1-2. a) Lo ndjela Ɛfɛsɔ 6:16, lande na keso l’ohomba wa “engawo ka woke ka mbetawɔ”? b) Ambola akɔna wayotɔsɛdingola?

ONDE wɛ ekɔ la “engawo ka woke ka mbetawɔ”? (Adia Ɛfɛsɔ 6:16.) Aha la taamu wɛ ekɔ la tɔ. Oko wakokɛ engawo ka woke etenyi ka woke ka demba, mbetawɔ kayɛ kokokɛka oma l’awui wa mindo, wa ngala ndo oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ ta lo dikongɛ di’akambo dia kɔlɔ nɛ.

² Koko, tekɔ lo nsɛna lo “nshi y’ekomelo,” ndo mbetawɔ kaso kayotetemalaka mbɔtɔ l’ohemba. (2 Tim. 3:1) Ngande wakokayɛ sɛdingolaka engawo kayɛ ka mbetawɔ dia ndjashikikɛ dia tɔ kekɔ dimɛna? Ndo ngande wakokayɛ ntetemala nkukutɛ engawo kayɛ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ekadimwelo wa ambola asɔ.

3. Kakɔna kakasalaka asɔlayi la dingawo diawɔ, ndo lande na?

³ Lo nshi yakafundamaka Bible, mbala efula asɔlayi waki la dingawo diakawakombe la nkoho ya nyama. Asɔlayi wakakitaka esɔ lo dingawo dia nkokɛ lokoho la nyama ndo diaha tenyi dia mbolo mbɔtɔ matadi. Etena kakɛnaka ɔsɔlayi dia engawo kande kakalana, nde akakilɔngɔsɔlaka dia nde mongaka nshi tshɛ suke dia tɔlɔ ta dikina. Ngande wendana ɛnyɛlɔ kɛnɛ la mbetawɔ kayɛ?

4. Lande na kahombayɛ sɛdingolaka engawo kayɛ ka mbetawɔ, ndo ngande wahombayɛ nsala dui sɔ?

⁴ L’ɛnyɛlɔ k’asɔlayi wa lo nshi y’edjedja, wɛ pombaka sɛdingolaka mbala la mbala ndo kokɛka engawo kayɛ ka mbetawɔ dia wɛ mongaka nshi tshɛ suke dia ndɔ ta. Oko weso Akristo, tekɔ lo ndɔ ta dia lo nyuma ndo l’atei w’atunyi aso mbele ndo  nyuma ya kɔlɔ. (Ɛf. 6:10-12) Ndooko onto lakoka nkokɛ engawo kayɛ ka mbetawɔ lo dihole diayɛ. Ngande wakokayɛ ndjashikikɛ dia wɛ ekɔ suke dia ntokomɛ ehemba? Dui dia ntondo ele, wɛ pombaka nɔmba Nzambi ekimanyielo. Oma laasɔ, wɛ pombaka nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia kokimanyiya dia ndjaɛna wɛmɛ woho wakɛna Nzambi. (Hɛb. 4:12) Bible mbutaka ɔnɛ: “Yaɛkɛ le Jehowa la otema ayɛ tshɛ, tɛkamake yimba yayɛ hita.” (Tok. 3:5, 6) Lo ndjela avɛsa asɔ, onde wɛ hakoke nyomɔsɛdingola tɛdikɔ tɔmɔtshi takayɔshi atete edja? Ɛnyɛlɔ, onde wɛ ekɔ lo diɛnɛ l’okakatanu ɔmɔtshi wa wolo wendana l’ekondjelo? Onde wɛ akakane yimba la daka dia Jehowa diele lo Hɛbɛru 13:5 diata ɔnɛ: “Dimi hakotshikaki ndo hakokalɛki pondjo”? Onde daka sɔ diakakosha eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayokokimanyiya? Naka ngasɔ, kete dui sɔ mɛnyaka dia wɛ ekɔ lo nsala dia engawo kayɛ ka mbetawɔ tshikalaka dimɛna.

5. Kakɔna kakokayɛ mbishola etena kayoyɔsɛdingola mbetawɔ kayɛ?

⁵ Wɛ koka mamba kɛnɛ kayoyɛna etena kayoyɔsɛdingola mbetawɔ kayɛ la yambalo tshɛ. Wɛ koka mbishola wɛɔdu ɛmɔtshi waki komɛnamaka l’etena kɛmɔtshi. Ɛnyɛlɔ, ondo wɛ koka nshihodia ɔnɛ ekiyanu wele bu ohomba, kashi ndo ɔkɔmwɛlɔ wekɔ lo ndanya mbetawɔ kayɛ. Naka wɛ amboshola awui asɔ, ngande wakokayɛ nkokɛ mbetawɔ kayɛ diaha tɔ ndana?

