Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Ɔnangɛso Rutherford asha sawo lo losanganya la woke lakasalema la Cedar Point, lo Ohio, 1919

1919​—Ambeta ɛnɔnyi lokama

1919​—Ambeta ɛnɔnyi lokama

OYA lo 1919, Ta dia woke (diakayelamɛ l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Ta dia ntondo dia l’andja w’otondo), diakalɔma l’edja kolekanyi ɛnɔnyi ɛnɛi diakakomɛ. L’ɔkɔngɔ diko, l’ɔnɔnyi wakayelana, wedja wakatshike ndɔ ta ndo lo Ngɔndɔ ka ntondo 18, 1919, Losanganya la mbidja wɔladi la la Paris lakatatɛ. Dui dimɔtshi diakawasale lo losanganya lakɔ ele nsinya mukanda welɛwɔ traité de Versailles, wakakonya dia ta dia lam’asa anto wakadje sheke dia ndɔsha Allemagne nkomɛ. Wakasinya mukanda akɔ lo Ngɔndɔ ka samalo 28, 1919.

Sheke shɔ yakakonya nto dia nkenga tshunda di’oyoyo dielɛwɔ Société des Nations. Oyango awɔ aki dia “wedja nkamba kaamɛ ndo wɔladi la lotui tshitshi monga l’andja w’otondo.” Anto efula wa l’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo wakasukɛ Société des Nations. Tshunda di’andaki w’ase ɛkɛlɛziya w’Akristo wa l’Amɛrika wakatɛtɛmɔla Société des Nations ɔnɛ tɔ kekɔ “ɛnamelo ka Diolelo diaki Nzambi lanɛ la nkɛtɛ lo tshimbo ya pɔlitikɛ.” Ase tshunda sɔ, wakɛnya woho wakawasukɛ Société des Nations lo ntoma enyimpala lo Losanganya la mbidja wɔladi la la Paris. Onto ɔmɔtshi laki l’atei wa wanɛ wakatomama asɔ, akate ɔnɛ losanganya lɔsɔ “laki etatelo k’etena k’oyoyo k’ɔkɔndɔ w’andja ɔnɛ.”

Ɔsɔ aki mɛtɛ etena k’oyoyo, koko aha anto waki lo losanganya lendana la wɔladi lɔsɔ mbakasale dia tɔ monga. Lo 1919 etena k’oyoyo kakatatɛ l’olimu w’esambishelo etena kakasha Jehowa ekambi ande wolo wa nsambisha oleki woho wakidiɔ ntondo. Koko ntondo ka laasɔ, aki ohomba dia Ambeki wa Bible nsala etshikitanu ɛmɔtshi.

YƐDIKƆ MƆTSHI YA WOLO

Joseph F. Rutherford

Vɔtɛ yakasalemaka ɔnɔnyi tshɛ dia nsɔna ɛnɔmbɔdi wa Watch Tower Bible and Tract Society yakakongɛma dia salema Ngɔndɔ ka ntondo 4, 1919. L’etena kɛsɔ, Joseph F. Rutherford, ɔnɛ laki ɔnɔmbɔdi w’ekambi wa Jehowa, akadjama aha la losembwe lo lokanu la Atlanta, Géorgie, l’États-Unis, kaamɛ la anangɛso akina esambele. Dimbola diakonyiyama ele, onde anangɛso waki lo lokanu waki ɛnɔmbɔdi wakahombe nyomɔsɔnama? Kana onde akahombe mbahɛnya l’anto akina?

Evander J. Coward

Etena kakinde lo lokanu, ɔnangɛso Rutherford akayakiyanyaka dia woho wayoyala okongamelo lo nshi yayaye. Nde akeyaka dia anangɛso amɔtshi wakafɔnyaka ɔnɛ aki ohomba nsɔna onto okina dia monga ɔnɔmbɔdi. Diakɔ diele, nde akafundɛ wanɛ wakasangana kaamɛ asɔ mukanda ɔmɔtshi ndo nde akalowola Evander J. Coward dia monga ɔnɔmbɔdi. Rutherford akalembetshiya dia Coward aki “onto la ki,” “laki l’okitshakitsha,” ndo la “kɔlamelo le Nkumadiɔndjɔ.” Koko, anangɛso efula wakalange nsala akambo lo yoho kina, mbuta ate ndjosala vɔtɛ yakɔ l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shamalo. Waa avɔka wakaamɛka anangɛso waki lo lokanu waketawɔ dui sɔ. Etena kakawakɛtshanyaka dia mbeya kɛnɛ ka nsala, anangɛso amɔtshi wakomala.

