1. Kakɔna kakoka toyɛ lo yimba etena kakanyiyaso dikambo di’onto lokana kɛtshi?

ETENA kakanyiyaso dikambo di’onto lokana kɛtshi, sho koka mbuta dia nde ekɔ onto ɔlɔlɔ, lokana ngandji, latɛtɛ solo ndo kanga lokaho. Ɔkɔndɔ wa Yeso wendana l’ose Samariya l’ɔlɔlɔ koka toyɛ lo yimba. Pami k’ose wodja okina kɛsɔ akoke ose Juda lele ase wevi wakɔkɔmɔla “kɛtshi.” Ose Samariya ɔsɔ ‘akoke ose Juda lakahomɔ ɔsɔ kɛtshi’ ndo la ngandji tshɛ nde akayakongɛ dia nde sakemɛ. (Luka 10:29-37) Ɔkɔndɔ ɔsɔ tɔtɔmiyaka dionga dimɔtshi dia dimɛna efula dia Nzambi, kɛtshi. Nzambi tokaka kɛtshi, nɛ dia nde tokaka ngandji ndo kɛtshi lo toho efula lushi tshɛ.

2. Naa yoho kina yakoka onto mbokana kɛtshi?

² Ekɔ yoho kina yakoka onto mbokana kɛtshi. Onto lokana kɛtshi koka mbɔsa yɛdikɔ yaha mbisha onto ɔmɔtshi dilanya kaanga mbahombande dilongola. Lo yoho shɔ mbele, Jehowa tɛnyaka mɛtɛ kɛtshi katokande. Omembi w’esambo akate ate: “Nde kotosalɛ akambo lo ndjela pɛkato yaso.” (Os. 103:10) Koko lo tena dikina, Jehowa koka mbisha onto lambosala munga ohokwelo wa wolo.

3. Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola?

³ Lo sawo nɛ, tayanga nsɛdingola ambola asato anɛ: Lande na koka Jehowa anto kɛtshi? Onde diɔtɔnganelo diekɔ lam’asa ohokwelo wa wolo la kɛtshi? Ndo kakɔna kakoka tokimanyiya dia mbokana kɛtshi? Nyɛsɔ tende woho wakadimola Ɔtɛkɛta wa Nzambi ambola asɔ.

4. Lande na koka Jehowa anto kɛtshi?

⁴ Jehowa nangaka mboka anto kɛtshi. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasambiyama  dia mfunda ɔnɛ Nzambi ekɔ “ɔngɔnyi lo kɛtshi.” Lanɛ, Pɔɔlɔ akatɛkɛtaka dia kɛtshi ka Nzambi lo woho wakandasha ekambi ande w’akitami wele keema kokele elongamelo ka lɔsɛnɔ la l’olongo. (Ɛf. 2:4-7) Koko kɛtshi ka Jehowa hakomɛ laasɔ ato. Omembi w’esambo Davidɛ akafunde ate: “Jehowa ekɔ ɔlɔlɔ le anto tshɛ, ndo kɛtshi kande mɛnamaka lo elimu ande tshɛ.” (Os. 145:9) Lam’ele Jehowa mbokaka anto ngandji, nde mbaokaka kɛtshi etena tshɛ kongande l’ɔkɔkɔ wa nsala dui sɔ.

5. Ngande wakeke Yeso awui wendana la kɛtshi ka Jehowa?

⁵ Oleki anto akina tshɛ, Yeso mbeyaka polo lo yɛdikɔ yakɔna yalanga Jehowa mboka anto kɛtshi. Jehowa nde la Yeso waki kaamɛ l’olongo edja efula la ntondo ka Yeso ndja la nkɛtɛ. (Tok. 8:30, 31) Lo waaso efula, Yeso akɛnaka woho woka Jehowa atshi wa pɛkato kɛtshi. (Os. 78:37-42) Lo wetshelo ande, mbala efula Yeso akatɛkɛtaka lo kɛnɛ kendana la dionga dia dimɛna sɔ diele la She.