6. Naa bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia ekiyanu w’amɛna?

⁶ Weho ɛmɔtshi w’ekiyanu wekɔ amɛna. Ɛnyɛlɔ, ekɔ dimɛna ndjakiyanya dia ngɛnyangɛnya Jehowa la Yeso. (1 Kɔr. 7:32) Naka tambosala pɛkato ka woke, sho ndjakiyanyaka dia nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi. (Os. 38:18) Sho ndjakiyanyaka nto dia ngɛnyangɛnya olonganyi aso, dia nkimanyiya ase nkumbo kaso ndo asekaso ambetawudi.​—1 Kɔr. 7:33; 2 Kɔr. 11:28.

7. Lo ndjela Tokedi 29:25, lande na kahatahombe mboka onto wɔma?

⁷ Lo wedi okina, ekiyanu wele bu ohomba koka ndanya mbetawɔ kaso. Ɛnyɛlɔ, ondo sho ndjakiyanyaka mbala la mbala dia nkondja mbo ya ndɛ ndo ahɔndɔ efula. (Mat. 6:31, 32) Dia nkotsha nsaki kɛsɔ, ondo sho koka ndjoyasha efula dia nkondja lomombo la l’emunyi. Sho koka kaanga ndjonga la ngandji ka falanga. Naka sho mbetawɔ dia dui sɔ salema, kete mbetawɔ kaso le Jehowa kayɔla ndo diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa diayolana. (Makɔ 4:19; 1 Tim. 6:10) Kana sho koka ndjakiyanya amboleka lo yoho kina, mbuta ate ndjakiyanya efula dia mbetawɔma le anto akina. Ondo l’etena kɛsɔ sho koka mboka wɔma wa mɔnywama kana wa pɛnyahɛnyama oma le anto oleki wɔma wokaso w’aha nyangiya Jehowa. Dia sho ndjakokɛ oma lo waale ɔsɔ, sho pombaka nsɛngasɛnga Jehowa dia tosha mbetawɔ ndo dihonga diele la so ohomba dia ntokomɛ okakatanu ɔsɔ.​—Adia Tokedi 29:25; Luka 17:5.

8. Ahombaso nsala etena katotɛwɔ awui wa kashi?

⁸ Satana, “she kashi,” kambaka l’anto walɔmbɔlande dia dianganya kashi lo dikambo dia Jehowa ndo di’anangɛso l’akadiyɛso. (Jni. 8:44) Ɛnyɛlɔ, waa apɔsta dianganyaka kashi ndo mengesolaka wetshelo lo dikambo di’okongamelo wa Jehowa lo waa sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ, lo televiziɔ ndo lo tita nsango tokina. Kashi shɔ yekɔ l’atei wa “mpito . . . yalombalomba” ya Satana. (Ɛf. 6:16) Kakɔna kahombaso nsala naka onto ɔmɔtshi ambotatɛ totɛ awui wa kashi wele oko wasɔ? Hatohombe mbohokamɛ! Lande na? Nɛ dia tekɔ la mbetawɔ le  Jehowa ndo sho ndjaɛkɛka le anangɛso. Lo mɛtɛ, hatohombe pondjo nsawola la waa apɔsta. Hatohombe mbetawɔ dia onto kana ɛngɔ kɛmɔtshi, mbidja ndo nsaki ka mbeya akambo tokonya dia sho mbetshanya la wɔ ɛtɛkɛta.

9. Ɔkɔmwɛlɔ koka monga la shɛngiya yakɔna le so?

⁹ Ɔkɔmwɛlɔ koka mbɔdia mbetawɔ kaso. Hatohombe minya yimba lo ekakatanu wele la so. Lo mɛtɛ, naka sho nsala dui sɔ, kete tayonga oko anto waheye mɛmba ɛkɛndɛ. Ndo lo tena dimɔtshi, sho koka nkɔmɔ. Koko, hatohombe mbetawɔ di’ekakatanu aso mongaka wonya tshɛ lo yimba yaso. Naka sho nsala ngasɔ, kete sho koka ndjohɛ elongamelo ka diambo katosha Jehowa. (Ɛny. 21:3, 4) Ɔkɔmwɛlɔ koka nkitshakitsha wolo aso ndo tokonya dia sho mpekɔ. (Tok. 24:10) Koko dui sɔ hahombe tokomɛ.

10. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo mukanda wakafunde kadiyɛso kɛmɔtshi?

