tshunda diendana la diangɔ dia ndɛ l’andja w’otondo (Programme alimentaire mondial) diakanyomɔsɛndingola lo ɔnɔnyi wa 2018 ko diɔ diakɛnya dia “l’andja w’otondo miliyɔ 821 y’anto yekɔ lo diɛnɛ la ndjala ndo Miliyɔ 124 y’anto wekɔ lo diɛnɛ la ndjala ya kasha.” Oleelo wa kɔlɔ mbele lo kiɔkɔ ya lɔnyɔi l’ana oko miliyɔ 3.1 ɔnɔnyi tshɛ. Lo ɔnɔnyi 2011, ndjala mbaki lo kiɔkɔ ya pursa oko 45 y’ana tshɛ wavɔ l’andja w’otondo.

4. HEMƆ NDO ELANDO WASAMBEMƐ

Tshunda diendana la yoonge l’andja w’otondo (Organisation mondiale de la santé (OMS)) mbutaka ɔnɛ: “Lo ntambe ka 21 hemɔ ya weke efula yakatombe. Hemɔ y’edjedja, ɛnyɛlɔ kɔlɛra, fièvre jaune, yambokalola ndo kina y’eyoyo yambotomba, ɛnyɛlɔ hemɔ ka lo doyi, lɔkɔsu la lohondja, ebola, hemɔ ka COVID-19 ndo weho ekina wa hemɔ.” Kaanga mbambeka ase siansɛ ndo adɔkɔtɛlɛ awui wendana la hemɔ, vɔ watatane ekanga wa nkɔnɔla hemɔ shɔ tshɛ.

5. OLIMU W’ESAMBISHELO WA L’ANDJA W’OTONDO

Yeso akasha etenyi kekina ka djembetelo etena kakandate ɔnɛ: “Lokumu l’ɔlɔlɔ lɔnɛ la Diolelo layosambishama lo nkɛtɛ k’otondo oko ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ, ko oma laasɔ ekomelo kayoya.” (Mateo 24:14) Etena kele andja wekɔ lo diɛnɛ l’ekakatanu wa wolo, ndekana miliyɔ enanɛi y’anto w’oma lo wedja tshɛ wekɔ lo mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo diaki Nzambi lo wedja 240 ndo l’ɛtɛkɛta ndekana 1 000. Dui diele diatasalemaka ndooko lushi l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto.

Awui asɔ tshɛ mbakenga djembetelo yakatasha Yeso yasalema lo nshi yaso nyɛ. Lande na kahombaso ndjasha lo awui asɔ? Nɛ dia Yeso akate ate: “Nyu lawɔ lam’ayonyɛna akambo asɔ wosalema, kanyeye dia Diolelo dia Nzambi diaya suke.”​—Luka 21:31.

Djembetelo yakasha Yeso shɔ, mbidja ndo wahɔnelo w’akambo lo ndjela tena dia lo Bible, tokimanyiyaka dia mbeya dia Nzambi akashikikɛ Diolelo diande l’olongo lo ɔnɔnyi 1914. a L’etena kɛsɔ nde akahenya Ɔnande, Yeso Kristo oko Nkumekanga. (Osambo 2:2, 4, 6-9) Keema edja, Diolelo diaki Nzambi diayolɛ nkɛtɛ ndo diɔ diayonya mandji kina tshɛ ndo diayetɛ nkɛtɛ paradiso, di’anto mbidjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.

Keema edja, ɛtɛkɛta wa lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ diaketsha Yeso wayokotshama: “Diolelo diayɛ diaye. Lolango layɛ latshame la nkɛtɛ oko watshamalɔ l’olongo.” (Mateo 6:10) Ko kakɔna kasala Diolelo ntatɛ lam’akadiatatɛ mbolɛ lo 1914? Ndo kakɔna kakokaso nongamɛ etena kayɔlɔmbɔla Diolelo anto tshɛ?