6. Ngande wakatokimanyiya Yeso dia sho nshihodia kɛtshi ka She?

⁶ Oko wakadiatɛkɛtama lo sawo dietshi, Yeso akakambe la wɛɛla wendana l’ɔna lakashishɔ dia tokimanyiya dia sho nshihodia dia Jehowa nangaka efula dia tooka kɛtshi. Ɔna ɔsɔ akamɔ oma la ngelo ndo “akatomana diangɔ diande lo nsɛna lɔsɛnɔ la mindo.” (Luka 15:13) L’ɔkɔngɔ diko, nde akayatshumoya oma lo lɔsɛnɔ lande la mindo, akayakitshakitsha ndo akakalola la ngelo. Kakɔna kakasale she? Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ kokonga edja dia mɛna kɛnɛ kayosala she. Yeso akate ate: “Lam’akinde [ɔnakɔ] eke lo tshalola, she akawɛnyi, nde akawoke kɛtshi, akalawɔ otsha le nde, akookumbatɛ ndo akawosha bizɛ.” She kombisha ɔnɔsɔ sɔnyi. Koko la kɛtshi tshɛ, nde akadimanyiya ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ ndo akoolongola lo nkumbo kande. Ɔna lakashishɔ akasale pɛkato ka woke, koko lam’ele nde akayatshumoya, she akoodimanyiya. Papa kokana kɛtshi ka lo wɛɛla ɔsɔ ekɔ didjidji dia Jehowa. Lo yoho yananda otema shɔ, Yeso akɛnya woho walanga She dimanyiya atshi wa pɛkato wayatshumoya l’otema ɔtɔi.​—Luka 15:17-24.

7. Ngande wɔtɔnɛ lomba la Jehowa la kɛtshi kokande anto?

⁷ Jehowa mbokaka anto kɛtshi nɛ dia nde ekɔ la lomba l’efula. Lomba la Jehowa bu tsho dionga dimɔtshi di’etshitshitshitshi kana di’onto lele la yimba. Koko, Bible mbutaka ɔnɛ “lomba l’oma la diko” lekɔ “ndola tɔɔ la kɛtshi ndo la elowa w’ɛlɔlɔ.” (Jak. 3:17) L’ɛnyɛlɔ k’ombutshi wa ngandji, Jehowa mbeyaka  di’anande kondjaka wahɔ oma lo kɛtshi kande. (Os. 103:13; Isa. 49:15) Kɛtshi ka Nzambi mbashaka elongamelo kaanga mbewɔ keema kokele. Diakɔ diele, lomba la Jehowa lahadjama anya mbotshutshuyaka dia mboka anto kɛtshi etena tshɛ kongande l’ɔkɔkɔ wa nsala dui sɔ. L’etena kakɔ kaamɛ, kɛtshi ka Jehowa kekɔ la wɛdimo. La lomba tshɛ, nde hoke onto kɛtshi wokoka naka dui sɔ diayokonya onto dia nsala kɛnɛ tshɛ kalangande.

8. Kakɔna kele ohomba salema lo tena dimɔtshi, ndo lande na?

⁸ Tɔshi di’okambi wa Nzambi ɔmɔtshi aya la mbekelo ka salaka pɛkato la lolango lande. Kakɔna kahombaso nsala? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ate: ‘Nyotshike mbekesanɛ la onto’ ɔsɔ. (1 Kɔr. 5:11) Atshi wa pɛkato wahayatshumoya mbitshanyemaka oma l’etshumanelo. Dui sɔ diekɔ ohomba salema dia nkokɛ anangɛso l’akadiyɛso wa kɔlamelo ndo dia nkɛnɛmɔla mboka y’ekila ya Jehowa. Koko, anto amɔtshi koka monga l’okakatanu dia mbɔsa wotshanyemelo oko djembetelo ya kɛtshi ka Nzambi. Onde ngasɔ mbediɔ? Nyɛsɔ teende.

9-10. Lo yoho yɔtɔnɛ la Hɛbɛru 12:5, 6, lande na kakokaso mbuta ɔnɛ wotshanyemelo wekɔ djembetelo ya kɛtshi? Sha ɛnyɛlɔ.

