1. Kakɔna kakoka Jehowa nsala dia nkotsha sangwelo diande?

JEHOWA kokaka ndjala kɛnɛ tshɛ kahombama dia nkotsha sangwelo diande. Ɛnyɛlɔ, Jehowa ekɔ Ombetsha, Osambi ndo Osambisha, ɔsɔ ekɔ tsho ɛkɛndɛ yema tshitshɛ l’atei w’ɛkɛndɛ efula wele la nde. (Isa. 48:17; 2 Kɔr. 7:6; Ngal. 3:8) Koko, nde kambaka l’anto mbala efula dia nkotsha sangwelo diande. (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Kɔr. 1:3, 4) Jehowa kokaka nto mbisha onto tshɛ la l’atei aso lomba ndo wolo weso l’ohomba dia sho ndjala kɛnɛ tshɛ kahombama dia nkotsha lolango lande. Ɔsɔ ekɔ tshondo ya kitshimudi ya lokombo la Jehowa, oko wadita waa nomb’ewo efula.

2. a) Lande na kakokaso mbidja taamu lo tena dimɔtshi dia kana Jehowa ekɔ lo nkamba la so? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

² Sho tshɛ kombolaka dia Jehowa nkamba la so, koko anto amɔtshi koka mbidja taamu dia kana Jehowa ekɔ lo nkamba la wɔ. Lande na? Nɛ dia vɔ ndjaokaka dia waya l’elelo ɛmɔtshi l’ɔtɛ wa ɛnɔnyi, akambo wa lo lɔsɛnɔ kana akoka awɔ. Lo wedi okina, anto akina mbeyaka ngɛnangɛna la kɛnɛ kasalawɔ ko hawɛnyi ohomba wa nsala ehamelo ekina. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakoka Jehowa mbisha onto l’onto la l’atei aso kɛnɛ tshɛ kahombama dia nkotsha sangwelo diande. Oma laasɔ, tayɔsɛdingola ɛkɔndɔ wa lo Bible wɛnya woho wakasha Jehowa ekambi ande w’apami ndo wa wamato nsaki ndo wolo wa nsala akambo. L’ekomelo, tayɛna woho wakokaso mbetawɔ dia Jehowa nkamba la so.

3. Lo ndjela Filipɛ 2:13, ngande wakoka Jehowa tosha nsaki ka nsala akambo?

³ Adia Filipɛ 2:13. * Jehowa koka tosha nsaki ka nsala akambo.  Ngande wakokande nsala dui sɔ? Mbeyaka monga ko tamboka dia ekɔ ohomba ɔmɔtshi wa laande l’etshumanelo. Kana dikumanyi diambadia mukanda ɔmɔtshi w’oma lo filialɛ wɛnya dia ekɔ ohomba w’ekimanyielo dihole dimɔtshi. Dia nkotsha dui sɔ, sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Akokami nsala dia mbisha ekimanyielo kɛsɔ?’ Kana mbeyaka monga ko wambotosha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wa wolo, ko toyambola dia kana sho koka mbokamba dimɛna. Kana l’ɔkɔngɔ wa mbadia avɛsa amɔtshi wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakokami nkamba la avɛsa anɛ dia nkimanyiya anto akina?’ Jehowa hototshutshuya dia nsala kaanga dikambo ɔtɔi. Koko etena kɛnande dia sho nangaka ndjasɛdingola, Jehowa koka tosha nsaki ka nsala akambo.

4. Ngande wakoka Jehowa tosha wolo wa nsala akambo?

⁴ Jehowa koka nto tosha wolo wa nsala akambo. (Isa. 40:29) Nde koka nkamba la nyuma kande k’ekila dia ndowanya akoka aso wa lootɔ. (Eto. 35:30-35) Lo tshimbo y’okongamelo ande, Jehowa koka tetsha woho wa nsala akambo amɔtshi. Naka wɛ bu l’eshikikelo lo woho wa nkotsha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi, lɔmba ekimanyielo. Ndo nto, tengengake dia nɔmba Shɛso lele l’olongo ka lokaho “wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto.” (2 Kɔr. 4:7; Luka 11:13) Bible kekɔ la bɛnyɛlɔ efula dia woho wakasha Jehowa apami la wamato kɛnɛ kakiwɔ l’ohomba lo mbasha nsaki ndo wolo wa nsala akambo. Etena katatasɛdingola ɛkɔndɔ ɛmɔtshi l’atei awɔ, kanyiya woho wakoka Jehowa nkamba la yɛ woho akɔ waamɛ.

5. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho ndo etena kakakambe Jehowa la Mɔsɛ dia ntshungola wodja Ande?

⁵ Jehowa akasale dia Mɔsɛ ndjala otshungodi w’ase Isariyɛlɛ. Ko etena kakɔna kakakambe Jehowa la nde? Onde aki etena kakayaoke Mɔsɛ dia nde aya l’akoka l’ɔkɔngɔ wa nde “[mb]etshama lo ndjela lomba tshɛ l’ase Edjibito”? (Ets. 7:22-25) Ndooko, Jehowa akakambe la Mɔsɛ paka l’ɔkɔngɔ wa Nde mbolowanya dia monga onto laki l’okitshakitsha ndo la memakana. (Ets. 7:30, 34-36) Jehowa akasha Mɔsɛ dihonga dia memala la ntondo ka ɔnɔmbɔdi wakaleke wolo l’Edjibito. (Eto. 9:13-19) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho ndo etena kakakambe Jehowa la Mɔsɛ? Jehowa kambaka l’anto wakɛnɛmɔla waonga ande ndo wayaɛkɛ le nde dia nkondja ekeketshelo.​—Flpɛ. 4:13.

6. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakakambe Jehowa la Barazilai dia nkimanyiya nkumekanga Davidɛ?

⁶ Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, Jehowa akakambe la Barazilai dia nkimanyiya nkumekanga Davidɛ. Davidɛ nde la apami ande waki wele “la ndjala, wambɔlɛmba ndo w[ele] la mposa k’ashi” etena kakatalawɔka Davidɛ ɔnande, Abisalɔma. Kaamɛ l’anto akina, Barazilai laki osombe wa pami l’etena kɛsɔ, akadje lɔsɛnɔ lande lo waale l’ɔtɛ wa nkimanyiya Davidɛ l’anto ande. Barazilai kombuta dia lam’ele nde aya osombe, Jehowa kokoka nkamba la nde nto. Koko, la lokaho tshɛ, nde akakambe la kɛnɛ kaki la nde dia nkimanyiya ekambi wa Nzambi waki lo dihombo. (2 Sa. 17:27-29) Wetshelo akɔna wakondjaso? Oyadi ɛnɔnyi akɔna wele la so, Jehowa koka nkamba la so dia nkotsha ehomba w’asekaso ambetawudi wele lo dihombo, oyadi wa lo etshumanelo ka lo ngelo keso kana wa lo wodja okina. (Tok. 3:27, 28; 19:17) Kaanga naka sho bu l’akoka wa nkimanyiya anto asɔ shoamɛ, sho koka nkimɔ woshasha dikambo dia olimu wa l’andja w’otondo dia dikuta tanemaka dia nkimanyiya l’etena ndo lɛnɛ ele ohomba.​—2 Kɔr. 8:14, 15; 9:11.

7. Ngande wakakambe Jehowa la Simɛyɔna, ndo ngande wele mbeya dui sɔ tokeketshaka?

 ⁷ Jehowa akalake Simɛyɔna, pami k’osombe ka kɔlamelo kaki la Jɛrusalɛma dia nde takandahombe mvɔ ntondo ka nde mɛna Mɛsiya. Daka sɔ diakahombe nkeketsha Simɛyɔna efula, lam’ele nde akakongɛka Mɛsiya ɛnɔnyi efula. Mbetawɔ ndo ekikelo kande kakafutama. Lushi lɔmɔtshi, “nyuma kakɔɔlɔmbɔla” otsha lo tɛmpɛlɔ. Lɛkɔ nde akɛnyi Yeso eke ashashi, ndo Jehowa akakambe la Simɛyɔna dia mbita prɔfɛsiya lo dikambo dia ɔn’ɔsɔ lakahombe ndjoyala Kristo. (Luka 2:25-35) Kaanga mbaki ondo Simɛyɔna kɔsɛna edja efula dia mɛna Yeso akamba olimu ande w’esambishelo la nkɛtɛ, Simɛyɔna aki la lowando efula lo diɛsɛ diaki la nde ndo awui w’amɛna efula wekɔ lo mbokokɛ lo nshi yayaye! L’andja w’oyoyo, pami ka kɔlamelo kɛsɔ ayɛna woho wayonga ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso tshondo y’ɔtshɔkɔ le nkumbo tshɛ ya la nkɛtɛ. (Eta. 22:18) Ndo sho la wɔ koka monga la lowando l’efula lo ɔkɛndɛ akɔna tshɛ watosha Jehowa lo olimu ande.