¹⁰ Tende woho wakokɛ kadiyɛso kɛmɔtshi ka l’États-Unis mbetawɔ kande etena kakimanyiyande omɛnde lele la hemɔ wolo. Lo mukanda wakandatomɛ Olui-walɔmbɔla, nde akafunde ate: “Okakatanu aso toshaka paa efula ndo vɔ tɔkɔmɔlaka lo tena dimɔtshi, koko hatoshisha elongamelo kaso. Lekɔ la lowando l’efula lo kɛnɛ tshɛ katosha Jehowa dia nkeketsha mbetawɔ kaso ndo dia tokeketsha. Tekɔ mɛtɛ l’ohomba w’alako ndo w’ekeketshelo kɛsɔ. Vɔ tokimanyiyaka dia ntetemala kambɛ Jehowa ndo mbikikɛ ehemba watela Satana.” Ɛtɛkɛta wa kadiyɛso kɛsɔ toshaka wetshelo dia sho koka ntondoya ɔkɔmwɛlɔ! Lo ngande? Eya dia ekakatanu wele la yɛ wekɔ ohemba ɔmɔtshi w’oma le Satana. Eya dia Jehowa mbele Kiɔkɔ y’esambelo. Ndo ngɛnangɛnaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma yatoshande.

11. Dia nsɛdingola dia kana tekɔ la mbetawɔ ka wolo, ambola akɔna wahombaso ndjaoka?

¹¹ Lo engawo kayɛ ka mbetawɔ, onde wɛ mɛnaka dihole dimɔtshi diahommbayɛ nɔngɔsɔla? Lo ngɔndɔ ngana yetshi, onde wɛ akonge l’akoka wa mbewɔ ekiyanu wele bu ohomba? Onde wɛ akatone mpokamɛ kana mbetshanya ɛtɛkɛta la waa apɔsta lo kɛnɛ kendana la kashi yadianganyawɔ? Onde wɛ akonge l’akoka wa ndɔshana la ɔkɔmwɛlɔ? Naka ngasɔ, kete wɛ  ekɔ la mbetawɔ ka dimɛna. Koko sho pombaka mongaka la yambalo, nɛ dia Satana ekɔ la dihomɔ dia ta dikina diakamba la nde dia tɔlɔsha. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ehomɔ kɛmɔtshi l’atei adiɔ.

12. Lomombo la l’emunyi koka tokonya dia nsala na?

¹² Lomombo la l’emunyi koka tokonya dia mbekola yimba ndo diaha mbidja yimba lo engawo kaso ka mbetawɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate ate: “Ndooko onto lele ɔsɔlayi layasha l’awui w’okanda wa lo lɔsɛnɔ, dia nde mbetawɔma le ɔnɛ lakawodje l’olimu w’ɔsɔlayi.” (2 Tim. 2:4) Lo mɛtɛ, asɔlayi w’ase Rɔmɔ komongaka la lotshungɔ la ndjasha lo okanda tshɛ. Kakɔna kakakokaka salema naka ɔsɔlayi ɔmɔtshi minya yimba l’ɔlɛmbɛ ɔsɔ?

13. Lande na kele ɔsɔlayi hahombe ndjasha l’awui w’okanda?

¹³ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛnɛ. Olui ɔmɔtshi w’asɔlayi wambɔsa etena ka ndjalowanya la tokuwa tawɔ ta ta la pindju, koko osekawɔ ɔmɔtshi bu laawɔ. Ɔsɔlayi ɔsɔ akatshwe dia tosondja mbo ya ndɛ lo makashinyi. La dikɔlɔ, asɔlayi wetsha wenya dia nsɛdingola dihomɔ diawɔ dia ta ndo wekɔ lo mbɛsha tokuwa tawɔ ta ta. Koko ɔnɛ lele la makashinyi ekɔ lo mbetsha wenya ande lo nɔngɔsɔla mbo ya ndɛ dia tosondja la wedi a pindju. Koko la wedi a pindju akɔ, atunyi amɔtshi wamboya la shashimoya dia ndjowalɔsha. Ɔsɔlayi akɔna wakaleke ndjalɔngɔsɔla dia ndɔ ta ndo wayɔngɛnyangɛnya kɔmanda kande? Tɔshi dia ndo wɛ mbele lo ta sɔ, onde wɛ ayolanga di’asɔlayi wakayalɔngɔsɔla dimɛna memala suke layɛ ko kana ɔsɔlayi wakekolaka yimba?

14. Oko weso asɔlayi wa Kristo, dui diakɔna diɔsaso la nɛmɔ?

¹⁴ L’ɛnyɛlɔ k’asɔlayi w’amɛna, hatohombe mbekola timba taso oma l’oyango aso wa ntondo, mbetawɔma le Kɔmanda yaso, Jehowa nde la Kristo. Sho mbɔsaka dui sɔ la nɛmɔ di’efula oleki nkondja ɛngɔ kakɔna tshɛ katosha andja wa Satana. Sho ndjashikikɛka dia tekɔ la etena ndo wolo weso l’ohomba dia kambɛ Jehowa ndo salaka dia engawo kaso ka mbetawɔ ndo ɛlɔtɔ aso ekina wa ta wa lo nyuma mongaka amɛna.

15. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakatosha Pɔɔlɔ, ndo lande na?

 ¹⁵ Hatohombe pondjo ntshika nsungukala! Lande na? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasha ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ “wanɛ wamboyashikikɛ dia monga ɛngɔnyi” “[wayo]takɔ mboka ka mbetawɔ.” (1 Tim. 6:9, 10) Etelo k’ɔnɛ “takɔ mboka” mɛnyaka ɔnɛ sho koka mbekola yimba yaso dia nkondja lomombo lele bu ohomba. Oma laasɔ, sho koka ndjonga la “nsaki efula y’anyanya ndo ya kɔlɔ.” Lo dihole dia mbetawɔ dia nsaki shɔ monga l’otema aso, sho pombaka mbɔsa nsaki shɔ woho weyɔ mɛtɛ, mbuta ate mbɔsa dia yɔ yekɔ dihomɔ dia ta diakoka tosalɛ kɔlɔ.

16. Ɔkɔndɔ wele lo Makɔ 10:17-22 totshutshuyaka dia nkana yimba lo ambola akɔna?

¹⁶ Tɔshi dia tekɔ la falanga ya nsomba diangɔ efula dia l’emunyi. Onde ekɔ kɔlɔ naka sho nsomba diangɔ dialangaso, koko dieso mɛtɛ bu l’ohomba? Ondo bu. Koko, ohokana yimba la ambola anɛ: Oyadi tekɔ l’akoka wa nsomba ɛngɔ kɛmɔtshi, onde tekɔ mɛtɛ l’etena ndo la wolo wa kambaka ndo kokɛka ɛngɔ kakɔ? Ndo nto, onde hatotoyaɛkɛ amboleka lo lomombo laso? Onde woho wayaɛkɛso lo diangɔ dia l’emunyi hotokonya dia nsala akambo oko ɔlɔngɔ a pami waki kombetawɔ leeta la Yeso la mpamia olimu wakandakambɛka Nzambi?  (Adia Makɔ 10:17-22.) Ekɔ mɛtɛ ohomba efula sho monga la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ ndo nkamba la wenya aso w’ohomba ndo wolo aso dia nsala lolango la Nzambi!

17. Kakɔna kahatahombe pondjo mbohɛ?

¹⁷ Hatohombe pondjo mbohɛ dia tekɔ lo ndɔ ta ndo sho pombaka mongaka suke nshi tshɛ dia ndɔ ta. (Ɛny. 12:17) Anangɛso l’akadiyɛso hawokoke tɛmbɛ engawo kaso ka mbetawɔ. Sho pombaka ntetemala kikukutɛ.

18. Lande na kakakukutɛka asɔlayi wa lo nshi y’edjedja dingawo diawɔ?

¹⁸ Lo nshi y’edjedja, ɔsɔlayi akongaka la nɛmɔ l’ɔtɛ wa dihonga diande lo ta. Koko wakawɔnyɔlaka naka nde nkalola la ngelo aha l’engawo kande. Tacite, ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Rɔmɔ akafunde ate: “Naka ɔsɔlayi ntshika engawo kande, nde akɔnyɔmaka efula.” Diakɔ diele, asɔlayi wakakukutɛka dingawo diawɔ.

19. Ngande wakokaso ntetemala nkukutɛ engawo kaso ka mbetawɔ?

¹⁹ Sho kukutɛka engawo kaso ka mbetawɔ lo mbɔtɔka nsanganya y’Akristo mbala la mbala ndo lo mbitɛka anto akina awui wendana la lokombo la Jehowa ndo Diolelo diande. (Hɛb. 10:23-25) Laadiko dia laasɔ, sho pombaka nɔmbaka ndo mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi lushi tshɛ ndo nkamba l’alako ndo ɛlɔmbwɛlɔ w’oma lɔkɔ lo kɛnɛ tshɛ kasalaso. (2 Tim. 3:16, 17) Oma laasɔ, ndooko ehomɔ ka ta kayokamba la Satana dia tɔlɔsha kayotosalɛ kɔlɔ kahakomɛ. (Isa. 54:17) “Engawo ka woke ka mbetawɔ” kaso kayotokokɛ. Tayoshika tanga ndo tayokamba kaamɛ l’anangɛso l’akadiyɛso dihɛka lo dihɛka. Ndo tayosala akambo efula oleki nɛndja ata wa lushi la lushi walɔshaso, mbuta ate tayonga la nɛmɔ dia monga suke la Yeso etena kayondɔlɛndja lo ta diayondɔlɔsha Satana l’anto ande.​—Ɛny. 17:14; 20:10.