⁹ Etena kokaso diewoyelo diamboshama lo losanganya l’Akristo ɔnɛ onto ɔmɔtshi leyaso ndo lokaso ngandji “aya bu Ɔmɛnyi wa Jehowa,” sho nyangaka efula. Sho koka ndjambola dia kana aki ohomba mbitshanya onto ɔmɔtshi lokaso ngandji. Onde wotshanyemelo wekɔ mɛtɛ djembetelo ya kɛtshi? Eelo. Ntshika mbisha ohokwelo le onto ɔmɔtshi lele l’ohomba awɔ hɛnya dia tekɔ la lomba, la kɛtshi kana la ngandji. (Tok. 13:24) Onde wotshanyemelo koka nkimanyiya otshi wa pɛkato wahayatshumoya dia ntshikitanya lɔkɛwɔ lande? Eelo. Anto efula wakasale pɛkato ka woke wakɛnyi dia ohokwelo wa wolo wakawasha dikumanyi, etena kakiwɔ l’ohomba awɔ, mbakaakimanyiya dia vɔ nkana yimba, ntshikitanya lɔkɛwɔ lawɔ ndo nkalola le Jehowa.​—Adia Hɛbɛru 12:5, 6.

¹⁰ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. Olami w’ɛkɔkɔ ɔmɔtshi ambɛna di’ɔkɔkɔ ande ɔmɔtshi ekɔ la hemɔ. Nde mbeyaka ɔnɛ dia nsaka hemɔ kɛsɔ, nɔmbamaka dia nde manganya ɔkɔkɔ akɔ l’ɛkɔkɔ ekina. Koko, ɛkɔkɔ wekɔ ditongami diasɛna l’olui. Vɔ nangaka nsɛna kaamɛ l’ɛkɔkɔ ekina ndo vɔ koka mbawana naka wambaakakitola. Ko onde dui sɔ nembetshiyaka di’olami w’ɛkɔkɔ ɔsɔ ekɔ awui wolo kana kanga esehe lo manganya ɔkɔkɔ ɔsɔ l’ɛkɔkɔ ekina? Ndooko. Nde mbeyaka ɔnɛ naka nde mbetawɔ di’ɔkɔkɔ wele la hemɔ ɔsɔ monga kaamɛ l’ɛkɔkɔ ekina, kete hemɔ kɛsɔ kayosambemɛ. Lo manganya ɔkɔkɔ wele la hemɔ, nde ekɔ lo nkokɛ ɛkɔkɔ ekina.​—Ɛdika la Akambo w’ase Lɛwi 13:3, 4.

11. a) Lo toho takɔna takoka onto lakatshanyema mbɛdikama l’ɔkɔkɔ wele la hemɔ? b) Kakɔna kakoka anto wakatshanyema nsala ndo ekimanyielo kakɔna kakokawɔ nkondja?

¹¹ Etena katshanyema Okristo ɔmɔtshi, sho koka mbɔsa oko ɔkɔkɔ wele la hemɔ. Nde ekɔ la hemɔ lo yoho ya lo nyuma. (Jak. 5:14) Oko wele hemɔ mɔtshi ya lo demba, mbele ndo hemɔ ya lo nyuma sambemɛka. Diakɔ diele, ekɔ ohomba lo tena dimɔtshi dia mbitshanya onto lele la hemɔ ka lo nyuma oma l’etshumanelo. Ohokwelo ɔsɔ wekɔ djembetelo ya ngandji ka Jehowa le ase etshumanelo kande wele la kɔlamelo ndo dui sɔ koka munanda otema w’onto lakasale kɔlɔ ndo mbokonya dia ndjatshumoya. Kaanga mbakandatshanyema, onto ɔsɔ koka mbɔtɔka nsanganya dia nde ndeshamaka ndo keketshamaka lo nyuma. Nde ekɔ nto la lotshungɔ la nongola ekanda dia nde kambaka la wɔ ndaamɛ ndo menda JW Televiziɔ^®. Ndo etena kasɛdingola dikumanyi ohamelo ande, mbala la mbala vɔ koka mboshaka alako amɔtshi ndo ɛlɔmbwɛlɔ  dia mbokimanyiya dia nde nyomonga la lonyuma la dimɛna ndo kaloyama l’etshumanelo oko Ɔmɛnyi wa Jehowa. *