8. Ngande wakoka Jehowa nkamba la so oko wakandakambe la Barnabasɛ?

⁸ Lo ntambe ka ntondo T.D., Yɔsɛfu pami kaki la lokaho aketawɔ dia Jehowa nkamba la nde. (Ets. 4:36, 37) Ondo lam’ele Yɔsɛfu aki osambi wa manamana wakasambaka anto akina, apɔstɔlɔ wakayowɔlɛ Barnabasɛ, kitshimudi ate “Ɔna Esambelo.” Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa Saolo monga ombetawudi, anangɛso efula waki la wɔma dia mbodja lo demba l’ɔtɛ wa lokumu laki la nde l’onto lakahɛnyahɛnyaka tshumanelo. Koko, la ngandji tshɛ Barnabasɛ akakimanyiya Saolo, ndo Saolo akahombe monga la lowando l’efula l’ɔtɛ w’ekimanyielo kande. (Ets. 9:21, 26-28) L’ɔkɔngɔ diko, dikumanyi dia la Jɛrusalɛma wakɛnyi ohomba dia nkeketsha anangɛso waki etale la Atiyɔka wa la Suriya. Onto akɔna akawatome? Barnabasɛ! Ɔsɔ aki ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna. Bible totɛka dia Barnabasɛ “akangɛnangɛna ndo akatatɛ mbakeketsha vɔ tshɛ dia vɔ mbɔsa yɛdikɔ y’oma k’ɛse otema dia vɔ ntshikala lo Nkumadiɔndjɔ.” (Ets. 11:22-24) Woho akɔ waamɛ mbele, nshi nyɛ Jehowa koka tokimanyiya dia sho ndjala “ɔna esambelo” le asekaso Akristo. Ɛnyɛlɔ, nde koka nkamba la so dia nsamba anto wambovusha wakiwɔ wa ngandji. Kana nde mbeyaka totshutshuya dia tembola kana mbelɛ lo telefɔnɛ onto ɔmɔtshi lele la hemɔ kana lambɔkɔmɔ dia mbotɛ ɛtɛkɛta ɛmɔtshi w’amɛna. Onde wɛ ayetawɔ dia Jehowa nkamba la yɛ oko wakandakambe la Barnabasɛ?​—1 Tɛs. 5:14.

9. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakakimanyiya Jehowa ɔnangɛso Vasily dia monga olami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma wele l’akoka?

⁹ Jehowa akakimanyiya ɔnangɛso lakawelɛka Vasily dia monga olami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma wele l’akoka. Etena kakasɔnama Vasily oko ekumanyi ele l’ɛnɔnyi 26, nde aki la wɔma lo woho wakinde komonga l’akoka wa nkimanyiya etshumanelo lo nyuma, djekoleko anto waki l’ekakatanu wa wolo. Koko, nde akalongola olowanyelo oma le dikumanyi diaki la diewo ndo etena kakandɔtɔ Kalasa k’olimu wa Diolelo. Vasily akasale la wolo dia ndjalowanya. Ɛnyɛlɔ, nde akasale listɛ l’eyango wa totshitshɛ. Etena kakandakotsha eyango akɔ tshɛ, nde akatanyaka wɔma yema yema. Nde mbutaka nshi nyɛ ate: “Kɛnɛ kakambishaka wɔma l’etena kɛsɔ ombisha ɔngɛnɔngɛnɔ efula nshi nyɛ. Etena kakimanyiya Jehowa dia ntana divɛsa dia dimɛna dia nsamba ɔnangɛso kana kadiyɛso l’etshumanelo, dui sɔ mbishakami ɔngɛnɔngɛnɔ efula.” Anangɛso le, naka l’ɛnyɛlɔ ka Vasily nyu mbetawɔ dia Jehowa nkamba la nyu, kete nde koka nyosha akoka wa nyu mɛmba ɛkɛndɛ wa weke efula l’etshumanelo.