Richard H. Barber

Oma laasɔ dui dimɔtshi diakatombe diakayolembetshiya Richard H. Barber l’ɔkɔngɔ ate ‘aki oko onto latɛ ashi dia dima dja.’ Ɔnangɛso ɔmɔtshi laki l’atei awɔ akate ate: “Dimi bu avɔka, koko naka endana l’awui w’aseka lɛɛta, kete dimi mbeyaka awui amɔtshi wa l’ɛlɛmbɛ wendana la kɔlamelo. Kɔlamelo mbalɔmba Nzambi. Yoho yoleki dimɛna yakokaso mɛnya dia tekɔ la kɔlamelo le Nzambi ele, nsala vɔtɛ ndo nyomɔsɔna ɔnangɛso Rutherford oko ɔnɔmbɔdi.”​—Os. 18:25.

Alexander H. Macmillan

Osekande la lo lokanu A. H. Macmillan akayohɔ ɔnɛ lawedi a pindju l’ɔkɔngɔ w’ɔnangɛso Rutherford nkɔkɔla l’ehele ka lo lokanu lande, nde akate ate: “Tondja lonya layɛ l’andja.” Oma laasɔ, ɔnangɛso Rutherford akawosha telegramɛ. Macmillan akɛnyi losango la mondo ndo akeye esadi eto kɛnɛ kalembetshiyalɔ. Losango lakɔ lakate ɔnɛ: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NDO SPILL DIKITƐLƐ LA NTONDO ƐNƆMBƆDI ESATO NGANDJI LE ONTO TSHƐ.” Kɛsɔ nembetshiyaka dia adikitɛlɛ akɔ tshɛ wakasɔnama nto ndo Joseph Rutherford la William Van Amburgh wakatetemala monga ɛnɔmbɔdi. Ɔnkɔnɛ, ɔnangɛso Rutherford akahombe ntetemala monga ɔnɔmbɔdi.

WAMBOTSHUNGƆ!

Etena kaki anangɛso enanɛi asɔ lo lokanu, Ambeki wa Bible wa kɔlamelo waketetaka dia nɔmba anto dia vɔ nsinya lo dɛmandɛ dia vɔ ntondja anangɛwɔ. Anangɛso l’akadiyɛso waki la dihonga asɔ, wakasale di’anto ndekana 700 000 nsinya dia vɔ ntomba. Lushi la sato, Ngɔndɔ ka sato 26, 1919, ntondo ka vɔ nkimɔ dɛmandɛ diakawasinya le ewandji, wakatondja ɔnangɛso Rutherford kaamɛ l’anangɛso akina waki l’ɛkɛndɛ.

Lo sawo dimɔtshi diakandasha anto wakaye ndjoolongola la ngelo, ɔnangɛso Rutherford akate ate: “Lekɔ l’eshikikelo dia kɛnɛ kambotokomɛ sho tshɛ ekɔ tsho dia tɔlɔngɔsɔla dikambo dia tena dioleki wolo. . . . Ta dianyu komonga dia ntondja anangɛnyu oma lo lokanu. Aha ɔsɔ mbaki oyango wa olimu ɔsɔ tshɛ. . . . Ta diakanyalɔsha diaki l’oyango wa nsambisha akambo wa mɛtɛ ndo wanɛ wakadilɔsha wakakondja ɛtshɔkɔ efula.”

Awui wakete etena kaki anangɛso l’ehemba koka mɛnya dia Jehowa mbakalɔmbɔlaka akambo. Lo Ngɔndɔ ka tanu 14, 1919, tominadi ta laadiko takate ɔnɛ: “Lo dikambo nɛ nyu konombosha anto anɛ . . . la losembwe lakiwɔ la lotshungɔ, diakɔ diele kilombo kakɔ kambotɔ.” Wakadje anangɛso dibawo di’efula ndo dombo sɔ diotohomba ntshikala lo ɛkɔndɔ awɔ otondonga vɔ kombadimanyiya kana otondonga dibawo diakawadje kokitshakitshama. Vɔ kombasɔngwɛ nto awui wa kashi. Diakɔ diele, shushi Rutherford akatetemala nkamba la diewo diande di’awui w’ɛlɛmbɛ dia mamɛ ekambi wa Jehowa la ntondo ka Tominadi ta laadiko ta l’États-Unis, dui diakandasale mbala efula l’ɔkɔngɔ wa nde ntomba oma lo lokanu.

WAKAYASHIKIKƐ DIA NSAMBISHA

Ɔnangɛso Macmillan mbutaka ate: “Sho kopomba mbidjasɛ tsho ko nkɔma anya ko kongaka dia Nkumadiɔndjɔ tɔsa otsha l’olongo. Takashihodia dia sho pombaka nsala dui dimɔtshi dia mbeya kɛnɛ mɛtɛ kaki lolango la Nkumadiɔndjɔ.”

Koko anangɛso waki lo mbalasa kalɔmbɔla olimu kotetemala nkamba olimu wakawakambe l’edja k’ɛnɔnyi. Lande na? Nɛ dia etena kakiwɔ lo lokanu, diangɔ tshɛ diakawakambaka ladiɔ dia ntondja ekanda diakalana. Ɔsɔ aki ɔkɔmwɛlɔ w’efula ndo anangɛso amɔtshi wakayambola dia kana olimu w’esambishelo wambokomɛ.