12. Naa dui diayɛnya ngandji ndo kɛtshi diakoka dikumanyi salɛ otshi wa pɛkato wahayatshumoya?

¹² Ekɔ ohomba mbohɔka dia paka atshi wa pɛkato wahayatshumoya mbatshanyema. Dikumanyi mbeyaka ɔnɛ vɔ pombaka nkanyiya efula ntondo ka mbɔsa yɛdikɔ ya mbitshanya onto. Vɔ mbeyaka ɔnɛ Jehowa pokolaka “lo yɛdikɔ yakoka.” (Jɛr. 30:11) Vɔ mbokaka anangɛwɔ ngandji ndo vɔ hawolange nsala dui diakɔna tshɛ diayokoka mbasalɛ kɔlɔ lo nyuma. Koko lo tena dimɔtshi dui diɛnya ngandji ndo kɛtshi diakokawɔ nsala ele, minya otshi wa pɛkato oma l’etshumanelo l’edja k’etena kɛmɔtshi.

13. Lande na kakahombe Okristo ɔmɔtshi wa la Kɔrɛtɔ mbitshanyema?

¹³ Tɔsɛdingole kɛnɛ kakasale ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ la otshi wa pɛkato ɔmɔtshi wa lo ntambe ka ntondo waki kondjatshumoya. Okristo ɔmɔtshi wa la Kɔrɛtɔ akasalaka awui wa mindo kaamɛ la wadi aki she. Ɔsɔ ekɔ dui dia kɔlɔ efula mɛtɛ! Lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ, Jehowa akatɛ ase Isariyɛlɛ wa lo nshi y’edjedja ate: “Pami keyana la wadi aki she ambosha she nsɔnyi. Vɔ akɔ 2 pombaka ndjakema ndooko onyake.” (Lɛw. 20:11) Lo mɛtɛ Pɔɔlɔ kokoka mbidjanga dia vɔ ndjaka pami kɛsɔ. Koko nde akatɛ ase Kɔrɛtɔ dia mbotshanya oma l’etshumanelo. Lɔkɛwɔ la mindo la pami kɛsɔ lakonge la shɛngiya le ase etshumanelo akina waki kɔmbɔsaka dia ɔsɔ aki dui dia kɔlɔ!​—1 Kɔr. 5:1, 2, 13.

14. Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ kɛtshi kakandokaka pami kakatshanyema la Kɔrɛtɔ, ndo lande na? (2 Kɔrɛtɔ 2:5-8, 11)

¹⁴ L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, Pɔɔlɔ akoke dia pami kɛsɔ akasale etshikitanu wahombama. Otshi wa pɛkato ɔsɔ akonge la ndjatshumoya ka mɛtɛ! Kaanga mbakasha pami kɛsɔ etshumanelo sɔnyi, Pɔɔlɔ akatɛ dikumanyi ɔnɛ nde halange monga ‘awui wolo amboleka.’ Nde akawatɛ ɔnɛ: “Nyu pombaka monga suke dia mbodimanyiya ndo mbosamba.” Pɔɔlɔ akonge l’ekanelo kɛnɛ: “Diaha lonyangu l’efula lele la nde ndjowosalɛ kɔlɔ.” Pɔɔlɔ akoke pami kakayatshumoya kɛsɔ kɛtshi. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ konanga dia pami kɛsɔ nyanga otamanya, ndjoyasalɛ kɔlɔ la lonyangu l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandasale ko ndjokoma dia mpekɔ dia nɔmba edimanyielo.​—Adia 2 Kɔrɛtɔ 2:5-8, 11.