10. Kakɔna kakasale Abigayɛlɛ, ndo wetshelo akɔna wakondjayɛ oma l’ɛnyɛlɔ kande?

¹⁰ Davidɛ ndo anto akina waki la kɔlamelo le nde wakatatshanyemaka oma le nkumekanga Saolo ndo vɔ waki l’ohomba w’ekimanyielo. Anto wa Davidɛ wakalɔmbɛ ose Isariyɛlɛ l’ɔngɔnyi lakawelɛka Nabala yangɔ ya ndɛ, yangɔ ya ndɛ tshɛ yaki la pami kɛsɔ. Vɔ waki la lotshungɔ la nɔmba yangɔ nɛ dia vɔ wakakokɛka ɛkɔkɔ wa Nabala l’oswe. Koko l’ɔtɛ wakinde onyishi, Nabala kombetawɔ mbasha ndooko ɛngɔ. Davidɛ aki la nkɛlɛ efula ndo akalange nshila Nabala la apami tshɛ waki la nde oshiki. (1 Sa. 25:3-13, 22) Koko, Abigayɛlɛ wadi aki Nabala aki la shɛnɔdi ndo olangala efula. Nde akɛnya dihonga di’efula, akakusama l’ekolo wa Davidɛ ndo akɔsɛngasɛnga diaha nde mɛmba onongo wa dikila lo ndjaka Nabala l’apami ande. La dilɛmiɛlɔ tshɛ, nde akawotɛ dia ntshika akambo l’anya wa Jehowa. Ɛtɛkɛta w’Abigayɛlɛ w’okitshakitsha ndo woho wakandasale akambo la shɛnɔdi akananda otema wa Davidɛ. Ko wonya akɔ, nde akashihodia dia Jehowa mbakotome. (1 Sa. 25:23-28, 32-34) Abigayɛlɛ akakɛnɛmɔla waonga wakakonya dia Jehowa nkamba la nde. Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa koka nkamba la akadiyɛso w’Akristo wakɛnɛmɔla dilɛmiɛlɔ ndo shɛnɔdi dia nkeketsha nkumbo yawɔ ndo anto akina wa l’etshumanelo.​—Tok. 24:3; Tito 2:3-5.

11. Kakɔna kakasale ana wa wamato wa Shaluma, ndo waa na wawaokoya ɛlɔ kɛnɛ?

¹¹ Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, ana wa wamato wa Shaluma waki l’atei wa wanɛ wakakambe la Jehowa dia nɔngɔsɔla mpele dia Jɛrusalɛma. (Nɛh. 2:20; 3:12) Kaanga mbaki shɛwɔ owandji, ana wa wamato wa Shaluma waketawɔ nkamba olimu wa wolo ndo wa waale ɔsɔ. (Nɛh. 4:15-18) Vɔ wakatshikitana mɛtɛ la apami wa lokumu wa la Tekoa, waki “kondjakitshakitsha dia mbisha lonya” lo olimu ɔsɔ! (Nɛh. 3:5) Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ wakoke ana wa wamato wa Shaluma asɔ etena kakashile olimu ɔsɔ l’ɔkɔngɔ wa nshi 52 tsho! (Nɛh. 6:15) Lo nshi yaso nyɛ, la lolango tshɛ akadiyɛso mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia nkamba olimu ɔmɔtshi wa laande w’ekila, ɛnyɛlɔ olimu wa wokelo ndo w’ɔlɔngɔswɛlɔ wa mvudu yakama dikambo dia Jehowa. Diewo, waasaso, ndo kɔlamelo yawɔ yekɔ ohomba dia nkimanyiya dia nshidiya olimu ɔsɔ.

12. Ngande wakoka Jehowa nkamba la so oko wakandasale la Tabita?

¹² Jehowa akatshutshuya Tabita dia nsala “akambo w’ɛlɔlɔ efula ndo akashaka anto weshasha efula wa kɛtshi,” djekoleko wadi waki edo. (Ets. 9:36) Lam’ele nde aki la lokaho l’efula ndo ɔlɔlɔ, anto efula wakoolele etena kakandavu. Koko vɔ wakangɛnangɛna efula etena kakawolola ɔpɔstɔlɔ Petero. (Ets. 9:39-41) Wetshelo akɔna wakondjaso oma le Tabita? Oyadi dikɛnda kana opalanga, pami kana womoto, sho tshɛ kokaka nsala awui amɔtshi shikaa dia nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso.​—Hɛb. 13:16.