Onde aki anto amɔtshi wakatetemalaka ndjasha lo losango la Diolelo lakasambishaka Ambeki wa Bible? Dia nkadimola dimbola sɔ ɔnangɛso Rutherford akɔshi yɛdikɔ ya mbisha sawo dimɔtshi. Onto tshɛ akahombe mbelamɛ. Ɔnangɛso Macmillan akate ate: “Naka ndooko onto layoya lo losanganya lɔsɔ, kete tayeya di’esambishelo kambokomɛ.”

Jurnalɛ yakewoya sawo di’ɔnangɛso Rutherford diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Elongamelo le anto wambɔkɔmɔ” la Los Angeles, la Californie, 1919

Diakɔ diele, Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka tanu 4, 1919, kaanga mbakinde la hemɔ wolo, ɔnangɛso Rutherford akasha sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Elongamelo le anto wambɔkɔmɔ” la Los Angeles, la Californie. Anto oko 3 500 mbakahokamɛ sawo sɔ ndo anto nkama kokondja dihole dia mbɔtɔ. La wedi a pindju, anto akina 1 500 wakadihokamɛ. Anangɛso wakakondja okadimwelo ɔnɛ anto wakayashaka lo losango!

Kɛnɛ kakasale anangɛso oma laasɔ, kakadihola mboka dikambo di’olimu w’esambishelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa polo ndo ɛlɔ kɛnɛ.

WAKAYALƆNGƆSƆLA DIKAMBO DI’OHAMELO WA LO NSHI YAYAYE

Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’enanɛi 1, 1919, yakewoya ɔnɛ l’etatelo ka Ngɔndɔ ka divwa, losanganya la woke la wedja efula layosalema la Cedar Point, la Ohio. Clarence B. Beaty laki Ombeki wa Bible w’ɔlɔngɔlɔngɔ wakadjasɛka la Missouri akate ate: “Onto tshɛ akate dia nde ayoliɔtɔ.” Anangɛso l’akadiyɛso ndekana 6 000 mbakɔtɔ lo losanganya lɔsɔ oleki woho wakawalongamɛka. Dui dimɔtshi diakaleke ngɛnyangɛnya anto wakɔtɔ lo losanganya lɔsɔ aki, woho wakabatizama anto ndekana 200 lo oduwa welɛwɔ Erie waki suke.

Lohoso la numɛlɔ ka ntondo ka Âge d’Or, ka Ngɔndɔ ka dikumi 1, 1919

Lo Ngɔndɔ ka divwa 5, 1919, Lushi la tanu la losanganya lakɔ la woke, etena kakashaka ɔnangɛso Rutherford sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Sawo le anto wakamba la so kaamɛ,” nde akewoya otombelo wa periodikɛ k’oyoyo kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Âge d’Or. * Tɔ “kakewoyaka sango y’ohomba y’awui weta, lo mbisha elembetshielo w’oma l’Afundelo l’awui wele oko, lande na kakasalema awui wa diambo l’andja ɔnɛ.”

Ambeki wa Bible tshɛ wakakeketshama dia nsambisha la dihonga tshɛ lo nkamba la periodikɛ k’oyoyo kɛsɔ. Mukanda ɔmɔtshi wakalembetshiya woho wakahombe olimu kongɛma ɔnɛ: “Onto tshɛ lele la kɔlamelo [lakabatizama] ohɔ ɔnɛ ekɔ diɛsɛ dia woke dia nkimanyiya ndo nkamba la diaaso diele laso l’etena kɛnɛ ndo mbisha lonya l’esambishelo ka woke ka l’andja w’otondo.” Dui sɔ diakonge l’etombelo wa diambo! Oya lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende, apandjudi wa Diolelo w’ohetoheto wakakondja nkombo y’anto ndekana 50 000 wakalɔmbɛ dia mbatɔlɛka periodikɛ k’oyoyo kɛsɔ.

Anangɛso la Brooklyn, New York, wemadi la mutuka wele la kartɔ ya Âge d’Or

Oya l’ekomelo ka 1919, ekambi wa Jehowa wakayakongɛ nto ndo wakakeketala. Laadiko dia laasɔ, prɔfɛsiya efula y’ohomba yendana la nshi y’ekomelo yakakotshama. Ohemba ndo wɛdiamelo w’ekambi wa Nzambi wakatama lo Malaki 3:1-4, wakakotshama. Ekambi wa Jehowa wakatshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ la didjidji la “Babilɔna ka Woke” ndo Yeso akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” * (Ɛny. 18:2, 4; Mat. 24:45) L’etena kɛsɔ Ambeki wa Bible wakonge suke dikambo di’olimu wakalangaka Jehowa dia vɔ nkamba.

^ od. 22 Âge d’Or akayelamɛ Consolation lo 1937 ndo Emɔ! lo 1946.

^ od. 24 Enda Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’esambele 15, 2013, lk. 10-12, 21-23; Ngɔndɔ ka sato 2016, lk. 29-31.