15. Ngande wakoka dikumanyi mbisha ohokwelo wa wolo ndo l’etena kakɔ kaamɛ mboka onto kɛtshi?

¹⁵ Lo mbokoya Jehowa, dikumanyi nangaka  mboka anto kɛtshi. Vɔ mbishaka onto lakasale pɛkato ohokwelo wa wolo naka ekɔ ohomba koko vɔ mbookaka kɛtshi naka wekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika. Naka dikumanyi hawowosha ohokwelo, kete dui sɔ mɛnyaka dia hawowoke kɛtshi, koko wambonga djɔmɔ tɛwɛ. Ko onde dikumanyi to mbahomba mboka anto kɛtshi?

16. Lo ndjela Tokedi 21:13, kakɔna kasalɛ Jehowa wanɛ wahokana kɛtshi?

¹⁶ Akristo tshɛ nyangaka dia mbokoya kɛtshi ka Jehowa. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele, nɛ dia Jehowa hohokamɛ wanɛ wahoke anto akina kɛtshi. (Adia Tokedi 21:13.) Ndooko onto l’atei aso lalanga dia Jehowa ntona dia mpokamɛ alɔmbɛlɔ aso, diakɔ diele sho hatolange monga otema wolo. Lo dihole dia ndjiha atoyi lo paa k’osekaso Okristo, sho pombaka tena tshɛ monga suke dia mpokamɛ “delo dia mbolambola.” Woho akɔ waamɛ mbele, sho pombaka mbidja yimba lo dako diakasambiyama nɛ: “Onto lahokana kɛtshi hatolomboshama la kɛtshi.” (Jak. 2:13) Naka sho mbohɔ l’okitshakitsha tshɛ polo lo yɛdikɔ yeso l’ohomba wa mbokama kɛtshi, kete ondo tayoleka mbokana kɛtshi. Sho nangaka mbokana kɛtshi djekoleko naka otshi wa pɛkato amboyatshumoya ndo ambokaloyama l’etshumanelo.

17. Ngande wakɛnya nkumekanga Davidɛ dia nde akokanaka kɛtshi ka mɛtɛ?

¹⁷ Bɛnyɛlɔ dia lo Bible koka tokimanyiya dia sho mbokana kɛtshi ndo mbewɔ monga otema wolo. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Davidɛ. Mbala efula, nde akokanaka kɛtshi ka mɛtɛ. Kaanga mbakayakanga Saolo mbodiaka, Davidɛ akoke nkumekanga kaki okitami w’esɔ wa Nzambi kɛsɔ kɛtshi, nde konanga nkaloya kɔlɔ lo kɔlɔ kana mbosalɛ kɔlɔ.​—1 Sa. 24:9-12, 18, 19.

18-19. Naa waaso ahende waki Davidɛ kombokana kɛtshi?

¹⁸ Koko, aha mbala tshɛ mbakokanaka Davidɛ kɛtshi. Ɛnyɛlɔ etena kakatɛkɛta Nabala, laki kanga awui wolo aha la dilɛmiɛlɔ ndo kakandatone mbisha Davidɛ l’apami ande mbo ya ndɛ, Davidɛ akomala ndo akɔshi yɛdikɔ ya mbodiaka kaamɛ l’apami tshɛ wa lo luudu lande. Diɛsɛ la woho wakasale Abigayɛlɛ, wadi aki Nabala laki la solo dia lotutsha akambo la shamanya, mbele Davidɛ komonga l’onongo wa dikila.​—1 Sa. 25:9-22, 32-35.