13. Ngande wakakambe Jehowa la kadiyɛso Ruth kaki ɔsɔnyi, ndo kakɔna kakandayota?

¹³ Kadiyɛso k’ɔsɔnyi kelɛwɔ Ruth akalangaka monga misiɔnɛrɛ. Etena kakinde osekaseka, nde akasambishaka lo luudu la luudu, atasha anto traktɛ esadi esadi. Nde mbutaka ate: “Lakangɛnangɛnaka mɛtɛ olimu ɔsɔ.” Koko, nde aki l’okakatanu dia nsambisha lo luudu la luudu dia mbitɛ anto akina akambo wendana la Diolelo dia Nzambi. Kaanga mbakinde ɔsɔnyi, Ruth akayonga ombatshi mboka wa pondjo etena kakinde l’ɛnɔnyi 18. Lo 1946, nde akatɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ ka Bible ka Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo l’ɔkɔngɔ, nde akayokamba la Hawaii ndo la Japon. Jehowa akakambe la nde lo yoho ya dimɛna efula dia dianganya lokumu  l’ɔlɔlɔ lo wedja ɛsɔ. L’ɔkɔngɔ wa nkamba olimu w’esambishelo ɛnɔnyi suke la 80, Ruth akayota ɔnɛ: “Jehowa akayala kiɔkɔ y’ekeketshelo k’efula le mi. Nde ekɔ lo kimanyiyami dia dimi minya ɔsɔnyi. Lekɔ l’eshikikelo dia Jehowa kokaka nkamba l’onto tshɛ layaɛkɛ le nde.”

14. Lo ndjela Kɔlɔsayi 1:29, kakɔna kahombaso nsala naka sho nangaka dia Jehowa nkamba la so?

¹⁴ L’edja k’ɔkɔndɔ w’anto, Jehowa salaka di’ekambi ande nkotsha ɛkɛndɛ efula wotshikitanyi. Nde ayokokonya dia wɛ ndjala onto akɔna? Dui sɔ nemanɛka la woho wayaketembolayɛ. (Adia Kɔlɔsayi 1:29.) Naka wɛ mbetawɔ dia Jehowa nkamba la yɛ, kete nde koka kokonya dia wɛ ndjala osambisha wele l’ohetoheto, ombetsha wa manamana, osambi w’oshika, okambi w’olimu wele la diewo, ɔngɛnyi wasukanɛ, kana woho w’onto okina walangande dia nkotsha lolango lande.

15. Lo ndjela 1 Timɔte 4:12, 15, kakɔna kahomba anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ nsɛngasɛnga Jehowa dia mbakimanyiya dia nsala?

¹⁵ Ko kayotota lo dikambo dia nyu anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ waya suke la ndjala epalanga? Ekɔ ohomba efula w’anangɛso wele la wolo dia mɛmba ɛkɛndɛ ekina, ɛnyɛlɔ monga ekambi wakimanyiya. Lo tshumanelo efula, dikumanyi ndeka ekambi wakimanyiya efula. Onde nyu anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ hanyokoke nkɛnɛmɔla nsaki ka nyomonga l’ɛkɛndɛ ekina l’etshumanelo? Lo tena dimɔtshi, anangɛso amɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Dimi ngɛnangɛnaka tsho monga opandjudi wasambisha ngɔndɔ tshɛ.” Naka ngasɔ mbatayɛ, kete sɛngasɛnga Jehowa dia kokimanyiya dia nkɛnɛmɔla nsaki ka nkotsha kɛnɛ kalɔmbama dia monga okambi wakimanyiya ndo dia kosha wolo wa nsala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia mbokambɛ la ngandji tshɛ. (Ond. 12:1) Tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo kayɛ!​—Adia 1 Timɔte 4:12, 15.

16. Kakɔna kahombaso nɔmba Jehowa, ndo lande na?

¹⁶ Jehowa koka nsala dia wɛ ndjala kɛnɛ tshɛ kalangande dia nkotsha lolango lande. Ɔnkɔnɛ lɔmbande dia kosha nsaki ka nkamba olimu ande, ndo oma laasɔ lɔmbande dia kosha wolo weyɛ l’ohomba. Oyadi dikɛnda kana opalanga keyɛ, kamba la wenya, wolo, akoka ndo lomombo layɛ dia ntombola Jehowa oma ko kakianɛ. (Ond. 9:10) Tetawɔke pondjo dia wɔma kana tokanyi ta ndjaoka dia wɛ bu l’akoka kohandjiyɛ waaso w’amɛna wa nsala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala l’olimu wa Jehowa. Ande diɛsɛ diele la so dia mbisha lonya kaanga lo yoho ya tshitshɛ dia mbisha Shɛso ka ngandji kɛnɛmɔ kahombande nongola lee!