¹⁹ Lo diaaso dikina, omvutshi Natana akakɔndɔlɛ Davidɛ ɔkɔndɔ wa pami kɛmɔtshi ka kanga ɔngɔnyi kakɔshi ɔkɔkɔ wa kanga wola ɔmɔtshi. La kɛlɛ tshɛ, Davidɛ akakadimola ate: “Lo mɛtɛ oko wele Jehowa la lɔsɛnɔ, pami kakasale dikambo sɔ sunganaka mvɔ!” (2 Sa. 12:1-6) Davidɛ akeyaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ose wovi wakavaka ɔkɔkɔ ɔtɔi akahombaka nsɔmbɔla ɛkɔkɔ ɛnɛi lo dihole diawɔ. (Eto. 22:1) Ko onde nde akahombaka ndjakema? Mbuta ɔnɛ onto ɔsɔ akahombe ndjakema akɛnya dia nde aki awui wolo. Akɛnama dia Natana akakambe la wɛdikelo ɔsɔ oko ɛnyɛlɔ dia mɛnya woke woke wa kɔlɔ yakasalema, mbuta ate kɔlɔ yakasale Davidɛ ndamɛ! Ndo Jehowa akoke Davidɛ kɛtshi k’efula oleki kɛtshi kakoke Davidɛ wovi wakave ɔkɔkɔ wa lo ɛnyɛlɔ ka Natana!​—2 Sa. 12:7-13.

20. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo ɛnyɛlɔ ka Davidɛ?

 ²⁰ Tolembete dia etena kakoke Davidɛ kɛlɛ, nde akate dia Nabala nde l’apami ande tshɛ wakahombe ndjakema. Ndo l’ɔkɔngɔ diko, Davidɛ aki suke dia mbuta dia pami ka lo ɛnyɛlɔ ka Natana akahombe ndjakema. Lo dikambo dia hende, sho koka ndjambola lande na kele pami k’ɔlɔlɔ kɛsɔ akakoke monga awui wolo ngasɔ. Tɔsɛdingole woho wakayaokaka Davidɛ l’etena kɛsɔ. L’etena kɛsɔ, Davidɛ aki la nkum’otema kakawɛndjaka onongo. Naka onto ɔmɔtshi nomboshaka anto akina lo monga awui wolo, kete ɔsɔ ekɔ djembetelo yɛnya dia nde bu la lonyuma la dimɛna. Nsala awui lo woho wotshikitanyi mbele dimɛna. Yeso akasha ambeki ande ɔhɛmwɛlɔ wa wolo ɔnɛ: “Nyotshike nombosha diaha nyu nomboshama, nɛ dia woho walomboshanyu anto akina mbayowonyolombosha.” (Mat. 7:1, 2) Ɔnkɔnɛ, toyalame diaha monga awui wolo ndo tosale la wolo dia monga “ɔngɔnyi lo kɛtshi,” l’ɛnyɛlɔ ka Nzambi kaso.

21-22. Naa toho tɔmɔtshi shikaa takokaso mɛnya dia sho mbokaka anto kɛtshi?

²¹ Kɛtshi hakomɛ tsho lo kioka. Lo mɛtɛ, kɛtshi nembetshiyamaka oko “kandji kɛnama l’etsha.” Sho tshɛ koka nyanga la yambalo tshɛ anto wele lo dihombo lo nkumbo kaso, l’etshumanelo kaso ndo lo tshunda diaso. Lo mɛtɛ, tekɔ la waaso efula wa mbokana kɛtshi! Onde onto ɔmɔtshi ekɔ l’ohomba w’ekeketshelo? Onde hatokoke mbosha ekimanyielo ka shikaa, ondo lo mbosha yangɔ ya ndɛ kana mbosalɛ dui dimɔtshi dia dimɛna? Onde Okristo ɔmɔtshi wambokaloyama l’etshumanelo ekɔ l’ohomba w’ekeketshelo dia monga l’angɛnyi wayowokeketshaka? Onde hatokoke nkahana l’anto akina losango l’ekeketshelo lendana la lokumu l’ɔlɔlɔ? Ɔsɔ ekɔ l’atei wa toho toleki amɛna takokaso mɛnya dia sho mbokaka anto tshɛ wahomana la so kɛtshi.​—Jɔbɔ 29:12, 13; Rɔmɔ 10:14, 15; Jak. 1:27.

²² Naka tambeya di’anto amɔtshi wekɔ lo dihombo, kete tayoshihodia dia waaso wekɔ wa mboka anto tshɛ kɛtshi. Naka sho mboka anto kɛtshi, kete tayɔngɛnyangɛnya Shɛso lele l’olongo, Nzambi kele “ɔngɔnyi lo kɛtshi”!